| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi |
3. සමුච්‌චයක්‌ඛන්‌ධකං
3. Samuccayakkhandhakaṃ
1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිකථා
1. Sukkavissaṭṭhikathā
සමුච්‌චයක්‌ඛන්‌ධකෙ තත්‌ථාති චතුබ්‌බිධෙසු මානත්‌තෙසු. යං මානත්‌තං දිය්‍යති, ඉදං අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තං නාමාති යොජනා. එසෙව නයො අනන්‌තරවාක්‍යෙසුපි. පටිච්‌ඡන්‌නාය ආපත්‌තියාති හෙත්‌වත්‌ථෙ කරණවචනං, කාරණත්‌ථෙ නිස්‌සක්‌කවචනං වා. අද්‌ධමාසන්‌ති පන්‌නරසදිවසකාලං. ඔධායාති සමූහං කත්‌වා. ‘‘එකතො කත්‌වා’’ති ඉමිනා ‘‘ඔධායා’’ති පදස්‌ස අත්‌ථං දස්‌සෙති. තෙසූති චතුබ්‌බිධෙසු මානත්‌තෙසු. ඉදන්‌ති මානත්‌තං. අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නාය…පෙ.… වචනතොති ඤාපකහෙතු. එතෙන අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නාය ආපත්‌තියා දාතබ්‌බං මානත්‌තං අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තන්‌ති වචනත්‌ථං දස්‌සෙති. තන්‌ති අප්‌පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තං. ඉධාති ඉමිස්‌සං පාළියං. තතුත්‌තරීති තතො තීහිපි උත්‌තරි. නානාවත්‌ථූනි එතාසන්‌ති නානාවත්‌ථුකායො. තාසන්‌ති නානාවත්‌ථුකානං.
Samuccayakkhandhake tatthāti catubbidhesu mānattesu. Yaṃ mānattaṃ diyyati, idaṃ appaṭicchannamānattaṃ nāmāti yojanā. Eseva nayo anantaravākyesupi. Paṭicchannāya āpattiyāti hetvatthe karaṇavacanaṃ, kāraṇatthe nissakkavacanaṃ vā. Addhamāsanti pannarasadivasakālaṃ. Odhāyāti samūhaṃ katvā. ‘‘Ekato katvā’’ti iminā ‘‘odhāyā’’ti padassa atthaṃ dasseti. Tesūti catubbidhesu mānattesu. Idanti mānattaṃ. Appaṭicchannāya…pe… vacanatoti ñāpakahetu. Etena appaṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ appaṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Tanti appaṭicchannamānattaṃ. Idhāti imissaṃ pāḷiyaṃ. Tatuttarīti tato tīhipi uttari. Nānāvatthūni etāsanti nānāvatthukāyo. Tāsanti nānāvatthukānaṃ.
මාළකසීමායමෙවාති සීමමාළකෙ එව, සීමඞ්‌ගණෙ එවාති අත්‌ථො. තත්‌ථෙවාති මාළකසීමායමෙව.
Māḷakasīmāyamevāti sīmamāḷake eva, sīmaṅgaṇe evāti attho. Tatthevāti māḷakasīmāyameva.
වෙදයාමහන්‌ති වෙදයාමි අහං. මම මානත්‌තචරභාවං සඞ්‌ඝං ජානාපෙමීති අත්‌ථො. වෙදයතීති මන්‌ති ජානාපෙති, ඉති මං සඞ්‌ඝො ධාරෙතූති අධිප්‌පායො. වුත්‌තනයෙනෙවාති පාරිවාසිකක්‌ඛන්‌ධකෙ වුත්‌තනයෙනෙව. නික්‌ඛිපිතබ්‌බන්‌ති ‘‘මානත්‌තං නික්‌ඛිපාමි, වත්‌තං නික්‌ඛිපාමී’’ති නික්‌ඛිපිතබ්‌බං. මාළකතොති සීමඞ්‌ගණතො. සොපීති සහ ගච්‌ඡන්‌තොපි. ‘‘මාළකෙ නාරොචිත’’න්‌ති ඉමිනා යස්‌ස මාළකෙ ආරොචිතං, තස්‌ස අනාරොචෙත්‌වාපි නික්‌ඛිපිතබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙති. ආරොචෙන්‌තෙන වත්‌තබ්‌බන්‌ති සම්‌බන්‌ධො.
Vedayāmahanti vedayāmi ahaṃ. Mama mānattacarabhāvaṃ saṅghaṃ jānāpemīti attho. Vedayatīti manti jānāpeti, iti maṃ saṅgho dhāretūti adhippāyo. Vuttanayenevāti pārivāsikakkhandhake vuttanayeneva. Nikkhipitabbanti ‘‘mānattaṃ nikkhipāmi, vattaṃ nikkhipāmī’’ti nikkhipitabbaṃ. Māḷakatoti sīmaṅgaṇato. Sopīti saha gacchantopi. ‘‘Māḷake nārocita’’nti iminā yassa māḷake ārocitaṃ, tassa anārocetvāpi nikkhipitabbanti dasseti. Ārocentena vattabbanti sambandho.
