| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā |
2. සඞ්‌ඝාදිසෙසකණ්‌ඩො
2. Saṅghādisesakaṇḍo
1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා
1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
234. තෙරසකස්‌සාති තෙරස සික්‌ඛාපදානි පරිමාණානි අස්‌සාති තෙරසකො, කණ්‌ඩො, තස්‌ස. සමථෙ විපස්‌සනාය වා අභිරතිරහිතො ඉධ අනභිරතො, න පබ්‌බජ්‌ජායාති ආහ ‘‘වික්‌ඛිත්‌තචිත්‌තො’’ති. වික්‌ඛිත්‌තතාය කාරණමාහ කාමරාගාඉච්‌චාදි.
234.Terasakassāti terasa sikkhāpadāni parimāṇāni assāti terasako, kaṇḍo, tassa. Samathe vipassanāya vā abhiratirahito idha anabhirato, na pabbajjāyāti āha ‘‘vikkhittacitto’’ti. Vikkhittatāya kāraṇamāha kāmarāgāiccādi.
235. අබ්‌බොහාරිකාති සීලවිපත්‌තිවොහාරං නාරහතීති කත්‌වා වුත්‌තං. අකුසලභාවෙ පනස්‌සා අබ්‌බොහාරතා නත්‌ථි.
235.Abbohārikāti sīlavipattivohāraṃ nārahatīti katvā vuttaṃ. Akusalabhāve panassā abbohāratā natthi.
236-7. චෙතනා-සද්‌දතො විසුං සං-සද්‌දස්‌ස අත්‌ථාභාවං ඉක-පච්‌චයස්‌ස ච අත්‌ථවන්‌තතං දස්‌සෙතුං සඤ්‌චෙතනා වාතිආදි දුතියවිකප්‌පො වුත්‌තො. සිඛාප්‌පත්‌තො අත්‌ථොති අධිප්‌පෙතත්‌ථං සන්‌ධාය වුත්‌තං. ආසයභෙදතොති පිත්‌තසෙම්‌හපුබ්‌බලොහිතානං චතුන්‌නං ආසයානං භෙදෙන. ධාතුනානත්‌තතොති රසරුහිරාදීනං සත්‌තන්‌නං, පථවාදීනං වා චතුන්‌නං ධාතූනං නානත්‌තෙන. වත්‌ථිසීසන්‌ති මුත්‌තවත්‌ථිතො මත්‌ථකපස්‌සං. හත්‌ථිමදචලනං නාමඤ්‌ච සම්‌භවොති ආහ ‘‘සම්‌භවො නික්‌ඛමතී’’ති. සම්‌භවවෙගන්‌ති සම්‌භවස්‌ස ඨානතො චවිත්‌වා දකසොතාභිමුඛං ඔතරණෙන සඤ්‌ජාතසරීරක්‌ඛොභවෙගං. බාහුසීසන්‌ති ඛන්‌ධප්‌පදෙසං. දස්‌සෙසීති එත්‌ථ ඉති-සද්‌දො හෙතුත්‌ථො, තෙන යස්‌මා කණ්‌ණචූළිකාහි සම්‌භවො නික්‌ඛමති…පෙ.… සම්‌භවඤ්‌ච දස්‌සෙසි, තස්‌මා තතියස්‌ස භාසිතං සුභාසිතන්‌ති එවං යොජනා වෙදිතබ්‌බා. දකසොතන්‌ති මුත්‌තස්‌ස වත්‌ථිතො නික්‌ඛමනමග්‌ගං, අඞ්‌ගජාතප්‌පදෙසන්‌ති වුත්‌තං හොති. සුක්‌කඤ්‌ච නාමෙතං රසරුහිරාදිසත්‌තදෙහධාතූසු මජ්‌ඣිමධාතුචතුජං අට්‌ඨිමිඤ්‌ජාදි විය පථවීධාතුසඞ්‌ගහිතං ආහාරූපජීවීනං සකලකායගතං අතිදහරදාරකානම්‌පි අත්‌ථෙව, තං පන පන්‌නරසසොළසවස්‌සුද්‌දෙසතො පට්‌ඨාය සත්‌තානං සමුප්‌පජ්‌ජනකකාමරාගෙහෙව ඨානතො චලති, චලිතඤ්‌ච ආපොධාතුභාවෙන චිත්‌තජමෙව හුත්‌වා දකසොතං ඔතරති, දකසොතතො පන පට්‌ඨාය චිත්‌තපච්‌චයඋතුජං හොති මත්‌ථලුඞ්‌ගතො චලිතසිඞ්‌ඝාණිකා විය. යෙසං පන සමුච්‌ඡෙදනවික්‌ඛම්‌භනාදීහි රාගපරියුට්‌ඨානං නත්‌ථි , තෙසං සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨි න සියා. ඉති යථාඨානතො සුක්‌කස්‌ස විස්‌සට්‌ඨියෙව රාගචිත්‌තසමුට්‌ඨානා, න පකතිරූපං, තෙනෙව කථාවත්‌ථුඅට්‌ඨකථායං (කථා. අට්‌ඨ. 307) ‘‘සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨි නාම රාගසමුට්‌ඨානා හොතී’’ති සුක්‌කස්‌ස විස්‌සට්‌ඨි එව රාගසමුට්‌ඨානා වුත්‌තා, න පකතිරූපං. ඡන්‌නං පන කාමාවචරදෙවානං විජ්‌ජමානාපි සුක්‌කධාතු ද්‌වයංද්‌වයසමාපත්‌තිවසෙන පරියුට්‌ඨිතරාගෙනාපි ඨානතො න ගළති, යථාඨානෙ එව ඨත්‌වා කිඤ්‌චි විකාරං ආපජ්‌ජමානා තඞ්‌ඛණිකපරිළාහවූපසමාවහා මෙථුනකිච්‌චනිට්‌ඨාපිතා හොතීති වෙදිතබ්‌බං. කෙචි පන ‘‘කායසම්‌ඵස්‌සසුඛමෙව තෙසං කාමකිච්‌ච’’න්‌ති වදන්‌ති. ඛීණාසවානං පන අනාගාමීනඤ්‌ච සබ්‌බසො කාමරාගාභාවෙන සුක්‌කධාතුවිකාරම්‌පි නාපජ්‌ජතීති වෙදිතබ්‌බං. රූපීබ්‍රහ්‌මානං පන වික්‌ඛම්‌භිතකාමරාගෙන ජනිතත්‌තා අනාහාරූපජීවිතත්‌තා ච සබ්‌බථා සුක්‌කධාතුපි නත්‌ථෙව. තථෙවාති මොචනස්‌සාදෙන නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමතොතිආදිං අතිදිසති. ‘‘විස්‌සට්‌ඨීති ඨානාචාවනා වුච්‌චතී’’ති පදභාජනෙ (පාරා. 