| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२५५] ५. सुकजातकवण्णना
[255] 5. Sukajātakavaṇṇanā
याव सो मत्तमञ्ञासीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं अतिबहुं भुञ्जित्वा अजीरणेन कालकतं भिक्खुं आरब्भ कथेसि। तस्मिं किर एवं कालकते धम्मसभायं भिक्खू तस्स अगुणकथं समुट्ठापेसुं – ‘‘आवुसो, असुको नाम भिक्खु अत्तनो कुच्छिप्पमाणं अजानित्वा अतिबहुं भुञ्जित्वा जीरापेतुं असक्कोन्तो कालकतो’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस अतिभोजनपच्चयेनेव मतो’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yāvaso mattamaññāsīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ atibahuṃ bhuñjitvā ajīraṇena kālakataṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ kira evaṃ kālakate dhammasabhāyaṃ bhikkhū tassa aguṇakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso, asuko nāma bhikkhu attano kucchippamāṇaṃ ajānitvā atibahuṃ bhuñjitvā jīrāpetuṃ asakkonto kālakato’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa atibhojanapaccayeneva mato’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो हिमवन्तपदेसे सुकयोनियं निब्बत्तित्वा अनेकानं सुकसहस्सानं समुद्दानुगते हिमवन्तपदेसे वसन्तानं राजा अहोसि। तस्सेको पुत्तो अहोसि, तस्मिं बलप्पत्ते बोधिसत्तो दुब्बलचक्खुको अहोसि। सुकानं किर सीघो वेगो होति, तेन तेसं महल्लककाले पठमं चक्खुमेव दुब्बलं होति। बोधिसत्तस्स पुत्तो मातापितरो कुलावके ठपेत्वा गोचरं आहरित्वा पोसेसि। सो एकदिवसं गोचरभूमिं गन्त्वा पब्बतमत्थके ठितो समुद्दं ओलोकेन्तो एकं दीपकं पस्सि। तस्मिं पन सुवण्णवण्णं मधुरफलं अम्बवनं अत्थि। सो पुनदिवसे गोचरवेलाय उप्पतित्वा तस्मिं अम्बवने ओतरित्वा अम्बरसं पिवित्वा अम्बपक्कं आदाय आगन्त्वा मातापितूनं अदासि। बोधिसत्तो तं खादन्तो रसं सञ्जानित्वा ‘‘तात, ननु इमं असुकदीपके अम्बपक्क’’न्ति वत्वा ‘‘आम, ताता’’ति वुत्ते ‘‘तात, एतं दीपकं गच्छन्ता नाम सुका दीघमायुं पालेन्ता नाम नत्थि, मा खो त्वं पुन तं दीपकं अगमासी’’ति आह। सो तस्स वचनं अग्गहेत्वा अगमासियेव।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto himavantapadese sukayoniyaṃ nibbattitvā anekānaṃ sukasahassānaṃ samuddānugate himavantapadese vasantānaṃ rājā ahosi. Tasseko putto ahosi, tasmiṃ balappatte bodhisatto dubbalacakkhuko ahosi. Sukānaṃ kira sīgho vego hoti, tena tesaṃ mahallakakāle paṭhamaṃ cakkhumeva dubbalaṃ hoti. Bodhisattassa putto mātāpitaro kulāvake ṭhapetvā gocaraṃ āharitvā posesi. So ekadivasaṃ gocarabhūmiṃ gantvā pabbatamatthake ṭhito samuddaṃ olokento ekaṃ dīpakaṃ passi. Tasmiṃ pana suvaṇṇavaṇṇaṃ madhuraphalaṃ ambavanaṃ atthi. So punadivase gocaravelāya uppatitvā tasmiṃ ambavane otaritvā ambarasaṃ pivitvā ambapakkaṃ ādāya āgantvā mātāpitūnaṃ adāsi. Bodhisatto taṃ khādanto rasaṃ sañjānitvā ‘‘tāta, nanu imaṃ asukadīpake ambapakka’’nti vatvā ‘‘āma, tātā’’ti vutte ‘‘tāta, etaṃ dīpakaṃ gacchantā nāma sukā dīghamāyuṃ pālentā nāma natthi, mā kho tvaṃ puna taṃ dīpakaṃ agamāsī’’ti āha. So tassa vacanaṃ aggahetvā agamāsiyeva.
