| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi |
๓. สมุจฺจยกฺขนฺธกํ
3. Samuccayakkhandhakaṃ
๑. สุกฺกวิสฺสฎฺฐิกถา
1. Sukkavissaṭṭhikathā
สมุจฺจยกฺขนฺธเก ตตฺถาติ จตุพฺพิเธสุ มานเตฺตสุฯ ยํ มานตฺตํ ทิยฺยติ, อิทํ อปฺปฎิจฺฉนฺนมานตฺตํ นามาติ โยชนาฯ เอเสว นโย อนนฺตรวาเกฺยสุปิฯ ปฎิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยาติ เหตฺวเตฺถ กรณวจนํ, การณเตฺถ นิสฺสกฺกวจนํ วาฯ อทฺธมาสนฺติ ปนฺนรสทิวสกาลํฯ โอธายาติ สมูหํ กตฺวาฯ ‘‘เอกโต กตฺวา’’ติ อิมินา ‘‘โอธายา’’ติ ปทสฺส อตฺถํ ทเสฺสติฯ เตสูติ จตุพฺพิเธสุ มานเตฺตสุฯ อิทนฺติ มานตฺตํฯ อปฺปฎิจฺฉนฺนาย…เป.… วจนโตติ ญาปกเหตุฯ เอเตน อปฺปฎิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ทาตพฺพํ มานตฺตํ อปฺปฎิจฺฉนฺนมานตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ ตนฺติ อปฺปฎิจฺฉนฺนมานตฺตํฯ อิธาติ อิมิสฺสํ ปาฬิยํฯ ตตุตฺตรีติ ตโต ตีหิปิ อุตฺตริฯ นานาวตฺถูนิ เอตาสนฺติ นานาวตฺถุกาโยฯ ตาสนฺติ นานาวตฺถุกานํฯ
Samuccayakkhandhake tatthāti catubbidhesu mānattesu. Yaṃ mānattaṃ diyyati, idaṃ appaṭicchannamānattaṃ nāmāti yojanā. Eseva nayo anantaravākyesupi. Paṭicchannāya āpattiyāti hetvatthe karaṇavacanaṃ, kāraṇatthe nissakkavacanaṃ vā. Addhamāsanti pannarasadivasakālaṃ. Odhāyāti samūhaṃ katvā. ‘‘Ekato katvā’’ti iminā ‘‘odhāyā’’ti padassa atthaṃ dasseti. Tesūti catubbidhesu mānattesu. Idanti mānattaṃ. Appaṭicchannāya…pe… vacanatoti ñāpakahetu. Etena appaṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ appaṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Tanti appaṭicchannamānattaṃ. Idhāti imissaṃ pāḷiyaṃ. Tatuttarīti tato tīhipi uttari. Nānāvatthūni etāsanti nānāvatthukāyo. Tāsanti nānāvatthukānaṃ.
มาฬกสีมายเมวาติ สีมมาฬเก เอว, สีมงฺคเณ เอวาติ อโตฺถฯ ตเตฺถวาติ มาฬกสีมายเมวฯ
Māḷakasīmāyamevāti sīmamāḷake eva, sīmaṅgaṇe evāti attho. Tatthevāti māḷakasīmāyameva.
เวทยามหนฺติ เวทยามิ อหํฯ มม มานตฺตจรภาวํ สงฺฆํ ชานาเปมีติ อโตฺถฯ เวทยตีติ มนฺติ ชานาเปติ, อิติ มํ สโงฺฆ ธาเรตูติ อธิปฺปาโยฯ วุตฺตนเยเนวาติ ปาริวาสิกกฺขนฺธเก วุตฺตนเยเนวฯ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ‘‘มานตฺตํ นิกฺขิปามิ, วตฺตํ นิกฺขิปามี’’ติ นิกฺขิปิตพฺพํฯ มาฬกโตติ สีมงฺคณโตฯ โสปีติ สห คจฺฉโนฺตปิฯ ‘‘มาฬเก นาโรจิต’’นฺติ อิมินา ยสฺส มาฬเก อาโรจิตํ, ตสฺส อนาโรเจตฺวาปิ นิกฺขิปิตพฺพนฺติ ทเสฺสติฯ อาโรเจเนฺตน วตฺตพฺพนฺติ สมฺพโนฺธฯ
Vedayāmahanti vedayāmi ahaṃ. Mama mānattacarabhāvaṃ saṅghaṃ jānāpemīti attho. Vedayatīti manti jānāpeti, iti maṃ saṅgho dhāretūti adhippāyo. Vuttanayenevāti pārivāsikakkhandhake vuttanayeneva. Nikkhipitabbanti ‘‘mānattaṃ nikkhipāmi, vattaṃ nikkhipāmī’’ti nikkhipitabbaṃ. Māḷakatoti sīmaṅgaṇato. Sopīti saha gacchantopi. ‘‘Māḷake nārocita’’nti iminā yassa māḷake ārocitaṃ, tassa anārocetvāpi nikkhipitabbanti dasseti. Ārocentena vattabbanti sambandho.
