Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ౧౫. సుఖవగ్గో

    15. Sukhavaggo

    ౧. ఞాఆతికలహవూపసమనవత్థు

    1. Ñāātikalahavūpasamanavatthu

    సుసుఖం వతాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా సక్కేసు విహరన్తో కలహవూపసమనత్థం ఞాతకే ఆరబ్భ కథేసి.

    Susukhaṃvatāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sakkesu viharanto kalahavūpasamanatthaṃ ñātake ārabbha kathesi.

    సాకియకోలియా కిర కపిలవత్థునగరస్స చ కోలియనగరస్స చ అన్తరే రోహిణిం నామ నదిం ఏకేనేవ ఆవరణేన బన్ధాపేత్వా సస్సాని కరోన్తి. అథ జేట్ఠమూలమాసే సస్సేసు మిలాయన్తేసు ఉభయనగరవాసికానమ్పి కమ్మకారా సన్నిపతింసు. తత్థ కోలియనగరవాసినో ఆహంసు – ‘‘ఇదం ఉదకం ఉభయతో హరియమానం నేవ తుమ్హాకం, న అమ్హాకం పహోస్సతి, అమ్హాకం పన సస్సం ఏకఉదకేనేవ నిప్ఫజ్జిస్సతి, ఇదం ఉదకం అమ్హాకం దేథా’’తి. ఇతరేపి ఆహంసు – ‘‘తుమ్హేసు కోట్ఠకే పూరేత్వా ఠితేసు మయం రత్తసువణ్ణనీలమణికాళకహాపణే చ గహేత్వా పచ్ఛిపసిబ్బకాదిహత్థా న సక్ఖిస్సామ తుమ్హాకం ఘరద్వారే విచరితుం, అమ్హాకమ్పి సస్సం ఏకఉదకేనేవ నిప్ఫజ్జిస్సతి, ఇదం ఉదకం అమ్హాకం దేథా’’తి. న మయం దస్సామాతి. మయమ్పి న దస్సామాతి ఏవం కథం వడ్ఢేత్వా ఏకో ఉట్ఠాయ ఏకస్స పహారం అదాసి, సోపి అఞ్ఞస్సాతి ఏవం అఞ్ఞమఞ్ఞం పహరిత్వా రాజకులానం జాతిం ఘట్టేత్వా కలహం వడ్ఢయింసు.

    Sākiyakoliyā kira kapilavatthunagarassa ca koliyanagarassa ca antare rohiṇiṃ nāma nadiṃ ekeneva āvaraṇena bandhāpetvā sassāni karonti. Atha jeṭṭhamūlamāse sassesu milāyantesu ubhayanagaravāsikānampi kammakārā sannipatiṃsu. Tattha koliyanagaravāsino āhaṃsu – ‘‘idaṃ udakaṃ ubhayato hariyamānaṃ neva tumhākaṃ, na amhākaṃ pahossati, amhākaṃ pana sassaṃ ekaudakeneva nipphajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ dethā’’ti. Itarepi āhaṃsu – ‘‘tumhesu koṭṭhake pūretvā ṭhitesu mayaṃ rattasuvaṇṇanīlamaṇikāḷakahāpaṇe ca gahetvā pacchipasibbakādihatthā na sakkhissāma tumhākaṃ gharadvāre vicarituṃ, amhākampi sassaṃ ekaudakeneva nipphajjissati, idaṃ udakaṃ amhākaṃ dethā’’ti. Na mayaṃ dassāmāti. Mayampi na dassāmāti evaṃ kathaṃ vaḍḍhetvā eko uṭṭhāya ekassa pahāraṃ adāsi, sopi aññassāti evaṃ aññamaññaṃ paharitvā rājakulānaṃ jātiṃ ghaṭṭetvā kalahaṃ vaḍḍhayiṃsu.

    కోలియకమ్మకారా వదన్తి – ‘‘తుమ్హే కపిలవత్థువాసికే గహేత్వా గజ్జథ, యే సోణసిఙ్గాలాదయో వియ అత్తనో భగినీహి సద్ధిం సంవసింసు, ఏతేసం హత్థినో చేవ అస్సా చ ఫలకావుధాని చ అమ్హాకం కిం కరిస్సన్తీ’’తి. సాకియకమ్మకారాపి వదన్తి ‘‘తుమ్హే ఇదాని కుట్ఠినో దారకే గహేత్వా గజ్జథ, యే అనాథా నిగ్గతికా తిరచ్ఛానా వియ కోలరుక్ఖే వసింసు, ఏతేసం హత్థినో చ అస్సా చ ఫలకావుధాని చ అమ్హాకం కిం కరిస్సన్తీ’’తి. తే గన్త్వా తస్మిం కమ్మే నియుత్తానం అమచ్చానం కథయింసు, అమచ్చా రాజకులానం కథేసుం. తతో సాకియా ‘‘భగినీహి సద్ధిం సంవసితకానం థామఞ్చ బలఞ్చ దస్సేస్సామా’’తి యుద్ధసజ్జా నిక్ఖమింసు. కోలియాపి ‘‘కోలరుక్ఖవాసీనం థామఞ్చ బలఞ్చ దస్సేస్సామా’’తి యుద్ధసజ్జా నిక్ఖమింసు.

    Koliyakammakārā vadanti – ‘‘tumhe kapilavatthuvāsike gahetvā gajjatha, ye soṇasiṅgālādayo viya attano bhaginīhi saddhiṃ saṃvasiṃsu, etesaṃ hatthino ceva assā ca phalakāvudhāni ca amhākaṃ kiṃ karissantī’’ti. Sākiyakammakārāpi vadanti ‘‘tumhe idāni kuṭṭhino dārake gahetvā gajjatha, ye anāthā niggatikā tiracchānā viya kolarukkhe vasiṃsu, etesaṃ hatthino ca assā ca phalakāvudhāni ca amhākaṃ kiṃ karissantī’’ti. Te gantvā tasmiṃ kamme niyuttānaṃ amaccānaṃ kathayiṃsu, amaccā rājakulānaṃ kathesuṃ. Tato sākiyā ‘‘bhaginīhi saddhiṃ saṃvasitakānaṃ thāmañca balañca dassessāmā’’ti yuddhasajjā nikkhamiṃsu. Koliyāpi ‘‘kolarukkhavāsīnaṃ thāmañca balañca dassessāmā’’ti yuddhasajjā nikkhamiṃsu.

    సత్థాపి పచ్చూససమయే లోకం వోలోకేన్తో ఞాతకే దిస్వా ‘‘మయి అగచ్ఛన్తే ఇమే నస్సిస్సన్తి, మయా గన్తుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా ఏకకోవ ఆకాసేన గన్త్వా రోహిణినదియా మజ్ఝే ఆకాసే పల్లఙ్కేన నిసీది. ఞాతకా సత్థారం దిస్వా ఆవుధాని ఛడ్డేత్వా వన్దింసు. అథ నే సత్థా ఆహ – ‘‘కిం కలహో నామేస, మహారాజా’’తి? ‘‘న జానామ, భన్తే’’తి. ‘‘కో దాని జానిస్సతీ’’తి? తే ‘‘ఉపరాజా జానిస్సతి, సేనాపతి జానిస్సతీ’’తి ఇమినా ఉపాయేన యావ దాసకమ్మకరే పుచ్ఛిత్వా, ‘‘భన్తే, ఉదకకలహో’’తి ఆహంసు. ‘‘ఉదకం కిం అగ్ఘతి, మహారాజా’’తి? ‘‘అప్పగ్ఘం, భన్తే’’తి. ‘‘ఖత్తియా కిం అగ్ఘన్తి మహారాజా’’తి? ‘‘ఖత్తియా నామ అనగ్ఘా, భన్తే’’తి. ‘‘అయుత్తం తుమ్హాకం అప్పమత్తతం ఉదకం నిస్సాయ అనగ్ఘే ఖత్తియే నాసేతు’’న్తి. తే తుణ్హీ అహేసుం. అథ తే సత్థా ఆమన్తేత్వా ‘‘కస్మా మహారాజా ఏవరూపం కరోథ, మయి అసన్తే అజ్జ లోహితనదీ పవత్తిస్సతి, అయుత్తం వో కతం, తుమ్హే పఞ్చహి వేరేహి సవేరా విహరథ, అహం అవేరో విహరామి. తుమ్హే కిలేసాతురా హుత్వా విహరథ, అహం అనాతురో. తుమ్హే కామగుణపరియేసనుస్సుక్కా హుత్వా విహరథ, అహం అనుస్సుక్కో విహరామీ’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Satthāpi paccūsasamaye lokaṃ volokento ñātake disvā ‘‘mayi agacchante ime nassissanti, mayā gantuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā ekakova ākāsena gantvā rohiṇinadiyā majjhe ākāse pallaṅkena nisīdi. Ñātakā satthāraṃ disvā āvudhāni chaḍḍetvā vandiṃsu. Atha ne satthā āha – ‘‘kiṃ kalaho nāmesa, mahārājā’’ti? ‘‘Na jānāma, bhante’’ti. ‘‘Ko dāni jānissatī’’ti? Te ‘‘uparājā jānissati, senāpati jānissatī’’ti iminā upāyena yāva dāsakammakare pucchitvā, ‘‘bhante, udakakalaho’’ti āhaṃsu. ‘‘Udakaṃ kiṃ agghati, mahārājā’’ti? ‘‘Appagghaṃ, bhante’’ti. ‘‘Khattiyā kiṃ agghanti mahārājā’’ti? ‘‘Khattiyā nāma anagghā, bhante’’ti. ‘‘Ayuttaṃ tumhākaṃ appamattataṃ udakaṃ nissāya anagghe khattiye nāsetu’’nti. Te tuṇhī ahesuṃ. Atha te satthā āmantetvā ‘‘kasmā mahārājā evarūpaṃ karotha, mayi asante ajja lohitanadī pavattissati, ayuttaṃ vo kataṃ, tumhe pañcahi verehi saverā viharatha, ahaṃ avero viharāmi. Tumhe kilesāturā hutvā viharatha, ahaṃ anāturo. Tumhe kāmaguṇapariyesanussukkā hutvā viharatha, ahaṃ anussukko viharāmī’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౧౯౭.

