| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย (ฎีกา) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
๙. สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา
9. Sukhumālasuttavaṇṇanā
๓๙. นวเม นิทฺทุโกฺขติ กายิกเจตสิกทุกฺขวิรหิโตฯ สทุเกฺข หิ สวิฆาเต สุขุมาลตฺตา อนวสรา, ตสฺมา สุขิโต นิทฺทุกฺขตาย สุขุมาโล นามฯ ยาวสฺส สุขุมาลตฺตา ปรมุกฺกํสคตาติ อาห ‘‘ปรมสุขุมาโล’’ติฯ อติวิย สุขุมาโลติ อโตฺถฯ อนฺตมตีตํ อจฺจนฺตํฯ สพฺพทา สุขุมาโลติ อาห ‘‘สตตนิทฺทุโกฺข’’ติฯ จริยกาเลติ โพธิจริยาย จรณกาเลฯ เตนาติ โพธิสเตฺตนฯ อญฺญตฺถ ปน ปทุมนฺติ รตฺตํ กมลํฯ ปุณฺฑรีกนฺติ เสตํ วุจฺจติฯ อิตราติ อิตรโปกฺขรณิโยฯ ‘‘โพธิสตฺตสฺส กิรา’’ติอาทิกํ โปกฺขรณีนํ อุปฺปตฺติทสฺสนํฯ กุทฺทาลกมฺมกาเรติ ขณเกฯ โปกฺขรณิฎฺฐานานีติ โปกฺขรณิขณนโยคฺคฎฺฐานานิฯ คณฺหาเปสีติ ขณาเปสิฯ โปกฺขรณิสโทฺท เจตฺถ ตาทิเส ชลาสเย นิรุโฬฺห ทฎฺฐโพฺพ ปงฺกชาทิสทฺทา วิยฯ โสปานพาหุกานํ มตฺถกฎฺฐานํ อุณฺหีสนฺติ อธิเปฺปตํฯ อุทกเสจนนาฬิกาติ อุทกจฺฉฎาวิสฺสชฺชนนาฬิยนฺตานิฯ ปญฺจวิธาติ วณฺณวเสน ชาติวเสน จฯ
39. Navame niddukkhoti kāyikacetasikadukkhavirahito. Sadukkhe hi savighāte sukhumālattā anavasarā, tasmā sukhito niddukkhatāya sukhumālo nāma. Yāvassa sukhumālattā paramukkaṃsagatāti āha ‘‘paramasukhumālo’’ti. Ativiya sukhumāloti attho. Antamatītaṃ accantaṃ. Sabbadā sukhumāloti āha ‘‘satataniddukkho’’ti. Cariyakāleti bodhicariyāya caraṇakāle. Tenāti bodhisattena. Aññattha pana padumanti rattaṃ kamalaṃ. Puṇḍarīkanti setaṃ vuccati. Itarāti itarapokkharaṇiyo. ‘‘Bodhisattassa kirā’’tiādikaṃ pokkharaṇīnaṃ uppattidassanaṃ. Kuddālakammakāreti khaṇake. Pokkharaṇiṭṭhānānīti pokkharaṇikhaṇanayoggaṭṭhānāni. Gaṇhāpesīti khaṇāpesi. Pokkharaṇisaddo cettha tādise jalāsaye niruḷho daṭṭhabbo paṅkajādisaddā viya. Sopānabāhukānaṃ matthakaṭṭhānaṃ uṇhīsanti adhippetaṃ. Udakasecananāḷikāti udakacchaṭāvissajjananāḷiyantāni. Pañcavidhāti vaṇṇavasena jātivasena ca.