237) වුත්‌තත්‌තා ‘‘දකසොතං ඔතිණ්‌ණමත්‌තෙ’’ති කස්‌මා වුත්‌තන්‌ති ආහ දකසොතොරොහණඤ්‌චෙත්‌ථාතිආදි. එත්‌ථාති තීසුපි වාදෙසු. අධිවාසෙත්‌වාති නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමිත්‌වා පුන විප්‌පටිසාරෙ උප්‌පන්‌නෙ මොචනස්‌සාදං විනොදෙත්‌වා. අන්‌තරා නිවාරෙතුන්‌ති අත්‌තනො නිමිත්‌තෙ කතූපක්‌කමෙන ඨානා චුතං දකසොතං ඔතරිතුං අදත්‌වා අන්‌තරා නිවාරෙතුං. මොචනස්‌සාදෙන හත්‌ථපරිකම්‌මාදිං කරොන්‌තස්‌ස මුත්‌තෙපි දුක්‌කටමෙව, නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමාභාවතො පන සඞ්‌ඝාදිසෙසො න හොතීති ආහ ‘‘හත්‌ථ…පෙ.… අනාපත්‌තී’’ති. දකසොතොරොහණඤ්‌චෙත්‌ථාතිආදිනා වුත්‌තවිනිච්‌ඡයං සන්‌ධාය ‘‘අයං සබ්‌බාචරියසාධාරණවිනිච්‌ඡයො’’ති වුත්‌තං.
236-7. Cetanā-saddato visuṃ saṃ-saddassa atthābhāvaṃ ika-paccayassa ca atthavantataṃ dassetuṃ sañcetanā vātiādi dutiyavikappo vutto. Sikhāppatto atthoti adhippetatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Āsayabhedatoti pittasemhapubbalohitānaṃ catunnaṃ āsayānaṃ bhedena. Dhātunānattatoti rasaruhirādīnaṃ sattannaṃ, pathavādīnaṃ vā catunnaṃ dhātūnaṃ nānattena. Vatthisīsanti muttavatthito matthakapassaṃ. Hatthimadacalanaṃ nāmañca sambhavoti āha ‘‘sambhavo nikkhamatī’’ti. Sambhavaveganti sambhavassa ṭhānato cavitvā dakasotābhimukhaṃ otaraṇena sañjātasarīrakkhobhavegaṃ. Bāhusīsanti khandhappadesaṃ. Dassesīti ettha iti-saddo hetuttho, tena yasmā kaṇṇacūḷikāhi sambhavo nikkhamati…pe… sambhavañca dassesi, tasmā tatiyassa bhāsitaṃ subhāsitanti evaṃ yojanā veditabbā. Dakasotanti muttassa vatthito nikkhamanamaggaṃ, aṅgajātappadesanti vuttaṃ hoti. Sukkañca nāmetaṃ rasaruhirādisattadehadhātūsu majjhimadhātucatujaṃ aṭṭhimiñjādi viya pathavīdhātusaṅgahitaṃ āhārūpajīvīnaṃ sakalakāyagataṃ atidaharadārakānampi attheva, taṃ pana pannarasasoḷasavassuddesato paṭṭhāya sattānaṃ samuppajjanakakāmarāgeheva ṭhānato calati, calitañca āpodhātubhāvena cittajameva hutvā dakasotaṃ otarati, dakasotato pana paṭṭhāya cittapaccayautujaṃ hoti matthaluṅgato calitasiṅghāṇikā viya. Yesaṃ pana samucchedanavikkhambhanādīhi rāgapariyuṭṭhānaṃ natthi , tesaṃ sukkavissaṭṭhi na siyā. Iti yathāṭhānato sukkassa vissaṭṭhiyeva rāgacittasamuṭṭhānā, na pakatirūpaṃ, teneva kathāvatthuaṭṭhakathāyaṃ (kathā. aṭṭha. 307) ‘‘sukkavissaṭṭhi nāma rāgasamuṭṭhānā hotī’’ti sukkassa vissaṭṭhi eva rāgasamuṭṭhānā vuttā, na pakatirūpaṃ. Channaṃ pana kāmāvacaradevānaṃ vijjamānāpi sukkadhātu dvayaṃdvayasamāpattivasena pariyuṭṭhitarāgenāpi ṭhānato na gaḷati, yathāṭhāne eva ṭhatvā kiñci vikāraṃ āpajjamānā taṅkhaṇikapariḷāhavūpasamāvahā methunakiccaniṭṭhāpitā hotīti veditabbaṃ. Keci pana ‘‘kāyasamphassasukhameva tesaṃ kāmakicca’’nti vadanti. Khīṇāsavānaṃ pana anāgāmīnañca sabbaso kāmarāgābhāvena sukkadhātuvikārampi nāpajjatīti veditabbaṃ. Rūpībrahmānaṃ pana