    197.

    ‘‘సుసుఖం వత జీవామ, వేరినేసు అవేరినో,

    ‘‘Susukhaṃ vata jīvāma, verinesu averino,

    వేరినేసు మనుస్సేసు, విహరామ అవేరినో.

    Verinesu manussesu, viharāma averino.

    ౧౯౮.

    198.

    ‘‘సుసుఖం వత జీవామ, ఆతురేసు అనాతురా;

    ‘‘Susukhaṃ vata jīvāma, āturesu anāturā;

    ఆతురేసు మనుస్సేసు, విహరామ అనాతురా.

    Āturesu manussesu, viharāma anāturā.

    ౧౯౯.

    199.

    ‘‘సుసుఖం వత జీవామ, ఉస్సుకేసు అనుస్సుకా;

    ‘‘Susukhaṃ vata jīvāma, ussukesu anussukā;

    ఉస్సుకేసు మనుస్సేసు, విహరామ అనుస్సుకా’’తి.

    Ussukesu manussesu, viharāma anussukā’’ti.

    తత్థ సుసుఖన్తి సుట్ఠు సుఖం. ఇదం వుత్తం హోతి – యే గిహినో సన్ధిచ్ఛేదాదివసేన, పబ్బజితా వా పన వేజ్జకమ్మాదివసేన జీవితవుత్తిం ఉప్పాదేత్వా ‘‘సుఖేన జీవామా’’తి వదన్తి, తేహి మయమేవ సుసుఖం వత జీవామ, యే మయం పఞ్చహి వేరీహి వేరినేసు మనుస్సేసు అవేరినో, కిలేసాతురేసు మనుస్సేసు నిక్కిలేసతాయ అనాతురా, పఞ్చకామగుణపరియేసనే ఉస్సుకేసు తాయ పరియేసనాయ అభావేన అనుస్సుకాతి. సేసం ఉత్తానత్థమేవ.

    Tattha susukhanti suṭṭhu sukhaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ye gihino sandhicchedādivasena, pabbajitā vā pana vejjakammādivasena jīvitavuttiṃ uppādetvā ‘‘sukhena jīvāmā’’ti vadanti, tehi mayameva susukhaṃ vata jīvāma, ye mayaṃ pañcahi verīhi verinesu manussesu averino, kilesāturesu manussesu nikkilesatāya anāturā, pañcakāmaguṇapariyesane ussukesu tāya pariyesanāya abhāvena anussukāti. Sesaṃ uttānatthameva.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ఞాతికలహవూపసమనవత్థు పఠమం.

    Ñātikalahavūpasamanavatthu paṭhamaṃ.

    ౨. మారవత్థు

    2. Māravatthu

    సుసుఖం వత జీవామాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా పఞ్చసాలాయ బ్రాహ్మణగామే విహరన్తో మారం ఆరబ్భ కథేసి.

    Susukhaṃvata jīvāmāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā pañcasālāya brāhmaṇagāme viharanto māraṃ ārabbha kathesi.

    ఏకదివసఞ్హి సత్థా పఞ్చసతానం కుమారికానం సోతాపత్తిమగ్గస్సూపనిస్సయం దిస్వా తం గామం ఉపనిస్సాయ విహాసి. తాపి కుమారికాయో ఏకస్మిం నక్ఖత్తదివసే నదిం గన్త్వా న్హత్వా అలఙ్కతపటియత్తా గామాభిముఖియో పాయింసు. సత్థాపి తం గామం పవిసిత్వా పిణ్డాయ చరతి. అథ మారో సకలగామవాసీనం సరీరే అధిముచ్చిత్వా యథా సత్థా కటచ్ఛుభత్తమత్తమ్పి న లభతి, ఏవం కత్వా యథాధోతేన పత్తేన నిక్ఖమన్తం సత్థారం గామద్వారే ఠత్వా ఆహ – ‘‘అపి, సమణ, పిణ్డపాతం లభిత్థా’’తి. ‘‘కిం పన త్వం, పాపిమ, తథా అకాసి, యథాహం పిణ్డం న లభేయ్య’’న్తి? ‘‘తేన హి, భన్తే, పున పవిసథా’’తి. ఏవం కిరస్స అహోసి – ‘‘సచే పున పవిసతి, సబ్బేసం సరీరే అధిముచ్చిత్వా ఇమస్స పురతో పాణిం పహరిత్వా హస్సకేళిం కరిస్సామీ’’తి. తస్మిం ఖణే తా కుమారికాయో గామద్వారం పత్వా సత్థారం దిస్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠంసు. మారోపి సత్థారం ఆహ – ‘‘అపి, భన్తే, పిణ్డం అలభమానా జిఘచ్ఛాదుక్ఖేన పీళితత్థా’’తి. సత్థా ‘‘అజ్జ మయం, పాపిమ, కిఞ్చి అలభిత్వాపి ఆభస్సరలోకే మహాబ్రహ్మానో వియ పీతిసుఖేనేవ వీతినామేస్సామా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Ekadivasañhi satthā pañcasatānaṃ kumārikānaṃ sotāpattimaggassūpanissayaṃ disvā taṃ gāmaṃ upanissāya vihāsi. Tāpi kumārikāyo ekasmiṃ nakkhattadivase nadiṃ gantvā nhatvā alaṅkatapaṭiyattā gāmābhimukhiyo pāyiṃsu. Satthāpi taṃ gāmaṃ pavisitvā piṇḍāya carati. Atha māro sakalagāmavāsīnaṃ sarīre adhimuccitvā yathā satthā kaṭacchubhattamattampi na labhati, evaṃ katvā yathādhotena pattena nikkhamantaṃ satthāraṃ gāmadvāre ṭhatvā āha – ‘‘api, samaṇa, piṇḍapātaṃ labhitthā’’ti. ‘‘Kiṃ pana tvaṃ, pāpima, tathā akāsi, yathāhaṃ piṇḍaṃ na labheyya’’nti? ‘‘Tena hi, bhante, puna pavisathā’’ti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘sace puna pavisati, sabbesaṃ sarīre adhimuccitvā imassa purato pāṇiṃ paharitvā hassakeḷiṃ karissāmī’’ti. Tasmiṃ khaṇe tā kumārikāyo gāmadvāraṃ patvā satthāraṃ disvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Māropi satthāraṃ āha – ‘‘api, bhante, piṇḍaṃ alabhamānā jighacchādukkhena pīḷitatthā’’ti. Satthā ‘‘ajja mayaṃ, pāpima, kiñci alabhitvāpi ābhassaraloke mahābrahmāno viya pītisukheneva vītināmessāmā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౦.

    200.

    ‘‘సుసుఖం వత జీవామ, యేసం నో నత్థి కిఞ్చనం;

    ‘‘Susukhaṃ vata jīvāma, yesaṃ no natthi kiñcanaṃ;

    పీతిభక్ఖా భవిస్సామ, దేవా ఆభస్సరా యథా’’తి.

    Pītibhakkhā bhavissāma, devā ābhassarā yathā’’ti.

    తత్థ యేసం నోతి యేసం అమ్హాకం పలిబుజ్ఝనత్థేన రాగాదీసు కిఞ్చనేసు ఏకమ్పి కిఞ్చనం నత్థి. పీతిభక్ఖాతి యథా ఆభస్సరా దేవా పీతిభక్ఖా హుత్వా పీతిసుఖేనేవ వీతినామేన్తి, ఏవం మయమ్పి, పాపిమ, కిఞ్చి అలభిత్వా పీతిభక్ఖా భవిస్సామాతి అత్థో.