วิสภาเคหิ สห วสนฺตสฺส วตฺตสฺส ทุปฺปูริตตฺตา วุตฺตํ’’สภาคา ภิกฺขู วสนฺตี’’ติฯ จตูหิ, ปญฺจหิ วาติ วาสเทฺทน ตโต อติเรกมฺปิ สงฺคณฺหาติฯ ปริเกฺขปารหฎฺฐานโตติ จีวรกฺขนฺธเก (มหาว. อฎฺฐ. ๓๗๙) วุตฺตปริเกฺขปารหฎฺฐานโตฯ ‘‘เทฺว เลฑฺฑุปาเต อติกฺกมิตฺวา’’ติ อิทํ วิหาเร ภิกฺขูนํ สชฺฌายาทิสทฺทสวนูปจารปหานตฺถํ วุตฺตํฯ สเจ สวนูปจารโต น มุจฺจติ, ตโต อติเรกมฺปิ อติกฺกมิตพฺพํฯ โอกฺกมฺมาติ มคฺคปฎิปนฺนานํ ภิกฺขูนํ วจนสทฺทสวนูปจารปหานตฺถํ โอกฺกมิตฺวาฯ ‘‘คุเมฺพน วา วติยา วา’’ติ ทสฺสนูปจารปหานตฺถํ วุตฺตํฯ อิธ อุปจาโร นาม ยตฺถ ฐตฺวา ปสฺสติ สุณาติ, โสเยว เทโสฯ อโญฺญติ จตูหิ ปญฺจหิ วา ภิกฺขูหิ อโญฺญฯ เอสาติ เอโส มานตฺตจาริโกฯ
Visabhāgehi saha vasantassa vattassa duppūritattā vuttaṃ’’sabhāgā bhikkhū vasantī’’ti. Catūhi, pañcahi vāti vāsaddena tato atirekampi saṅgaṇhāti. Parikkhepārahaṭṭhānatoti cīvarakkhandhake (mahāva. aṭṭha. 379) vuttaparikkhepārahaṭṭhānato. ‘‘Dve leḍḍupāte atikkamitvā’’ti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Sace savanūpacārato na muccati, tato atirekampi atikkamitabbaṃ. Okkammāti maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ vacanasaddasavanūpacārapahānatthaṃ okkamitvā. ‘‘Gumbena vā vatiyā vā’’ti dassanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Idha upacāro nāma yattha ṭhatvā passati suṇāti, soyeva deso. Aññoti catūhi pañcahi vā bhikkhūhi añño. Esāti eso mānattacāriko.
‘‘ทฺวาทสหตฺถํ อุปจารํ โอกฺกมิตฺวา’’ติ อิมินา อโนกฺกมิตฺวา อชานนฺตเสฺสว คจฺฉติ, นตฺถิ รตฺติเจฺฉโทปีติ ทเสฺสติฯ เอตฺถ ทิฎฺฐรูปานํ สุตสทฺทานํ ทฺวาทสหตฺถูปจารโต พหิ ฐิตานมฺปิ อาโรเจตพฺพํฯ อทิฎฺฐาสุตานมฺปิ อโนฺต ทฺวาทสหตฺถูปจารคตานํ อาโรเจตพฺพนฺติ ทฎฺฐพฺพํฯ สติ กรณีเยติ อิทํ คนฺตุสฺส การณทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อสติ กรณีเยปิ คนฺตุํ วฎฺฎติฯ โสปีติ เอโก ภิกฺขุปิฯ ‘‘ตสฺส สนฺติเก อาโรเจตฺวา’’ติ อิมินา อนาโรจเน วตฺตเภททุกฺกฎํ โหตีติ ทเสฺสติฯ เอกสฺส สนฺติเก อาโรเจตฺวา นิกฺขิปิยมาเน กิํ อูเน คเณ จรณโทโส วา วิปฺปวาโส วา น โหตีติ อาห ‘‘อยญฺจา’’ติอาทิฯ ตตฺถ อยญฺจาติ มานตฺตจาริโก ปนฯ ยสฺมา การณา วสิ, เตน การเณนาติ โยชนาฯ ภิกฺขูนญฺจ อตฺถิภาวํ สลฺลเกฺขตฺวาติ ปกตตฺตาคตกาเล ตสฺส อนาโรเจตฺวาว คจฺฉนฺติ, ตสฺมา ภิกฺขูนญฺจ ทฺวาทสหตฺถูปจาเร อตฺถิภาวํ สลฺลเกฺขตฺวาติ อโตฺถฯ เอตฺถ จ ‘‘คณสฺส อาโรเจตฺวา’’ติ อิมินา อูเน คเณ จรณโทสาภาวํ ทเสฺสติฯ ‘‘ภิกฺขูนญฺจ อตฺถิภาวํ สลฺลเกฺขตฺวา’’ติ อิมินา วิปฺปวาสโทสาภาวํ ทเสฺสติฯ ยนฺติ ปุเพฺพ อนาโรจิตํ ยํ ภิกฺขุํ ฯ อยนฺติ ปฐมํ ปสฺสิตพฺพสฺส อาโรเจตฺวา นิกฺขิปนํฯ ‘‘นิกฺขิตฺตวตฺตสฺส ปริหาโร’’ติ อิมินา อนิกฺขิตฺตวเตฺต อโนฺตอุปจารคตานํ สเพฺพสํ อาโรเจตพฺพนฺติ ทเสฺสติฯ
