| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-පුරාණ-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
සඞ්‌ඝාදිසෙසකණ්‌ඩං
Saṅghādisesakaṇḍaṃ
1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
අඤ්‌ඤත්‍ර සුපිනන්‌තාති ස්‌වායං දුබ්‌බලවත්‌ථුකත්‌තා චෙතනාය පටිසන්‌ධිං ආකඩ්‌ඪිතුං අසමත්‌ථා, සුපිනෙ උපට්‌ඨිතං නිමිත්‌තඤ්‌හි දුබ්‌බලං. පවත්‌තෙ පන අඤ්‌ඤෙහි කුසලාකුසලෙහි උපත්‌ථම්‌භිතා විපාකං දෙති. කිඤ්‌චාපි විපාකං දෙති, අථ ඛො අවිසයෙ උප්‌පන්‌නත්‌තා අබ්‌බොහාරිකාව සුපිනන්‌තචෙතනාති ලිඛිතං. යං පනෙත්‌ථ ‘‘සුපිනෙ උපට්‌ඨිතං නිමිත්‌තඤ්‌හි දුබ්‌බල’’න්‌ති වුත්‌තං, තං අනෙකන්‌තං, න ච ආරම්‌මණදුබ්‌බලතාය චිත්‌තප්‌පවත්‌ති දුබ්‌බලා අතීතානාගතාරම්‌මණාය, පඤ්‌ඤත්‌තාරම්‌මණාය වා අදුබ්‌බලත්‌තා. තස්‌මා දුබ්‌බලවත්‌ථුකත්‌තාති දුබ්‌බලහදයවත්‌ථුකත්‌තාති නො තක්‌කොති (වජිර. ටී. පාරාජික 236-237) ආචරියො. අවත්‌ථුකතාය දුබ්‌බලභාවො යුජ්‌ජතීති චෙ? න, අවත්‌ථුකාය භාවනාපභවාය අතිරෙකබලවසම්‌භවතො. භාවනාබලසමප්‌පිතඤ්‌හි චිත්‌තං අරූපම්‌පි සමානං අතිභාරම්‌පි කරජකායං ගහෙත්‌වා එකචිත්‌තක්‌ඛණෙනෙව බ්‍රහ්‌මලොකම්‌පි පාපෙත්‌වා ඨපෙති, තප්‌පටිභාගං අනප්‌පිතම්‌පි කාමාවචරචිත්‌තං කරජකායං ආකාසෙ ලඞ්‌ඝනසමත්‌ථං කරොති. කිං පනෙත්‌ථ තං අනුමානකරණං? යෙන චිත්‌තස්‌සෙව ආනුභාවොති පඤ්‌ඤායෙය්‍ය චිත්‌තානුභාවෙන ඨපනලඞ්‌ඝනාදිකිරියාවිසෙසනිබ්‌බත්‌තිදස්‌සනතො. පකතිචිත්‌තසමුට්‌ඨානරූපං විය අසංසට්‌ඨත්‌තා, නික්‌ඛමනත්‌තා ච වත්‌ථිසීසං, කටි, කායොති තිධා සුක්‌කස්‌ස ඨානං පකප්‌පෙන්‌ති ආචරියා. සප්‌පවිසං විය තං දට්‌ඨබ්‌බං, න ච විසෙ ඨානනියමො, කොධවසෙන පස්‌සන්‌තස්‌ස හොති. එවමස්‌ස න ඨානනියමො, රාගවසෙන උපක්‌කමන්‌තස්‌ස හොතීති නො තක්‌කොති ආචරියො.
Aññatrasupinantāti svāyaṃ dubbalavatthukattā cetanāya paṭisandhiṃ ākaḍḍhituṃ asamatthā, supine upaṭṭhitaṃ nimittañhi dubbalaṃ. Pavatte pana aññehi kusalākusalehi upatthambhitā vipākaṃ deti. Kiñcāpi vipākaṃ deti, atha kho avisaye uppannattā abbohārikāva supinantacetanāti likhitaṃ. Yaṃ panettha ‘‘supine upaṭṭhitaṃ nimittañhi dubbala’’nti vuttaṃ, taṃ anekantaṃ, na ca ārammaṇadubbalatāya cittappavatti dubbalā atītānāgatārammaṇāya, paññattārammaṇāya vā adubbalattā. Tasmā dubbalavatthukattāti dubbalahadayavatthukattāti no takkoti (vajira. ṭī. pārājika 236-237) ācariyo. Avatthukatāya dubbalabhāvo yujjatīti ce? Na, avatthukāya bhāvanāpabhavāya atirekabalavasambhavato. Bhāvanābalasamappitañhi cittaṃ arūpampi samānaṃ atibhārampi karajakāyaṃ gahetvā ekacittakkhaṇeneva brahmalokampi pāpetvā ṭhapeti, tappaṭibhāgaṃ anappitampi kāmāvacaracittaṃ karajakāyaṃ ākāse laṅghanasamatthaṃ karoti. Kiṃ panettha taṃ anumānakaraṇaṃ? Yena cittasseva ānubhāvoti paññāyeyya cittānubhāvena ṭhapanalaṅghanādikiriyāvisesanibbattidassanato. Pakaticittasamuṭṭhānarūpaṃ viya asaṃsaṭṭhattā, nikkhamanattā ca vatthisīsaṃ, kaṭi, kāyoti tidhā sukkassa ṭhānaṃ pakappenti ācariyā. Sappavisaṃ viya taṃ daṭṭhabbaṃ, na ca vise ṭhānaniyamo, kodhavasena passantassa hoti. Evamassa na ṭhānaniyamo, rāgavasena upakkamantassa hotīti no takkoti ācariyo.