โข ปนสฺสาติ นิปาตมตฺตํฯ กาสิก-สโทฺท อติวิย สเณฺห สุขุเม มหคฺฆวเตฺถ นิรุโฬฺห, อญฺญสฺมิมฺปิ ตถาชาติเก รุฬฺหิวเสน ปวตฺตตีติ ทฎฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘อกาสิกํ จนฺทน’’นฺติฯ เหมเนฺต วาโส เหมนฺตํ, เหมนฺตํ อรหตีติ เหมนฺติโก, ปาสาโทฯ ‘‘อิตเรสุปิ เอเสว นโย’’ติ วตฺวา ตเทว เนสํ อรหตํ ทเสฺสตุํ ‘‘ตตฺถ เหมนฺติโก’’ติอาทิ วุตฺตํฯ สชาลานีติ สชาลวาตปานานิ, อุทกยนฺตานีติ อุทกธาราวิสฺสนฺทนกยนฺตานิฯ ปาสาทมตฺถเกติ ปาสาทสฺส อุปริอากาสตเลฯ พนฺธิตฺวาติ ปโยชิตยเนฺต สุกฺขมหิํสจมฺมํ พนฺธิตฺวาฯ ยนฺตํ ปริวเตฺตตฺวาติ ยถาปโยชิตํ ยนฺตํ ปาสาณาโรปนตฺถเญฺจว ปุน เตสํ วิสฺสชฺชนตฺถญฺจ ปริวเตฺตตฺวาฯ ตสฺมิํ วิสฺสเชฺชนฺตีติ ฉทนปิเฎฺฐ พทฺธสุกฺขมหิํสจเมฺม วิสฺสเชฺชนฺติฯ
Kho panassāti nipātamattaṃ. Kāsika-saddo ativiya saṇhe sukhume mahagghavatthe niruḷho, aññasmimpi tathājātike ruḷhivasena pavattatīti daṭṭhabbaṃ. Tenāha ‘‘akāsikaṃ candana’’nti. Hemante vāso hemantaṃ, hemantaṃ arahatīti hemantiko, pāsādo. ‘‘Itaresupi eseva nayo’’ti vatvā tadeva nesaṃ arahataṃ dassetuṃ ‘‘tattha hemantiko’’tiādi vuttaṃ. Sajālānīti sajālavātapānāni, udakayantānīti udakadhārāvissandanakayantāni. Pāsādamatthaketi pāsādassa upariākāsatale. Bandhitvāti payojitayante sukkhamahiṃsacammaṃ bandhitvā. Yantaṃ parivattetvāti yathāpayojitaṃ yantaṃ pāsāṇāropanatthañceva puna tesaṃ vissajjanatthañca parivattetvā. Tasmiṃ vissajjentīti chadanapiṭṭhe baddhasukkhamahiṃsacamme vissajjenti.
สหสฺสถามนฺติ ปุริสสหสฺสพลํ, ปุริสสหเสฺสน วหิตพฺพภารวหํฯ ปลฺลเงฺก นิสิโนฺนวาติ รตนมยปลฺลเงฺก ยถานิสิโนฺน เอวฯ อุปฺปตนาการปตฺตนฺติ อุปฺปติตฺวา ฐิตํ วิยฯ ชิยํ โปเถนฺตสฺสาติ ชิยาฆาตํ กโรนฺตสฺสฯ ชิยปฺปหารสโทฺทติ ชิยาฆาตสโทฺทฯ ยเนฺต พทฺธนฺติ ยนฺตพทฺธํ กตฺวา ฐปิตํฯ สทฺทนฺตเรติ ถามมชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส สทฺทสวนฎฺฐาเนฯ คาวุตสฺส จตุโตฺถ ภาโค โกโสติปิ วุจฺจติ ทฺวิสหสฺสทณฺฑปฺปมาณฎฺฐานํฯ
Sahassathāmanti purisasahassabalaṃ, purisasahassena vahitabbabhāravahaṃ. Pallaṅke nisinnovāti ratanamayapallaṅke yathānisinno eva. Uppatanākārapattanti uppatitvā ṭhitaṃ viya. Jiyaṃ pothentassāti jiyāghātaṃ karontassa. Jiyappahārasaddoti jiyāghātasaddo. Yante baddhanti yantabaddhaṃ katvā ṭhapitaṃ. Saddantareti thāmamajjhimassa purisassa saddasavanaṭṭhāne. Gāvutassa catuttho bhāgo kosotipi vuccati dvisahassadaṇḍappamāṇaṭṭhānaṃ.
