| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಕಙ್ಖಾವಿತರಣೀ-ಪುರಾಣ-ಟೀಕಾ • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸಕಣ್ಡಂ
Saṅghādisesakaṇḍaṃ
೧. ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ
1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾತಿ ಸ್ವಾಯಂ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾ ಚೇತನಾಯ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಆಕಡ್ಢಿತುಂ ಅಸಮತ್ಥಾ, ಸುಪಿನೇ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ದುಬ್ಬಲಂ। ಪವತ್ತೇ ಪನ ಅಞ್ಞೇಹಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲೇಹಿ ಉಪತ್ಥಮ್ಭಿತಾ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ। ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ವಿಪಾಕಂ ದೇತಿ, ಅಥ ಖೋ ಅವಿಸಯೇ ಉಪ್ಪನ್ನತ್ತಾ ಅಬ್ಬೋಹಾರಿಕಾವ ಸುಪಿನನ್ತಚೇತನಾತಿ ಲಿಖಿತಂ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ‘‘ಸುಪಿನೇ ಉಪಟ್ಠಿತಂ ನಿಮಿತ್ತಞ್ಹಿ ದುಬ್ಬಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಂ ಅನೇಕನ್ತಂ, ನ ಚ ಆರಮ್ಮಣದುಬ್ಬಲತಾಯ ಚಿತ್ತಪ್ಪವತ್ತಿ ದುಬ್ಬಲಾ ಅತೀತಾನಾಗತಾರಮ್ಮಣಾಯ, ಪಞ್ಞತ್ತಾರಮ್ಮಣಾಯ ವಾ ಅದುಬ್ಬಲತ್ತಾ। ತಸ್ಮಾ ದುಬ್ಬಲವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ದುಬ್ಬಲಹದಯವತ್ಥುಕತ್ತಾತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ (ವಜಿರ॰ ಟೀ॰ ಪಾರಾಜಿಕ ೨೩೬-೨೩೭) ಆಚರಿಯೋ। ಅವತ್ಥುಕತಾಯ ದುಬ್ಬಲಭಾವೋ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಚೇ? ನ, ಅವತ್ಥುಕಾಯ ಭಾವನಾಪಭವಾಯ ಅತಿರೇಕಬಲವಸಮ್ಭವತೋ। ಭಾವನಾಬಲಸಮಪ್ಪಿತಞ್ಹಿ ಚಿತ್ತಂ ಅರೂಪಮ್ಪಿ ಸಮಾನಂ ಅತಿಭಾರಮ್ಪಿ ಕರಜಕಾಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇನೇವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮ್ಪಿ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಠಪೇತಿ, ತಪ್ಪಟಿಭಾಗಂ ಅನಪ್ಪಿತಮ್ಪಿ ಕಾಮಾವಚರಚಿತ್ತಂ ಕರಜಕಾಯಂ ಆಕಾಸೇ ಲಙ್ಘನಸಮತ್ಥಂ ಕರೋತಿ। ಕಿಂ ಪನೇತ್ಥ ತಂ ಅನುಮಾನಕರಣಂ? ಯೇನ ಚಿತ್ತಸ್ಸೇವ ಆನುಭಾವೋತಿ ಪಞ್ಞಾಯೇಯ್ಯ ಚಿತ್ತಾನುಭಾವೇನ ಠಪನಲಙ್ಘನಾದಿಕಿರಿಯಾವಿಸೇಸನಿಬ್ಬತ್ತಿದಸ್ಸನತೋ। ಪಕತಿಚಿತ್ತಸಮುಟ್ಠಾನರೂಪಂ ವಿಯ ಅಸಂಸಟ್ಠತ್ತಾ, ನಿಕ್ಖಮನತ್ತಾ ಚ ವತ್ಥಿಸೀಸಂ, ಕಟಿ, ಕಾಯೋತಿ ತಿಧಾ ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ಠಾನಂ ಪಕಪ್ಪೇನ್ತಿ ಆಚರಿಯಾ। ಸಪ್ಪವಿಸಂ ವಿಯ ತಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ, ನ ಚ ವಿಸೇ ಠಾನನಿಯಮೋ, ಕೋಧವಸೇನ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸ ಹೋತಿ। ಏವಮಸ್ಸ ನ ಠಾನನಿಯಮೋ, ರಾಗವಸೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಹೋತೀತಿ ನೋ ತಕ್ಕೋತಿ ಆಚರಿಯೋ।