‘‘දකසොතං අනොතිණ්‌ණෙපී’’ති ඉදං ‘‘ඔතිණ්‌ණමත්‌තෙ’’ති ඉමිනා විරුජ්‌ඣතීති චෙ, තං දස්‌සෙතුං ‘‘ඨානතො පන චුත’’න්‌තිආදිමාහ. තස්‌සත්‌ථො – නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමං කත්‌වා සුක්‌කං ඨානා චාවෙත්‌වා පුන විප්‌පටිසාරවසෙන දකසොතොරොහණං නිවාරෙතුං න සක්‌කා, තථාපි අධිවාසාධිප්‌පායෙන අධිවාසෙත්‌වා අන්‌තරා දකසොතතො උද්‌ධං නිවාරෙතුං අසක්‌කුණෙය්‍යතාය ‘‘බහි නික්‌ඛන්‌තෙ වා’’ති වුත්‌තං, තස්‌මා ඨානා චුතඤ්‌හි අවස්‌සං දකසොතං ඔතරතීති අට්‌ඨකථාය අධිප්‌පායො. තස්‌මා උභයං සමෙතීති ගහෙතබ්‌බො.
‘‘Dakasotaṃ anotiṇṇepī’’ti idaṃ ‘‘otiṇṇamatte’’ti iminā virujjhatīti ce, taṃ dassetuṃ ‘‘ṭhānato pana cuta’’ntiādimāha. Tassattho – nimitte upakkamaṃ katvā sukkaṃ ṭhānā cāvetvā puna vippaṭisāravasena dakasotorohaṇaṃ nivāretuṃ na sakkā, tathāpi adhivāsādhippāyena adhivāsetvā antarā dakasotato uddhaṃ nivāretuṃ asakkuṇeyyatāya ‘‘bahi nikkhante vā’’ti vuttaṃ, tasmā ṭhānā cutañhi avassaṃ dakasotaṃ otaratīti aṭṭhakathāya adhippāyo. Tasmā ubhayaṃ sametīti gahetabbo.
එත්‌ථාහ – කස්‌මා ඉමස්‌මිං සික්‌ඛාපදෙ ‘‘යො පන භික්‌ඛූ’’තිආදිනා කාරකො න නිද්‌දිට්‌ඨොති? වුච්‌චතෙ – අධිප්‌පායාපෙක්‌ඛාය භාවතො කාරකො න නිද්‌දිට්‌ඨො තස්‌ස සාපෙක්‌ඛභාවදස්‌සනත්‌ථං. කථං? කණ්‌ඩුවනාදිඅධිප්‌පායචෙතනාවසෙන චෙතෙන්‌තස්‌ස කණ්‌ඩුවනාදිඋපක්‌කමෙන උපක්‌කමන්‌තස්‌ස මෙථුනරාගවසෙන ඌරුආදීසු දුක්‌කටවත්‌ථූසු, වණාදීසු ථුල්‌ලච්‌චයවත්‌ථූසු ච උපක්‌කමන්‌තස්‌ස සුක්‌කවිසට්‌ඨියා සතිපි න සඞ්‌ඝාදිසෙසො ‘‘අනාපත්‌ති භික්‌ඛු න මොචනාධිප්‌පායස්‌සා’’ති (පාරා. 263) වචනතො. තස්‌මා තදත්‌ථදස්‌සනත්‌ථං ඉධ කාරකො න නිද්‌දිට්‌ඨො. අඤ්‌ඤථා ‘‘යො පන භික්‌ඛු සඤ්‌චෙතනිකං සුක්‌කවිසට්‌ඨිං ආපජ්‌ජෙය්‍ය, සඞ්‌ඝාදිසෙසො’’ති නිද්‌දිට්‌ඨෙ කාරකෙ ‘‘චෙතෙති න උපක්‌කමති මුච්‌චති, අනාපත්‌තී’’ති (පාරා. 262) වුත්‌තවචනවිරොධො. තථා ‘‘සඤ්‌චෙතනිකාය සුක්‌කවිසට්‌ඨියා අඤ්‌ඤත්‍ර සුපිනන්‌තා සඞ්‌ඝාදිසෙසො’’ති භුම්‌මෙ නිද්‌දිට්‌ඨෙපි සො එව විරොධො හෙත්‌වත්‌ථනියමසිද්‌ධිතො. තස්‌මා තදුභයම්‌පි වචනක්‌කමං අවත්‌වා ‘‘සඤ්‌චෙතනිකා සුක්‌කවිසට්‌ඨි අඤ්‌ඤත්‍ර සුපිනන්‌තා සඞ්‌ඝාදිසෙසො’’ති වුත්‌තං. තත්‌ථ නිමිත්‌තත්‌ථෙ භුම්‌මවචනාභාවතො හෙත්‌වත්‌ථනියමො න කතො හොති. තස්‌මිං අකතෙ සඤ්‌චෙතනිකා සුක්‌කවිසට්‌ඨි අඤ්‌ඤත්‍ර සුපිනන්‌තා සඞ්‌ඝාදිසෙසොති, උපක්‌කමෙ අසති අනාපත්‌තීති අයමත්‌ථො දීපිතො හොතීති වෙදිතබ්‌බං.