สพฺพฎฺฐานานีติ มหาปุริสสฺส ตานิ ตานิ สพฺพานิ วสนฎฺฐานานิฯ สิขาพโทฺธติ ปุริสสภาวเสฺสว วิเสสโต ทสฺสนเมตํฯ น อุปฺปิลาวิตภาวตฺถนฺติ อุปฺปิลาวิตภาวสงฺขาตํ อตฺถํ น กเถสีติ อโตฺถฯ ตสฺส หิ โพธิมูเลเยว เสตุฆาโตฯ เตเนวาติ อปฺปมาทลกฺขณสฺส ทีปนโต เอวฯ อตฺตานํ อติกฺกมิตฺวาติ อตฺตโน ชราปตฺติํ อจิเนฺตตฺวา อฎฺฎียติฯ น ปเนส มเคฺคน ปหีโน ตทา มคฺคสฺส อนธิคตตฺตาฯ สิกฺขํ ปฎิกฺขิปิตฺวาติ ยถาสมาทินฺนสิกฺขํ ปหายฯ
Sabbaṭṭhānānīti mahāpurisassa tāni tāni sabbāni vasanaṭṭhānāni. Sikhābaddhoti purisasabhāvasseva visesato dassanametaṃ. Na uppilāvitabhāvatthanti uppilāvitabhāvasaṅkhātaṃ atthaṃ na kathesīti attho. Tassa hi bodhimūleyeva setughāto. Tenevāti appamādalakkhaṇassa dīpanato eva. Attānaṃ atikkamitvāti attano jarāpattiṃ acintetvā aṭṭīyati. Na panesa maggena pahīno tadā maggassa anadhigatattā. Sikkhaṃ paṭikkhipitvāti yathāsamādinnasikkhaṃ pahāya.
อวิปรีตพฺยาธิอาทิสภาวาวาติ เอกเนฺตน พฺยาธิอาทิสภาวา เอวฯ เอวํ ชิคุจฺฉาวิหาเรนาติ เอวํ สกลเสฺสว วฎฺฎทุกฺขสฺส ชิคุจฺฉนวิหาเรน วิหรนฺตสฺสฯ เอวํ ชิคุจฺฉนนฺติ เอวํ ปรสฺส ชิคุจฺฉนํฯ ปรํ อชิคุจฺฉมาโนติ กรุณายเนน เอวํ ปรํ อชิคุจฺฉโนฺตฯ อภิโภสฺมีติ อภิภวิตา อสฺมิฯ อุสฺสาโห อหูติ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วีริยเมว จตุพฺพิธสมฺมปฺปธานวีริยญฺจ อโหสิ, เยน มคฺคพฺรหฺมจริยปรายโณ ชาโตฯ
Aviparītabyādhiādisabhāvāvāti ekantena byādhiādisabhāvā eva. Evaṃ jigucchāvihārenāti evaṃ sakalasseva vaṭṭadukkhassa jigucchanavihārena viharantassa. Evaṃ jigucchananti evaṃ parassa jigucchanaṃ. Paraṃ ajigucchamānoti karuṇāyanena evaṃ paraṃ ajigucchanto. Abhibhosmīti abhibhavitā asmi. Ussāho ahūti caturaṅgasamannāgataṃ vīriyameva catubbidhasammappadhānavīriyañca ahosi, yena maggabrahmacariyaparāyaṇo jāto.
สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sukhumālasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / องฺคุตฺตรนิกาย • Aṅguttaranikāya / ๙. สุขุมาลสุตฺตํ • 9. Sukhumālasuttaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / สุตฺตปิฎก (อฎฺฐกถา) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / องฺคุตฺตรนิกาย (อฎฺฐกถา) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ๙. สุขุมาลสุตฺตวณฺณนา • 9. Sukhumālasuttavaṇṇanā