විසභාගෙහි සහ වසන්‌තස්‌ස වත්‌තස්‌ස දුප්‌පූරිතත්‌තා වුත්‌තං’’සභාගා භික්‌ඛූ වසන්‌තී’’ති. චතූහි, පඤ්‌චහි වාති වාසද්‌දෙන තතො අතිරෙකම්‌පි සඞ්‌ගණ්‌හාති. පරික්‌ඛෙපාරහට්‌ඨානතොති චීවරක්‌ඛන්‌ධකෙ (මහාව. අට්‌ඨ. 379) වුත්‌තපරික්‌ඛෙපාරහට්‌ඨානතො. ‘‘ද්‌වෙ ලෙඩ්‌ඩුපාතෙ අතික්‌කමිත්‌වා’’ති ඉදං විහාරෙ භික්‌ඛූනං සජ්‌ඣායාදිසද්‌දසවනූපචාරපහානත්‌ථං වුත්‌තං. සචෙ සවනූපචාරතො න මුච්‌චති, තතො අතිරෙකම්‌පි අතික්‌කමිතබ්‌බං. ඔක්‌කම්‌මාති මග්‌ගපටිපන්‌නානං භික්‌ඛූනං වචනසද්‌දසවනූපචාරපහානත්‌ථං ඔක්‌කමිත්‌වා. ‘‘ගුම්‌බෙන වා වතියා වා’’ති දස්‌සනූපචාරපහානත්‌ථං වුත්‌තං. ඉධ උපචාරො නාම යත්‌ථ ඨත්‌වා පස්‌සති සුණාති, සොයෙව දෙසො. අඤ්‌ඤොති චතූහි පඤ්‌චහි වා භික්‌ඛූහි අඤ්‌ඤො. එසාති එසො මානත්‌තචාරිකො.
Visabhāgehi saha vasantassa vattassa duppūritattā vuttaṃ’’sabhāgā bhikkhū vasantī’’ti. Catūhi, pañcahi vāti vāsaddena tato atirekampi saṅgaṇhāti. Parikkhepārahaṭṭhānatoti cīvarakkhandhake (mahāva. aṭṭha. 379) vuttaparikkhepārahaṭṭhānato. ‘‘Dve leḍḍupāte atikkamitvā’’ti idaṃ vihāre bhikkhūnaṃ sajjhāyādisaddasavanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Sace savanūpacārato na muccati, tato atirekampi atikkamitabbaṃ. Okkammāti maggapaṭipannānaṃ bhikkhūnaṃ vacanasaddasavanūpacārapahānatthaṃ okkamitvā. ‘‘Gumbena vā vatiyā vā’’ti dassanūpacārapahānatthaṃ vuttaṃ. Idha upacāro nāma yattha ṭhatvā passati suṇāti, soyeva deso. Aññoti catūhi pañcahi vā bhikkhūhi añño. Esāti eso mānattacāriko.
‘‘ද්‌වාදසහත්‌ථං උපචාරං ඔක්‌කමිත්‌වා’’ති ඉමිනා අනොක්‌කමිත්‌වා අජානන්‌තස්‌සෙව ගච්‌ඡති, නත්‌ථි රත්‌තිච්‌ඡෙදොපීති දස්‌සෙති. එත්‌ථ දිට්‌ඨරූපානං සුතසද්‌දානං ද්‌වාදසහත්‌ථූපචාරතො බහි ඨිතානම්‌පි ආරොචෙතබ්‌බං. අදිට්‌ඨාසුතානම්‌පි අන්‌තො ද්‌වාදසහත්‌ථූපචාරගතානං ආරොචෙතබ්‌බන්‌ති දට්‌ඨබ්‌බං. සති කරණීයෙති ඉදං ගන්‌තුස්‌ස කාරණදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. අසති කරණීයෙපි ගන්‌තුං වට්‌ටති. සොපීති එකො භික්‌ඛුපි. ‘‘තස්‌ස සන්‌තිකෙ ආරොචෙත්‌වා’’ති ඉමිනා අනාරොචනෙ වත්‌තභෙදදුක්‌කටං හොතීති දස්‌සෙති. එකස්‌ස සන්‌තිකෙ ආරොචෙත්‌වා නික්‌ඛිපියමානෙ කිං ඌනෙ ගණෙ චරණදොසො වා විප්‌පවාසො වා න හොතීති ආහ ‘‘අයඤ්‌චා’’තිආදි. තත්‌ථ අයඤ්‌චාති මානත්‌තචාරිකො පන. යස්‌මා කාරණා වසි, තෙන කාරණෙනාති යොජනා. භික්‌ඛූනඤ්‌ච අත්‌ථිභාවං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වාති පකතත්‌තාගතකාලෙ තස්‌ස අනාරොචෙත්‌වාව ගච්‌ඡන්‌ති, තස්‌මා භික්‌ඛූනඤ්‌ච ද්‌වාදසහත්‌ථූපචාරෙ අත්‌ථිභාවං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වාති අත්‌ථො. එත්‌ථ ච ‘‘ගණස්‌ස ආරොචෙත්‌වා’’ති ඉමිනා ඌනෙ ගණෙ චරණදොසාභාවං දස්‌සෙති. ‘‘භික්‌ඛූනඤ්‌ච අත්‌ථිභාවං සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා’’ති ඉමිනා විප්‌පවාසදොසාභාවං දස්‌සෙති. යන්‌ති පුබ්‌බෙ අනාරොචිතං යං භික්‌ඛුං . අයන්‌ති පඨමං පස්‌සිතබ්‌බස්‌ස ආරොචෙත්‌වා නික්‌ඛිපනං. ‘‘නික්‌ඛිත්‌තවත්‌තස්‌ස පරිහාරො’’ති ඉමිනා අනික්‌ඛිත්‌තවත්‌තෙ අන්‌තොඋපචාරගතානං සබ්‌බෙසං ආරොචෙතබ්‌බන්‌ති දස්‌සෙති.
