| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
३. समुच्चयक्खन्धकं
3. Samuccayakkhandhakaṃ
१. सुक्कविस्सट्ठिकथा
1. Sukkavissaṭṭhikathā
समुच्चयक्खन्धके तत्थाति चतुब्बिधेसु मानत्तेसु। यं मानत्तं दिय्यति, इदं अप्पटिच्छन्नमानत्तं नामाति योजना। एसेव नयो अनन्तरवाक्येसुपि। पटिच्छन्नाय आपत्तियाति हेत्वत्थे करणवचनं, कारणत्थे निस्सक्कवचनं वा। अद्धमासन्ति पन्नरसदिवसकालं। ओधायाति समूहं कत्वा। ‘‘एकतो कत्वा’’ति इमिना ‘‘ओधाया’’ति पदस्स अत्थं दस्सेति। तेसूति चतुब्बिधेसु मानत्तेसु। इदन्ति मानत्तं। अप्पटिच्छन्नाय…पे॰… वचनतोति ञापकहेतु। एतेन अप्पटिच्छन्नाय आपत्तिया दातब्बं मानत्तं अप्पटिच्छन्नमानत्तन्ति वचनत्थं दस्सेति। तन्ति अप्पटिच्छन्नमानत्तं। इधाति इमिस्सं पाळियं। ततुत्तरीति ततो तीहिपि उत्तरि। नानावत्थूनि एतासन्ति नानावत्थुकायो। तासन्ति नानावत्थुकानं।
Samuccayakkhandhake tatthāti catubbidhesu mānattesu. Yaṃ mānattaṃ diyyati, idaṃ appaṭicchannamānattaṃ nāmāti yojanā. Eseva nayo anantaravākyesupi. Paṭicchannāya āpattiyāti hetvatthe karaṇavacanaṃ, kāraṇatthe nissakkavacanaṃ vā. Addhamāsanti pannarasadivasakālaṃ. Odhāyāti samūhaṃ katvā. ‘‘Ekato katvā’’ti iminā ‘‘odhāyā’’ti padassa atthaṃ dasseti. Tesūti catubbidhesu mānattesu. Idanti mānattaṃ. Appaṭicchannāya…pe… vacanatoti ñāpakahetu. Etena appaṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ appaṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Tanti appaṭicchannamānattaṃ. Idhāti imissaṃ pāḷiyaṃ. Tatuttarīti tato tīhipi uttari. Nānāvatthūni etāsanti nānāvatthukāyo. Tāsanti nānāvatthukānaṃ.
माळकसीमायमेवाति सीममाळके एव, सीमङ्गणे एवाति अत्थो। तत्थेवाति माळकसीमायमेव।
Māḷakasīmāyamevāti sīmamāḷake eva, sīmaṅgaṇe evāti attho. Tatthevāti māḷakasīmāyameva.
वेदयामहन्ति वेदयामि अहं। मम मानत्तचरभावं सङ्घं जानापेमीति अत्थो। वेदयतीति मन्ति जानापेति, इति मं सङ्घो धारेतूति अधिप्पायो। वुत्तनयेनेवाति पारिवासिकक्खन्धके वुत्तनयेनेव। निक्खिपितब्बन्ति ‘‘मानत्तं निक्खिपामि, वत्तं निक्खिपामी’’ति निक्खिपितब्बं। माळकतोति सीमङ्गणतो। सोपीति सह गच्छन्तोपि। ‘‘माळके नारोचित’’न्ति इमिना यस्स माळके आरोचितं, तस्स अनारोचेत्वापि निक्खिपितब्बन्ति दस्सेति। आरोचेन्तेन वत्तब्बन्ति सम्बन्धो।
Vedayāmahanti vedayāmi ahaṃ. Mama mānattacarabhāvaṃ saṅghaṃ jānāpemīti attho. Vedayatīti manti jānāpeti, iti maṃ saṅgho dhāretūti adhippāyo. Vuttanayenevāti pārivāsikakkhandhake vuttanayeneva. Nikkhipitabbanti ‘‘mānattaṃ nikkhipāmi, vattaṃ nikkhipāmī’’ti nikkhipitabbaṃ. Māḷakatoti sīmaṅgaṇato. Sopīti saha gacchantopi. ‘‘Māḷake nārocita’’nti iminā yassa māḷake ārocitaṃ, tassa anārocetvāpi nikkhipitabbanti dasseti. Ārocentena vattabbanti sambandho.
