| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
៩. សុខុមាលសុត្តវណ្ណនា
9. Sukhumālasuttavaṇṇanā
៣៩. នវមេ សុខុមាលោតិ និទ្ទុក្ខោ។ បរមសុខុមាលោតិ បរមនិទ្ទុក្ខោ។ អច្ចន្តសុខុមាលោតិ សតតនិទ្ទុក្ខោ។ ឥមំ ភគវា កបិលបុរេ និព្ពត្តកាលតោ បដ្ឋាយ និទ្ទុក្ខភាវំ គហេត្វា អាហ, ចរិយកាលេ បន តេន អនុភូតទុក្ខស្ស អន្តោ នត្ថីតិ។ ឯកត្ថាតិ ឯកិស្សា បោក្ខរណិយា។ ឧប្បលំ វប្បតីតិ ឧប្បលំ រោបេតិ។ សា នីលុប្បលវនសញ្ឆន្នា ហោតិ។ បទុមន្តិ បណ្ឌរបទុមំ។ បុណ្ឌរីកន្តិ រត្តបទុមំ។ ឯវំ ឥតរាបិ ទ្វេ បទុមបុណ្ឌរីកវនេហិ សញ្ឆន្នា ហោន្តិ។ ពោធិសត្តស្ស កិរ សត្តដ្ឋវស្សិកកាលេ រាជា អមច្ចេ បុច្ឆិ – ‘‘តរុណទារកា កតរកីឡិកំ បិយាយន្តី’’តិ? ឧទកកីឡិកំ ទេវាតិ។ តតោ រាជា កុទ្ទាលកម្មការកេ សន្និបាតេត្វា បោក្ខរណិដ្ឋានានិ គណ្ហាបេសិ។ អថ សក្កោ ទេវរាជា អាវជ្ជេន្តោ តំ បវត្តិំ ញត្វា – ‘‘ន យុត្តោ មហាសត្តស្ស មានុសកបរិភោគោ, ទិព្ពបរិភោគោ យុត្តោ’’តិ វិស្សកម្មំ អាមន្តេត្វា – ‘‘គច្ឆ, តាត, មហាសត្តស្ស កីឡាភូមិយំ បោក្ខរណិយោ មាបេហី’’តិ អាហ។ កីទិសា ហោន្តុ , ទេវាតិ? អបគតកលលកទ្ទមា ហោន្តុ វិប្បកិណ្ណមណិមុត្តបវាឡិកា សត្តរតនមយបាការបរិក្ខិត្តា បវាឡមយឧណ្ហីសេហិ មណិមយសោបានពាហុកេហិ សុវណ្ណរជតមណិមយផលកេហិ សោបានេហិ សមន្នាគតា។ សុវណ្ណរជតមណិបវាឡមយា ចេត្ថ នាវា ហោន្តុ, សុវណ្ណនាវាយ រជតបល្លង្កោ ហោតុ, រជតនាវាយ សុវណ្ណបល្លង្កោ, មណិនាវាយ បវាឡបល្លង្កោ, បវាឡនាវាយ មណិបល្លង្កោ, សុវណ្ណរជតមណិបវាឡមយាវ ឧទកសេចននាឡិកា ហោន្តុ, បញ្ចវណ្ណេហិ ច បទុមេហិ សញ្ឆន្នា ហោន្តូតិ។ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ វិស្សកម្មទេវបុត្តោ សក្កស្ស បដិស្សុត្វា រត្តិភាគេ ឱតរិត្វា រញ្ញោ គាហាបិតបោក្ខរណិដ្ឋានេសុយេវ តេនេវ និយាមេន បោក្ខរណិយោ មាបេសិ។
39. Navame sukhumāloti niddukkho. Paramasukhumāloti paramaniddukkho. Accantasukhumāloti satataniddukkho. Imaṃ bhagavā kapilapure nibbattakālato paṭṭhāya niddukkhabhāvaṃ gahetvā āha, cariyakāle pana tena anubhūtadukkhassa anto natthīti. Ekatthāti ekissā pokkharaṇiyā. Uppalaṃ vappatīti uppalaṃ ropeti. Sā nīluppalavanasañchannā hoti. Padumanti paṇḍarapadumaṃ. Puṇḍarīkanti rattapadumaṃ. Evaṃ itarāpi dve padumapuṇḍarīkavanehi sañchannā honti. Bodhisattassa kira sattaṭṭhavassikakāle rājā amacce pucchi – ‘‘taruṇadārakā katarakīḷikaṃ piyāyantī’’ti? Udakakīḷikaṃ devāti. Tato rājā kuddālakammakārake sannipātetvā pokkharaṇiṭṭhānāni gaṇhāpesi. Atha sakko devarājā āvajjento taṃ pavattiṃ ñatvā – ‘‘na yutto mahāsattassa mānusakaparibhogo, dibbaparibhogo yutto’’ti vissakammaṃ āmantetvā – ‘‘gaccha, tāta, mahāsattassa kīḷābhūmiyaṃ pokkharaṇiyo māpehī’’ti āha. Kīdisā hontu , devāti? Apagatakalalakaddamā hontu vippakiṇṇamaṇimuttapavāḷikā sattaratanamayapākāraparikkhittā pavāḷamayauṇhīsehi maṇimayasopānabāhukehi suvaṇṇarajatamaṇimayaphalakehi sopānehi samannāgatā. Suvaṇṇarajatamaṇipavāḷamayā cettha nāvā hontu, suvaṇṇanāvāya rajatapallaṅko hotu, rajatanāvāya suvaṇṇapallaṅko, maṇināvāya pavāḷapallaṅko, pavāḷanāvāya maṇipallaṅko, suvaṇṇarajatamaṇipavāḷamayāva udakasecananāḷikā hontu, pañcavaṇṇehi ca padumehi sañchannā hontūti. ‘‘Sādhu, devā’’ti vissakammadevaputto sakkassa paṭissutvā rattibhāge otaritvā rañño gāhāpitapokkharaṇiṭṭhānesuyeva teneva niyāmena pokkharaṇiyo māpesi.
