| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
७. सुखपत्थनासुत्तवण्णना
7. Sukhapatthanāsuttavaṇṇanā
७६. सत्तमे सुखानीति सुखनिमित्तानि। पत्थयमानोति इच्छमानो आकङ्खमानो। सीलन्ति गहट्ठसीलं पब्बजितसीलञ्च। गहट्ठो चे गहट्ठसीलं, पब्बजितो चे चतुपारिसुद्धिसीलन्ति अधिप्पायो। रक्खेय्याति समादियित्वा अवीतिक्कमन्तो सम्मदेव गोपेय्य। पसंसा मे आगच्छतूति ‘‘मम कल्याणो कित्तिसद्दो आगच्छतू’’ति इच्छन्तो पण्डितो सप्पञ्ञो सीलं रक्खेय्य। सीलवतो हि गहट्ठस्स ताव ‘‘असुको असुककुलस्स पुत्तो सीलवा कल्याणधम्मो सद्धो पसन्नो दायको कारको’’तिआदिना परिसमज्झे कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छति, पब्बजितस्स ‘‘असुको नाम भिक्खु सीलवा वत्तसम्पन्नो सोरतो सुखसंवासो सगारवो सप्पतिस्सो’’तिआदिना…पे॰… अब्भुग्गच्छतीति। वुत्तञ्हेतं –
76. Sattame sukhānīti sukhanimittāni. Patthayamānoti icchamāno ākaṅkhamāno. Sīlanti gahaṭṭhasīlaṃ pabbajitasīlañca. Gahaṭṭho ce gahaṭṭhasīlaṃ, pabbajito ce catupārisuddhisīlanti adhippāyo. Rakkheyyāti samādiyitvā avītikkamanto sammadeva gopeyya. Pasaṃsā me āgacchatūti ‘‘mama kalyāṇo kittisaddo āgacchatū’’ti icchanto paṇḍito sappañño sīlaṃ rakkheyya. Sīlavato hi gahaṭṭhassa tāva ‘‘asuko asukakulassa putto sīlavā kalyāṇadhammo saddho pasanno dāyako kārako’’tiādinā parisamajjhe kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchati, pabbajitassa ‘‘asuko nāma bhikkhu sīlavā vattasampanno sorato sukhasaṃvāso sagāravo sappatisso’’tiādinā…pe… abbhuggacchatīti. Vuttañhetaṃ –
‘‘पुन चपरं, गहपतयो, सीलवतो सीलसम्पन्नस्स कल्याणो कित्तिसद्दो अब्भुग्गच्छती’’ति (अ॰ नि॰ ५.२१३; उदा॰ ७६; महाव॰ २८५)।
‘‘Puna caparaṃ, gahapatayo, sīlavato sīlasampannassa kalyāṇo kittisaddo abbhuggacchatī’’ti (a. ni. 5.213; udā. 76; mahāva. 285).
तथा –
Tathā –
‘‘आकङ्खेय्य चे, भिक्खवे, भिक्खु – ‘सब्रह्मचारीनं पियो चस्सं मनापो, गरु च भावनीयो चा’ति, सीलेस्वेवस्स परिपूरकारी’’तिआदि (म॰ नि॰ १.६५)।
‘‘Ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu – ‘sabrahmacārīnaṃ piyo cassaṃ manāpo, garu ca bhāvanīyo cā’ti, sīlesvevassa paripūrakārī’’tiādi (ma. ni. 1.65).