विसभागेहि सह वसन्तस्स वत्तस्स दुप्पूरितत्ता वुत्तं’’सभागा भिक्खू वसन्ती’’ति। चतूहि, पञ्चहि वाति वासद्देन ततो अतिरेकम्पि सङ्गण्हाति। परिक्खेपारहट्ठानतोति चीवरक्खन्धके (महाव॰ अट्ठ॰ ३७९) वुत्तपरिक्खेपारहट्ठानतो। ‘‘द्वे लेड्डुपाते अतिक्कमित्वा’’ति इदं विहारे भिक्खूनं सज्झायादिसद्दसवनूपचारपहानत्थं वुत्तं। सचे सवनूपचारतो न मुच्चति, ततो अतिरेकम्पि अतिक्कमितब्बं। ओक्कम्माति मग्गपटिपन्नानं भिक्खूनं वचनसद्दसवनूपचारपहानत्थं ओक्कमित्वा। ‘‘गुम्बेन वा वतिया वा’’ति दस्सनूपचारपहानत्थं वुत्तं। इध उपचारो नाम यत्थ ठत्वा पस्सति सुणाति, सोयेव देसो। अञ्ञोति चतूहि पञ्चहि वा भिक्खूहि अञ्ञो। एसाति एसो मानत्तचारिको।
Visabhāgehi saha vasantassa vattassa duppūritattā vuttaṃ’’sabhāgā bhikkhū vasantī’’ti. Catūhi, pañcahi vāti vāsaddena tato atirekampi saṅgaṇhāti. Parikkhepārahaṭṭhānatoti cīvarakkhandhake (mahāva. aṭṭha. 379) vuttaparikkhepārahaṭṭhānato. ‘‘Dve leḍḍupāte atikkamitvā’’ti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Sace savanūpacārato na muccati, tato atirekampi atikkamitabbaṃ. Okkammāti maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ vacanasaddasavanūpacārapahānatthaṃ okkamitvā. ‘‘Gumbena vā vatiyā vā’’ti dassanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Idha upacāro nāma yattha ṭhatvā passati suṇāti, soyeva deso. Aññoti catūhi pañcahi vā bhikkhūhi añño. Esāti eso mānattacāriko.
‘‘द्वादसहत्थं उपचारं ओक्कमित्वा’’ति इमिना अनोक्कमित्वा अजानन्तस्सेव गच्छति, नत्थि रत्तिच्छेदोपीति दस्सेति। एत्थ दिट्ठरूपानं सुतसद्दानं द्वादसहत्थूपचारतो बहि ठितानम्पि आरोचेतब्बं। अदिट्ठासुतानम्पि अन्तो द्वादसहत्थूपचारगतानं आरोचेतब्बन्ति दट्ठब्बं। सति करणीयेति इदं गन्तुस्स कारणदस्सनत्थं वुत्तं। असति करणीयेपि गन्तुं वट्टति। सोपीति एको भिक्खुपि। ‘‘तस्स सन्तिके आरोचेत्वा’’ति इमिना अनारोचने वत्तभेददुक्कटं होतीति दस्सेति। एकस्स सन्तिके आरोचेत्वा निक्खिपियमाने किं ऊने गणे चरणदोसो वा विप्पवासो वा न होतीति आह ‘‘अयञ्चा’’तिआदि। तत्थ अयञ्चाति मानत्तचारिको पन। यस्मा कारणा वसि, तेन कारणेनाति योजना। भिक्खूनञ्च अत्थिभावं सल्लक्खेत्वाति पकतत्तागतकाले तस्स अनारोचेत्वाव गच्छन्ति, तस्मा भिक्खूनञ्च द्वादसहत्थूपचारे अत्थिभावं सल्लक्खेत्वाति अत्थो। एत्थ च ‘‘गणस्स आरोचेत्वा’’ति इमिना ऊने गणे चरणदोसाभावं दस्सेति। ‘‘भिक्खूनञ्च अत्थिभावं सल्लक्खेत्वा’’ति इमिना विप्पवासदोसाभावं दस्सेति। यन्ति पुब्बे अनारोचितं यं भिक्खुं । अयन्ति पठमं पस्सितब्बस्स आरोचेत्वा निक्खिपनं। ‘‘निक्खित्तवत्तस्स परिहारो’’ति इमिना अनिक्खित्तवत्ते अन्तोउपचारगतानं सब्बेसं आरोचेतब्बन्ति दस्सेति।