    Tattha yesaṃ noti yesaṃ amhākaṃ palibujjhanatthena rāgādīsu kiñcanesu ekampi kiñcanaṃ natthi. Pītibhakkhāti yathā ābhassarā devā pītibhakkhā hutvā pītisukheneva vītināmenti, evaṃ mayampi, pāpima, kiñci alabhitvā pītibhakkhā bhavissāmāti attho.

    దేసనావసానే పఞ్చసతాపి కుమారికాయో సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసూతి.

    Desanāvasāne pañcasatāpi kumārikāyo sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsūti.

    మారవత్థు దుతియం.

    Māravatthu dutiyaṃ.

    ౩. కోసలరఞ్ఞో పరాజయవత్థు

    3. Kosalarañño parājayavatthu

    జయం వేరన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కోసలరఞ్ఞో పరాజయం ఆరబ్భ కథేసి.

    Jayaṃveranti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kosalarañño parājayaṃ ārabbha kathesi.

    సో కిర కాసికగామం నిస్సాయ భాగినేయ్యేన అజాతసత్తునా సద్ధిం యుజ్ఝన్తో తేన తయో వారే పరాజితో తతియవారే చిన్తేసి – ‘‘అహం ఖీరముఖమ్పి దారకం పరాజేతుం నాసక్ఖిం, కిం మే జీవితేనా’’తి. సో ఆహారూపచ్ఛేదం కత్వా మఞ్చకే నిపజ్జి. అథస్స సా పవత్తి సకలనగరం పత్థరి. భిక్ఖూ తథాగతస్స ఆరోచేసుం – ‘‘భన్తే, రాజా కిర కాసికగామకం నిస్సాయ తయో వారే పరాజితో, సో ఇదాని పరాజిత్వా ఆగతో ‘ఖీరముఖమ్పి దారకం పరాజేతుం నాసక్ఖిం, కిం మే జీవితేనా’తి ఆహారూపచ్ఛేదం కత్వా మఞ్చకే నిపన్నో’’తి. సత్థా తేసం కథం సుత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, జినన్తోపి వేరం పసవతి, పరాజితో పన దుక్ఖం సేతియేవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    So kira kāsikagāmaṃ nissāya bhāgineyyena ajātasattunā saddhiṃ yujjhanto tena tayo vāre parājito tatiyavāre cintesi – ‘‘ahaṃ khīramukhampi dārakaṃ parājetuṃ nāsakkhiṃ, kiṃ me jīvitenā’’ti. So āhārūpacchedaṃ katvā mañcake nipajji. Athassa sā pavatti sakalanagaraṃ patthari. Bhikkhū tathāgatassa ārocesuṃ – ‘‘bhante, rājā kira kāsikagāmakaṃ nissāya tayo vāre parājito, so idāni parājitvā āgato ‘khīramukhampi dārakaṃ parājetuṃ nāsakkhiṃ, kiṃ me jīvitenā’ti āhārūpacchedaṃ katvā mañcake nipanno’’ti. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā, ‘‘bhikkhave, jinantopi veraṃ pasavati, parājito pana dukkhaṃ setiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౧.

    201.

    ‘‘జయం వేరం పసవతి, దుక్ఖం సేతి పరాజితో;

    ‘‘Jayaṃ veraṃ pasavati, dukkhaṃ seti parājito;

    ఉపసన్తో సుఖం సేతి, హిత్వా జయపరాజయ’’న్తి.

    Upasanto sukhaṃ seti, hitvā jayaparājaya’’nti.

    తత్థ జయన్తి పరం జినన్తో వేరం పటిలభతి. పరాజితోతి పరేన పరాజితో ‘‘కదా ను ఖో పచ్చామిత్తస్స పిట్ఠిం దట్ఠుం సక్ఖిస్సామీ’’తి దుక్ఖం సేతి సబ్బిరియాపథేసు దుక్ఖమేవ విహరతీతి అత్థో. ఉపసన్తోతి అబ్భన్తరే ఉపసన్తరాగాదికిలేసో ఖీణాసవో జయఞ్చ పరాజయఞ్చ హిత్వా సుఖం సేతి, సబ్బిరియాపథేసు సుఖమేవ విహరతీతి అత్థో.

    Tattha jayanti paraṃ jinanto veraṃ paṭilabhati. Parājitoti parena parājito ‘‘kadā nu kho paccāmittassa piṭṭhiṃ daṭṭhuṃ sakkhissāmī’’ti dukkhaṃ seti sabbiriyāpathesu dukkhameva viharatīti attho. Upasantoti abbhantare upasantarāgādikileso khīṇāsavo jayañca parājayañca hitvā sukhaṃ seti, sabbiriyāpathesu sukhameva viharatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    కోసలరఞ్ఞో పరాజయవత్థు తతియం.

    Kosalarañño parājayavatthu tatiyaṃ.

    ౪. అఞ్ఞతరకులదారికావత్థు

    4. Aññatarakuladārikāvatthu

    నత్థి రాగసమోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అఞ్ఞతరం కులదారికం ఆరబ్భ కథేసి.

    Natthi rāgasamoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto aññataraṃ kuladārikaṃ ārabbha kathesi.

    తస్సా కిర మాతాపితరో ఆవాహం కత్వా మఙ్గలదివసే సత్థారం నిమన్తయింసు. సత్థా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో తత్థ గన్త్వా నిసీది. సాపి ఖో వధుకా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స ఉదకపరిస్సావనాదీని కరోన్తీ అపరాపరం సఞ్చరతి. సామికోపిస్సా తం ఓలోకేన్తో అట్ఠాసి. తస్స రాగవసేన ఓలోకేన్తస్స అన్తో కిలేసో సముదాచరి. సో అఞ్ఞాణాభిభూతో నేవ బుద్ధం ఉపట్ఠహి, న అసీతి మహాథేరే. హత్థం పసారేత్వా ‘‘తం వధుకం గణ్హిస్సామీ’’తి పన చిత్తం అకాసి. సత్థా తస్సజ్ఝాసయం ఓలోకేత్వా యథా తం ఇత్థిం న పస్సతి, ఏవమకాసి. సో అదిస్వా సత్థారం ఓలోకేన్తో అట్ఠాసి. సత్థా తస్స ఓలోకేత్వా ఠితకాలే ‘‘కుమారక, న హి రాగగ్గినా సదిసో అగ్గి నామ , దోసకలినా సదిసో కలి నామ, ఖన్ధపరిహరణదుక్ఖేన సదిసం దుక్ఖం నామ అత్థి, నిబ్బానసుఖసదిసం సుఖమ్పి నత్థియేవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Tassā kira mātāpitaro āvāhaṃ katvā maṅgaladivase satthāraṃ nimantayiṃsu. Satthā bhikkhusaṅghaparivuto tattha gantvā nisīdi. Sāpi kho vadhukā bhikkhusaṅghassa udakaparissāvanādīni karontī aparāparaṃ sañcarati. Sāmikopissā taṃ olokento aṭṭhāsi. Tassa rāgavasena olokentassa anto kileso samudācari. So aññāṇābhibhūto neva buddhaṃ upaṭṭhahi, na asīti mahāthere. Hatthaṃ pasāretvā ‘‘taṃ vadhukaṃ gaṇhissāmī’’ti pana cittaṃ akāsi. Satthā tassajjhāsayaṃ oloketvā yathā taṃ itthiṃ na passati, evamakāsi. So adisvā satthāraṃ olokento aṭṭhāsi. Satthā tassa oloketvā ṭhitakāle ‘‘kumāraka, na hi rāgagginā sadiso aggi nāma , dosakalinā sadiso kali nāma, khandhapariharaṇadukkhena sadisaṃ dukkhaṃ nāma atthi, nibbānasukhasadisaṃ sukhampi natthiyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౨.

    202.

    ‘‘నత్థి రాగసమో అగ్గి, నత్థి దోససమో కలి;

    ‘‘Natthi rāgasamo aggi, natthi dosasamo kali;

    నత్థి ఖన్ధసమా దుక్ఖా, నత్థి సన్తిపరం సుఖ’’న్తి.

    Natthi khandhasamā dukkhā, natthi santiparaṃ sukha’’nti.