ននុ ចេតា អបគតកលលកទ្ទមា, កថមេត្ថ បទុមានិ បុប្ផិំសូតិ? សោ កិរ តាសុ បោក្ខរណីសុ តត្ថ តត្ថ សុវណ្ណរជតមណិបវាឡមយា ខុទ្ទកនាវាយោ មាបេត្វា ‘‘ឯតា កលលកទ្ទមបូរិតា ច ហោន្តុ, បញ្ចវណ្ណានិ ចេត្ថ បទុមានិ បុប្ផន្តូ’’តិ អធិដ្ឋាសិ។ ឯវំ បញ្ចវណ្ណានិ បទុមានិ បុប្ផិំសុ, រេណុវដ្ដិយោ ឧគ្គន្ត្វា ឧទកបិដ្ឋំ អជ្ឈោត្ថរិត្វា វិចរន្តិ។ បញ្ចវិធា ភមរគណា ឧបកូជន្តា វិចរន្តិ។ ឯវំ តា មាបេត្វា វិស្សកម្មោ ទេវបុរមេវ គតោ។ តតោ វិភាតាយ រត្តិយា មហាជនោ ទិស្វា ‘‘មហាបុរិស្សស្ស មាបិតា ភវិស្សន្តី’’តិ គន្ត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ។ រាជា មហាជនបរិវារោ គន្ត្វា បោក្ខរណិយោ ទិស្វា ‘‘មម បុត្តស្ស បុញ្ញិទ្ធិយា ទេវតាហិ មាបិតា ភវិស្សន្តី’’តិ អត្តមនោ អហោសិ។ តតោ បដ្ឋាយ មហាបុរិសោ ឧទកកីឡិកំ អគមាសិ។
Nanu cetā apagatakalalakaddamā, kathamettha padumāni pupphiṃsūti? So kira tāsu pokkharaṇīsu tattha tattha suvaṇṇarajatamaṇipavāḷamayā khuddakanāvāyo māpetvā ‘‘etā kalalakaddamapūritā ca hontu, pañcavaṇṇāni cettha padumāni pupphantū’’ti adhiṭṭhāsi. Evaṃ pañcavaṇṇāni padumāni pupphiṃsu, reṇuvaṭṭiyo uggantvā udakapiṭṭhaṃ ajjhottharitvā vicaranti. Pañcavidhā bhamaragaṇā upakūjantā vicaranti. Evaṃ tā māpetvā vissakammo devapurameva gato. Tato vibhātāya rattiyā mahājano disvā ‘‘mahāpurissassa māpitā bhavissantī’’ti gantvā rañño ārocesi. Rājā mahājanaparivāro gantvā pokkharaṇiyo disvā ‘‘mama puttassa puññiddhiyā devatāhi māpitā bhavissantī’’ti attamano ahosi. Tato paṭṭhāya mahāpuriso udakakīḷikaṃ agamāsi.
យាវទេវ មមត្ថាយាតិ ឯត្ថ យាវទេវាតិ បយោជនាវធិនិយាមវចនំ, យាវ មមេវ អត្ថាយ, នត្ថេត្ថ អញ្ញំ ការណន្តិ អត្ថោ។ ន ខោ បនស្សាហន្តិ ន ខោ បនស្ស អហំ។ អកាសិកំ ចន្ទនន្តិ អសណ្ហំ ចន្ទនំ។ កាសិកំ, ភិក្ខវេ, សុ មេ តំ វេឋនន្តិ, ភិក្ខវេ, វេឋនម្បិ មេ កាសិកំ ហោតិ។ ឯត្ថ ហិ សុឥតិ ច តន្តិ ច និបាតមត្តំ, មេតិ សាមិវចនំ។ វេឋនម្បិ មេ សណ្ហមេវ ហោតីតិ ទស្សេតិ។ កាសិកា កញ្ចុកាតិ បារុបនកញ្ចុកោបិ សណ្ហកញ្ចុកោវ។ សេតច្ឆត្តំ ធារីយតីតិ មានុសកសេតច្ឆត្តម្បិ ទិព្ពសេតច្ឆត្តម្បិ ឧបរិធារិតមេវ ហោតិ។ មា នំ ផុសិ សីតំ វាតិ មា ឯតំ ពោធិសត្តំ សីតំ វា ឧណ្ហាទីសុ វា អញ្ញតរំ ផុសតូតិ អត្ថោ។
Yāvadeva mamatthāyāti ettha yāvadevāti payojanāvadhiniyāmavacanaṃ, yāva mameva atthāya, natthettha aññaṃ kāraṇanti attho. Na kho panassāhanti na kho panassa ahaṃ. Akāsikaṃ candananti asaṇhaṃ candanaṃ. Kāsikaṃ, bhikkhave, su me taṃ veṭhananti, bhikkhave, veṭhanampi me kāsikaṃ hoti. Ettha hi suiti ca tanti ca nipātamattaṃ, meti sāmivacanaṃ. Veṭhanampi me saṇhameva hotīti dasseti. Kāsikā kañcukāti pārupanakañcukopi saṇhakañcukova. Setacchattaṃ dhārīyatīti mānusakasetacchattampi dibbasetacchattampi uparidhāritameva hoti. Mā naṃ phusi sītaṃ vāti mā etaṃ bodhisattaṃ sītaṃ vā uṇhādīsu vā aññataraṃ phusatūti attho.