‘‘Dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā’’ti iminā anokkamitvā ajānantasseva gacchati, natthi ratticchedopīti dasseti. Ettha diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ dvādasahatthūpacārato bahi ṭhitānampi ārocetabbaṃ. Adiṭṭhāsutānampi anto dvādasahatthūpacāragatānaṃ ārocetabbanti daṭṭhabbaṃ. Sati karaṇīyeti idaṃ gantussa kāraṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Asati karaṇīyepi gantuṃ vaṭṭati. Sopīti eko bhikkhupi. ‘‘Tassa santike ārocetvā’’ti iminā anārocane vattabhedadukkaṭaṃ hotīti dasseti. Ekassa santike ārocetvā nikkhipiyamāne kiṃ ūne gaṇe caraṇadoso vā vippavāso vā na hotīti āha ‘‘ayañcā’’tiādi. Tattha ayañcāti mānattacāriko pana. Yasmā kāraṇā vasi, tena kāraṇenāti yojanā. Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāti pakatattāgatakāle tassa anārocetvāva gacchanti, tasmā bhikkhūnañca dvādasahatthūpacāre atthibhāvaṃ sallakkhetvāti attho. Ettha ca ‘‘gaṇassa ārocetvā’’ti iminā ūne gaṇe caraṇadosābhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvā’’ti iminā vippavāsadosābhāvaṃ dasseti. Yanti pubbe anārocitaṃ yaṃ bhikkhuṃ . Ayanti paṭhamaṃ passitabbassa ārocetvā nikkhipanaṃ. ‘‘Nikkhittavattassa parihāro’’ti iminā anikkhittavatte antoupacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocetabbanti dasseti.
อยนฺติ มานตฺตจาริโก, ฐิโตติ สมฺพโนฺธฯ เตนาปีติ มานตฺตจาริเกนปิ, ยาจิตพฺพนฺติ โยชนาฯ โสติ อนิกฺขิตฺตวโตฺต ภิกฺขุฯ ตตฺราติ ‘‘โส อเพฺภตโพฺพ’’ติ วจเนฯ อยํ อพฺภานวิธิ วุโตฺตติ โยชนาฯ อยญฺจาติ อพฺภานวิธิ จฯ ตาสนฺติ อาปตฺตีนํฯ เอวนฺติอาทิ นิคมนํฯ ปฎิจฺฉนฺนมานตฺตํ ปน ทาตพฺพํ โหตีติ สมฺพโนฺธฯ ‘‘ปฎิจฺฉนฺนายา’’ติอาทินา ปฎิจฺฉนฺนาย อาปตฺติยา ทาตพฺพํ มานตฺตํ ปฎิจฺฉนฺนมานตฺตนฺติ วจนตฺถํ ทเสฺสติฯ นนฺติ ปฎิจฺฉนฺนมานตฺตํฯ
Ayanti mānattacāriko, ṭhitoti sambandho. Tenāpīti mānattacārikenapi, yācitabbanti yojanā. Soti anikkhittavatto bhikkhu. Tatrāti ‘‘so abbhetabbo’’ti vacane. Ayaṃ abbhānavidhi vuttoti yojanā. Ayañcāti abbhānavidhi ca. Tāsanti āpattīnaṃ. Evantiādi nigamanaṃ. Paṭicchannamānattaṃ pana dātabbaṃ hotīti sambandho. ‘‘Paṭicchannāyā’’tiādinā paṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Nanti paṭicchannamānattaṃ.