Etthāha – kasmā imasmiṃ sikkhāpade ‘‘yo pana bhikkhū’’tiādinā kārako na niddiṭṭhoti? Vuccate – adhippāyāpekkhāya bhāvato kārako na niddiṭṭho tassa sāpekkhabhāvadassanatthaṃ. Kathaṃ? Kaṇḍuvanādiadhippāyacetanāvasena cetentassa kaṇḍuvanādiupakkamena upakkamantassa methunarāgavasena ūruādīsu dukkaṭavatthūsu, vaṇādīsu thullaccayavatthūsu ca upakkamantassa sukkavisaṭṭhiyā satipi na saṅghādiseso ‘‘anāpatti bhikkhu na mocanādhippāyassā’’ti (pārā. 263) vacanato. Tasmā tadatthadassanatthaṃ idha kārako na niddiṭṭho. Aññathā ‘‘yo pana bhikkhu sañcetanikaṃ sukkavisaṭṭhiṃ āpajjeyya, saṅghādiseso’’ti niddiṭṭhe kārake ‘‘ceteti na upakkamati muccati, anāpattī’’ti (pārā. 262) vuttavacanavirodho. Tathā ‘‘sañcetanikāya sukkavisaṭṭhiyā aññatra supinantā saṅghādiseso’’ti bhumme niddiṭṭhepi so eva virodho hetvatthaniyamasiddhito. Tasmā tadubhayampi vacanakkamaṃ avatvā ‘‘sañcetanikā sukkavisaṭṭhi aññatra supinantā saṅghādiseso’’ti vuttaṃ. Tattha nimittatthe bhummavacanābhāvato hetvatthaniyamo na kato hoti. Tasmiṃ akate sañcetanikā sukkavisaṭṭhi aññatra supinantā saṅghādisesoti, upakkame asati anāpattīti ayamattho dīpito hotīti veditabbaṃ.
ඉමස්‌මිං සික්‌ඛාපදෙ ද්‌වෙ ආපත්‌තිසහස්‌සානි හොන්‌ති. කථං? අත්‌තනො හත්‌ථාදිභෙදෙ අජ්‌ඣත්‌තරූපෙ රාගූපත්‌ථම්‌භනවසෙන අඞ්‌ගජාතෙ කම්‌මනියප්‌පත්‌තෙ ආරොග්‍යත්‌ථාය නීලං මොචෙන්‌තස්‌ස එකා ආපත්‌ති, අජ්‌ඣත්‌තරූපෙ එව රාගූපත්‌ථම්‌භෙ පීතකාදීනං මොචනවසෙන නවාති දස. එවං ‘‘සුඛත්‌ථායා’’තිආදීනං නවන්‌නං වසෙනාති රාගූපත්‌ථම්‌භෙ අජ්‌ඣත්‌තරූපවසෙන සතං. එවමෙවං වච්‌චප්‌පස්‌සාවවාතඋච්‌චාලිඞ්‌ගපාණකදට්‌ඨූපත්‌ථම්‌භෙසු ච සතං සතං කත්‌වා සබ්‌බං පඤ්‌චසතං. යථා අජ්‌ඣත්‌තරූපෙ පඤ්‌චසතං, එවං බහිද්‌ධාරූපෙ වා අජ්‌ඣත්‌තබහිද්‌ධාරූපෙ වා ආකාසෙ වා කටිං කම්‌පෙන්‌තොති ද්‌වෙ සහස්‌සානි ආපත්‌තියො හොන්‌තීති.
Imasmiṃ sikkhāpade dve āpattisahassāni honti. Kathaṃ? Attano hatthādibhede ajjhattarūpe rāgūpatthambhanavasena aṅgajāte kammaniyappatte ārogyatthāya nīlaṃ mocentassa ekā āpatti, ajjhattarūpe eva rāgūpatthambhe pītakādīnaṃ mocanavasena navāti dasa. Evaṃ ‘‘sukhatthāyā’’tiādīnaṃ navannaṃ vasenāti rāgūpatthambhe ajjhattarūpavasena sataṃ. Evamevaṃ vaccappassāvavātauccāliṅgapāṇakadaṭṭhūpatthambhesu ca sataṃ sataṃ katvā sabbaṃ pañcasataṃ. Yathā ajjhattarūpe pañcasataṃ, evaṃ bahiddhārūpe vā ajjhattabahiddhārūpe vā ākāse vā kaṭiṃ kampentoti dve sahassāni āpattiyo hontīti.
සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