‘‘Dvādasahatthaṃ upacāraṃ okkamitvā’’ti iminā anokkamitvā ajānantasseva gacchati, natthi ratticchedopīti dasseti. Ettha diṭṭharūpānaṃ sutasaddānaṃ dvādasahatthūpacārato bahi ṭhitānampi ārocetabbaṃ. Adiṭṭhāsutānampi anto dvādasahatthūpacāragatānaṃ ārocetabbanti daṭṭhabbaṃ. Sati karaṇīyeti idaṃ gantussa kāraṇadassanatthaṃ vuttaṃ. Asati karaṇīyepi gantuṃ vaṭṭati. Sopīti eko bhikkhupi. ‘‘Tassa santike ārocetvā’’ti iminā anārocane vattabhedadukkaṭaṃ hotīti dasseti. Ekassa santike ārocetvā nikkhipiyamāne kiṃ ūne gaṇe caraṇadoso vā vippavāso vā na hotīti āha ‘‘ayañcā’’tiādi. Tattha ayañcāti mānattacāriko pana. Yasmā kāraṇā vasi, tena kāraṇenāti yojanā. Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvāti pakatattāgatakāle tassa anārocetvāva gacchanti, tasmā bhikkhūnañca dvādasahatthūpacāre atthibhāvaṃ sallakkhetvāti attho. Ettha ca ‘‘gaṇassa ārocetvā’’ti iminā ūne gaṇe caraṇadosābhāvaṃ dasseti. ‘‘Bhikkhūnañca atthibhāvaṃ sallakkhetvā’’ti iminā vippavāsadosābhāvaṃ dasseti. Yanti pubbe anārocitaṃ yaṃ bhikkhuṃ . Ayanti paṭhamaṃ passitabbassa ārocetvā nikkhipanaṃ. ‘‘Nikkhittavattassa parihāro’’ti iminā anikkhittavatte antoupacāragatānaṃ sabbesaṃ ārocetabbanti dasseti.
අයන්‌ති මානත්‌තචාරිකො, ඨිතොති සම්‌බන්‌ධො. තෙනාපීති මානත්‌තචාරිකෙනපි, යාචිතබ්‌බන්‌ති යොජනා. සොති අනික්‌ඛිත්‌තවත්‌තො භික්‌ඛු. තත්‍රාති ‘‘සො අබ්‌භෙතබ්‌බො’’ති වචනෙ. අයං අබ්‌භානවිධි වුත්‌තොති යොජනා. අයඤ්‌චාති අබ්‌භානවිධි ච. තාසන්‌ති ආපත්‌තීනං. එවන්‌තිආදි නිගමනං. පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තං පන දාතබ්‌බං හොතීති සම්‌බන්‌ධො. ‘‘පටිච්‌ඡන්‌නායා’’තිආදිනා පටිච්‌ඡන්‌නාය ආපත්‌තියා දාතබ්‌බං මානත්‌තං පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තන්‌ති වචනත්‌ථං දස්‌සෙති. නන්‌ති පටිච්‌ඡන්‌නමානත්‌තං.
Ayanti mānattacāriko, ṭhitoti sambandho. Tenāpīti mānattacārikenapi, yācitabbanti yojanā. Soti anikkhittavatto bhikkhu. Tatrāti ‘‘so abbhetabbo’’ti vacane. Ayaṃ abbhānavidhi vuttoti yojanā. Ayañcāti abbhānavidhi ca. Tāsanti āpattīnaṃ. Evantiādi nigamanaṃ. Paṭicchannamānattaṃ pana dātabbaṃ hotīti sambandho. ‘‘Paṭicchannāyā’’tiādinā paṭicchannāya āpattiyā dātabbaṃ mānattaṃ paṭicchannamānattanti vacanatthaṃ dasseti. Nanti paṭicchannamānattaṃ.