Aññatrasupinantāti svāyaṃ dubbalavatthukattā cetanāya paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ asamatthā, supine upaṭṭhitaṃ nimittañhi dubbalaṃ. Pavatte pana aññehi kusalākusalehi upatthambhitā vipākaṃ deti. Kiñcāpi vipākaṃ deti, atha kho avisaye uppannattā abbohārikāva supinantacetanāti likhitaṃ. Yaṃ panettha ‘‘supine upaṭṭhitaṃ nimittañhi dubbala’’nti vuttaṃ, taṃ anekantaṃ, na ca ārammaṇadubbalatāya cittappavatti dubbalā atītānāgatārammaṇāya, paññattārammaṇāya vā adubbalattā. Tasmā dubbalavatthukattāti dubbalahadayavatthukattāti no takkoti (vajira. ṭī. pārājika 236-237) ācariyo. Avatthukatāya dubbalabhāvo yujjatīti ce? Na, avatthukāya bhāvanāpabhavāya atirekabalavasambhavato. Bhāvanābalasamappitañhi cittaṃ arūpampi samānaṃ atibhārampi karajakāyaṃ gahetvā ekacittakkhaṇeneva brahmalokampi pāpetvā ṭhapeti, tappaṭibhāgaṃ anappitampi kāmāvacaracittaṃ karajakāyaṃ ākāse laṅghanasamatthaṃ karoti. Kiṃ panettha taṃ anumānakaraṇaṃ? Yena cittasseva ānubhāvoti paññāyeyya cittānubhāvena ṭhapanalaṅghanādikiriyāvisesanibbattidassanato. Pakaticittasamuṭṭhānarūpaṃ viya asaṃsaṭṭhattā, nikkhamanattā ca vatthisīsaṃ, kaṭi, kāyoti tidhā sukkassa ṭhānaṃ pakappenti ācariyā. Sappavisaṃ viya taṃ daṭṭhabbaṃ, na ca vise ṭhānaniyamo, kodhavasena passantassa hoti. Evamassa na ṭhānaniyamo, rāgavasena upakkamantassa hotīti no takkoti ācariyo.
‘‘ದಕಸೋತಂ ಅನೋತಿಣ್ಣೇಪೀ’’ತಿ ಇದಂ ‘‘ಓತಿಣ್ಣಮತ್ತೇ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ವಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಚೇ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಠಾನತೋ ಪನ ಚುತ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ – ನಿಮಿತ್ತೇ ಉಪಕ್ಕಮಂ ಕತ್ವಾ ಸುಕ್ಕಂ ಠಾನಾ ಚಾವೇತ್ವಾ ಪುನ ವಿಪ್ಪಟಿಸಾರವಸೇನ ದಕಸೋತೋರೋಹಣಂ ನಿವಾರೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ತಥಾಪಿ ಅಧಿವಾಸಾಧಿಪ್ಪಾಯೇನ ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾ ಅನ್ತರಾ ದಕಸೋತತೋ ಉದ್ಧಂ ನಿವಾರೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ‘‘ಬಹಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೇ ವಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಸ್ಮಾ ಠಾನಾ ಚುತಞ್ಹಿ ಅವಸ್ಸಂ ದಕಸೋತಂ ಓತರತೀತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಯ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ತಸ್ಮಾ ಉಭಯಂ ಸಮೇತೀತಿ ಗಹೇತಬ್ಬೋ।
‘‘Dakasotaṃ anotiṇṇepī’’ti idaṃ ‘‘otiṇṇamatte’’ti iminā virujjhatīti ce, taṃ dassetuṃ ‘‘ṭhānato pana cuta’’ntiādimāha. Tassattho – nimitte upakkamaṃ katvā sukkaṃ ṭhānā cāvetvā puna vippaṭisāravasena dakasotorohaṇaṃ nivāretuṃ na sakkā, tathāpi adhivāsādhippāyena adhivāsetvā antarā dakasotato uddhaṃ nivāretuṃ asakkuṇeyyatāya ‘‘bahi nikkhante vā’’ti vuttaṃ, tasmā ṭhānā cutañhi avassaṃ dakasotaṃ otaratīti aṭṭhakathāya adhippāyo. Tasmā ubhayaṃ sametīti gahetabbo.