    తత్థ నత్థి రాగసమోతి ధూమం వా జాలం వా అఙ్గారం వా అదస్సేత్వా అన్తోయేవ ఝాపేత్వా భస్మముట్ఠిం కాతుం సమత్థో రాగేన సమో అఞ్ఞో అగ్గి నామ నత్థి. కలీతి దోసేన సమో అపరాధోపి నత్థి. ఖన్ధసమాతి ఖన్ధేహి సమా. యథా పరిహరియమానా ఖన్ధా దుక్ఖా, ఏవం అఞ్ఞం దుక్ఖం నామ నత్థి. సన్తిపరన్తి నిబ్బానతో ఉత్తరిం అఞ్ఞం సుఖమ్పి నత్థి. అఞ్ఞఞ్హి సుఖం సుఖమేవ, నిబ్బానం పరమసుఖన్తి అత్థో.

    Tattha natthi rāgasamoti dhūmaṃ vā jālaṃ vā aṅgāraṃ vā adassetvā antoyeva jhāpetvā bhasmamuṭṭhiṃ kātuṃ samattho rāgena samo añño aggi nāma natthi. Kalīti dosena samo aparādhopi natthi. Khandhasamāti khandhehi samā. Yathā parihariyamānā khandhā dukkhā, evaṃ aññaṃ dukkhaṃ nāma natthi. Santiparanti nibbānato uttariṃ aññaṃ sukhampi natthi. Aññañhi sukhaṃ sukhameva, nibbānaṃ paramasukhanti attho.

    దేసనావసానే కుమారికా చ కుమారకో చ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు. తస్మిం సమయే భగవా తేసం అఞ్ఞమఞ్ఞం దస్సనాకారం అకాసీతి.

    Desanāvasāne kumārikā ca kumārako ca sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tasmiṃ samaye bhagavā tesaṃ aññamaññaṃ dassanākāraṃ akāsīti.

    అఞ్ఞతరకులదారికావత్థు చతుత్థం.

    Aññatarakuladārikāvatthu catutthaṃ.

    ౫. ఏకఉపాసకవత్థు

    5. Ekaupāsakavatthu

    జిఘచ్ఛాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా ఆళవియం విహరన్తో ఏకం ఉపాసకం ఆరబ్భ కథేసి.

    Jighacchāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā āḷaviyaṃ viharanto ekaṃ upāsakaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి దివసే సత్థా జేతవనే గన్ధకుటియం నిసిన్నోవ పచ్చూసకాలే లోకం వోలోకేన్తో ఆళవియం ఏకం దుగ్గతమనుస్సం దిస్వా తస్సూపనిస్సయసమ్పత్తిం ఞత్వా పఞ్చసతభిక్ఖుపరివారో ఆళవిం అగమాసి. ఆళవివాసినో సత్థారం నిమన్తయింసు. సోపి దుగ్గతమనుస్సో ‘‘సత్థా కిర ఆగతో’’తి సుత్వా ‘‘సత్థు సన్తికే ధమ్మం సోస్సామీ’’తి మనం అకాసి. తందివసమేవ చస్స ఏకో గోణో పలాయి. సో ‘‘కిం ను ఖో గోణం పరియేసిస్సామి, ఉదాహు ధమ్మం సుణామీ’’తి చిన్తేత్వా ‘‘గోణం పరియేసిత్వా పచ్ఛా ధమ్మం సోస్సామీ’’తి పాతోవ గేహా నిక్ఖమి. ఆళవివాసినోపి బుద్ధప్పముఖం భిక్ఖుసఙ్ఘం నిసీదాపేత్వా పరివిసిత్వా అనుమోదనత్థాయ పత్తం గణ్హింసు. సత్థా ‘‘యం నిస్సాయ అహం తింసయోజనమగ్గం ఆగతో, సో గోణం పరియేసితుం అరఞ్ఞం పవిట్ఠో, తస్మిం ఆగతేయేవ ధమ్మం దేసేస్సామీ’’తి తుణ్హీ అహోసి.

    Ekasmiñhi divase satthā jetavane gandhakuṭiyaṃ nisinnova paccūsakāle lokaṃ volokento āḷaviyaṃ ekaṃ duggatamanussaṃ disvā tassūpanissayasampattiṃ ñatvā pañcasatabhikkhuparivāro āḷaviṃ agamāsi. Āḷavivāsino satthāraṃ nimantayiṃsu. Sopi duggatamanusso ‘‘satthā kira āgato’’ti sutvā ‘‘satthu santike dhammaṃ sossāmī’’ti manaṃ akāsi. Taṃdivasameva cassa eko goṇo palāyi. So ‘‘kiṃ nu kho goṇaṃ pariyesissāmi, udāhu dhammaṃ suṇāmī’’ti cintetvā ‘‘goṇaṃ pariyesitvā pacchā dhammaṃ sossāmī’’ti pātova gehā nikkhami. Āḷavivāsinopi buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā parivisitvā anumodanatthāya pattaṃ gaṇhiṃsu. Satthā ‘‘yaṃ nissāya ahaṃ tiṃsayojanamaggaṃ āgato, so goṇaṃ pariyesituṃ araññaṃ paviṭṭho, tasmiṃ āgateyeva dhammaṃ desessāmī’’ti tuṇhī ahosi.

    సోపి మనుస్సో దివా గోణం దిస్వా గోగణే పక్ఖిపిత్వా ‘‘సచేపి అఞ్ఞం నత్థి, సత్థు వన్దనమత్తమ్పి కరిస్సామీ’’తి జిఘచ్ఛాపీళితోపి గేహం గమనాయ మనం అకత్వా వేగేన సత్థు సన్తికం ఆగన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం అట్ఠాసి. సత్థా తస్స ఠితకాలే దానవేయ్యావటికం ఆహ – ‘‘అత్థి కిఞ్చి భిక్ఖుసఙ్ఘస్స అతిరిత్తభత్త’’న్తి? ‘‘భన్తే, సబ్బం అత్థీ’’తి. తేన హి ‘‘ఇమం పరివిసాహీ’’తి. సో సత్థారా వుత్తట్ఠానేయేవ తం నిసీదాపేత్వా యాగుఖాదనీయభోజనీయేహి సక్కచ్చం పరివిసి. సో భుత్తభత్తో ముఖం విక్ఖాలేసి. ఠపేత్వా కిర ఇమం ఠానం తీసు పిటకేసు అఞ్ఞత్థ గతాగతస్స భత్తవిచారణం నామ నత్థి. తస్స పస్సద్ధదరథస్స చిత్తం ఏకగ్గం అహోసి. అథస్స సత్థా అనుపుబ్బిం కథం కథేత్వా సచ్చాని పకాసేసి. సో దేసనావసానే సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి. సత్థాపి అనుమోదనం కత్వా ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి. మహాజనో సత్థారం అనుగన్త్వా నివత్తి.

    Sopi manusso divā goṇaṃ disvā gogaṇe pakkhipitvā ‘‘sacepi aññaṃ natthi, satthu vandanamattampi karissāmī’’ti jighacchāpīḷitopi gehaṃ gamanāya manaṃ akatvā vegena satthu santikaṃ āgantvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tassa ṭhitakāle dānaveyyāvaṭikaṃ āha – ‘‘atthi kiñci bhikkhusaṅghassa atirittabhatta’’nti? ‘‘Bhante, sabbaṃ atthī’’ti. Tena hi ‘‘imaṃ parivisāhī’’ti. So satthārā vuttaṭṭhāneyeva taṃ nisīdāpetvā yāgukhādanīyabhojanīyehi sakkaccaṃ parivisi. So bhuttabhatto mukhaṃ vikkhālesi. Ṭhapetvā kira imaṃ ṭhānaṃ tīsu piṭakesu aññattha gatāgatassa bhattavicāraṇaṃ nāma natthi. Tassa passaddhadarathassa cittaṃ ekaggaṃ ahosi. Athassa satthā anupubbiṃ kathaṃ kathetvā saccāni pakāsesi. So desanāvasāne sotāpattiphale patiṭṭhahi. Satthāpi anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Mahājano satthāraṃ anugantvā nivatti.