भोगा मे उप्पज्जन्तूति एत्थ गहट्ठस्स ताव सीलवतो कल्याणधम्मस्स येन येन सिप्पट्ठानेन जीविकं कप्पेति – यदि कसिया, यदि वणिज्जाय, यदि राजपोरिसेन, तं तं यथाकालं यथाविधिञ्च अतिविय अप्पमत्तभावतो अथस्स अनुप्पन्ना चेव भोगा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च भोगा फातिं गमिस्सन्ति। पब्बजितस्स पन सीलाचारसम्पन्नस्स अप्पमादविहारिस्स सतो सीलसम्पन्नस्स सीलसम्पदाय अप्पिच्छतादिगुणेसु च पसन्ना मनुस्सा उळारुळारे पच्चये अभिहरन्ति, एवमस्स अनुप्पन्ना चेव भोगा उप्पज्जन्ति, उप्पन्ना च थिरा होन्ति। तथा हि वुत्तं –
Bhogā me uppajjantūti ettha gahaṭṭhassa tāva sīlavato kalyāṇadhammassa yena yena sippaṭṭhānena jīvikaṃ kappeti – yadi kasiyā, yadi vaṇijjāya, yadi rājaporisena, taṃ taṃ yathākālaṃ yathāvidhiñca ativiya appamattabhāvato athassa anuppannā ceva bhogā uppajjanti, uppannā ca bhogā phātiṃ gamissanti. Pabbajitassa pana sīlācārasampannassa appamādavihārissa sato sīlasampannassa sīlasampadāya appicchatādiguṇesu ca pasannā manussā uḷāruḷāre paccaye abhiharanti, evamassa anuppannā ceva bhogā uppajjanti, uppannā ca thirā honti. Tathā hi vuttaṃ –
‘‘पुन चपरं, गहपतयो, सीलवा सीलसम्पन्नो अप्पमादाधिकरणं महन्तं भोगक्खन्धं अधिगच्छती’’ति (अ॰ नि॰ ५.२१३; उदा॰ ७६; महाव॰ २८५)।
‘‘Puna caparaṃ, gahapatayo, sīlavā sīlasampanno appamādādhikaraṇaṃ mahantaṃ bhogakkhandhaṃ adhigacchatī’’ti (a. ni. 5.213; udā. 76; mahāva. 285).
तथा –
Tathā –
‘‘आकङ्खेय्य चे, भिक्खवे, भिक्खु – ‘लाभी अस्स चीवरपिण्डपातसेनासनगिलानपच्चयभेसज्जपरिक्खारान’न्ति, सीलेस्वेवस्स परिपूरकारी’’ति (म॰ नि॰ १.६५) च –
‘‘Ākaṅkheyya ce, bhikkhave, bhikkhu – ‘lābhī assa cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānapaccayabhesajjaparikkhārāna’nti, sīlesvevassa paripūrakārī’’ti (ma. ni. 1.65) ca –
सेसं वुत्तनयमेव।
Sesaṃ vuttanayameva.
गाथासु पत्थयानोति पत्थयन्तो। तयो सुखेति तीणि सुखानि। वित्तलाभन्ति धनलाभं, भोगुप्पत्तिन्ति अत्थो। विसेसतो चेत्थ पसंसाय चेतसिकसुखं, भोगेहि कायिकसुखं, इतरेन उपपत्तिसुखं; तथा पठमेन दिट्ठधम्मसुखं, ततियेन सम्परायसुखं, दुतियेन उभयसुखं गहितन्ति वेदितब्बं।
Gāthāsu patthayānoti patthayanto. Tayo sukheti tīṇi sukhāni. Vittalābhanti dhanalābhaṃ, bhoguppattinti attho. Visesato cettha pasaṃsāya cetasikasukhaṃ, bhogehi kāyikasukhaṃ, itarena upapattisukhaṃ; tathā paṭhamena diṭṭhadhammasukhaṃ, tatiyena samparāyasukhaṃ, dutiyena ubhayasukhaṃ gahitanti veditabbaṃ.