ಏತ್ಥಾಹ – ಕಸ್ಮಾ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ಅಧಿಪ್ಪಾಯಾಪೇಕ್ಖಾಯ ಭಾವತೋ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ ತಸ್ಸ ಸಾಪೇಕ್ಖಭಾವದಸ್ಸನತ್ಥಂ। ಕಥಂ? ಕಣ್ಡುವನಾದಿಅಧಿಪ್ಪಾಯಚೇತನಾವಸೇನ ಚೇತೇನ್ತಸ್ಸ ಕಣ್ಡುವನಾದಿಉಪಕ್ಕಮೇನ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಮೇಥುನರಾಗವಸೇನ ಊರುಆದೀಸು ದುಕ್ಕಟವತ್ಥೂಸು, ವಣಾದೀಸು ಥುಲ್ಲಚ್ಚಯವತ್ಥೂಸು ಚ ಉಪಕ್ಕಮನ್ತಸ್ಸ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಸತಿಪಿ ನ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ ‘‘ಅನಾಪತ್ತಿ ಭಿಕ್ಖು ನ ಮೋಚನಾಧಿಪ್ಪಾಯಸ್ಸಾ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೬೩) ವಚನತೋ। ತಸ್ಮಾ ತದತ್ಥದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಇಧ ಕಾರಕೋ ನ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೋ। ಅಞ್ಞಥಾ ‘‘ಯೋ ಪನ ಭಿಕ್ಖು ಸಞ್ಚೇತನಿಕಂ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಂ ಆಪಜ್ಜೇಯ್ಯ, ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇ ಕಾರಕೇ ‘‘ಚೇತೇತಿ ನ ಉಪಕ್ಕಮತಿ ಮುಚ್ಚತಿ, ಅನಾಪತ್ತೀ’’ತಿ (ಪಾರಾ॰ ೨೬೨) ವುತ್ತವಚನವಿರೋಧೋ। ತಥಾ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾಯ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿಯಾ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ಭುಮ್ಮೇ ನಿದ್ದಿಟ್ಠೇಪಿ ಸೋ ಏವ ವಿರೋಧೋ ಹೇತ್ವತ್ಥನಿಯಮಸಿದ್ಧಿತೋ। ತಸ್ಮಾ ತದುಭಯಮ್ಪಿ ವಚನಕ್ಕಮಂ ಅವತ್ವಾ ‘‘ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ನಿಮಿತ್ತತ್ಥೇ ಭುಮ್ಮವಚನಾಭಾವತೋ ಹೇತ್ವತ್ಥನಿಯಮೋ ನ ಕತೋ ಹೋತಿ। ತಸ್ಮಿಂ ಅಕತೇ ಸಞ್ಚೇತನಿಕಾ ಸುಕ್ಕವಿಸಟ್ಠಿ ಅಞ್ಞತ್ರ ಸುಪಿನನ್ತಾ ಸಙ್ಘಾದಿಸೇಸೋತಿ, ಉಪಕ್ಕಮೇ ಅಸತಿ ಅನಾಪತ್ತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ದೀಪಿತೋ ಹೋತೀತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ।
Etthāha – kasmā imasmiṃ sikkhāpade ‘‘yo pana bhikkhū’’tiādinā kārako na niddiṭṭhoti? Vuccate – adhippāyāpekkhāya bhāvato kārako na niddiṭṭho tassa sāpekkhabhāvadassanatthaṃ. Kathaṃ? Kaṇḍuvanādiadhippāyacetanāvasena cetentassa kaṇḍuvanādiupakkamena upakkamantassa methunarāgavasena ūruādīsu dukkaṭavatthūsu, vaṇādīsu thullaccayavatthūsu ca upakkamantassa sukkavisaṭṭhiyā satipi na saṅghādiseso ‘‘anāpatti bhikkhu na mocanādhippāyassā’’ti (pārā. 263) vacanato. Tasmā tadatthadassanatthaṃ idha kārako na niddiṭṭho. Aññathā ‘‘yo pana bhikkhu sañcetanikaṃ sukkavisaṭṭhiṃ āpajjeyya, saṅghādiseso’’ti niddiṭṭhe kārake ‘‘ceteti na upakkamati muccati, anāpattī’’ti (pārā. 262) vuttavacanavirodho. Tathā ‘‘sañcetanikāya sukkavisaṭṭhiyā aññatra supinantā saṅghādiseso’’ti bhumme niddiṭṭhepi so eva virodho hetvatthaniyamasiddhito. Tasmā tadubhayampi vacanakkamaṃ avatvā ‘‘sañcetanikā sukkavisaṭṭhi aññatra supinantā saṅghādiseso’’ti vuttaṃ. Tattha nimittatthe bhummavacanābhāvato hetvatthaniyamo na kato hoti. Tasmiṃ akate sañcetanikā sukkavisaṭṭhi aññatra supinantā saṅghādisesoti, upakkame asati anāpattīti ayamattho dīpito hotīti veditabbaṃ.
ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಿಕ್ಖಾಪದೇ ದ್ವೇ ಆಪತ್ತಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ಕಥಂ? ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಾದಿಭೇದೇ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭನವಸೇನ ಅಙ್ಗಜಾತೇ ಕಮ್ಮನಿಯಪ್ಪತ್ತೇ ಆರೋಗ್ಯತ್ಥಾಯ ನೀಲಂ ಮೋಚೇನ್ತಸ್ಸ ಏಕಾ ಆಪತ್ತಿ, ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಏವ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭೇ ಪೀತಕಾದೀನಂ ಮೋಚನವಸೇನ ನವಾತಿ ದಸ। ಏವಂ ‘‘ಸುಖತ್ಥಾಯಾ’’ತಿಆದೀನಂ ನವನ್ನಂ ವಸೇನಾತಿ ರಾಗೂಪತ್ಥಮ್ಭೇ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪವಸೇನ ಸತಂ। ಏವಮೇವಂ ವಚ್ಚಪ್ಪಸ್ಸಾವವಾತಉಚ್ಚಾಲಿಙ್ಗಪಾಣಕದಟ್ಠೂಪತ್ಥಮ್ಭೇಸು ಚ ಸತಂ ಸತಂ ಕತ್ವಾ ಸಬ್ಬಂ ಪಞ್ಚಸತಂ। ಯಥಾ ಅಜ್ಝತ್ತರೂಪೇ ಪಞ್ಚಸತಂ, ಏವಂ ಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇ ವಾ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾರೂಪೇ ವಾ ಆಕಾಸೇ ವಾ ಕಟಿಂ ಕಮ್ಪೇನ್ತೋತಿ ದ್ವೇ ಸಹಸ್ಸಾನಿ ಆಪತ್ತಿಯೋ ಹೋನ್ತೀತಿ।
Imasmiṃ sikkhāpade dve āpattisahassāni honti. Kathaṃ? Attano hatthādibhede ajjhattarūpe rāgūpatthambhanavasena aṅgajāte kammaniyappatte ārogyatthāya nīlaṃ mocentassa ekā āpatti, ajjhattarūpe eva rāgūpatthambhe pītakādīnaṃ mocanavasena navāti dasa. Evaṃ ‘‘sukhatthāyā’’tiādīnaṃ navannaṃ vasenāti rāgūpatthambhe ajjhattarūpavasena sataṃ. Evamevaṃ vaccappassāvavātauccāliṅgapāṇakadaṭṭhūpatthambhesu ca sataṃ sataṃ katvā sabbaṃ pañcasataṃ. Yathā ajjhattarūpe pañcasataṃ, evaṃ bahiddhārūpe vā ajjhattabahiddhārūpe vā ākāse vā kaṭiṃ kampentoti dve sahassāni āpattiyo hontīti.
ಸುಕ್ಕವಿಸ್ಸಟ್ಠಿಸಿಕ್ಖಾಪದವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