    భిక్ఖూ సత్థారా సద్ధిం గచ్ఛన్తాయేవ ఉజ్ఝాయింసు – ‘‘పస్సథావుసో, సత్థు కమ్మం, అఞ్ఞేసు దివసేసు ఏవరూపం నత్థి, అజ్జ పనేకం మనుస్సం దిస్వావ యాగుఆదీని విచారేత్వా దాపేసీ’’తి. సత్థా నివత్తిత్వా ఠితకోవ ‘‘కిం కథేథ, భిక్ఖవే’’తి పుచ్ఛిత్వా తమత్థం సుత్వా ‘‘ఆమ, భిక్ఖవే, అహం తింసయోజనం కన్తారం ఆగచ్ఛన్తో తస్స ఉపాసకస్సూపనిస్సయం దిస్వా ఆగతో, సో అతివియ జిఘచ్ఛితో, పాతోవ పట్ఠాయ గోణం పరియేసన్తో అరఞ్ఞే విచరి. ‘జిఘచ్ఛదుక్ఖేన ధమ్మే దేసియమానేపి పటివిజ్ఝితుం న సక్ఖిస్సతీ’తి చిన్తేత్వా ఏవం అకాసిం, జిఘచ్ఛారోగసదిసో రోగో నామ నత్థీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Bhikkhū satthārā saddhiṃ gacchantāyeva ujjhāyiṃsu – ‘‘passathāvuso, satthu kammaṃ, aññesu divasesu evarūpaṃ natthi, ajja panekaṃ manussaṃ disvāva yāguādīni vicāretvā dāpesī’’ti. Satthā nivattitvā ṭhitakova ‘‘kiṃ kathetha, bhikkhave’’ti pucchitvā tamatthaṃ sutvā ‘‘āma, bhikkhave, ahaṃ tiṃsayojanaṃ kantāraṃ āgacchanto tassa upāsakassūpanissayaṃ disvā āgato, so ativiya jighacchito, pātova paṭṭhāya goṇaṃ pariyesanto araññe vicari. ‘Jighacchadukkhena dhamme desiyamānepi paṭivijjhituṃ na sakkhissatī’ti cintetvā evaṃ akāsiṃ, jighacchārogasadiso rogo nāma natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౩.

    203.

    ‘‘జిఘచ్ఛాపరమా రోగా, సఙ్ఖారపరమా దుఖా;

    ‘‘Jighacchāparamā rogā, saṅkhāraparamā dukhā;

    ఏతం ఞత్వా యథాభూతం, నిబ్బానం పరమం సుఖ’’న్తి.

    Etaṃ ñatvā yathābhūtaṃ, nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti.

    తత్థ జిఘచ్ఛాపరమా రోగాతి యస్మా అఞ్ఞో రోగో సకిం తికిచ్ఛితో వినస్సతి వా తదఙ్గవసేన వా పహీయతి , జిఘచ్ఛా పన నిచ్చకాలం తికిచ్ఛితబ్బాయేవాతి సేసరోగానం అయం పరమా నామ. సఙ్ఖారాతి పఞ్చ ఖన్ధా. ఏతం ఞత్వాతి జిఘచ్ఛాసమో రోగో నత్థి, ఖన్ధపరిహరణసమం దుక్ఖం నామ నత్థీతి ఏతమత్థం యథాభూతం ఞత్వా పణ్డితో నిబ్బానం సచ్ఛి కరోతి. నిబ్బానం పరమం సుఖన్తి తఞ్హి సబ్బసుఖానం పరమం ఉత్తమం సుఖన్తి అత్థో.

    Tattha jighacchāparamā rogāti yasmā añño rogo sakiṃ tikicchito vinassati vā tadaṅgavasena vā pahīyati , jighacchā pana niccakālaṃ tikicchitabbāyevāti sesarogānaṃ ayaṃ paramā nāma. Saṅkhārāti pañca khandhā. Etaṃ ñatvāti jighacchāsamo rogo natthi, khandhapariharaṇasamaṃ dukkhaṃ nāma natthīti etamatthaṃ yathābhūtaṃ ñatvā paṇḍito nibbānaṃ sacchi karoti. Nibbānaṃ paramaṃ sukhanti tañhi sabbasukhānaṃ paramaṃ uttamaṃ sukhanti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    ఏకఉపాసకవత్థు పఞ్చమం.

    Ekaupāsakavatthu pañcamaṃ.

    ౬. పసేనదికోసలవత్థు

    6. Pasenadikosalavatthu

    ఆరోగ్యపరమా లాభాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో రాజానం పసేనదికోసలం ఆరబ్భ కథేసి.

    Ārogyaparamā lābhāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto rājānaṃ pasenadikosalaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి సమయే రాజా తణ్డులదోణస్స ఓదనం తదుపియేన సూపబ్యఞ్జనేన భుఞ్జతి. ఏకదివసం భుత్తపాతరాసో భత్తసమ్మదం అవినోదేత్వా సత్థు సన్తికం గన్త్వా కిలన్తరూపో ఇతో చితో చ సమ్పరివత్తతి, నిద్దాయ అభిభూయమానోపి ఉజుకం నిపజ్జితుం అసక్కోన్తో ఏకమన్తం నిసీది. అథ నం సత్థా ఆహ – ‘‘కిం, మహారాజ, అవిస్సమిత్వావ ఆగతోసీ’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే, భుత్తకాలతో పట్ఠాయ మే మహాదుక్ఖం హోతీ’’తి. అథ నం సత్థా, ‘‘మహారాజ , అతిబహుభోజనం ఏవం దుక్ఖం హోతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Ekasmiñhi samaye rājā taṇḍuladoṇassa odanaṃ tadupiyena sūpabyañjanena bhuñjati. Ekadivasaṃ bhuttapātarāso bhattasammadaṃ avinodetvā satthu santikaṃ gantvā kilantarūpo ito cito ca samparivattati, niddāya abhibhūyamānopi ujukaṃ nipajjituṃ asakkonto ekamantaṃ nisīdi. Atha naṃ satthā āha – ‘‘kiṃ, mahārāja, avissamitvāva āgatosī’’ti? ‘‘Āma, bhante, bhuttakālato paṭṭhāya me mahādukkhaṃ hotī’’ti. Atha naṃ satthā, ‘‘mahārāja , atibahubhojanaṃ evaṃ dukkhaṃ hotī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘మిద్ధీ యదా హోతి మహగ్ఘసో చ,

    ‘‘Middhī yadā hoti mahagghaso ca,

    నిద్దాయితా సమ్పరివత్తసాయీ;

    Niddāyitā samparivattasāyī;

    మహావరాహోవ నివాపపుట్ఠో,

    Mahāvarāhova nivāpapuṭṭho,

    పునప్పునం గబ్భముపేతి మన్దో’’తి. (ధ॰ ప॰ ౩౨౫); –

    Punappunaṃ gabbhamupeti mando’’ti. (dha. pa. 325); –

    ఇమాయ గాథాయ ఓవదిత్వా, ‘‘మహారాజ, భోజనం నామ మత్తాయ భుఞ్జితుం వట్టతి. మత్తభోజినో హి సుఖం హోతీ’’తి ఉత్తరి ఓవదన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Imāya gāthāya ovaditvā, ‘‘mahārāja, bhojanaṃ nāma mattāya bhuñjituṃ vaṭṭati. Mattabhojino hi sukhaṃ hotī’’ti uttari ovadanto imaṃ gāthamāha –

    ‘‘మనుజస్స సదా సతీమతో,

    ‘‘Manujassa sadā satīmato,

    మత్తం జానతో లద్ధభోజనే;

    Mattaṃ jānato laddhabhojane;

    తనుకస్స భవన్తి వేదనా,

    Tanukassa bhavanti vedanā,

    సణికం జీరతి ఆయుపాలయ’’న్తి. (సం॰ ని॰ ౧.౧౨౪);

    Saṇikaṃ jīrati āyupālaya’’nti. (saṃ. ni. 1.124);

    రాజా గాథం ఉగ్గణ్హితుం నాసక్ఖి, సమీపే ఠితం పన భాగినేయ్యం, సుదస్సనం నామ మాణవం ‘‘ఇమం గాథం ఉగ్గణ్హ, తాతా’’తి ఆహ. సో తం గాథం ఉగ్గణ్హిత్వా ‘‘కిం కరోమి, భన్తే’’తి సత్థారం పుచ్ఛి. అథ నం సత్థా ఆహ – ‘‘రఞ్ఞో భుఞ్జన్తస్స ఓసానపిణ్డకాలే ఇమం గాథం వదేయ్యాసి, రాజా అత్థం సల్లక్ఖేత్వా యం పిణ్డం ఛడ్డేస్సతి, తస్మిం పిణ్డే సిత్థగణనాయ రఞ్ఞో భత్తపచనకాలే తత్తకే తణ్డులే హరేయ్యాసీ’’తి. సో ‘‘సాధు, భన్తే’’తి సాయమ్పి పాతోపి రఞ్ఞో భుఞ్జన్తస్స ఓసానపిణ్డకాలే తం గాథం ఉదాహరిత్వా తేన ఛడ్డితపిణ్డే సిత్థగణనాయ తణ్డులే హాపేసి. రాజాపి తస్స గాథం సుత్వా సహస్సం సహస్సం దాపేసి . సో అపరేన సమయేన నాళికోదనపరమతాయ సణ్ఠహిత్వా సుఖప్పత్తో తనుసరీరో అహోసి.