vikkhambhitakāmarāgena janitattā anāhārūpajīvitattā ca sabbathā sukkadhātupi nattheva. Tathevāti mocanassādena nimitte upakkamatotiādiṃ atidisati. ‘‘Vissaṭṭhīti ṭhānācāvanā vuccatī’’ti padabhājane (pārā. 237) vuttattā ‘‘dakasotaṃ otiṇṇamatte’’ti kasmā vuttanti āha dakasotorohaṇañcetthātiādi. Etthāti tīsupi vādesu. Adhivāsetvāti nimitte upakkamitvā puna vippaṭisāre uppanne mocanassādaṃ vinodetvā. Antarā nivāretunti attano nimitte katūpakkamena ṭhānā cutaṃ dakasotaṃ otarituṃ adatvā antarā nivāretuṃ. Mocanassādena hatthaparikammādiṃ karontassa muttepi dukkaṭameva, nimitte upakkamābhāvato pana saṅghādiseso na hotīti āha ‘‘hattha…pe… anāpattī’’ti. Dakasotorohaṇañcetthātiādinā vuttavinicchayaṃ sandhāya ‘‘ayaṃ sabbācariyasādhāraṇavinicchayo’’ti vuttaṃ.
ඛොභකරණපච්‌චයො නාම විසභාගභෙසජ්‌ජසෙනාසනාහාරාදිපච්‌චයො. නානාවිධං සුපිනන්‌ති ඛුභිතවාතාදිධාතූනං අනුගුණං. අනුභූතපුබ්‌බන්‌ති පුබ්‌බෙ භූතපුබ්‌බං මනසා පරිකප්‌පිතපුබ්‌බඤ්‌ච. සග්‌ගනරකදෙසන්‌තරාදීනම්‌පි හි සඞ්‌ගහෙත්‌වා වුත්‌තං. අත්‌ථකාමතාය වා අනත්‌ථකාමතාය වාති ඉදං දෙවතානං හිතාහිතාධිප්‌පායතං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. අත්‌ථාය වා අනත්‌ථාය වාති සභාවතො භවිතබ්‌බං හිතාහිතං සන්‌ධාය වුත්‌තං. නනු දෙවතාහි උපසංහරියමානානි ආරම්‌මණානි පරමත්‌ථතො නත්‌ථි, කථං තානි පුරිසො පස්‌සති, දෙවතා වා තානි අවිජ්‌ජමානානි උපසංහරන්‌තීති චොදනං මනසි කත්‌වා ආහ සො තාසන්‌තිආදි. තෙන ‘‘එවමෙසො පරිකප්‌පතූ’’ති දෙවතාහි චින්‌තිතමත්‌තෙන සුපන්‌තස්‌ස චිත්‌තං භවඞ්‌ගසන්‌තතිතො නිපතිත්‌වා දෙවතාහි චින්‌තිතනියාමෙනෙව පරිකප්‌පමානං පවත්‌තති, එවං තෙන පරිකප්‌පමානානි ආරම්‌මණානි දෙවතාහි උපසංහටානි නාම හොන්‌ති, තානි ච සො දෙවතානුභාවෙන පස්‌සති නාමාති දස්‌සෙති. බොධිසත්‌තමාතා විය පුත්‌තපටිලාභනිමිත්‌තන්‌තිආදීසු බොධිසත්‌තස්‌ස ගබ්‌භොක්‌කන්‌තිදිවසෙ මහාමායාදෙවියා අත්‌තනො දක්‌ඛිණපස්‌සෙන එකස්‌ස සෙතවරවාරණස්‌ස අන්‌තොකුච්‌ඡිපවිට්‌ඨභාවදස්‌සනං පුත්‌තපටිලාභනිමිත්‌තං සුපිනං නාම. අම්‌හාකං පන බොධිසත්‌තස්‌ස ‘‘ස්‌වෙ බුද්‌ධො භවිස්‌සතී’’ති චාතුද්‌දසියං පක්‌ඛස්‌ස රත්‌තිවිභායනකාලෙ හිමවන්‌තං බිබ්‌බොහනං කත්‌වා පුරත්‌ථිමපච්‌ඡිමසමුද්‌දෙසු වාමදක්‌ඛිණහත්‌ථෙ දක්‌ඛිණසමුද්‌දෙ පාදෙ ච ඔදහිත්‌වා මහාපථවියා සයනං එකො, දබ්‌බතිණසඞ්‌ඛාතාය තිරියා නාම තිණජාතියා නඞ්‌ගලමත්‌තරත්‌තදණ්‌ඩාය නාභිතො උග්‌ගතාය ඛණෙන අනෙකයොජනසහස්‌සං නභං ආහච්‌ච ඨානං එකො, සෙතානං කණ්‌හසීසානං කිමීනං පාදෙහි උස්‌සක්‌කිත්‌වා යාව ජාණුමණ්‌ඩලං ආහච්‌ච ඨානං එකො, නානාවණ්‌ණානං චතුන්‌නං සකුණානං චතූහි දිසාහි ආගන්‌ත්‌වා පාදමූලෙ සෙතවණ්‌ණතාපජ්‌ජනං එකො, බොධිසත්‌තස්‌ස මහතො මීළ්‌හපබ්‌බතස්‌ස උපරි අලිම්‌පමානස්‌ස චඞ්‌කමනං එකොති ඉමෙ පඤ්‌ච මහාසුපිනා නාම, ඉමෙ ච යථාක්‌කමං සම්‌බොධියා, දෙවමනුස්‌සෙසු අරියමග්‌ගප්‌පකාසනස්‌ස, ගිහීනඤ්‌ච සරණූපගමනස්‌ස, ඛත්‌තියාදිචතුවණ්‌ණානං පබ්‌බජිත්‌වා අරහත්‌තපටිලාභස්‌ස, චතුන්‌නං පච්‌චයානං ලාභෙ අලිත්‌තභාවස්‌ස ච පුබ්‌බනිමිත්‌තානීති වෙදිතබ්‌බං. සොළස සුපිනා පාකටා එව. එකන්‌තසච්‌චමෙවාති ඵලනියමුප්‌පත්‌තිතො වුත්‌තං. දස්‌සනං පන සබ්‌බත්‌ථ විපල්‌ලත්‌ථමෙව. ධාතුක්‌ඛොභාදීසු චතූසු මූලකාරණෙසු ද්‌වීහි තීහිපි කාරණෙහි කදාචි සුපිනං පස්‌සන්‌තීති ආහ ‘‘සංසග්‌ගභෙදතො’’ති. සුපිනභෙදොති සච්‌චාසච්‌චත්‌ථතාභෙදො.