अथेकदिवसं बहुं अम्बरसं पिवित्वा मातापितूनं अत्थाय अम्बपक्कं आदाय समुद्दमत्थकेनागच्छन्तो अतिधातताय किलन्तकायो निद्दायाभिभूतो, सो निद्दायन्तोपि आगच्छतेव, तुण्डेन पनस्स गहितं अम्बपक्कं पति। सो अनुक्कमेन आगमनवीथिं जहित्वा ओसीदन्तो उदकपिट्ठेनेव आगच्छन्तो उदके पति। अथ नं एको मच्छो गहेत्वा खादि। बोधिसत्तो तस्मिं आगमनवेलाय अनागच्छन्तेयेव ‘‘समुद्दे पतित्वा मतो भविस्सती’’ति अञ्ञासि। अथस्स मातापितरोपि आहारं अलभमाना सुस्सित्वा मरिंसु।
Athekadivasaṃ bahuṃ ambarasaṃ pivitvā mātāpitūnaṃ atthāya ambapakkaṃ ādāya samuddamatthakenāgacchanto atidhātatāya kilantakāyo niddāyābhibhūto, so niddāyantopi āgacchateva, tuṇḍena panassa gahitaṃ ambapakkaṃ pati. So anukkamena āgamanavīthiṃ jahitvā osīdanto udakapiṭṭheneva āgacchanto udake pati. Atha naṃ eko maccho gahetvā khādi. Bodhisatto tasmiṃ āgamanavelāya anāgacchanteyeva ‘‘samudde patitvā mato bhavissatī’’ti aññāsi. Athassa mātāpitaropi āhāraṃ alabhamānā sussitvā mariṃsu.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमा गाथा अवोच –
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imā gāthā avoca –
१३.
13.
‘‘याव सो मत्तमञ्ञासि, भोजनस्मिं विहङ्गमो।
‘‘Yāva so mattamaññāsi, bhojanasmiṃ vihaṅgamo;
ताव अद्धानमापादि, मातरञ्च अपोसयि॥
Tāva addhānamāpādi, mātarañca aposayi.
१४.
14.
‘‘यतो च खो बहुतरं, भोजनं अज्झवाहरि।
‘‘Yato ca kho bahutaraṃ, bhojanaṃ ajjhavāhari;
ततो तत्थेव संसीदि, अमत्तञ्ञू हि सो अहु॥
Tato tattheva saṃsīdi, amattaññū hi so ahu.
१५.
15.
‘‘तस्मा मत्तञ्ञुता साधु, भोजनस्मिं अगिद्धता।
‘‘Tasmā mattaññutā sādhu, bhojanasmiṃ agiddhatā;
अमत्तञ्ञू हि सीदन्ति, मत्तञ्ञू च न सीदरे’’ति॥
Amattaññū hi sīdanti, mattaññū ca na sīdare’’ti.
तत्थ याव सोति याव सो विहङ्गमो भोजने मत्तमञ्ञासि। ताव अद्धानमापादीति तत्थकं कालं जीवितअद्धानं आपादि, आयुं विन्दि। मातरञ्चाति देसनासीसमेतं, मातापितरो च अपोसयीति अत्थो। यतो च खोति यस्मिञ्च खो काले। भोजनं अज्झवाहरीति अम्बरसं अज्झोहरि। ततोति तस्मिं काले। तत्थेव संसीदीति तस्मिं समुद्देयेव ओसीदि निमुज्जि, मच्छभोजनतं आपज्जि।
Tattha yāva soti yāva so vihaṅgamo bhojane mattamaññāsi. Tāva addhānamāpādīti tatthakaṃ kālaṃ jīvitaaddhānaṃ āpādi, āyuṃ vindi. Mātarañcāti desanāsīsametaṃ, mātāpitaro ca aposayīti attho. Yato ca khoti yasmiñca kho kāle. Bhojanaṃ ajjhavāharīti ambarasaṃ ajjhohari. Tatoti tasmiṃ kāle. Tattheva saṃsīdīti tasmiṃ samuddeyeva osīdi nimujji, macchabhojanataṃ āpajji.