    Rājā gāthaṃ uggaṇhituṃ nāsakkhi, samīpe ṭhitaṃ pana bhāgineyyaṃ, sudassanaṃ nāma māṇavaṃ ‘‘imaṃ gāthaṃ uggaṇha, tātā’’ti āha. So taṃ gāthaṃ uggaṇhitvā ‘‘kiṃ karomi, bhante’’ti satthāraṃ pucchi. Atha naṃ satthā āha – ‘‘rañño bhuñjantassa osānapiṇḍakāle imaṃ gāthaṃ vadeyyāsi, rājā atthaṃ sallakkhetvā yaṃ piṇḍaṃ chaḍḍessati, tasmiṃ piṇḍe sitthagaṇanāya rañño bhattapacanakāle tattake taṇḍule hareyyāsī’’ti. So ‘‘sādhu, bhante’’ti sāyampi pātopi rañño bhuñjantassa osānapiṇḍakāle taṃ gāthaṃ udāharitvā tena chaḍḍitapiṇḍe sitthagaṇanāya taṇḍule hāpesi. Rājāpi tassa gāthaṃ sutvā sahassaṃ sahassaṃ dāpesi . So aparena samayena nāḷikodanaparamatāya saṇṭhahitvā sukhappatto tanusarīro ahosi.

    అథేకదివసం సత్థు సన్తికం గన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఆహ – ‘‘భన్తే, ఇదాని మే సుఖం జాతం, మిగమ్పి అస్సమ్పి అనుబన్ధిత్వా గణ్హనసమత్థో జాతోమ్హి. పుబ్బే మే భాగినేయ్యేన సద్ధిం యుద్ధమేవ హోతి, ఇదాని వజీరకుమారిం నామ ధీతరం భాగినేయ్యస్స దత్వా సో గామో తస్సాయేవ న్హానచుణ్ణమూలం కత్వా దిన్నో, తేన సద్ధిం విగ్గహో వూపసన్తో, ఇమినాపి మే కారణేన సుఖమేవ జాతం. కులసన్తకం రాజమణిరతనం నో గేహే పురిమదివసే నట్ఠం, తమ్పి ఇదాని హత్థపత్తం ఆగతం, ఇమినాపి మే కారణేన సుఖమేవ జాతం. తుమ్హాకం సావకేహి సద్ధిం విస్సాసం ఇచ్ఛన్తేన ఞాతిధీతాపి నో గేహే కతా, ఇమినాపి మే కారణేన సుఖమేవ జాత’’న్తి. సత్థా ‘‘ఆరోగ్యం నామ, మహారాజ, పరమో లాభో, యథాలద్ధేన సన్తుట్ఠభావసదిసమ్పి ధనం, విస్సాససదిసో చ పరమా ఞాతి, నిబ్బానసదిసఞ్చ సుఖం నామ నత్థీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Athekadivasaṃ satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā āha – ‘‘bhante, idāni me sukhaṃ jātaṃ, migampi assampi anubandhitvā gaṇhanasamattho jātomhi. Pubbe me bhāgineyyena saddhiṃ yuddhameva hoti, idāni vajīrakumāriṃ nāma dhītaraṃ bhāgineyyassa datvā so gāmo tassāyeva nhānacuṇṇamūlaṃ katvā dinno, tena saddhiṃ viggaho vūpasanto, imināpi me kāraṇena sukhameva jātaṃ. Kulasantakaṃ rājamaṇiratanaṃ no gehe purimadivase naṭṭhaṃ, tampi idāni hatthapattaṃ āgataṃ, imināpi me kāraṇena sukhameva jātaṃ. Tumhākaṃ sāvakehi saddhiṃ vissāsaṃ icchantena ñātidhītāpi no gehe katā, imināpi me kāraṇena sukhameva jāta’’nti. Satthā ‘‘ārogyaṃ nāma, mahārāja, paramo lābho, yathāladdhena santuṭṭhabhāvasadisampi dhanaṃ, vissāsasadiso ca paramā ñāti, nibbānasadisañca sukhaṃ nāma natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౪.

    204.

    ‘‘ఆరోగ్యపరమా లాభా, సన్తుట్ఠిపరమం ధనం;

    ‘‘Ārogyaparamā lābhā, santuṭṭhiparamaṃ dhanaṃ;

    విస్సాసపరమా ఞాతి, నిబ్బానపరమం సుఖ’’న్తి.

    Vissāsaparamā ñāti, nibbānaparamaṃ sukha’’nti.

    తత్థ ఆరోగ్యపరమా లాభాతి అరోగభావపరమా లాభా. రోగినో హి విజ్జమానాపి లాభా అలాభాయేవ, తస్మా అరోగస్స సబ్బలాభా ఆగతావ హోన్తి. తేనేతం వుత్తం – ‘‘ఆరోగ్యపరమా లాభా’’తి. సన్తుట్ఠిపరమం ధనన్తి గిహినో వా పబ్బజితస్స వా యం అత్తనా లద్ధం అత్తనో సన్తకం, తేనేవ తుస్సనభావో సన్తుట్ఠీ నామ సేసధనేహి పరమం ధనం. విస్సాసపరమా ఞాతీతి మాతా వా హోతు పితా వా, యేన సద్ధిం విస్సాసో నత్థి, సో అఞ్ఞాతకోవ. యేన అఞ్ఞాతకేన పన సద్ధిం విస్సాసో అత్థి, సో అసమ్బన్ధోపి పరమో ఉత్తమో ఞాతి. తేన వుత్తం – ‘‘విస్సాసపరమా ఞాతీ’’తి. నిబ్బానసదిసం పన సుఖం నామ నత్థి, తేనేవాహ – నిబ్బానపరమం సుఖన్తి.

    Tattha ārogyaparamā lābhāti arogabhāvaparamā lābhā. Rogino hi vijjamānāpi lābhā alābhāyeva, tasmā arogassa sabbalābhā āgatāva honti. Tenetaṃ vuttaṃ – ‘‘ārogyaparamā lābhā’’ti. Santuṭṭhiparamaṃ dhananti gihino vā pabbajitassa vā yaṃ attanā laddhaṃ attano santakaṃ, teneva tussanabhāvo santuṭṭhī nāma sesadhanehi paramaṃ dhanaṃ. Vissāsaparamā ñātīti mātā vā hotu pitā vā, yena saddhiṃ vissāso natthi, so aññātakova. Yena aññātakena pana saddhiṃ vissāso atthi, so asambandhopi paramo uttamo ñāti. Tena vuttaṃ – ‘‘vissāsaparamā ñātī’’ti. Nibbānasadisaṃ pana sukhaṃ nāma natthi, tenevāha – nibbānaparamaṃ sukhanti.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    పసేనదికోసలవత్థు ఛట్ఠం.

    Pasenadikosalavatthu chaṭṭhaṃ.

    ౭. తిస్సత్థేరవత్థు

    7. Tissattheravatthu

    పవివేకరసన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేసాలియం విహరన్తో అఞ్ఞతరం భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.

    Pavivekarasanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā vesāliyaṃ viharanto aññataraṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.

    సత్థారా హి, ‘‘భిక్ఖవే, అహం ఇతో చతూహి మాసేహి పరినిబ్బాయిస్సామీ’’తి వుత్తే సత్థు సన్తికే సత్త భిక్ఖుసతాని సన్తాసం ఆపజ్జింసు, ఖీణాసవానం ధమ్మసంవేగో ఉప్పజ్జి, పుథుజ్జనా అస్సూని సన్ధారేతుం నాసక్ఖింసు. భిక్ఖూ వగ్గా వగ్గా హుత్వా ‘‘కిం ను ఖో కరిస్సామా’’తి మన్తేన్తా విచరన్తి. అథేకో తిస్సత్థేరో నామ భిక్ఖూ ‘‘సత్థా కిర చతుమాసచ్చయేన పరినిబ్బాయిస్సతి, అహఞ్చమ్హి అవీతరాగో, సత్థరి ధరమానేయేవ మయా అరహత్తం గణ్హితుం వట్టతీ’’తి చతూసు ఇరియాపథేసు ఏకకోవ విహాసి. భిక్ఖూనం సన్తికే గమనం వా కేనచి సద్ధిం కథాసల్లాపో వా నత్థి. అథ నం భిక్ఖూ ఆహంసు – ‘‘ఆవుసో, తిస్స తస్మా ఏవం కరోసీ’’తి. సో తేసం కథం న సుణాతి. తే తస్స పవత్తిం సత్థు ఆరోచేత్వా, ‘‘భన్తే, తుమ్హేసు తిస్సత్థేరస్స సినేహో నత్థీ’’తి ఆహంసు. సత్థా తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘కస్మా తిస్స ఏవం అకాసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా తేన అత్తనో అధిప్పాయే ఆరోచితే ‘‘సాధు, తిస్సా’’తి సాధుకారం దత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, మయి సినేహో తిస్ససదిసోవ హోతు. గన్ధమాలాదీహి పూజం కరోన్తాపి నేవ మం పూజేన్తి, ధమ్మానుధమ్మం పటిపజ్జమానాయేవ పన మం పూజేన్తీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Satthārā hi, ‘‘bhikkhave, ahaṃ ito catūhi māsehi parinibbāyissāmī’’ti vutte satthu santike satta bhikkhusatāni santāsaṃ āpajjiṃsu, khīṇāsavānaṃ dhammasaṃvego uppajji, puthujjanā assūni sandhāretuṃ nāsakkhiṃsu. Bhikkhū vaggā vaggā hutvā ‘‘kiṃ nu kho karissāmā’’ti mantentā vicaranti. Atheko tissatthero nāma bhikkhū ‘‘satthā kira catumāsaccayena parinibbāyissati, ahañcamhi avītarāgo, satthari dharamāneyeva mayā arahattaṃ gaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti catūsu iriyāpathesu ekakova vihāsi. Bhikkhūnaṃ santike gamanaṃ vā kenaci saddhiṃ kathāsallāpo vā natthi. Atha naṃ bhikkhū āhaṃsu – ‘‘āvuso, tissa tasmā evaṃ karosī’’ti. So tesaṃ kathaṃ na suṇāti. Te tassa pavattiṃ satthu ārocetvā, ‘‘bhante, tumhesu tissattherassa sineho natthī’’ti āhaṃsu. Satthā taṃ pakkosāpetvā ‘‘kasmā tissa evaṃ akāsī’’ti pucchitvā tena attano adhippāye ārocite ‘‘sādhu, tissā’’ti sādhukāraṃ datvā, ‘‘bhikkhave, mayi sineho tissasadisova hotu. Gandhamālādīhi pūjaṃ karontāpi neva maṃ pūjenti, dhammānudhammaṃ paṭipajjamānāyeva pana maṃ pūjentī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౨౦౫.