इदानि पसंसादिकारणस्स सीलस्स विय पसंसादीनम्पि विसेसकारणं पापमित्तपरिवज्जनं कल्याणमित्तसेवनञ्च आदीनवानिसंसेहि सद्धिं दस्सेन्तो ‘‘अकरोन्तो’’तिआदिमाह। तत्थ सङ्कियोति पापस्मिं परिसङ्कितब्बो ‘‘अद्धा इमिना पापं कतं वा करिस्सति वा, तथा हेस पापपुरिसेहि सद्धिं सञ्चरती’’ति। अस्साति इमस्स पापजनसेविनो पुग्गलस्स उपरि, अस्स वा पुग्गलस्स अवण्णो अभूतोपि पापजनसेविताय रुहति विरूळ्हिं वेपुल्लं आपज्जति पत्थरति। अस्साति वा भुम्मत्थे सामिवचनं, तस्मिं पुग्गलेति अत्थो। स वे तादिसको होतीति यो यादिसं पापमित्तं वा कल्याणमित्तं वा भजति उपसेवति च, सो पुग्गलो भूमिभागवसेन उदकं विय तादिसोव होति, पापधम्मो कल्याणधम्मो वा होति। कस्मा? सहवासो हि तादिसो; यस्मा सहवासो संसग्गो उपरागो विय फलिकमणीसु पुरिसउपनिस्सयभूतं पुग्गलाकारं गाहापेति, तस्मा पापपुग्गलेन सह वासो न कातब्बोति अधिप्पायो।
Idāni pasaṃsādikāraṇassa sīlassa viya pasaṃsādīnampi visesakāraṇaṃ pāpamittaparivajjanaṃ kalyāṇamittasevanañca ādīnavānisaṃsehi saddhiṃ dassento ‘‘akaronto’’tiādimāha. Tattha saṅkiyoti pāpasmiṃ parisaṅkitabbo ‘‘addhā iminā pāpaṃ kataṃ vā karissati vā, tathā hesa pāpapurisehi saddhiṃ sañcaratī’’ti. Assāti imassa pāpajanasevino puggalassa upari, assa vā puggalassa avaṇṇo abhūtopi pāpajanasevitāya ruhati virūḷhiṃ vepullaṃ āpajjati pattharati. Assāti vā bhummatthe sāmivacanaṃ, tasmiṃ puggaleti attho. Sa ve tādisako hotīti yo yādisaṃ pāpamittaṃ vā kalyāṇamittaṃ vā bhajati upasevati ca, so puggalo bhūmibhāgavasena udakaṃ viya tādisova hoti, pāpadhammo kalyāṇadhammo vā hoti. Kasmā? Sahavāso hi tādiso; yasmā sahavāso saṃsaggo uparāgo viya phalikamaṇīsu purisaupanissayabhūtaṃ puggalākāraṃ gāhāpeti, tasmā pāpapuggalena saha vāso na kātabboti adhippāyo.
सेवमानो सेवमानन्ति परं पकतिसुद्धं पुग्गलं कालेन कालं अत्तानं सेवमानं सेवमानो भजमानो पापपुग्गलो, तेन वा सेवियमानो। सम्फुट्ठो सम्फुसन्ति तेन पकतिसुद्धेन पुग्गलेन सहवासेन संसग्गेन सम्फुट्ठो पापपुग्गलो सयम्पि, तथा तं फुसन्तो। सरो दिद्धो कलापं वाति यथा नाम सरो विसेन दिद्धो लित्तो सरकलापगतो सरसमूहसङ्खातं सरकलापं अत्तना फुट्ठं अलित्तम्पि उपलिम्पति, एवं पापेन उपलेपभया धीरोति धितिसम्पन्नत्ता धीरो पण्डितपुरिसो पापसहायो न भवेय्य।
Sevamāno sevamānanti paraṃ pakatisuddhaṃ puggalaṃ kālena kālaṃ attānaṃ sevamānaṃ sevamāno bhajamāno pāpapuggalo, tena vā seviyamāno. Samphuṭṭho samphusanti tena pakatisuddhena puggalena sahavāsena saṃsaggena samphuṭṭho pāpapuggalo sayampi, tathā taṃ phusanto. Saro diddho kalāpaṃ vāti yathā nāma saro visena diddho litto sarakalāpagato sarasamūhasaṅkhātaṃ sarakalāpaṃ attanā phuṭṭhaṃ alittampi upalimpati, evaṃ pāpena upalepabhayā dhīroti dhitisampannattā dhīro paṇḍitapuriso pāpasahāyo na bhaveyya.