តយោ បាសាទា អហេសុន្តិ ពោធិសត្តេ កិរ សោឡសវស្សុទ្ទេសិកេ ជាតេ សុទ្ធោទនមហារាជា ‘‘បុត្តស្ស វសនកបាសាទេ ការេស្សាមី’’តិ វឌ្ឍកិនោ សន្និបាតាបេត្វា ភទ្ទកេន នក្ខត្តមុហុត្តេន នវភូមិកតបរិកម្មំ ការេត្វា តយោ បាសាទេ ការាបេសិ។ តេ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ ហេមន្តិកោតិអាទីសុ យត្ថ សុខំ ហេមន្តេ វសិតុំ, អយំ ហេមន្តិកោ។ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។ អយំ បនេត្ថ វចនត្ថោ – ហេមន្តេ វាសោ ហេមន្តំ, ហេមន្តំ អរហតីតិ ហេមន្តិកោ។ ឥតរេសុបិ ឯសេវ នយោ។
Tayopāsādā ahesunti bodhisatte kira soḷasavassuddesike jāte suddhodanamahārājā ‘‘puttassa vasanakapāsāde kāressāmī’’ti vaḍḍhakino sannipātāpetvā bhaddakena nakkhattamuhuttena navabhūmikataparikammaṃ kāretvā tayo pāsāde kārāpesi. Te sandhāyetaṃ vuttaṃ. Hemantikotiādīsu yattha sukhaṃ hemante vasituṃ, ayaṃ hemantiko. Itaresupi eseva nayo. Ayaṃ panettha vacanattho – hemante vāso hemantaṃ, hemantaṃ arahatīti hemantiko. Itaresupi eseva nayo.
តត្ថ ហេមន្តិកោ បាសាទោ នវភូមកោ អហោសិ, ភូមិយោ បនស្ស ឧណ្ហឧតុគ្គាហាបនត្ថាយ នីចា អហេសុំ។ តត្ថ ទ្វារវាតបានានិ សុផុសិតកវាដានិ អហេសុំ និព្ពិវរានិ។ ចិត្តកម្មម្បិ ករោន្តា តត្ថ តត្ថ បជ្ជលិតេ អគ្គិក្ខន្ធេយេវ អកំសុ។ ភូមត្ថរណំ បនេត្ថ កម្ពលមយំ, តថា សាណិវិតាននិវាសនបារុបនវេឋនានិ។ វាតបានានិ ឧណ្ហគ្គាហាបនត្ថំ ទិវា វិវដានិ រត្តិំ បិហិតានិ ហោន្តិ។
Tattha hemantiko pāsādo navabhūmako ahosi, bhūmiyo panassa uṇhautuggāhāpanatthāya nīcā ahesuṃ. Tattha dvāravātapānāni suphusitakavāṭāni ahesuṃ nibbivarāni. Cittakammampi karontā tattha tattha pajjalite aggikkhandheyeva akaṃsu. Bhūmattharaṇaṃ panettha kambalamayaṃ, tathā sāṇivitānanivāsanapārupanaveṭhanāni. Vātapānāni uṇhaggāhāpanatthaṃ divā vivaṭāni rattiṃ pihitāni honti.