Khobhakaraṇapaccayo nāma visabhāgabhesajjasenāsanāhārādipaccayo. Nānāvidhaṃ supinanti khubhitavātādidhātūnaṃ anuguṇaṃ. Anubhūtapubbanti pubbe bhūtapubbaṃ manasā parikappitapubbañca. Sagganarakadesantarādīnampi hi saṅgahetvā vuttaṃ. Atthakāmatāya vā anatthakāmatāya vāti idaṃ devatānaṃ hitāhitādhippāyataṃ dassetuṃ vuttaṃ. Atthāya vā anatthāya vāti sabhāvato bhavitabbaṃ hitāhitaṃ sandhāya vuttaṃ. Nanu devatāhi upasaṃhariyamānāni ārammaṇāni paramatthato natthi, kathaṃ tāni puriso passati, devatā vā tāni avijjamānāni upasaṃharantīti codanaṃ manasi katvā āha so tāsantiādi. Tena ‘‘evameso parikappatū’’ti devatāhi cintitamattena supantassa cittaṃ bhavaṅgasantatito nipatitvā devatāhi cintitaniyāmeneva parikappamānaṃ pavattati, evaṃ tena parikappamānāni ārammaṇāni devatāhi upasaṃhaṭāni nāma honti, tāni ca so devatānubhāvena passati nāmāti dasseti. Bodhisattamātā viya puttapaṭilābhanimittantiādīsu bodhisattassa gabbhokkantidivase mahāmāyādeviyā attano dakkhiṇapassena ekassa setavaravāraṇassa antokucchipaviṭṭhabhāvadassanaṃ puttapaṭilābhanimittaṃ supinaṃ nāma. Amhākaṃ pana bodhisattassa ‘‘sve buddho bhavissatī’’ti cātuddasiyaṃ pakkhassa rattivibhāyanakāle himavantaṃ bibbohanaṃ katvā puratthimapacchimasamuddesu vāmadakkhiṇahatthe dakkhiṇasamudde pāde ca odahitvā mahāpathaviyā sayanaṃ eko, dabbatiṇasaṅkhātāya tiriyā nāma tiṇajātiyā naṅgalamattarattadaṇḍāya nābhito uggatāya khaṇena anekayojanasahassaṃ nabhaṃ āhacca ṭhānaṃ eko, setānaṃ kaṇhasīsānaṃ kimīnaṃ pādehi ussakkitvā yāva jāṇumaṇḍalaṃ āhacca ṭhānaṃ eko, nānāvaṇṇānaṃ catunnaṃ sakuṇānaṃ catūhi disāhi āgantvā pādamūle setavaṇṇatāpajjanaṃ eko, bodhisattassa mahato mīḷhapabbatassa upari alimpamānassa caṅkamanaṃ ekoti ime pañca mahāsupinā nāma, ime ca yathākkamaṃ sambodhiyā, devamanussesu ariyamaggappakāsanassa, gihīnañca saraṇūpagamanassa, khattiyādicatuvaṇṇānaṃ pabbajitvā arahattapaṭilābhassa, catunnaṃ paccayānaṃ lābhe alittabhāvassa ca pubbanimittānīti veditabbaṃ. Soḷasa supinā pākaṭā eva. Ekantasaccamevāti phalaniyamuppattito vuttaṃ. Dassanaṃ pana sabbattha vipallatthameva. Dhātukkhobhādīsu catūsu mūlakāraṇesu dvīhi tīhipi kāraṇehi kadāci supinaṃ passantīti āha ‘‘saṃsaggabhedato’’ti. Supinabhedoti saccāsaccatthatābhedo.
රූපනිමිත්‌තාදිආරම්‌මණන්‌ති එත්‌ථ කම්‌මනිමිත්‌තගතිනිමිත්‌තතො අඤ්‌ඤරූපමෙව විඤ්‌ඤාණස්‌ස නිමිත්‌තන්‌ති රූපනිමිත්‌තං, තං ආදි යෙසං සත්‌තනිමිත්‌තාදීනං තානි රූපනිමිත්‌තාදීනි ආරම්‌මණානි යස්‌ස භවඞ්‌ගචිත්‌තස්‌ස තං රූපනිමිත්‌තාදිආරම්‌මණං. ඊදිසානීති රූපනිමිත්‌තාදිආරම්‌මණානි රාගාදිසම්‌පයුත්‌තානි ච. සබ්‌බොහාරිකචිත්‌තෙනාති පටිබුද්‌ධස්‌ස පකතිවීථිචිත්‌තෙන. කො නාම පස්‌සතීති සුත්‌තපටිබුද්‌ධභාවවියුත්‌තාය චිත්‌තප්‌පවත්‌තියා අභාවතො සුපිනං පස්‌සන්‌තො නාම න සියාති අධිප්‌පායො, තෙනාහ ‘‘සුපිනස්‌ස අභාවොව ආපජ්‌ජතී’’ති. කපිමිද්‌ධපරෙතොති ඉමිනා නිද්‌දාවසෙන පවත්‌තමානභවඞ්‌ගසන්‌තතිබ්‍යවහිතාය කුසලාකුසලාය මනොද්‌වාරවීථියා ච පස්‌සතීති දස්‌සෙති, තෙනාහ යා නිද්‌දාතිආදි. ද්‌වීහි අන්‌තෙහි මුත්‌තොති කුසලාකුසලසඞ්‌ඛාතෙහි ද්‌වීහි අන්‌තෙහි මුත්‌තො. ආවජ්‌ජනතදාරම්‌මණක්‌ඛණෙති සුපිනෙ පඤ්‌චද්‌වාරවීථියා අභාවතො මනොද්‌වාරෙ උප්‌පජ්‌ජනාරහං ගහෙත්‌වා වුත්‌තං.
Rūpanimittādiārammaṇanti ettha kammanimittagatinimittato aññarūpameva viññāṇassa nimittanti rūpanimittaṃ, taṃ ādi yesaṃ sattanimittādīnaṃ tāni rūpanimittādīni ārammaṇāni yassa bhavaṅgacittassa taṃ rūpanimittādiārammaṇaṃ. Īdisānīti rūpanimittādiārammaṇāni rāgādisampayuttāni ca. Sabbohārikacittenāti paṭibuddhassa pakativīthicittena. Ko nāma passatīti suttapaṭibuddhabhāvaviyuttāya cittappavattiyā abhāvato supinaṃ passanto nāma na siyāti adhippāyo, tenāha ‘‘supinassa abhāvova āpajjatī’’ti. Kapimiddhaparetoti iminā niddāvasena pavattamānabhavaṅgasantatibyavahitāya kusalākusalāya manodvāravīthiyā ca passatīti dasseti, tenāha yā niddātiādi. Dvīhi antehi muttoti kusalākusalasaṅkhātehi dvīhi antehi mutto. Āvajjanatadārammaṇakkhaṇeti supine pañcadvāravīthiyā abhāvato manodvāre uppajjanārahaṃ gahetvā vuttaṃ.
එත්‌ථ ච සුපිනන්‌තෙපි තදාරම්‌මණවචනතො අනුභූතෙසු සුතපුබ්‌බෙසු වා රූපාදීසු පුරාපත්‌තිභාවෙන පරිකප්‌පෙත්‌වා විපල්‌ලාසතො පවත්‌තමානාපි කාමාවචරවිපාකධම්‌මා පරිත්‌තධම්‌මෙ නිස්‌සාය පරිකප්‌පෙත්‌වා පවත්‌තත්‌තා පරිත්‌තාරම්‌මණා වුත්‌තා, න පන සරූපතො පරිත්‌තධම්‌මෙ ගහෙත්‌වා පවත්‌තත්‌තා එවාති ගහෙතබ්‌බං. එවඤ්‌ච ඉත්‌ථිපුරිසාදිආකාරං ආරොපෙත්‌වා පවත්‌තමානානං රාගාදිසවිපාකධම්‌මානම්‌පි තෙසං ආරම්‌මණං ගහෙත්‌වා උප්‌පන්‌නානං පටිසන්‌ධාදිවිපාකානම්‌පි පරිත්‌තාරම්‌මණතා කම්‌මනිමිත්‌තාරම්‌මණතා ච උපපන්‌නා එව හොති. වත්‌ථුධම්‌මවිනිමුත්‌තං පන සම්‌මුතිභූතං කසිණාදිපටිභාගාරම්‌මණං ගහෙත්‌වා උප්‌පන්‌නා උපචාරප්‌පනාදිවසප්‌පවත්‌තා චිත්‌තචෙතසිකධම්‌මා එව පරිත්‌තත්‌තිකෙ (ධ. ස. තිකමාතිකා 12) න වත්‌තබ්‌බාරම්‌මණාති ගහෙතබ්‌බා.
Ettha ca supinantepi tadārammaṇavacanato anubhūtesu sutapubbesu vā rūpādīsu purāpattibhāvena parikappetvā vipallāsato pavattamānāpi kāmāvacaravipākadhammā parittadhamme nissāya parikappetvā pavattattā parittārammaṇā vuttā, na pana sarūpato parittadhamme gahetvā pavattattā evāti gahetabbaṃ. Evañca itthipurisādiākāraṃ āropetvā pavattamānānaṃ rāgādisavipākadhammānampi tesaṃ ārammaṇaṃ gahetvā uppannānaṃ paṭisandhādivipākānampi parittārammaṇatā kammanimittārammaṇatā ca upapannā eva hoti. Vatthudhammavinimuttaṃ pana sammutibhūtaṃ kasiṇādipaṭibhāgārammaṇaṃ gahetvā uppannā upacārappanādivasappavattā cittacetasikadhammā eva parittattike (dha. sa. tikamātikā 12) na vattabbārammaṇāti gahetabbā.