तस्मा मत्तञ्ञुता साधूति यस्मा भोजने अमत्तञ्ञू सुको समुद्दे ओसीदित्वा मतो, तस्मा भोजनस्मिं अगिद्धितासङ्खातो मत्तञ्ञुभावो साधु, पमाणजाननं सुन्दरन्ति अत्थो। अथ वा ‘‘पटिसङ्खा योनिसो आहारं आहारेति, नेव दवाय न मदाय…पे॰… फासुविहारो चा’’ति।
Tasmā mattaññutā sādhūti yasmā bhojane amattaññū suko samudde osīditvā mato, tasmā bhojanasmiṃ agiddhitāsaṅkhāto mattaññubhāvo sādhu, pamāṇajānanaṃ sundaranti attho. Atha vā ‘‘paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti, neva davāya na madāya…pe… phāsuvihāro cā’’ti.
‘‘अल्लं सुक्खञ्च भुञ्जन्तो, न बाळ्हं सुहितो सिया।
‘‘Allaṃ sukkhañca bhuñjanto, na bāḷhaṃ suhito siyā;
ऊनुदरो मिताहारो, सतो भिक्खु परिब्बजे॥
Ūnudaro mitāhāro, sato bhikkhu paribbaje.
‘‘चत्तारो पञ्च आलोपे, अभुत्वा उदकं पिवे।
‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;
अलं फासुविहाराय, पहितत्तस्स भिक्खुनो॥ (थेरगा॰ ९८२-९८३)।
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno. (theragā. 982-983);
‘‘मनुजस्स सदा सतीमतो, मत्तं जानतो लद्धभोजने।
‘‘Manujassa sadā satīmato, mattaṃ jānato laddhabhojane;
तनू तस्स भवन्ति वेदना, सणिकं जीरति आयुं पालय’’न्ति॥ (सं॰ नि॰ १.१२४) –
Tanū tassa bhavanti vedanā, saṇikaṃ jīrati āyuṃ pālaya’’nti. (saṃ. ni. 1.124) –
एवं वण्णिता मत्तञ्ञुतापि साधु।
Evaṃ vaṇṇitā mattaññutāpi sādhu.
‘‘कन्तारे पुत्तमंसंव, अक्खस्सब्भञ्जनं यथा।
‘‘Kantāre puttamaṃsaṃva, akkhassabbhañjanaṃ yathā;
एवं आहरि आहरं, यापनत्थममुच्छितो’’ति॥ (विसुद्धि॰ १.१९) –
Evaṃ āhari āharaṃ, yāpanatthamamucchito’’ti. (visuddhi. 1.19) –
एवं वण्णिता अगिद्धितापि साधु। पाळियं पन ‘‘अगिद्धिमा’’ति लिखितं, ततो अयं अट्ठकथापाठोव सुन्दरतरो। अमत्तञ्ञू हि सीदन्तीति भोजने पमाणं अजानन्ता हि रसतण्हावसेन पापकम्मं कत्वा चतूसु अपायेसु सीदन्ति। मत्तञ्ञू च न सीदरेति ये पन भोजने पमाणं जानन्ति, ते दिट्ठधम्मेपि सम्परायेपि न सीदन्तीति।
Evaṃ vaṇṇitā agiddhitāpi sādhu. Pāḷiyaṃ pana ‘‘agiddhimā’’ti likhitaṃ, tato ayaṃ aṭṭhakathāpāṭhova sundarataro. Amattaññū hi sīdantīti bhojane pamāṇaṃ ajānantā hi rasataṇhāvasena pāpakammaṃ katvā catūsu apāyesu sīdanti. Mattaññū ca na sīdareti ye pana bhojane pamāṇaṃ jānanti, te diṭṭhadhammepi samparāyepi na sīdantīti.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने बहू सोतापन्नापि सकदागामिनोपि अनागामिनोपि अरहन्तोपि अहेसुं। ‘‘तदा सुकराजपुत्तो भोजने अमत्तञ्ञू भिक्खु अहोसि, सुकराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne bahū sotāpannāpi sakadāgāminopi anāgāminopi arahantopi ahesuṃ. ‘‘Tadā sukarājaputto bhojane amattaññū bhikkhu ahosi, sukarājā pana ahameva ahosi’’nti.
सुकजातकवण्णना पञ्चमा।
Sukajātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २५५. सुकजातकं • 255. Sukajātakaṃ