គិម្ហិកោ បន បញ្ចភូមកោ អហោសិ។ សីតឧតុគ្គាហាបនត្ថំ បនេត្ថ ភូមិយោ ឧច្ចា អសម្ពាធា អហេសុំ។ ទ្វារវាតបានានិ នាតិផុសិតានិ សវិវរានិ សជាលានិ អហេសុំ។ ចិត្តកម្មេ ឧប្បលានិ បទុមានិ បុណ្ឌរីកានិយេវ អកំសុ។ ភូមត្ថរណំ បនេត្ថ ទុកូលមយំ, តថា សាណិវិតាននិវាសនបារុបនវេឋនានិ។ វាតបានសមីបេសុ ចេត្ថ នវ ចាដិយោ ឋបេត្វា ឧទកស្ស បូរេត្វា នីលុប្បលាទីហិ សញ្ឆាទេន្តិ។ តេសុ តេសុ បទេសេសុ ឧទកយន្តានិ ករោន្តិ, យេហិ ទេវេ វស្សន្តេ វិយ ឧទកធារា និក្ខមន្តិ។ អន្តោបាសាទេ តត្ថ តត្ថ កលលបូរា ទោណិយោ ឋបេត្វា បញ្ចវណ្ណានិ បទុមានិ រោបយិំសុ។ បាសាទមត្ថកេ សុក្ខមហិំសចម្មំ ពន្ធិត្វា យន្តំ បរិវត្តេត្វា យាវ ឆទនបិដ្ឋិយា បាសាណេ អារោបេត្វា តស្មិំ វិស្សជ្ជេន្តិ។ តេសំ ចម្មេ បវដ្ដន្តានំ សទ្ទោ មេឃគជ្ជិតំ វិយ ហោតិ។ ទ្វារវាតបានានិ បនេត្ថ ទិវា បិហិតានិ ហោន្តិ រត្តិំ វិវដានិ។
Gimhiko pana pañcabhūmako ahosi. Sītautuggāhāpanatthaṃ panettha bhūmiyo uccā asambādhā ahesuṃ. Dvāravātapānāni nātiphusitāni savivarāni sajālāni ahesuṃ. Cittakamme uppalāni padumāni puṇḍarīkāniyeva akaṃsu. Bhūmattharaṇaṃ panettha dukūlamayaṃ, tathā sāṇivitānanivāsanapārupanaveṭhanāni. Vātapānasamīpesu cettha nava cāṭiyo ṭhapetvā udakassa pūretvā nīluppalādīhi sañchādenti. Tesu tesu padesesu udakayantāni karonti, yehi deve vassante viya udakadhārā nikkhamanti. Antopāsāde tattha tattha kalalapūrā doṇiyo ṭhapetvā pañcavaṇṇāni padumāni ropayiṃsu. Pāsādamatthake sukkhamahiṃsacammaṃ bandhitvā yantaṃ parivattetvā yāva chadanapiṭṭhiyā pāsāṇe āropetvā tasmiṃ vissajjenti. Tesaṃ camme pavaṭṭantānaṃ saddo meghagajjitaṃ viya hoti. Dvāravātapānāni panettha divā pihitāni honti rattiṃ vivaṭāni.
វស្សិកោ សត្តភូមកោ អហោសិ។ ភូមិយោ បនេត្ថ ទ្វិន្នម្បិ ឧតូនំ គាហាបនត្ថាយ នាតិឧច្ចា នាតិនីចា អកំសុ។ ឯកច្ចានិ ទ្វារវាតបានានិ សុផុសិតានិ, ឯកច្ចានិ សវិវរានិ។ តត្ថ ចិត្តកម្មម្បិ កេសុចិ ឋានេសុ បជ្ជលិតអគ្គិក្ខន្ធវសេន, កេសុចិ ជាតស្សរវសេន កតំ។ ភូមត្ថរណាទីនិ បនេត្ថ កម្ពលទុកូលវសេន ឧភយមិស្សកានិ។ ឯកច្ចេ ទ្វារវាតបានា រត្តិំ វិវដា ទិវា បិហិតា, ឯកច្ចេ ទិវា វិវដា រត្តិំ បិហិតា។ តយោបិ បាសាទា ឧព្ពេធេន សមប្បមាណា។ ភូមិកាសុ បន នានត្តំ អហោសិ។
Vassiko sattabhūmako ahosi. Bhūmiyo panettha dvinnampi utūnaṃ gāhāpanatthāya nātiuccā nātinīcā akaṃsu. Ekaccāni dvāravātapānāni suphusitāni, ekaccāni savivarāni. Tattha cittakammampi kesuci ṭhānesu pajjalitaaggikkhandhavasena, kesuci jātassaravasena kataṃ. Bhūmattharaṇādīni panettha kambaladukūlavasena ubhayamissakāni. Ekacce dvāravātapānā rattiṃ vivaṭā divā pihitā, ekacce divā vivaṭā rattiṃ pihitā. Tayopi pāsādā ubbedhena samappamāṇā. Bhūmikāsu pana nānattaṃ ahosi.
ឯវំ និដ្ឋិតេសុ បាសាទេសុ រាជា ចិន្តេសិ – ‘‘បុត្តោ មេ វយប្បត្តោ, ឆត្តមស្ស ឧស្សាបេត្វា រជ្ជសិរិំ បស្សិស្សាមី’’តិ។ សោ សាកិយានំ បណ្ណានិ បហិណិ – ‘‘បុត្តោ មេ វយប្បត្តោ, រជ្ជេ នំ បតិដ្ឋាបេស្សាមិ, សព្ពេ អត្តនោ អត្តនោ គេហេសុ វយប្បត្តា, ទារិកា ឥមំ គេហំ បេសេន្តូ’’តិ។ តេ សាសនំ សុត្វា – ‘‘កុមារោ កេវលំ ទស្សនក្ខមោ រូបសម្បន្នោ, ន កិញ្ចិ សិប្បំ ជានាតិ, ទារភរណំ កាតុំ ន សក្ខិស្សតិ, ន មយំ ធីតរោ ទស្សាមា’’តិ អាហំសុ។ រាជា តំ បវត្តិំ សុត្វា បុត្តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អារោចេសិ។ ពោធិសត្តោ ‘‘កិំ សិប្បំ ទស្សេតុំ វដ្ដតិ, តាតា’’តិ អាហ។ សហស្សថាមធនុំ អារោបេតុំ វដ្ដតិ, តាតាតិ។ តេន ហិ អាហរាបេថាតិ។ រាជា អាហរាបេត្វា អទាសិ។ ធនុំ បុរិសសហស្សំ អារោបេតិ, បុរិសសហស្សំ ឱរោបេតិ។ មហាបុរិសោ ធនុំ អាហរាបេត្វា បល្លង្កេ និសិន្នោវ ជិយំ បាទង្គុដ្ឋកេ វេឋេត្វា កឌ្ឍន្តោ បាទង្គុដ្ឋកេនេវ ធនុំ អារោបេត្វា វាមេន ហត្ថេន ទណ្ឌេ គហេត្វា ទក្ខិណេន ហត្ថេន កឌ្ឍិត្វា ជិយំ បោថេសិ។ សកលនគរំ ឧប្បតនាការប្បត្តំ អហោសិ។ ‘‘កិំ សទ្ទោ ឯសោ’’តិ ច វុត្តេ ‘‘ទេវោ គជ្ជតី’’តិ អាហំសុ។ អថញ្ញេ ‘‘តុម្ហេ ន ជានាថ, ន ទេវោ គជ្ជតិ, អង្គីរសស្ស កុមារស្ស សហស្សថាមធនុំ អារោបេត្វា ជិយំ បោថេន្តស្ស ជិយប្បហារសទ្ទោ ឯសោ’’តិ អាហំសុ។ សាកិយា តាវតកេនេវ អារទ្ធចិត្តា អហេសុំ។
Evaṃ niṭṭhitesu pāsādesu rājā cintesi – ‘‘putto me vayappatto, chattamassa ussāpetvā rajjasiriṃ passissāmī’’ti. So sākiyānaṃ paṇṇāni pahiṇi – ‘‘putto me vayappatto, rajje naṃ patiṭṭhāpessāmi, sabbe attano attano gehesu vayappattā, dārikā imaṃ gehaṃ pesentū’’ti. Te sāsanaṃ sutvā – ‘‘kumāro kevalaṃ dassanakkhamo rūpasampanno, na kiñci sippaṃ jānāti, dārabharaṇaṃ kātuṃ na sakkhissati, na mayaṃ dhītaro dassāmā’’ti āhaṃsu. Rājā taṃ pavattiṃ sutvā puttassa santikaṃ gantvā ārocesi. Bodhisatto ‘‘kiṃ sippaṃ dassetuṃ vaṭṭati, tātā’’ti āha. Sahassathāmadhanuṃ āropetuṃ vaṭṭati, tātāti. Tena hi āharāpethāti. Rājā āharāpetvā adāsi. Dhanuṃ purisasahassaṃ āropeti, purisasahassaṃ oropeti. Mahāpuriso dhanuṃ āharāpetvā pallaṅke nisinnova jiyaṃ pādaṅguṭṭhake veṭhetvā kaḍḍhanto pādaṅguṭṭhakeneva dhanuṃ āropetvā vāmena hatthena daṇḍe gahetvā dakkhiṇena hatthena kaḍḍhitvā jiyaṃ pothesi. Sakalanagaraṃ uppatanākārappattaṃ ahosi. ‘‘Kiṃ saddo eso’’ti ca vutte ‘‘devo gajjatī’’ti āhaṃsu. Athaññe ‘‘tumhe na jānātha, na devo gajjati, aṅgīrasassa kumārassa sahassathāmadhanuṃ āropetvā jiyaṃ pothentassa jiyappahārasaddo eso’’ti āhaṃsu. Sākiyā tāvatakeneva āraddhacittā ahesuṃ.
មហាបុរិសោ ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ អដ្ឋង្គុលមត្តពហលំ អយោបដ្ដំ កណ្ឌេន វិនិវិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តំ វិនិវិជ្ឈិត្វា ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ ចតុរង្គុលពហលំ អសនផលកំ វិនិវិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តំ វិនិវិជ្ឈិត្វា ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ វិទត្ថិពហលំ ឧទុម្ពរផលកំ វិនិវិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តំ វិនិវិជ្ឈិត្វា ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ។ យន្តេ ពទ្ធំ ផលកសតំ វិនិវិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តំ វិនិវិជ្ឈិត្វា ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ សដ្ឋិបដលំ សុក្ខមហិំសចម្មំ វិនិវិជ្ឈិតុំ វដ្ដតីតិ។ តម្បិ វិនិវិជ្ឈិត្វា ‘‘អញ្ញំ កិំ កាតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហ។ តតោ វាលិកសកដាទីនិ អាចិក្ខិំសុ។ មហាសត្តោ វាលិកសកដម្បិ បលាលសកដម្បិ វិនិវិជ្ឈិត្វា ឧទកេ ឯកុសភប្បមាណំ កណ្ឌំ បេសេសិ, ថលេ អដ្ឋឧសភប្បមាណំ។ អថ នំ ‘‘ឥទានិ វាតិង្គណសញ្ញាយ វាលំ វិជ្ឈិតុំ វដ្ដតី’’តិ អាហំសុ។ តេន ហិ ពន្ធាបេថាតិ។ សទ្ទន្តរេ ពជ្ឈតុ, តាតាតិ។ បុរតោ គច្ឆន្តុ, គាវុតន្តរេ ពន្ធន្តូតិ។ បុរតោ គច្ឆន្តុ, អទ្ធយោជនេ ពន្ធន្តូតិ ។ បុរតោ គច្ឆន្តុ យោជនេ ពន្ធន្តូតិ។ ពន្ធាបេថ, តាតាតិ យោជនមត្ថកេ វាតិង្គណសញ្ញាយ វាលំ ពន្ធាបេត្វា រត្តន្ធការេ មេឃបដលច្ឆន្នាសុ ទិសាសុ កណ្ឌំ ខិបិ, តំ គន្ត្វា យោជនមត្ថកេ វាលំ ផាលេត្វា បថវិំ បាវិសិ។ ន កេវលញ្ច ឯត្តកមេវ, តំ ទិវសំ បន មហាសត្តោ លោកេ វត្តមានសិប្បំ សព្ពមេវ សន្ទស្សេសិ។ សក្យរាជានោ អត្តនោ អត្តនោ ធីតរោ អលង្ករិត្វា បេសយិំសុ, ចត្តាលីសសហស្សនាដកិត្ថិយោ អហេសុំ។ មហាបុរិសោ តីសុ បាសាទេសុ ទេវោ មញ្ញេ បរិចារេន្តោ មហាសម្បត្តិំ អនុភវតិ។