ස්‌වායන්‌ති සුපිනො. විපල්‌ලාසෙන පරිකප්‌පිතපරිත්‌තාරම්‌මණත්‌තා ‘‘දුබ්‌බලවත්‌ථුකත්‌තා’’ති වුත්‌තං, අවිජ්‌ජමානාරම්‌මණෙ අවසවත්‌තිතොති අධිප්‌පායො, තෙනාහ අවිසයෙ උප්‌පන්‌නත්‌තාතිආදි.
Svāyanti supino. Vipallāsena parikappitaparittārammaṇattā ‘‘dubbalavatthukattā’’ti vuttaṃ, avijjamānārammaṇe avasavattitoti adhippāyo, tenāha avisaye uppannattātiādi.
ආපත්‌තිනිකායස්‌සාති ඉදං සඞ්‌ඝාදිසෙසොති පුල්‌ලිඞ්‌ග-සද්‌දස්‌ස අනුරූපවසෙන වුත්‌තං. අස්‌සාති අස්‌ස ආපත්‌තිනිකායස්‌ස, වුට්‌ඨාපෙතුං ඉච්‌ඡිතස්‌සාති අත්‌ථො, තෙනාහ කිං වුත්‌තන්‌තිආදි. රුළ්‌හිසද්‌දෙනාති එත්‌ථ සමුදායෙ නිප්‌ඵන්‌නස්‌සාපි සද්‌දස්‌ස තදෙකදෙසෙපි පසිද්‌ධි ඉධ රුළ්‌හී නාම, තාය රුළ්‌හියා යුත්‌තො සද්‌දො රුළ්‌හීසද්‌දො, තෙන. රුළ්‌හියා කාරණමාහ අවයවෙඉච්‌චාදිනා.
Āpattinikāyassāti idaṃ saṅghādisesoti pulliṅga-saddassa anurūpavasena vuttaṃ. Assāti assa āpattinikāyassa, vuṭṭhāpetuṃ icchitassāti attho, tenāha kiṃ vuttantiādi. Ruḷhisaddenāti ettha samudāye nipphannassāpi saddassa tadekadesepi pasiddhi idha ruḷhī nāma, tāya ruḷhiyā yutto saddo ruḷhīsaddo, tena. Ruḷhiyā kāraṇamāha avayaveiccādinā.
කාලඤ්‌චාති ‘‘රාගූපත්‌ථම්‌භෙ’’තිආදිනා දස්‌සිතකාලඤ්‌ච, ‘‘රාගූපත්‌ථම්‌භෙ’’ති වුත්‌තෙ රාගූපත්‌ථම්‌භෙ ජාතෙ තස්‌මිං කාලෙ මොචෙතීති අත්‌ථතො කාලො ගම්‌මති. නවමස්‌ස අධිප්‌පායස්‌සාති වීමංසාධිප්‌පායස්‌ස. වත්‌ථූති විසයං.
Kālañcāti ‘‘rāgūpatthambhe’’tiādinā dassitakālañca, ‘‘rāgūpatthambhe’’ti vutte rāgūpatthambhe jāte tasmiṃ kāle mocetīti atthato kālo gammati. Navamassa adhippāyassāti vīmaṃsādhippāyassa. Vatthūti visayaṃ.
238. ලොමා එතෙසං සන්‌තීති ලොමසා, බහුලොමපාණකා.
238. Lomā etesaṃ santīti lomasā, bahulomapāṇakā.
239. මොචනෙනාති මොචනප්‌පයොගෙන. මොචනස්‌සාදසම්‌පයුත්‌තායාති එත්‌ථ මොචනිච්‌ඡාව මොචනස්‌සාදො, තෙන සම්‌පයුත්‌තා චෙතනා මොචනස්‌සාදචෙතනාති අත්‌ථො, න පන මොචනෙ අස්‌සාදං සුඛං පත්‌ථෙන්‌තියා චෙතනායාති එවං අත්‌ථො ගහෙතබ්‌බො, ඉතරථා සුඛත්‌ථාය මොචෙන්‌තස්‌සෙව ආපත්‌ති, න ආරොග්‍යාදිඅත්‌ථායාති ආපජ්‌ජති. තස්‌මා ආරොග්‍යාදීසු යෙන කෙනචි අධිප්‌පායෙන මොචනිච්‌ඡාය චෙතනායාති අත්‌ථොව ගහෙතබ්‌බො.
239.Mocanenāti mocanappayogena. Mocanassādasampayuttāyāti ettha mocanicchāva mocanassādo, tena sampayuttā cetanā mocanassādacetanāti attho, na pana mocane assādaṃ sukhaṃ patthentiyā cetanāyāti evaṃ attho gahetabbo, itarathā sukhatthāya mocentasseva āpatti, na ārogyādiatthāyāti āpajjati. Tasmā ārogyādīsu yena kenaci adhippāyena mocanicchāya cetanāyāti atthova gahetabbo.