    205.

    ‘‘పవివేకరసం పిత్వా, రసం ఉపసమస్స చ;

    ‘‘Pavivekarasaṃ pitvā, rasaṃ upasamassa ca;

    నిద్దరో హోతి నిప్పాపో, ధమ్మపీతిరసం పివ’’న్తి.

    Niddaro hoti nippāpo, dhammapītirasaṃ piva’’nti.

    తత్థ పవివేకరసన్తి పవివేకతో ఉప్పన్నం రసం, ఏకీభావసుఖన్తి అత్థో. పిత్వాతి దుక్ఖపరిఞ్ఞాదీని కరోన్తో ఆరమ్మణతో సచ్ఛికిరియావసేన పివిత్వా. ఉపసమస్స చాతి కిలేసూపసమనిబ్బానస్స చ రసం పిత్వా. నిద్దరో హోతీతి తేన ఉభయరసపానేన ఖీణాసవో భిక్ఖు అబ్భన్తరే రాగదరథాదీనం అభావేన నిద్దరో చేవ నిప్పాపో చ హోతి. రసం పివన్తి నవవిధలోకుత్తరధమ్మవసేన ఉప్పన్నం పీతిరసం పివన్తోపి నిద్దరో నిప్పాపో చ హోతి.

    Tattha pavivekarasanti pavivekato uppannaṃ rasaṃ, ekībhāvasukhanti attho. Pitvāti dukkhapariññādīni karonto ārammaṇato sacchikiriyāvasena pivitvā. Upasamassati kilesūpasamanibbānassa ca rasaṃ pitvā. Niddaro hotīti tena ubhayarasapānena khīṇāsavo bhikkhu abbhantare rāgadarathādīnaṃ abhāvena niddaro ceva nippāpo ca hoti. Rasaṃ pivanti navavidhalokuttaradhammavasena uppannaṃ pītirasaṃ pivantopi niddaro nippāpo ca hoti.

    దేసనావసానే తిస్సత్థేరో అరహత్తం పాపుణి, మహాజనస్సాపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.

    Desanāvasāne tissatthero arahattaṃ pāpuṇi, mahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    తిస్సత్థేరవత్థు సత్తమం.

    Tissattheravatthu sattamaṃ.

    ౮. సక్కవత్థు

    8. Sakkavatthu

    సాహు దస్సనన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువగామకే విహరన్తో సక్కం ఆరబ్భ కథేసి.

    Sāhudassananti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvagāmake viharanto sakkaṃ ārabbha kathesi.

    తథాగతస్స హి ఆయుసఙ్ఖారే విస్సట్ఠే లోహితపక్ఖన్దికాబాధస్స ఉప్పన్నభావం ఞత్వా సక్కో దేవరాజా ‘‘మయా సత్థు సన్తికం గన్త్వా గిలానుపట్ఠానం కాతుం వట్టతీ’’తి చిన్తేత్వా తిగావుతప్పమాణం అత్తభావం విజహిత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా హత్థేహి పాదే పరిమజ్జి. అథ నం సత్థా ఆహ ‘‘కో ఏసో’’తి? ‘‘అహం, భన్తే, సక్కో’’తి. ‘‘కస్మా ఆగతోసీ’’తి? ‘‘తుమ్హే గిలానే ఉపట్ఠహితుం, భన్తే’’తి. ‘‘సక్క, దేవానం మనుస్సగన్ధో యోజనసతతో పట్ఠాయ గలే బద్ధకుణపం వియ హోతి , గచ్ఛ త్వం, అత్థి మే గిలానుపట్ఠకా భిక్ఖూ’’తి. ‘‘భన్తే, చతురాసీతియోజనసహస్సమత్థకే ఠితో తుమ్హాకం సీలగన్ధం ఘాయిత్వా ఆగతో, అహమేవ ఉపట్ఠహిస్సామీ’’తి సో సత్థు సరీరవళఞ్జనభాజనం అఞ్ఞస్స హత్థేనాపి ఫుసితుం అదత్వా సీసేయేవ ఠపేత్వా నీహరన్తో ముఖసఙ్కోచనమత్తమ్పి న అకాసి, గన్ధభాజనం పరిహరన్తో వియ అహోసి. ఏవం సత్థారం పటిజగ్గిత్వా సత్థు ఫాసుకకాలేయేవ అగమాసి.

    Tathāgatassa hi āyusaṅkhāre vissaṭṭhe lohitapakkhandikābādhassa uppannabhāvaṃ ñatvā sakko devarājā ‘‘mayā satthu santikaṃ gantvā gilānupaṭṭhānaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tigāvutappamāṇaṃ attabhāvaṃ vijahitvā satthāraṃ upasaṅkamitvā hatthehi pāde parimajji. Atha naṃ satthā āha ‘‘ko eso’’ti? ‘‘Ahaṃ, bhante, sakko’’ti. ‘‘Kasmā āgatosī’’ti? ‘‘Tumhe gilāne upaṭṭhahituṃ, bhante’’ti. ‘‘Sakka, devānaṃ manussagandho yojanasatato paṭṭhāya gale baddhakuṇapaṃ viya hoti , gaccha tvaṃ, atthi me gilānupaṭṭhakā bhikkhū’’ti. ‘‘Bhante, caturāsītiyojanasahassamatthake ṭhito tumhākaṃ sīlagandhaṃ ghāyitvā āgato, ahameva upaṭṭhahissāmī’’ti so satthu sarīravaḷañjanabhājanaṃ aññassa hatthenāpi phusituṃ adatvā sīseyeva ṭhapetvā nīharanto mukhasaṅkocanamattampi na akāsi, gandhabhājanaṃ pariharanto viya ahosi. Evaṃ satthāraṃ paṭijaggitvā satthu phāsukakāleyeva agamāsi.

    భిక్ఖూ కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘అహో సత్థరి సక్కస్స సినేహో, ఏవరూపం నామ దిబ్బసమ్పత్తిం పహాయ ముఖసఙ్కోచనమత్తమ్పి అకత్వా గన్ధభాజనం నీహరన్తో వియ సత్థు సరీరవళఞ్జనభాజనం సీసేన నీహరన్తో ఉపట్ఠానమకాసీ’’తి. సత్థా తేసం కథం సుత్వా కిం వదేథ, భిక్ఖవే, అనచ్ఛరియం ఏతం, యం సక్కో దేవరాజా మయి సినేహం కరోతి. అయం సక్కో హి దేవరాజా మం నిస్సాయ జరసక్కభావం విజహిత్వా సోతాపన్నో హుత్వా తరుణసక్కస్స భావం పత్తో, అహం హిస్స మరణభయతజ్జితస్స పఞ్చసిఖగన్ధబ్బదేవపుత్తం పురతో కత్వా ఆగతకాలే ఇన్దసాలగుహాయం దేవపరిసాయ మజ్ఝే నిసిన్నస్స –

