| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३५२] २. सुजातजातकवण्णना
[352] 2. Sujātajātakavaṇṇanā
किं नु सन्तरमानोवाति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो मतपितिकं कुटुम्बिकं आरब्भ कथेसि। सो किर पितरि मते परिदेवमानो विचरति, सोकं विनोदेतुं न सक्कोति। अथ सत्था तस्स सोतापत्तिफलूपनिस्सयं दिस्वा सावत्थिं पिण्डाय चरित्वा पच्छासमणं आदाय तस्स गेहं गन्त्वा पञ्ञत्तासने निसिन्नो तं वन्दित्वा निसिन्नं ‘‘किं, उपासक, सोचसी’’ति वत्वा ‘‘आम, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘आवुसो, पोराणकपण्डिता पण्डितानं वचनं सुत्वा पितरि कालकते न सोचिंसू’’ति वत्वा तेन याचितो अतीतं आहरि।
Kiṃnu santaramānovāti idaṃ satthā jetavane viharanto matapitikaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. So kira pitari mate paridevamāno vicarati, sokaṃ vinodetuṃ na sakkoti. Atha satthā tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā sāvatthiṃ piṇḍāya caritvā pacchāsamaṇaṃ ādāya tassa gehaṃ gantvā paññattāsane nisinno taṃ vanditvā nisinnaṃ ‘‘kiṃ, upāsaka, socasī’’ti vatvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘āvuso, porāṇakapaṇḍitā paṇḍitānaṃ vacanaṃ sutvā pitari kālakate na sociṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो कुटुम्बिकगेहे निब्बत्ति, ‘‘सुजातकुमारो’’तिस्स नामं करिंसु। तस्स वयप्पत्तस्स पितामहो कालमकासि। अथस्स पिता पितु कालकिरियतो पट्ठाय सोकसमप्पितो आळाहनं गन्त्वा आळाहनतो अट्ठीनि आहरित्वा अत्तनो आरामे मत्तिकाथूपं कत्वा तानि तत्थ निदहित्वा गतगतवेलाय थूपं पुप्फेहि पूजेत्वा चेतियं आविज्झन्तो परिदेवति, नेव न्हायति न लिम्पति न भुञ्जति न कम्मन्ते विचारेति। तं दिस्वा बोधिसत्तो ‘‘पिता मे अय्यकस्स मतकालतो पट्ठाय सोकाभिभूतो चरति, ठपेत्वा पन मं अञ्ञो एतं सञ्ञापेतुं न सक्कोति, एकेन नं उपायेन निस्सोकं करिस्सामी’’ति बहिगामे एकं मतगोणं दिस्वा तिणञ्च पानीयञ्च आहरित्वा तस्स पुरतो ठपेत्वा ‘‘खाद, खाद, पिव, पिवा’’ति आह। आगतागता नं दिस्वा ‘‘सम्म सुजात, किं उम्मत्तकोसि, मतगोणस्स तिणोदकं देसी’’ति वदन्ति। सो न किञ्चि पटिवदति। अथस्स पितु सन्तिकं गन्त्वा ‘‘पुत्तो ते उम्मत्तको जातो, मतगोणस्स्स तिणोदकं देती’’ति आहंसु। तं सुत्वा कुटुम्बिकस्स पितुसोको अपगतो, पुत्तसोको पतिट्ठितो। सो वेगेनागन्त्वा ‘‘ननु त्वं, तात सुजात, पण्डितोसि, किंकारणा मतगोणस्स तिणोदकं देसी’’ति वत्वा द्वे गाथा अभासि –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kuṭumbikagehe nibbatti, ‘‘sujātakumāro’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Tassa vayappattassa pitāmaho kālamakāsi. Athassa pitā pitu kālakiriyato paṭṭhāya sokasamappito āḷāhanaṃ gantvā āḷāhanato aṭṭhīni āharitvā attano ārāme mattikāthūpaṃ katvā tāni tattha nidahitvā gatagatavelāya thūpaṃ pupphehi pūjetvā cetiyaṃ āvijjhanto paridevati, neva nhāyati na limpati na bhuñjati na kammante vicāreti. Taṃ disvā bodhisatto ‘‘pitā me ayyakassa matakālato paṭṭhāya sokābhibhūto carati, ṭhapetvā pana maṃ añño etaṃ saññāpetuṃ na sakkoti, ekena naṃ upāyena nissokaṃ karissāmī’’ti bahigāme ekaṃ matagoṇaṃ disvā tiṇañca pānīyañca āharitvā tassa purato ṭhapetvā ‘‘khāda, khāda, piva, pivā’’ti āha. Āgatāgatā naṃ disvā ‘‘samma sujāta, kiṃ ummattakosi, matagoṇassa tiṇodakaṃ desī’’ti vadanti. So na kiñci paṭivadati. Athassa pitu santikaṃ gantvā ‘‘putto te ummattako jāto, matagoṇasssa tiṇodakaṃ detī’’ti āhaṃsu. Taṃ sutvā kuṭumbikassa pitusoko apagato, puttasoko patiṭṭhito. So vegenāgantvā ‘‘nanu tvaṃ, tāta sujāta, paṇḍitosi, kiṃkāraṇā matagoṇassa tiṇodakaṃ desī’’ti vatvā dve gāthā abhāsi –
६.
6.
‘‘किं नु सन्तरमानोव, लायित्वा हरितं तिणं।
‘‘Kiṃ nu santaramānova, lāyitvā haritaṃ tiṇaṃ;
खाद खादाति लपसि, गतसत्तं जरग्गवं॥
Khāda khādāti lapasi, gatasattaṃ jaraggavaṃ.
७.
7.
‘‘न हि अन्नेन पानेन, मतो गोणो समुट्ठहे।
‘‘Na hi annena pānena, mato goṇo samuṭṭhahe;
त्वञ्च तुच्छं विलपसि, यथा तं दुम्मती तथा’’ति॥
Tvañca tucchaṃ vilapasi, yathā taṃ dummatī tathā’’ti.
तत्थ सन्तरमानोवाति तुरितो विय हुत्वा। लायित्वाति लुनित्वा। लपसीति विलपसि। गतसत्तं जरग्गवन्ति विगतजीवितं जिण्णगोणं। यथा तन्ति एत्थ तन्ति निपातमत्तं, यथा दुम्मति अप्पपञ्ञो विलपेय्य, तथा त्वं तुच्छं विलपसीति।
Tattha santaramānovāti turito viya hutvā. Lāyitvāti lunitvā. Lapasīti vilapasi. Gatasattaṃ jaraggavanti vigatajīvitaṃ jiṇṇagoṇaṃ. Yathā tanti ettha tanti nipātamattaṃ, yathā dummati appapañño vilapeyya, tathā tvaṃ tucchaṃ vilapasīti.
ततो बोधिसत्तो द्वे गाथा अभासि –
Tato bodhisatto dve gāthā abhāsi –
८.
8.
‘‘तथेव तिट्ठति सीसं, हत्थपादा च वालधि।
‘‘Tatheva tiṭṭhati sīsaṃ, hatthapādā ca vāladhi;
सोता तथेव तिट्ठन्ति, मञ्ञे गोणो समुट्ठहे॥
Sotā tatheva tiṭṭhanti, maññe goṇo samuṭṭhahe.
९.
9.
‘‘नेवय्यकस्स सीसञ्च, हत्थपादा च दिस्सरे।
‘‘Nevayyakassa sīsañca, hatthapādā ca dissare;
रुदं मत्तिकथूपस्मिं, ननु त्वञ्ञेव दुम्मती’’ति॥
Rudaṃ mattikathūpasmiṃ, nanu tvaññeva dummatī’’ti.
तत्थ तथेवाति यथा पुब्बे ठितं, तथेव तिट्ठति। मञ्ञेति एतेसं सीसादीनं तथेव ठितत्ता अयं गोणो समुट्ठहेय्याति मञ्ञामि। नेवय्यकस्स सीसञ्चाति अय्यकस्स पन सीसञ्च हत्थपादा च न दिस्सन्ति। ‘‘पिट्ठिपादा न दिस्सरे’’तिपि पाठो। ननु त्वञ्ञेव दुम्मतीति अहं ताव सीसादीनि पस्सन्तो एवं करोमि, त्वं पन न किञ्चि पस्ससि, झापितट्ठानतो अट्ठीनि आहरित्वा मत्तिकाथूपं कत्वा परिदेवसि। इति मं पटिच्च सतगुणेन सहस्सगुणेन सतसहस्सगुणेन ननु त्वञ्ञेव दुम्मति। भिज्जनधम्मा नाम सङ्खारा भिज्जन्ति, तत्थ का परिदेवनाति।
Tattha tathevāti yathā pubbe ṭhitaṃ, tatheva tiṭṭhati. Maññeti etesaṃ sīsādīnaṃ tatheva ṭhitattā ayaṃ goṇo samuṭṭhaheyyāti maññāmi. Nevayyakassa sīsañcāti ayyakassa pana sīsañca hatthapādā ca na dissanti. ‘‘Piṭṭhipādā na dissare’’tipi pāṭho. Nanu tvaññeva dummatīti ahaṃ tāva sīsādīni passanto evaṃ karomi, tvaṃ pana na kiñci passasi, jhāpitaṭṭhānato aṭṭhīni āharitvā mattikāthūpaṃ katvā paridevasi. Iti maṃ paṭicca sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena nanu tvaññeva dummati. Bhijjanadhammā nāma saṅkhārā bhijjanti, tattha kā paridevanāti.
तं सुत्वा बोधिसत्तस्स पिता ‘‘मम पुत्तो पण्डितो इधलोकपरलोककिच्चं जानाति, मम सञ्ञापनत्थाय एतं कम्मं अकासी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘तात सुजातपण्डित, ‘सब्बे सङ्खारा अनिच्चा’ति मे ञाता, इतो पट्ठाय न सोचिस्सामि, पितुसोकहरणकपुत्तेन नाम तादिसेन भवितब्ब’’न्ति वत्वा पुत्तस्स थुतिं करोन्तो आह –
Taṃ sutvā bodhisattassa pitā ‘‘mama putto paṇḍito idhalokaparalokakiccaṃ jānāti, mama saññāpanatthāya etaṃ kammaṃ akāsī’’ti cintetvā ‘‘tāta sujātapaṇḍita, ‘sabbe saṅkhārā aniccā’ti me ñātā, ito paṭṭhāya na socissāmi, pitusokaharaṇakaputtena nāma tādisena bhavitabba’’nti vatvā puttassa thutiṃ karonto āha –
१०.
10.
‘‘आदित्तं वत मं सन्तं, घतसित्तंव पावकं।
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
वारिना विय ओसिञ्चं, सब्बं निब्बापये दरं॥
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
११.
11.
‘‘अब्बही वत मे सल्लं, यमासि हदयस्सितं।
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, yamāsi hadayassitaṃ;
यो मे सोकपरेतस्स, पितुसोकं अपानुदि॥
Yo me sokaparetassa, pitusokaṃ apānudi.
१२.
12.
‘‘सोहं अब्बूळ्हसल्लोस्मि, वीतसोको अनाविलो।
‘‘Sohaṃ abbūḷhasallosmi, vītasoko anāvilo;
न सोचामि न रोदामि, तव सुत्वान माणव॥
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇava.
१३.
13.
‘‘एवं करोन्ति सप्पञ्ञा, ये होन्ति अनुकम्पका।
‘‘Evaṃ karonti sappaññā, ye honti anukampakā;
विनिवत्तेन्ति सोकम्हा, सुजातो पितरं यथा’’ति॥
Vinivattenti sokamhā, sujāto pitaraṃ yathā’’ti.
तत्थ निब्बापयेति निब्बापयि। दरन्ति सोकदरथं। सुजातो पितरं यथाति यथा मम पुत्तो सुजातो मं पितरं समानं अत्तनो सप्पञ्ञताय सोकम्हा विनिवत्तयि, एवं अञ्ञेपि सप्पञ्ञा सोकम्हा विनिवत्तयन्तीति।
Tattha nibbāpayeti nibbāpayi. Daranti sokadarathaṃ. Sujāto pitaraṃ yathāti yathā mama putto sujāto maṃ pitaraṃ samānaṃ attano sappaññatāya sokamhā vinivattayi, evaṃ aññepi sappaññā sokamhā vinivattayantīti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने कुटुम्बिको सोतापत्तिफले पतिट्ठहि। तदा सुजातो अहमेव अहोसिन्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi. Tadā sujāto ahameva ahosinti.
सुजातजातकवण्णना दुतिया।
Sujātajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३५२. सुजातजातकं • 352. Sujātajātakaṃ