240. වායමතොති අඞ්‌ගජාතෙ කායෙන උපක්‌කමතො. ද්‌වෙ ආපත්‌තිසහස්‌සානීති ඛණ්‌ඩචක්‌කාදීනි අනාමසිත්‌වාව වුත්‌තං, ඉච්‌ඡන්‌තෙන පන ඛණ්‌ඩචක්‌කාදිභෙදෙනාපි ගණනා කාතබ්‌බා. එකෙන පදෙනාති ගෙහසිතපෙමපදෙන. තථෙවාති මොචනස්‌සාදචෙතනාය එව ගාළ්‌හං පීළනාදිප්‌පයොගං අවිජහිත්‌වා සුපනෙන සඞ්‌ඝාදිසෙසොති වුත්‌තං. සුද්‌ධචිත්‌තොති මොචනස්‌සාදස්‌ස නිමිත්‌තෙ ඌරුආදීහි කතඋපක්‌කමස්‌ස විජහනං සන්‌ධාය වුත්‌තං. තෙන අසුභමනසිකාරාභාවෙපි පයොගාභාවෙනෙව මොචනෙපි අනාපත්‌ති දීපිතාති වෙදිතබ්‌බා.
240.Vāyamatoti aṅgajāte kāyena upakkamato. Dve āpattisahassānīti khaṇḍacakkādīni anāmasitvāva vuttaṃ, icchantena pana khaṇḍacakkādibhedenāpi gaṇanā kātabbā. Ekena padenāti gehasitapemapadena. Tathevāti mocanassādacetanāya eva gāḷhaṃ pīḷanādippayogaṃ avijahitvā supanena saṅghādisesoti vuttaṃ. Suddhacittoti mocanassādassa nimitte ūruādīhi kataupakkamassa vijahanaṃ sandhāya vuttaṃ. Tena asubhamanasikārābhāvepi payogābhāveneva mocanepi anāpatti dīpitāti veditabbā.
තෙන උපක්‌කමෙන මුත්‌තෙති මුච්‌චමානං විනා අඤ්‌ඤස්‌මිම්‌පි සුක්‌කෙ ඨානතො මුත්‌තෙ. යදි පන උපක්‌කමෙ කතෙපි මුච්‌චමානමෙව දකසොතං ඔතරති, ථුල්‌ලච්‌චයමෙව පයොගෙන මුත්‌තස්‌ස අභාවා. ජග්‌ගනත්‌ථායාති චීවරාදීසු ලිම්‌පනපරිහාරාය හත්‌ථෙන අඞ්‌ගජාතග්‌ගහණං වට්‌ටති, තප්‌පයොගො න හොතීති අධිප්‌පායො. අනොකාසන්‌ති අඞ්‌ගජාතප්‌පදෙසං.
Tena upakkamena mutteti muccamānaṃ vinā aññasmimpi sukke ṭhānato mutte. Yadi pana upakkame katepi muccamānameva dakasotaṃ otarati, thullaccayameva payogena muttassa abhāvā. Jagganatthāyāti cīvarādīsu limpanaparihārāya hatthena aṅgajātaggahaṇaṃ vaṭṭati, tappayogo na hotīti adhippāyo. Anokāsanti aṅgajātappadesaṃ.
262. සුපිනන්‌තෙන කාරණෙනාති සුපිනන්‌තෙ පවත්‌තඋපක්‌කමහෙතුනා. ආපත්‌තිට්‌ඨානෙයෙව හි අයං අනාපත්‌ති අවිසයත්‌තා වුත්‌තා. තෙනාහ ‘‘සචස්‌ස විසයො හොති නිච්‌චලෙන භවිතබ්‌බ’’න්‌තිආදි.
262.Supinantena kāraṇenāti supinante pavattaupakkamahetunā. Āpattiṭṭhāneyeva hi ayaṃ anāpatti avisayattā vuttā. Tenāha ‘‘sacassa visayo hoti niccalena bhavitabba’’ntiādi.
263. විනීතවත්‌ථුපාළියං අණ්‌ඩකණ්‌ඩුවනවත්‌ථුස්‌මිං මොචනාධිප්‌පායෙන අණ්‌ඩචලනෙන අඞ්‌ගජාතස්‌සාපි චලනතො නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමො හොතීති සඞ්‌ඝාදිසෙසො වුත්‌තො. යථා පන අඞ්‌ගජාතං න චලති, එවං අණ්‌ඩමෙව කණ්‌ඩුවනෙන ඵුසන්‌තස්‌ස මුත්‌තෙපි අනාපත්‌ති අණ්‌ඩස්‌ස අනඞ්‌ගජාතත්‌තා.
263. Vinītavatthupāḷiyaṃ aṇḍakaṇḍuvanavatthusmiṃ mocanādhippāyena aṇḍacalanena aṅgajātassāpi calanato nimitte upakkamo hotīti saṅghādiseso vutto. Yathā pana aṅgajātaṃ na calati, evaṃ aṇḍameva kaṇḍuvanena phusantassa muttepi anāpatti aṇḍassa anaṅgajātattā.
264. වත්‌ථින්‌ති අඞ්‌ගජාතසීසච්‌ඡාදකචම්‌මං. උදරං තාපෙන්‌තස්‌ස…පෙ.… අනාපත්‌තියෙවාති උදරතාපනෙන අඞ්‌ගජාතෙපි තත්‌තෙ තාවත්‌තකෙන නිමිත්‌තෙ උපක්‌කමො කතො නාම න හොතීති වුත්‌තං.
264.Vatthinti aṅgajātasīsacchādakacammaṃ. Udaraṃ tāpentassa…pe… anāpattiyevāti udaratāpanena aṅgajātepi tatte tāvattakena nimitte upakkamo kato nāma na hotīti vuttaṃ.