पूतिमच्छं कुसग्गेनाति यथा कुच्छितभावेन पूतिभूतं मच्छं कुसतिणग्गेन यो पुरिसो उपनय्हति पुटबन्धवसेन बन्धति, तस्स ते कुसा अपूतिकापि पूतिमच्छसम्बन्धेन पूति दुग्गन्धमेव वायन्ति। एवं बालूपसेवनाति एवंसम्पदा बालजनूपसेवना दट्ठब्बा। एवं धीरूपसेवनाति यथा असुरभिनोपि पत्ता तगरसम्बन्धेन सुरभिं वायन्ति, एवं पण्डितूपसेवना पकतिया असीलवतो सीलसमादानादिवसेन सीलगन्धवायनस्स कारणं होति।
Pūtimacchaṃ kusaggenāti yathā kucchitabhāvena pūtibhūtaṃ macchaṃ kusatiṇaggena yo puriso upanayhati puṭabandhavasena bandhati, tassa te kusā apūtikāpi pūtimacchasambandhena pūti duggandhameva vāyanti. Evaṃ bālūpasevanāti evaṃsampadā bālajanūpasevanā daṭṭhabbā. Evaṃ dhīrūpasevanāti yathā asurabhinopi pattā tagarasambandhena surabhiṃ vāyanti, evaṃ paṇḍitūpasevanā pakatiyā asīlavato sīlasamādānādivasena sīlagandhavāyanassa kāraṇaṃ hoti.
तस्माति यस्मा अकल्याणमित्तसेवनाय कल्याणमित्तसेवनाय च अयं एदिसो आदीनवो आनिसंसो च, तस्मा पत्तपुटस्सेव पलासपुटस्स विय दुग्गन्धसुगन्धवत्थुसंसग्गेन असाधुसाधुजनसन्निस्सयेन च। ञत्वा सम्पाकमत्तनोति अत्तनो दुक्खुद्रयं सुखुद्रयञ्च फलनिप्फत्तिं ञत्वा जानित्वा असन्ते पापमित्ते न उपसेवेय्य, सन्ते उपसन्ते वन्तदोसे पसत्थे वा पण्डिते सेवेय्य। तथा हि असन्तो निरयं नेन्ति, सन्तो पापेन्ति सुग्गतिन्ति। इति भगवा पठमगाथाय यथावुत्तानि तीणि सुखनिमित्तानि दस्सेत्वा ततो पराहि पञ्चहि गाथाहि पटिपक्खपरिवज्जनेन सद्धिं पसंसासुखस्स आगमनं दस्सेत्वा ओसानगाथाय तिण्णम्पि सुखानं आगमनकारणेन सद्धिं ओसानसुखं दस्सेति।
Tasmāti yasmā akalyāṇamittasevanāya kalyāṇamittasevanāya ca ayaṃ ediso ādīnavo ānisaṃso ca, tasmā pattapuṭasseva palāsapuṭassa viya duggandhasugandhavatthusaṃsaggena asādhusādhujanasannissayena ca. Ñatvā sampākamattanoti attano dukkhudrayaṃ sukhudrayañca phalanipphattiṃ ñatvā jānitvā asante pāpamitte na upaseveyya, sante upasante vantadose pasatthe vā paṇḍite seveyya. Tathā hi asanto nirayaṃ nenti, santo pāpenti suggatinti. Iti bhagavā paṭhamagāthāya yathāvuttāni tīṇi sukhanimittāni dassetvā tato parāhi pañcahi gāthāhi paṭipakkhaparivajjanena saddhiṃ pasaṃsāsukhassa āgamanaṃ dassetvā osānagāthāya tiṇṇampi sukhānaṃ āgamanakāraṇena saddhiṃ osānasukhaṃ dasseti.
सत्तमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ७. सुखपत्थनासुत्तं • 7. Sukhapatthanāsuttaṃ