‘‘Dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā’’ti iminā anokkamitvā ajānantasseva gacchati, natthi ratticchedopīti dasseti. Ettha diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ dvādasahatthūpacārato bahi ṭhitānampi ārocetabbaṃ. Adiṭṭhāsutānampi anto dvādasahatthūpacāragatānaṃ ārocetabbanti daṭṭhabbaṃ. Sati karaṇīyeti idaṃ gantussa kāraṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Asati karaṇīyepi gantuṃ vaṭṭati. Sopīti eko bhikkhupi. ‘‘Tassa santike ārocetvā’’ti iminā anārocane vattabhedadukkaṭaṃ hotīti dasseti. Ekassa santike ārocetvā nikkhipiyamāne kiṃ ūne gaṇe caraṇadoso vā vippavāso vā na hotīti āha ‘‘ayañcā’’tiādi. Tattha ayañcāti mānattacāriko pana. Yasmā kāraṇā vasi, tena kāraṇenāti yojanā. Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāti pakatattāgatakāle tassa anārocetvāva gacchanti, tasmā bhikkhūnañca dvādasahatthūpacāre atthibhāvaṃ sallakkhetvāti attho. Ettha ca ‘‘gaṇassa ārocetvā’’ti iminā ūne gaṇe caraṇadosābhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvā’’ti iminā vippavāsadosābhāvaṃ dasseti. Yanti pubbe anārocitaṃ yaṃ bhikkhuṃ . Ayanti paṭhamaṃ passitabbassa ārocetvā nikkhipanaṃ. ‘‘Nikkhittavattassa parihāro’’ti iminā anikkhittavatte antoupacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocetabbanti dasseti.
अयन्ति मानत्तचारिको, ठितोति सम्बन्धो। तेनापीति मानत्तचारिकेनपि, याचितब्बन्ति योजना। सोति अनिक्खित्तवत्तो भिक्खु। तत्राति ‘‘सो अब्भेतब्बो’’ति वचने। अयं अब्भानविधि वुत्तोति योजना। अयञ्चाति अब्भानविधि च। तासन्ति आपत्तीनं। एवन्तिआदि निगमनं। पटिच्छन्नमानत्तं पन दातब्बं होतीति सम्बन्धो। ‘‘पटिच्छन्नाया’’तिआदिना पटिच्छन्नाय आपत्तिया दातब्बं मानत्तं पटिच्छन्नमानत्तन्ति वचनत्थं दस्सेति। नन्ति पटिच्छन्नमानत्तं।
Ayanti mānattacāriko, ṭhitoti sambandho. Tenāpīti mānattacārikenapi, yācitabbanti yojanā. Soti anikkhittavatto bhikkhu. Tatrāti ‘‘so abbhetabbo’’ti vacane. Ayaṃ abbhānavidhi vuttoti yojanā. Ayañcāti abbhānavidhi ca. Tāsanti āpattīnaṃ. Evantiādi nigamanaṃ. Paṭicchannamānattaṃ pana dātabbaṃ hotīti sambandho. ‘‘Paṭicchannāyā’’tiādinā paṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Nanti paṭicchannamānattaṃ.