265. එහි මෙ ත්‌වං, ආවුසො, සාමණෙරාති වත්‌ථුස්‌මිං අඤ්‌ඤං ආණාපෙතු, තෙන කරියමානස්‌ස අඞ්‌ගජාතචලනස්‌ස මොචනස්‌සාදෙන සාදියනතො තං චලනං භික්‌ඛුස්‌ස සාදියනචිත්‌තසමුට්‌ඨිතම්‌පි හොතීති සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිපච්‌චයස්‌ස අඞ්‌ගජාතචලනස්‌ස හෙතුභූතා අස්‌සාදචෙතනාව ආපත්‌තියා අඞ්‌ගං හොති, න ආණාපනවාචා තස්‌සා පවත්‌තික්‌ඛණෙ සඞ්‌ඝාදිසෙසස්‌ස අසිජ්‌ඣනතො. එවං ආණාපෙත්‌වාපි යොනිසොමනසිකාරෙන මොචනස්‌සාදං පටිවිනොදෙන්‌තස්‌ස ආපත්‌තිඅසම්‌භවතො ඉදං සික්‌ඛාපදං අනාණත්‌තිකං, කායකම්‌මං, කිරියසමුට්‌ඨානඤ්‌ච ජාතන්‌ති ගහෙතබ්‌බං, ආණාපනවාචාය පන දුක්‌කටං ආපජ්‌ජති. යො පන පරෙන අනාණත්‌තෙන බලක්‌කාරෙනාපි කරියමානප්‌පයොගං මොචනස්‌සාදෙන සාදියති, තස්‌සාපි මුත්‌තෙ පඨමපාරාජිකෙ විය සඞ්‌ඝාදිසෙසොව, අමුත්‌තෙ ථුල්‌ලච්‌චයං. මොචනස්‌සාදෙ චෙතනාය පන අසති කායසංසග්‌ගරාගෙන සාදියන්‌තස්‌සාපි මුත්‌තෙපි සඞ්‌ඝාදිසෙසෙන අනාපත්‌තීති ආචරියා වදන්‌ති, තඤ්‌ච යුත්‌තමෙව.
265.Ehi me tvaṃ, āvuso, sāmaṇerāti vatthusmiṃ aññaṃ āṇāpetu, tena kariyamānassa aṅgajātacalanassa mocanassādena sādiyanato taṃ calanaṃ bhikkhussa sādiyanacittasamuṭṭhitampi hotīti sukkavissaṭṭhipaccayassa aṅgajātacalanassa hetubhūtā assādacetanāva āpattiyā aṅgaṃ hoti, na āṇāpanavācā tassā pavattikkhaṇe saṅghādisesassa asijjhanato. Evaṃ āṇāpetvāpi yonisomanasikārena mocanassādaṃ paṭivinodentassa āpattiasambhavato idaṃ sikkhāpadaṃ anāṇattikaṃ, kāyakammaṃ, kiriyasamuṭṭhānañca jātanti gahetabbaṃ, āṇāpanavācāya pana dukkaṭaṃ āpajjati. Yo pana parena anāṇattena balakkārenāpi kariyamānappayogaṃ mocanassādena sādiyati, tassāpi mutte paṭhamapārājike viya saṅghādisesova, amutte thullaccayaṃ. Mocanassāde cetanāya pana asati kāyasaṃsaggarāgena sādiyantassāpi muttepi saṅghādisesena anāpattīti ācariyā vadanti, tañca yuttameva.
266. කායත්‌ථම්‌භනවත්‌ථුස්‌මිං චලනවසෙන යථා අඞ්‌ගජාතෙ උපක්‌කමො සම්‌භවති, තථා විජම්‌භිතත්‌තා ආපත්‌ති වුත්‌තා.
266.Kāyatthambhanavatthusmiṃ calanavasena yathā aṅgajāte upakkamo sambhavati, tathā vijambhitattā āpatti vuttā.
උපනිජ්‌ඣායනවත්‌ථුස්‌මිං අඞ්‌ගජාතන්‌ති ජීවමානඉත්‌ථීනං පස්‌සාවමග්‌ගොව අධිප්‌පෙතො, නෙතරො.
Upanijjhāyanavatthusmiṃ aṅgajātanti jīvamānaitthīnaṃ passāvamaggova adhippeto, netaro.
267. පුප්‌ඵාවලීති කීළාවිසෙසො. තං කිර කීළන්‌තා නදීආදීසු ඡින්‌නතටං උදකෙන චික්‌ඛල්‌ලං කත්‌වා තත්‌ථ උභො පාදෙ පසාරෙත්‌වා නිසින්‌නා පතන්‌ති , ‘‘පුප්‌ඵාවලිය’’න්‌තිපි පාඨො. පවෙසෙන්‌තස්‌සාති පයොජකත්‌තෙන ද්‌විකම්‌මිකත්‌තා ‘‘වාලිකං අඞ්‌ගජාත’’න්‌ති උභයත්‌ථාපි උපයොගවචනං කතං. චෙතනා, උපක්‌කමො, මුච්‌චනන්‌ති ඉමානෙත්‌ථ තීණි අඞ්‌ගානි වෙදිතබ්‌බානි.
267.Pupphāvalīti kīḷāviseso. Taṃ kira kīḷantā nadīādīsu chinnataṭaṃ udakena cikkhallaṃ katvā tattha ubho pāde pasāretvā nisinnā patanti , ‘‘pupphāvaliya’’ntipi pāṭho. Pavesentassāti payojakattena dvikammikattā ‘‘vālikaṃ aṅgajāta’’nti ubhayatthāpi upayogavacanaṃ kataṃ. Cetanā, upakkamo, muccananti imānettha tīṇi aṅgāni veditabbāni.
සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවිභඞ්‌ග • Mahāvibhaṅga / 1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදං • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවිභඞ්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā / 1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā / 1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / 1. සුක්‌කවිස්‌සට්‌ඨිසික්‌ඛාපදවණ්‌ණනා • 1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