Mahāpuriso ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Aṭṭhaṅgulamattabahalaṃ ayopaṭṭaṃ kaṇḍena vinivijjhituṃ vaṭṭatīti. Taṃ vinivijjhitvā ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Caturaṅgulabahalaṃ asanaphalakaṃ vinivijjhituṃ vaṭṭatīti. Taṃ vinivijjhitvā ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Vidatthibahalaṃ udumbaraphalakaṃ vinivijjhituṃ vaṭṭatīti. Taṃ vinivijjhitvā ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti. Yante baddhaṃ phalakasataṃ vinivijjhituṃ vaṭṭatīti. Taṃ vinivijjhitvā ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Saṭṭhipaṭalaṃ sukkhamahiṃsacammaṃ vinivijjhituṃ vaṭṭatīti. Tampi vinivijjhitvā ‘‘aññaṃ kiṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti āha. Tato vālikasakaṭādīni ācikkhiṃsu. Mahāsatto vālikasakaṭampi palālasakaṭampi vinivijjhitvā udake ekusabhappamāṇaṃ kaṇḍaṃ pesesi, thale aṭṭhausabhappamāṇaṃ. Atha naṃ ‘‘idāni vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ vijjhituṃ vaṭṭatī’’ti āhaṃsu. Tena hi bandhāpethāti. Saddantare bajjhatu, tātāti. Purato gacchantu, gāvutantare bandhantūti. Purato gacchantu, addhayojane bandhantūti . Purato gacchantu yojane bandhantūti. Bandhāpetha, tātāti yojanamatthake vātiṅgaṇasaññāya vālaṃ bandhāpetvā rattandhakāre meghapaṭalacchannāsu disāsu kaṇḍaṃ khipi, taṃ gantvā yojanamatthake vālaṃ phāletvā pathaviṃ pāvisi. Na kevalañca ettakameva, taṃ divasaṃ pana mahāsatto loke vattamānasippaṃ sabbameva sandassesi. Sakyarājāno attano attano dhītaro alaṅkaritvā pesayiṃsu, cattālīsasahassanāṭakitthiyo ahesuṃ. Mahāpuriso tīsu pāsādesu devo maññe paricārento mahāsampattiṃ anubhavati.
និប្បុរិសេហីតិ បុរិសវិរហិតេហិ។ ន កេវលំ ចេត្ថ តូរិយានេវ និប្បុរិសានិ, សព្ពដ្ឋានានិបិ និប្បុរិសានេវ។ ទោវារិកាបិ ឥត្ថិយោវ, ន្ហាបនាទិបរិកម្មករាបិ ឥត្ថិយោវ ។ រាជា កិរ ‘‘តថារូបំ ឥស្សរិយសុខសម្បត្តិំ អនុភវមានស្ស បុរិសំ ទិស្វា បរិសង្កា ឧប្បជ្ជតិ, សា មេ បុត្តស្ស មា អហោសី’’តិ សព្ពកិច្ចេសុ ឥត្ថិយោវ ឋបេសិ។ បរិចារយមានោតិ មោទមានោ។ ន ហេដ្ឋាបាសាទំ ឱរោហាមីតិ បាសាទតោ ហេដ្ឋា ន ឱតរាមិ។ ឥតិ មំ ចត្តារោ មាសេ អញ្ញោ សិខាពទ្ធោ បុរិសោ នាម បស្សិតុំ នាលត្ថ។ យថាតិ យេន និយាមេន។ ទាសកម្មករបោរិសស្សាតិ ទាសានញ្ចេវ ទេវសិកភត្តវេតនាភតានំ កម្មករានញ្ច និស្សាយ ជីវមានបុរិសានញ្ច។ កណាជកន្តិ សកុណ្ឌកភត្តំ។ ពិលង្គទុតិយន្តិ កញ្ជិកទុតិយំ។
Nippurisehīti purisavirahitehi. Na kevalaṃ cettha tūriyāneva nippurisāni, sabbaṭṭhānānipi nippurisāneva. Dovārikāpi itthiyova, nhāpanādiparikammakarāpi itthiyova . Rājā kira ‘‘tathārūpaṃ issariyasukhasampattiṃ anubhavamānassa purisaṃ disvā parisaṅkā uppajjati, sā me puttassa mā ahosī’’ti sabbakiccesu itthiyova ṭhapesi. Paricārayamānoti modamāno. Na heṭṭhāpāsādaṃ orohāmīti pāsādato heṭṭhā na otarāmi. Iti maṃ cattāro māse añño sikhābaddho puriso nāma passituṃ nālattha. Yathāti yena niyāmena. Dāsakammakaraporisassāti dāsānañceva devasikabhattavetanābhatānaṃ kammakarānañca nissāya jīvamānapurisānañca. Kaṇājakanti sakuṇḍakabhattaṃ. Bilaṅgadutiyanti kañjikadutiyaṃ.
ឯវរូបាយ ឥទ្ធិយាតិ ឯវំជាតិកាយ បុញ្ញិទ្ធិយា សមន្នាគតស្ស។ ឯវរូបេន ច សុខុមាលេនាតិ ឯវំជាតិកេន ច និទ្ទុក្ខភាវេន។ សោខុមាលេនាតិបិ បាឋោ។ ឯវំ តថាគតោ ឯត្តកេន ឋានេន អត្តនោ សិរិសម្បត្តិំ កថេសិ។ កថេន្តោ ច ន ឧប្បិលាវិតភាវត្ថំ កថេសិ, ‘‘ឯវរូបាយបិ បន សម្បត្តិយា ឋិតោ បមាទំ អកត្វា អប្បមត្តោវ អហោសិ’’ន្តិ អប្បមាទលក្ខណស្សេវ ទីបនត្ថំ កថេសិ។ តេនេវ អស្សុតវា ខោ បុថុជ្ជនោតិអាទិមាហ។ តត្ថ បរន្តិ បរបុគ្គលំ។ ជិណ្ណន្តិ ជរាជិណ្ណំ។ អដ្ដីយតីតិ អដ្ដោ បីឡិតោ ហោតិ។ ហរាយតីតិ ហិរិំ ករោតិ លជ្ជតិ។ ជិគុច្ឆតីតិ អសុចិំ វិយ ទិស្វា ជិគុច្ឆំ ឧប្បាទេតិ។ អត្តានំយេវ អតិសិត្វាតិ ជរាធម្មម្បិ សមានំ អត្តានំ អតិក្កមិត្វា អដ្ដីយតិ ហរាយតីតិ អត្ថោ។ ជរាធម្មោតិ ជរាសភាវោ។ ជរំ អនតីតោតិ ជរំ អនតិក្កន្តោ, អន្តោ ជរាយ វត្តាមិ។ ឥតិ បដិសញ្ចិក្ខតោតិ ឯវំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស។ យោព្ពនមទោតិ យោព្ពនំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកោ មានមទោ។ សព្ពសោ បហីយីតិ សព្ពាការេន បហីនោ។ មគ្គេន បហីនសទិសោ កត្វា ទស្សិតោ។ ន បនេស មគ្គេន បហីនោ, បដិសង្ខានេន បហីនោវ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។ ពោធិសត្តស្ស ហិ ទេវតា ជរាបត្តំ ទស្សេសុំ។ តតោ បដ្ឋាយ យាវ អរហត្តា អន្តរា មហាសត្តស្ស យោព្ពនមទោ នាម ន ឧប្បជ្ជតិ។ សេសបទទ្វយេបិ ឯសេវ នយោ។ ឯត្ថ បន អារោគ្យមទោតិ អហំ និរោគោតិ អារោគ្យំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកោ មានមទោ។ ជីវិតមទោតិ អហំ ចិរំ ជីវីតិ តំ និស្សាយ ឧប្បជ្ជនកោ មានមទោ។ សិក្ខំ បច្ចក្ខាយាតិ សិក្ខំ បដិក្ខិបិត្វា។ ហីនាយាវត្តតីតិ ហីនាយ លាមកាយ គិហិភាវាយ អាវត្តតិ។
Evarūpāya iddhiyāti evaṃjātikāya puññiddhiyā samannāgatassa. Evarūpena ca sukhumālenāti evaṃjātikena ca niddukkhabhāvena. Sokhumālenātipi pāṭho. Evaṃ tathāgato ettakena ṭhānena attano sirisampattiṃ kathesi. Kathento ca na uppilāvitabhāvatthaṃ kathesi, ‘‘evarūpāyapi pana sampattiyā ṭhito pamādaṃ akatvā appamattova ahosi’’nti appamādalakkhaṇasseva dīpanatthaṃ kathesi. Teneva assutavā kho puthujjanotiādimāha. Tattha paranti parapuggalaṃ. Jiṇṇanti jarājiṇṇaṃ. Aṭṭīyatīti aṭṭo pīḷito hoti. Harāyatīti hiriṃ karoti lajjati. Jigucchatīti asuciṃ viya disvā jigucchaṃ uppādeti. Attānaṃyeva atisitvāti jarādhammampi samānaṃ attānaṃ atikkamitvā aṭṭīyati harāyatīti attho. Jarādhammoti jarāsabhāvo. Jaraṃ anatītoti jaraṃ anatikkanto, anto jarāya vattāmi. Iti paṭisañcikkhatoti evaṃ paccavekkhantassa. Yobbanamadoti yobbanaṃ nissāya uppajjanako mānamado. Sabbasopahīyīti sabbākārena pahīno. Maggena pahīnasadiso katvā dassito. Na panesa maggena pahīno, paṭisaṅkhānena pahīnova kathitoti veditabbo. Bodhisattassa hi devatā jarāpattaṃ dassesuṃ. Tato paṭṭhāya yāva arahattā antarā mahāsattassa yobbanamado nāma na uppajjati. Sesapadadvayepi eseva nayo. Ettha pana ārogyamadoti ahaṃ nirogoti ārogyaṃ nissāya uppajjanako mānamado. Jīvitamadoti ahaṃ ciraṃ jīvīti taṃ nissāya uppajjanako mānamado. Sikkhaṃ paccakkhāyāti sikkhaṃ paṭikkhipitvā. Hīnāyāvattatīti hīnāya lāmakāya gihibhāvāya āvattati.
យថាធម្មាតិ ព្យាធិអាទីហិ យថាសភាវា។ តថាសន្តាតិ យថា សន្តា ឯវ អវិបរីតព្យាធិអាទិសភាវាវ ហុត្វាតិ អត្ថោ។ ជិគុច្ឆន្តីតិ បរបុគ្គលំ ជិគុច្ឆន្តិ។ មម ឯវំ វិហារិនោតិ មយ្ហំ ឯវំ ជិគុច្ឆាវិហារេន វិហរន្តស្ស ឯវំ ជិគុច្ឆនំ នប្បតិរូបំ ភវេយ្យ នានុច្ឆវិកំ។ សោហំ ឯវំ វិហរន្តោតិ សោ អហំ ឯវំ បរំ ជិគុច្ឆមានោ វិហរន្តោ, ឯវំ វា ឥមិនា បដិសង្ខានវិហារេន វិហរន្តោ។ ញត្វា ធម្មំ និរូបធិន្តិ សព្ពូបធិវិរហិតំ និព្ពានធម្មំ ញត្វា។ សព្ពេ មទេ អភិភោស្មីតិ សព្ពេ តយោបិ មទេ អភិភវិំ សមតិក្កមិំ។ នេក្ខម្មេ ទដ្ឋុ ខេមតន្តិ និព្ពានេ ខេមភាវំ ទិស្វា។ នេក្ខម្មំ ទដ្ឋុ ខេមតោតិបិ បាឋោ, និព្ពានំ ខេមតោ ទិស្វាតិ អត្ថោ។ តស្ស មេ អហុ ឧស្សាហោតិ តស្ស មយ្ហំ តំ នេក្ខម្មសង្ខាតំ និព្ពានំ អភិបស្សន្តស្ស ឧស្សាហោ អហុ, វាយាមោ អហោសីតិ អត្ថោ។ នាហំ ភព្ពោ ឯតរហិ, កាមានិ បដិសេវិតុន្តិ អហំ ទានិ ទុវិធេបិ កាមេ បដិសេវិតុំ អភព្ពោ។ អនិវត្តិ ភវិស្សាមីតិ បព្ពជ្ជតោ ច សព្ពញ្ញុតញ្ញាណតោ ច ន និវត្តិស្សាមិ, អនិវត្តកោ ភវិស្សាមិ។ ព្រហ្មចរិយបរាយណោតិ មគ្គព្រហ្មចរិយបរាយណោ ជាតោស្មីតិ អត្ថោ។ ឥតិ ឥមាហិ គាថាហិ មហាពោធិបល្លង្កេ អត្តនោ អាគមនីយវីរិយំ កថេសិ។
Yathādhammāti byādhiādīhi yathāsabhāvā. Tathāsantāti yathā santā eva aviparītabyādhiādisabhāvāva hutvāti attho. Jigucchantīti parapuggalaṃ jigucchanti. Mama evaṃ vihārinoti mayhaṃ evaṃ jigucchāvihārena viharantassa evaṃ jigucchanaṃ nappatirūpaṃ bhaveyya nānucchavikaṃ. Sohaṃ evaṃ viharantoti so ahaṃ evaṃ paraṃ jigucchamāno viharanto, evaṃ vā iminā paṭisaṅkhānavihārena viharanto. Ñatvā dhammaṃ nirūpadhinti sabbūpadhivirahitaṃ nibbānadhammaṃ ñatvā. Sabbe made abhibhosmīti sabbe tayopi made abhibhaviṃ samatikkamiṃ. Nekkhamme daṭṭhu khematanti nibbāne khemabhāvaṃ disvā. Nekkhammaṃ daṭṭhu khematotipi pāṭho, nibbānaṃ khemato disvāti attho. Tassame ahu ussāhoti tassa mayhaṃ taṃ nekkhammasaṅkhātaṃ nibbānaṃ abhipassantassa ussāho ahu, vāyāmo ahosīti attho. Nāhaṃbhabbo etarahi, kāmāni paṭisevitunti ahaṃ dāni duvidhepi kāme paṭisevituṃ abhabbo. Anivatti bhavissāmīti pabbajjato ca sabbaññutaññāṇato ca na nivattissāmi, anivattako bhavissāmi. Brahmacariyaparāyaṇoti maggabrahmacariyaparāyaṇo jātosmīti attho. Iti imāhi gāthāhi mahābodhipallaṅke attano āgamanīyavīriyaṃ kathesi.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៩. សុខុមាលសុត្តំ • 9. Sukhumālasuttaṃ
ដីកា • Tīkā / សុត្តបិដក (ដីកា) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ៩. សុខុមាលសុត្តវណ្ណនា • 9. Sukhumālasuttavaṇṇanā