    Bhikkhū kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘aho satthari sakkassa sineho, evarūpaṃ nāma dibbasampattiṃ pahāya mukhasaṅkocanamattampi akatvā gandhabhājanaṃ nīharanto viya satthu sarīravaḷañjanabhājanaṃ sīsena nīharanto upaṭṭhānamakāsī’’ti. Satthā tesaṃ kathaṃ sutvā kiṃ vadetha, bhikkhave, anacchariyaṃ etaṃ, yaṃ sakko devarājā mayi sinehaṃ karoti. Ayaṃ sakko hi devarājā maṃ nissāya jarasakkabhāvaṃ vijahitvā sotāpanno hutvā taruṇasakkassa bhāvaṃ patto, ahaṃ hissa maraṇabhayatajjitassa pañcasikhagandhabbadevaputtaṃ purato katvā āgatakāle indasālaguhāyaṃ devaparisāya majjhe nisinnassa –

    ‘‘పుచ్ఛ వాసవ మం పఞ్హం, యం కిఞ్చి మనసిచ్ఛసి;

    ‘‘Puccha vāsava maṃ pañhaṃ, yaṃ kiñci manasicchasi;

    తస్స తస్సేవ పఞ్హస్స, అహం అన్తం కరోమి తే’’తి. (దీ॰ ని॰ ౨.౩౫౬) –

    Tassa tasseva pañhassa, ahaṃ antaṃ karomi te’’ti. (dī. ni. 2.356) –

    వత్వా తస్స కఙ్ఖం వినోదేన్తో ధమ్మం దేసేసిం. దేసనావసానే చుద్దసన్నం పాణకోటీనం ధమ్మాభిసమయో అహోసి, సక్కోపి యథానిసిన్నోవ సోతాపత్తిఫలం పత్వా తరుణసక్కో జాతో. ఏవమస్సాహం బహూపకారో. తస్స మయి సినేహో నామ అనచ్ఛరియో. భిక్ఖవే, అరియానఞ్హి దస్సనమ్పి సుఖం, తేహి సద్ధిం ఏకట్ఠానే సన్నివాసోపి సుఖో. బాలేహి సద్ధిం పన సబ్బమేతం దుక్ఖన్తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Vatvā tassa kaṅkhaṃ vinodento dhammaṃ desesiṃ. Desanāvasāne cuddasannaṃ pāṇakoṭīnaṃ dhammābhisamayo ahosi, sakkopi yathānisinnova sotāpattiphalaṃ patvā taruṇasakko jāto. Evamassāhaṃ bahūpakāro. Tassa mayi sineho nāma anacchariyo. Bhikkhave, ariyānañhi dassanampi sukhaṃ, tehi saddhiṃ ekaṭṭhāne sannivāsopi sukho. Bālehi saddhiṃ pana sabbametaṃ dukkhanti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౨౦౬.

    206.

    ‘‘సాహు దస్సనమరియానం, సన్నివాసో సదా సుఖో;

    ‘‘Sāhu dassanamariyānaṃ, sannivāso sadā sukho;

    అదస్సనేన బాలానం, నిచ్చమేవ సుఖీ సియా.

    Adassanena bālānaṃ, niccameva sukhī siyā.

    ౨౦౭.

    207.

    ‘‘బాలసఙ్గతచారీ హి, దీఘమద్ధాన సోచతి;

    ‘‘Bālasaṅgatacārī hi, dīghamaddhāna socati;

    దుక్ఖో బాలేహి సంవాసో, అమిత్తేనేవ సబ్బదా;

    Dukkho bālehi saṃvāso, amitteneva sabbadā;

    ధీరో చ సుఖసంవాసో, ఞాతీనంవ సమాగమో’’.

    Dhīro ca sukhasaṃvāso, ñātīnaṃva samāgamo’’.

    తస్మా హి –

    Tasmā hi –

    ౨౦౮.

    208.

    ‘‘ధీరఞ్చ పఞ్ఞఞ్చ బహుస్సుతఞ్చ,ధోరయ్హసీలం వతవన్తమరియం;

    ‘‘Dhīrañca paññañca bahussutañca,dhorayhasīlaṃ vatavantamariyaṃ;

    తం తాదిసం సప్పురిసం సుమేధం,భజేథ నక్ఖత్తపథం వ చన్దిమా’’తి.

    Taṃ tādisaṃ sappurisaṃ sumedhaṃ,bhajetha nakkhattapathaṃ va candimā’’ti.

    తత్థ సాహూతి సున్దరం భద్దకం. సన్నివాసోతి న కేవలఞ్చ తేసం దస్సనమేవ, తేహి సద్ధిం ఏకట్ఠానే నిసీదనాదిభావోపి తేసం వత్తపటివత్తం కాతుం లభనభావోపి సాధుయేవ. బాలసఙ్గతచారీ హీతి యో బాలేన సహచారీ. దీఘమద్ధానన్తి సో బాలసహాయేన ‘‘ఏహి సన్ధిచ్ఛేదాదీని కరోమా’’తి వుచ్చమానో తేన సద్ధిం ఏకచ్ఛన్దో హుత్వా తాని కరోన్తో హత్థచ్ఛేదాదీని పత్వా దీఘమద్ధానం సోచతి. సబ్బదాతి యథా అసిహత్థేన వా అమిత్తేన ఆసీవిసాదీహి వా సద్ధిం ఏకతో వాసో నామ నిచ్చం దుక్ఖో, తథేవ బాలేహి సద్ధిన్తి అత్థో. ధీరో చ సుఖసంవాసోతి ఏత్థ సుఖో సంవాసో ఏతేనాతి సుఖసంవాసో, పణ్డితేన సద్ధిం ఏకట్ఠానే సంవాసో సుఖోతి అత్థో. కథం? ఞాతీనంవ సమాగమోతి యథాపి ఞాతీనం సమాగమో సుఖో, ఏవం సుఖో.

    Tattha sāhūti sundaraṃ bhaddakaṃ. Sannivāsoti na kevalañca tesaṃ dassanameva, tehi saddhiṃ ekaṭṭhāne nisīdanādibhāvopi tesaṃ vattapaṭivattaṃ kātuṃ labhanabhāvopi sādhuyeva. Bālasaṅgatacārī hīti yo bālena sahacārī. Dīghamaddhānanti so bālasahāyena ‘‘ehi sandhicchedādīni karomā’’ti vuccamāno tena saddhiṃ ekacchando hutvā tāni karonto hatthacchedādīni patvā dīghamaddhānaṃ socati. Sabbadāti yathā asihatthena vā amittena āsīvisādīhi vā saddhiṃ ekato vāso nāma niccaṃ dukkho, tatheva bālehi saddhinti attho. Dhīro ca sukhasaṃvāsoti ettha sukho saṃvāso etenāti sukhasaṃvāso, paṇḍitena saddhiṃ ekaṭṭhāne saṃvāso sukhoti attho. Kathaṃ? Ñātīnaṃva samāgamoti yathāpi ñātīnaṃ samāgamo sukho, evaṃ sukho.

    తస్మా హీతి యస్మా బాలేహి సద్ధిం సంవాసో దుక్ఖో, పణ్డితేన సద్ధిం సుఖో, తస్మా హి ధితిసమ్పన్నం ధీరఞ్చ, లోకియలోకుత్తరపఞ్ఞాసమ్పన్నం పఞ్ఞఞ్చ , ఆగమాధిగమసమ్పన్నం బహుస్సుతఞ్చ, అరహత్తపాపనకసఙ్ఖాతాయ ధురవహనసీలతాయ ధోరయ్హసీలం, సీలవతేన చేవ ధుతఙ్గవతేన చ వతవన్తం, కిలేసేహి ఆరకతాయ అరియం, తథారూపం సప్పురిసం సోభనపఞ్హం యథా నిమ్మలం నక్ఖత్తపథసఙ్ఖాతం ఆకాసం చన్దిమా భజతి, ఏవం భజేథ పయిరుపాసేథాతి అత్థో.

    Tasmā hīti yasmā bālehi saddhiṃ saṃvāso dukkho, paṇḍitena saddhiṃ sukho, tasmā hi dhitisampannaṃ dhīrañca, lokiyalokuttarapaññāsampannaṃ paññañca , āgamādhigamasampannaṃ bahussutañca, arahattapāpanakasaṅkhātāya dhuravahanasīlatāya dhorayhasīlaṃ, sīlavatena ceva dhutaṅgavatena ca vatavantaṃ, kilesehi ārakatāya ariyaṃ, tathārūpaṃ sappurisaṃ sobhanapañhaṃ yathā nimmalaṃ nakkhattapathasaṅkhātaṃ ākāsaṃ candimā bhajati, evaṃ bhajetha payirupāsethāti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    సక్కవత్థు అట్ఠమం.

    Sakkavatthu aṭṭhamaṃ.

    సుఖవగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Sukhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    పన్నరసమో వగ్గో.

    Pannarasamo vaggo.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౧౫. సుఖవగ్గో • 15. Sukhavaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact