| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਕਙ੍ਖਾવਿਤਰਣੀ-ਅਭਿਨવ-ਟੀਕਾ • Kaṅkhāvitaraṇī-abhinava-ṭīkā |
ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸਕਣ੍ਡਂ
Saṅghādisesakaṇḍaṃ
ਪਿਯવਚਨੇਨ ਆਲਪਨਨ੍ਤਿ ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬવਚਨੇਨਾਲਪਨਂ, ਸਾਧੂਨਂ ਸਮਾਲਪਨਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਸਾਧવੋ ਹਿ ਪਰੇ ‘‘ਭੋਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਦੇવਾਨਂਪਿਯਾ’’ਤਿ વਾ ‘‘ਭਦ੍ਰਭવ’’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘‘ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤੋ’’ਤਿ વਾ ਸਮਾਲਪਨ੍ਤਿ।
Piyavacanenaālapananti piyāyitabbavacanenālapanaṃ, sādhūnaṃ samālapananti vuttaṃ hoti. Sādhavo hi pare ‘‘bhonto’’ti vā ‘‘devānaṃpiyā’’ti vā ‘‘bhadrabhava’’nti vā ‘‘āyasmanto’’ti vā samālapanti.
੧. ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ
1. Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā
ਸਂ-ਸਦ੍ਦੋ વਿਜ੍ਜਮਾਨਤ੍ਥੋਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਂવਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ। ਚੇਤਨਾਤਿ વੀਤਿਕ੍ਕਮવਸਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਚੇਤਨਾ, ਮੋਚਨਸ੍ਸਾਦਚੇਤਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਯਾ। ਅਞ੍ਞਪਦਤ੍ਥਸਮਾਸੇਨੇવ ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਯਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਕ-ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ વਿਸੁਂ ਅਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਆਹ ‘‘ਸਞ੍ਚੇਤਨਾવ ਸਞ੍ਚੇਤਨਿਕਾ’’ਤਿ। ਇਦਾਨਿ ਇਕ-ਸਦ੍ਦੋવ ਅਤ੍ਥਿਅਤ੍ਥਂ ਪਕਾਸੇਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ વਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਂવਿਜ੍ਜਮਾਨਾ ਚੇਤਨਾ ਸਞ੍ਚੇਤਨਾ। ਸੁਕ੍ਕਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ। વਿਸਟ੍ਠੀਤਿ વਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ।
Saṃ-saddo vijjamānatthoti āha ‘‘saṃvijjatī’’ti. Cetanāti vītikkamavasappavattā pubbabhāgacetanā, mocanassādacetanāti attho. Assāti sukkavissaṭṭhiyā. Aññapadatthasamāseneva sukkavissaṭṭhiyā vuttattā ika-saddassa visuṃ attho natthīti āha ‘‘sañcetanāva sañcetanikā’’ti. Idāni ika-saddova atthiatthaṃ pakāsetīti dassento ‘‘sañcetanā vā’’tiādimāha. Saṃvijjamānā cetanā sañcetanā. Sukkassāti sambhavassa. Visaṭṭhīti vissaggo.
ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਮੋਚੇਤਿ, ਯੇਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ ਮੋਚੇਤਿ, ਯੇਨ ਚੋਪਾਯੇਨ ਮੋਚੇਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਿਭਾવੇਤ੍વਾ ਸਰੂਪਤੋ ਤਂ વਿਸਟ੍ਠਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਰਾਗਸ੍ਸ ਬਲવਭਾવੋ, ਰਾਗੇਨ વਾ ਅਙ੍ਗਜਾਤਸ੍ਸੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭੋ ਥਦ੍ਧਭਾવੋ ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭੋ, ਸੋ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤੇ ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦਯੋ, ਤੇਸੁ ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦੀਸੁ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ (ਪਾਰਾ॰ ੨੩੮) વਚ੍ਚੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਪਸ੍ਸਾવੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭવਾਤੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਉਚ੍ਚਾਲਿਙ੍ਗਪਾਣਕਦਟ੍ਠੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਂ ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਮੋਚਨਕਮ੍ਮਕ੍ਖਮਤਾਯ ਕਮ੍ਮਨਿਯਤਂ ਪਤ੍ਤੇ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਦੀਸੁ ਉਪਕ੍ਕਮਾਰਹਭਾવਂ ਪਤ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਰੋਗਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਆਰੋਗ੍ਯਂ, ਤਂ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤੇ ਆਰੋਗ੍ਯਾਦਯੋ, ਤੇਸੁ ਆਰੋਗ੍ਯਾਦੀਸੁ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਸੁਖਭੇਸਜ੍ਜਦਾਨਪੁਞ੍ਞਯਞ੍ਞਸਗ੍ਗਬੀਜવੀਮਂਸਦવਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਰੂਪਂ, ਤਂ ਆਦਿ ਯੇਸਂ ਤੇ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਦਯੋ, ਤੇਸੁ। ਆਦਿਸਦ੍ਦੇਨ ਬਹਿਦ੍ਧਾਰੂਪਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਰੂਪਆਕਾਸੇਕਟਿਕਮ੍ਪਨਾਨਂ ਗਹਣਂ। ਮੋਚਨੇ ਅਸ੍ਸਾਦੋ ਸੁਖવੇਦਨਾ ਮੋਚਨਸ੍ਸਾਦੋ, ਮੋਚਨਤ੍ਥਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਪવਤ੍ਤਰਾਗੋ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਅਸ੍ਸਾਦਸੀਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਰਾਗੋ વੁਤ੍ਤੋ, ਤੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾ ਮੋਚਨਸ੍ਸਾਦਚੇਤਨਾ, ਤਾਯ । ਇਮਿਨਾ ਮੁਚ੍ਚਨਸ੍ਸਾਦੋ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੪੦) ਮੁਤ੍ਤਸ੍ਸਾਦੋ ਮੇਥੁਨਸ੍ਸਾਦੋ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸਾਦੋ ਕਣ੍ਡੁવਨਸ੍ਸਾਦੋ ਦਸ੍ਸਨਸ੍ਸਾਦੋ ਨਿਸਜ੍ਜਸ੍ਸਾਦੋ વਾਚਸ੍ਸਾਦੋ ਗੇਹਸਿਤਪੇਮਂ વਨਭਙ੍ਗਿਯਨ੍ਤਿ ਇਮੇਹਿ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚੇਤਨਾਯੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਾਹਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮੁਤ੍ਤੇਪਿ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਊਰੁਮਦ੍ਦਾਪਨਾਦੀਨਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ। ਤੇਨ ਹਿ ਸਤਿਪਿ ਮੋਚਨਸ੍ਸਾਦੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪਕ੍ਕਮਾਭਾવਤੋ ਮੁਤ੍ਤੇਪਿ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਸਮਨ੍ਤਪਾਸਾਦਿਕਾਯਂ ‘‘ਸਾ ਚ ਖੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਉਪਕ੍ਕਮਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ, ਹਤ੍ਥਪਰਿਕਮ੍ਮਪਾਦਪਰਿਕਮ੍ਮਗਤ੍ਤਪਰਿਕਮ੍ਮਕਰਣੇਨ ਸਚੇਪਿ ਅਸੁਚਿ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਅਨਾਪਤ੍ਤੀ’’ਤਿ।
Idāni taṃ yasmiṃ kāle moceti, yenādhippāyena moceti, yena copāyena moceti, yañca tassa adhippāyassa vatthu, taṃ sabbaṃ saṅkhepato vibhāvetvā sarūpato taṃ visaṭṭhiṃ dassetuṃ ‘‘rāgūpatthambhādīsū’’tiādimāha. Tattha rāgassa balavabhāvo, rāgena vā aṅgajātassūpatthambho thaddhabhāvo rāgūpatthambho, so ādi yesaṃ te rāgūpatthambhādayo, tesu rāgūpatthambhādīsu. Ādisaddena (pārā. 238) vaccūpatthambhapassāvūpatthambhavātūpatthambhauccāliṅgapāṇakadaṭṭhūpatthambhānaṃ gahaṇaṃ. Kammaññataṃ patteti mocanakammakkhamatāya kammaniyataṃ patte, ajjhattarūpādīsu upakkamārahabhāvaṃ patteti attho. Arogassa bhāvo ārogyaṃ, taṃ ādi yesaṃ te ārogyādayo, tesu ārogyādīsu. Ādisaddena sukhabhesajjadānapuññayaññasaggabījavīmaṃsadavānaṃ gahaṇaṃ. Ajjhattarūpaṃ ajjhattaṃ upādinnarūpaṃ, taṃ ādi yesaṃ te ajjhattarūpādayo, tesu. Ādisaddena bahiddhārūpaajjhattabahiddhārūpaākāsekaṭikampanānaṃ gahaṇaṃ. Mocane assādo sukhavedanā mocanassādo, mocanatthaṃ pubbabhāge pavattarāgo, sampayuttaassādasīsena cettha rāgo vutto, tena sampayuttā cetanā mocanassādacetanā, tāya . Iminā muccanassādo (pārā. aṭṭha. 2.240) muttassādo methunassādo phassassādo kaṇḍuvanassādo dassanassādo nisajjassādo vācassādo gehasitapemaṃ vanabhaṅgiyanti imehi sampayuttā cetanāyo paṭikkhipati, tāhi nimitte upakkamantassa muttepi anāpatti. ‘‘Nimitte upakkamantassā’’ti iminā pana ūrumaddāpanādīni paṭikkhipati. Tena hi satipi mocanassāde nimitte upakkamābhāvato muttepi anāpatti. Vuttañhetaṃ samantapāsādikāyaṃ ‘‘sā ca kho nimitte upakkamantasseva, hatthaparikammapādaparikammagattaparikammakaraṇena sacepi asuci muccati, anāpattī’’ti.
ਆਸਯਧਾਤੁਨਾਨਾਤ੍ਤਤੋਤਿ ਪਿਤ੍ਤਸੇਮ੍ਹਪੁਬ੍ਬਲੋਹਿਤਾਸਯਾਨਞ੍ਚੇવ ਪਥવੀਧਾਤੁਆਦੀਨਞ੍ਚ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ, ਰਸਸੋਣਿਤਾਦੀਨਂ વਾ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ ਨਾਨਾਤ੍ਤਤੋ। ਠਾਨਾ ਚਾવਨਾਤਿ ਸੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਯਂ ਠਾਨਂ, ਤਤੋ ਚੁਤਿ। ਸੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਹਿ વਤ੍ਥਿਸੀਸਂ ਕਟਿ ਕਾਯੋਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੩੭) ਤਿਧਾ ਠਾਨਂ ਪਕਪ੍ਪੇਨ੍ਤਿ। ਏਕੋ ਕਿਰਾਚਰਿਯੋ ‘‘વਤ੍ਥਿਸੀਸਂ ਸੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ, ਏਕੋ ‘‘ਕਟੀ’’ਤਿ, ਏਕੋ ‘‘ਸਕਲੋ ਕਾਯੋ’’ਤਿ। ਤੇਸੁ ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਂ ਸੁਭਾਸਿਤਂ। ਕੇਸਲੋਮਨਖਦਨ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਮਂਸવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਂ, ਉਚ੍ਚਾਰਪਸ੍ਸਾવਖੇਲ਼ਸਿਙ੍ਘਾਣਿਕਾ, ਥਦ੍ਧਸੁਕ੍ਖਚਮ੍ਮਾਨਿ ਚ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਅવਸੇਸੋ ਛવਿਮਂਸਲੋਹਿਤਾਨੁਗਤੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਕਾਯੋ ਕਾਯਪ੍ਪਸਾਦਭਾવਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਬਦ੍ਧਪਿਤ੍ਤਾਨਂ, ਸਮ੍ਭવਸ੍ਸ ਚ ਠਾਨਮੇવ। ਤਥਾ ਹਿ ਰਾਗਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨੇਨਾਭਿਭੂਤਾਨਂ ਹਤ੍ਥੀਨਂ ਉਭੋਹਿ ਕਣ੍ਣਚੂਲ਼ਿਕਾਹਿ ਸਮ੍ਭવੋ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ।
Āsayadhātunānāttatoti pittasemhapubbalohitāsayānañceva pathavīdhātuādīnañca catunnaṃ dhātūnaṃ, rasasoṇitādīnaṃ vā sattannaṃ dhātūnaṃ nānāttato. Ṭhānā cāvanāti sukkassa yaṃ ṭhānaṃ, tato cuti. Sukkassa hi vatthisīsaṃ kaṭi kāyoti (pārā. aṭṭha. 2.237) tidhā ṭhānaṃ pakappenti. Eko kirācariyo ‘‘vatthisīsaṃ sukkassa ṭhāna’’nti āha, eko ‘‘kaṭī’’ti, eko ‘‘sakalo kāyo’’ti. Tesu tatiyassa bhāsitaṃ subhāsitaṃ. Kesalomanakhadantānañhi maṃsavinimuttaṭṭhānaṃ, uccārapassāvakheḷasiṅghāṇikā, thaddhasukkhacammāni ca vajjetvā avaseso chavimaṃsalohitānugato sabbopi kāyo kāyappasādabhāvajīvitindriyābaddhapittānaṃ, sambhavassa ca ṭhānameva. Tathā hi rāgapariyuṭṭhānenābhibhūtānaṃ hatthīnaṃ ubhohi kaṇṇacūḷikāhi sambhavo nikkhamati.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੩੭) ਕਾਲੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦਿਕਾਲੇਸੁ ਹਿ ਅਙ੍ਗਜਾਤਂ ਕਮ੍ਮਨਿਯਂ ਹੋਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਨਿਯਤ੍ਤੇ ਸਤਿ ਮੋਚੇਤਿ, ਇਤੋ ਪਰਂ ਅਞ੍ਞੋ ਕਾਲੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ વਿਨਾ ਰਾਗੂਪਤ੍ਥਮ੍ਭਾਦੀਹਿ ਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਾਦਯੋ ਕਾਲਭੇਦਾ ਮੋਚਨੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਹੋਨ੍ਤਿ। ‘‘ਆਰੋਗ੍ਯਾਦੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਪਨ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਏવਰੂਪੇਨ ਹਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਭੇਦੇਨ ਮੋਚੇਤਿ, ਨ ਅਞ੍ਞਥਾ। ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪਾਦੀਸੂ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਉਪਾਯੋ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਰੂਪੇ વਾ ਹਿ ਮੋਚੇਯ੍ਯ, ਬਹਿਦ੍ਧਾਰੂਪੇ વਾ, ਉਭਯਤ੍ਥ વਾ, ਆਕਾਸੇ વਾ ਕਟਿਂ ਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤੋ, ਇਤੋ ਪਰਂ ਅਞ੍ਞੋ ਉਪਾਯੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨੀਲਾਦਿવਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦੀਹਿ ਪਨ ਦਸਹਿ ਨવਮਸ੍ਸ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। વੀਮਂਸਨ੍ਤੋ ਹਿ ਨੀਲਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰવਸੇਨ વੀਮਂਸਤਿ, ਨ ਤੇਹਿ વਿਨਿਮੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ‘‘ਠਾਨਾ ਚਾવਨਾ’’ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ । ਯਥਾਹ ‘‘વਿਸ੍ਸਟ੍ਠੀਤਿ ਠਾਨਤੋ ਚਾવਨਾ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੨੩੭)। ਸਾ ਚਾਯਂ ਤਸ੍ਸ ਸੁਕ੍ਕਸ੍ਸ ਠਾਨਾ ਚਾવਨਾ ਰਾਗવਸੇਨ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਕਥਾવਤ੍ਥੁਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਰਾਗਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਹੋਤੀ’’ਤਿ (ਕਥਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੦੭)। ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤਾਤਿ ਸੁਪਿਨੋ ਏવ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੋ, ਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਾ ਸੁਪਿਨੇ’’ਤਿਆਦਿ। ਸਙ੍ਘਾਦਿਸੇਸੋਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਆਪਤ੍ਤਿਨਿਕਾਯਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਯਾ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤਾ’’ਤਿਆਦਿ। ਆਪਤ੍ਤਿਨਿਕਾਯੋਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਸਮੂਹੋ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਯਂ ਏਕਾવ ਆਪਤ੍ਤਿ, ਰੁਲ਼੍ਹਿਸਦ੍ਦੇਨ, ਪਨ ਅવਯવੇ ਸਮੂਹવੋਹਾਰੇਨ વਾ ‘‘ਨਿਕਾਯੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ ‘‘ਏਕੋ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਏਕੋ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ વਿਯ।
Ettha ca ‘‘rāgūpatthambhādīsū’’tiādinā (pārā. aṭṭha. 2.237) kālo dassito. Rāgūpatthambhādikālesu hi aṅgajātaṃ kammaniyaṃ hoti. Yassa kammaniyatte sati moceti, ito paraṃ añño kālo natthi. Na hi vinā rāgūpatthambhādīhi pubbaṇhādayo kālabhedā mocane nimittaṃ honti. ‘‘Ārogyādīsū’’tiādinā pana adhippāyo dassito. Evarūpena hi adhippāyabhedena moceti, na aññathā. ‘‘Ajjhattarūpādīsū’’tiādinā upāyo dassito. Ajjhattarūpe vā hi moceyya, bahiddhārūpe vā, ubhayattha vā, ākāse vā kaṭiṃ kampento, ito paraṃ añño upāyo natthi. Nīlādivasenā’’tiādīhi pana dasahi navamassa adhippāyassa vatthu dassitaṃ. Vīmaṃsanto hi nīlādīsu aññataravasena vīmaṃsati, na tehi vinimuttanti. ‘‘Ṭhānā cāvanā’’ti iminā pana atthato vissaṭṭhi dassitā . Yathāha ‘‘vissaṭṭhīti ṭhānato cāvanā vuccatī’’ti (pārā. 237). Sā cāyaṃ tassa sukkassa ṭhānā cāvanā rāgavasena. Vuttañhetaṃ kathāvatthuaṭṭhakathāyaṃ ‘‘sukkavissaṭṭhi nāma rāgasamuṭṭhānā hotī’’ti (kathā. aṭṭha. 307). Aññatra supinantāti supino eva supinanto, taṃ ṭhapetvāti vuttaṃ hoti. Tenāha ‘‘yā supine’’tiādi. Saṅghādisesoti imassa āpattinikāyassa nāmaṃ. Tenāha ‘‘yā aññatra supinantā’’tiādi. Āpattinikāyoti āpattisamūho. Kiñcāpi ayaṃ ekāva āpatti, ruḷhisaddena, pana avayave samūhavohārena vā ‘‘nikāyo’’ti vutto ‘‘eko vedanākkhandho, eko viññāṇakkhandho’’tiādīsu viya.
ਅਸ੍ਸਾਤਿ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੨.੧੬ ਸਂਘਾਦਿਸੇਸਕਣ੍ਡ) ਆਪਤ੍ਤਿਨਿਕਾਯਸ੍ਸ। ਨਨੁ ਚ ਅਯੁਤ੍ਤੋਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ‘‘ਸਙ੍ਘੋ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਚੇવ ਸੇਸੇ ਚ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ ਅਸ੍ਸਾ’’ਤਿ। ਨ ਹਿ ਆਪਤ੍ਤਿਨਿਕਾਯਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਚੇવ ਸੇਸੇ ਚ ਸਙ੍ਘੋ ਇਚ੍ਛਿਤੋ, ਕਿਞ੍ਚਰਹਿ વੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਇਮਂ ਚੋਦਨਂ ਮਨਸਿ ਨਿਧਾਯ ਯਥਾ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਥਾ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯਂ વਿવਰਿਤੁਂ ‘‘ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਆਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਆਦਿਮ੍ਹਿ ਚੇવ ਸੇਸੇ ਚ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਸਙ੍ਘੋ ਆਪਤ੍ਤਿਯਾવ ਇਚ੍ਛਿਤੋ ਨਾਮ ਹੋਤੀਤਿ ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਆਪਤ੍ਤਿવੁਟ੍ਠਾਨਨ੍ਤਿ ਆਪਤ੍ਤਿਤੋ વੁਟ੍ਠਾਨਂ, ਅਨਾਪਤ੍ਤਿਕਭਾવੂਪਗਮਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Assāti (sārattha. ṭī. 2.16 saṃghādisesakaṇḍa) āpattinikāyassa. Nanu ca ayuttoyaṃ niddeso ‘‘saṅgho ādimhi ceva sese ca icchitabbo assā’’ti. Na hi āpattinikāyassa ādimhi ceva sese ca saṅgho icchito, kiñcarahi vuṭṭhānassāti imaṃ codanaṃ manasi nidhāya yathā na virujjhati, tathā adhippāyaṃ vivarituṃ ‘‘kiṃ vuttaṃ hotī’’tiādimāha. Āpattito vuṭṭhānassa ādimhi ceva sese ca icchito saṅgho āpattiyāva icchito nāma hotīti ayamettha adhippāyo. Āpattivuṭṭhānanti āpattito vuṭṭhānaṃ, anāpattikabhāvūpagamananti attho.
ਦਕਸੋਤਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਾવਮਗ੍ਗਂ, ਅਙ੍ਗਜਾਤਪ੍ਪਦੇਸਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਯਦਿ ਏવਂ ਅਥ ਕਸ੍ਮਾ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਦਕਸੋਤਂ ਓਤਿਣ੍ਣਮਤ੍ਤੇ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਠਾਨਤੋ ਪਨ ਚੁਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ। ਅવਸ੍ਸਮੇવ ਦਕਸੋਤਂ ਓਤਰਤਿ ਅਧਿવਾਸੇਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤਰਾ ਨਿવਾਰੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ। ਦਕਸੋਤੋਰੋਹਨਤੋ (ਸਾਰਤ੍ਥ॰ ਟੀ॰ ੨.੨੩੬-੨੩੭) ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਨ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਤੋ વਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਭવਰੂਪਂ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਮੇવ ਅવਸਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੇਸਂ ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਠਾਨਤੋ ਚੁਤਂ ਦਕਸੋਤਂ ਓਤਰਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ।
Dakasotanti passāvamaggaṃ, aṅgajātappadesanti vuttaṃ hoti. Yadi evaṃ atha kasmā aṭṭhakathāyaṃ ‘‘dakasotaṃ otiṇṇamatte’’ti vuttanti āha ‘‘ṭhānato pana cuta’’ntiādi. Avassameva dakasotaṃ otarati adhivāsetvā antarā nivāretuṃ asakkuṇeyyattā. Dakasotorohanato (sārattha. ṭī. 2.236-237) paṭṭhāya pana upādinnato vinimuttattā sambhavarūpaṃ utusamuṭṭhānameva avasissati, sesaṃ tisamuṭṭhānaṃ natthīti veditabbaṃ. Tasmāti yasmā ṭhānato cutaṃ dakasotaṃ otarati, tasmā.
ਅਮੋਚਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯਸ੍ਸਾਤਿ ਭੇਸਜ੍ਜੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਆਲਿਮ੍ਪਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਚ੍ਚਾਰਾਦੀਨਿ વਾ ਕਰੋਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸਾਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੩੭) ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਤੋ વਾ ਅਨੁਭੂਤਪੁਬ੍ਬਤੋ વਾ ਦੇવਤੋਪਸਂਹਾਰਤੋ વਾ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਤੋ વਾਤਿ ਇਮੇਹਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ। ਕਿਂ ਪਨੇਤਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਸੁਤ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ, ਉਦਾਹੁ ਨੇવ ਸੁਤ੍ਤੋ, ਨ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋਤਿ? ਕਿਞ੍ਚੇਤ੍ਥ – ਯਦਿ ਤਾવ ਸੁਤ੍ਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਭਿਧਮ੍ਮવਿਰੋਧੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤੇਨ ਹਿ ਸੁਪਤਿ, ਤਂ ਰੂਪਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વਾ ਨ ਹੋਤਿ। ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਈਦਿਸਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਅਥ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, વਿਨਯવਿਰੋਧੋ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਯਞ੍ਹਿ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਸਬ੍ਬੋਹਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚ ਕਤੇ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੇਨ ਪਨ ਕਤੇਪਿ વੀਤਿਕ੍ਕਮੇ ਏਕਨ੍ਤਂ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ ਏવ। ਅਥ ਨੇવ ਸੁਤ੍ਤੋ ਨ ਪਟਿਬੁਦ੍ਧੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਕੋ ਨਾਮ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਏવਞ੍ਚ ਸਤਿ ਸੁਪਿਨਸ੍ਸ ਅਭਾવੋવ ਆਪਜ੍ਜਤੀਤਿ? ਨ ਅਭਾવੋ, ਕਸ੍ਮਾ? ਯਸ੍ਮਾ ਕਪਿਮਿਦ੍ਧਪਰੇਤੋ ਪਸ੍ਸਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ‘‘ਕਪਿਮਿਦ੍ਧਪਰੇਤੋ ਖੋ ਮਹਾਰਾਜ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਮਿ॰ ਪ॰ ੫.੩.੫)। ਕਪਿਮਿਦ੍ਧਪਰੇਤੋਤਿ ਮਕ੍ਕਟਨਿਦ੍ਦਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਮਕ੍ਕਟਸ੍ਸ ਨਿਦ੍ਦਾ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਯਾ ਨਿਦ੍ਦਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਕੁਸਲਾਦਿਚਿਤ੍ਤવੋਕਿਣ੍ਣਤ੍ਤਾ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਾ, ਯਸ੍ਸਾ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવਙ੍ਗਤੋ ਉਤ੍ਤਰਣਂ ਹੋਤਿ, ਤਾਯ ਯੁਤ੍ਤੋ ਸੁਪਿਨਂ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਯਸ੍ਸ ਚ ਏવਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸੁਪਿਨੇ ਮੇਥੁਨਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਸੇવਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ, ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗਾਦੀਨਿ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਚ ਸੁਪਿਨਨ੍ਤੇਨੇવ ਕਾਰਣੇਨ ਅਸੁਚਿ ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਨਾਪਤ੍ਤਿ। ਸੁਪਿਨੇ (ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੨.੨੬੨) ਪਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਅਸ੍ਸਾਦਚੇਤਨਾਯ ਸਚਸ੍ਸ વਿਸਯੋ ਹੋਤਿ, ਨਿਚ੍ਚਲੇਨ ਭવਿਤਬ੍ਬਂ, ਨ ਹਤ੍ਥੇਨ ਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਾਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਾਸਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ ਪਨ ਹਤ੍ਥਪੁਟੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਜਗ੍ਗਨਤ੍ਥਾਯ ਉਦਕਟ੍ਠਾਨਂ ਗਨ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ।
Amocanādhippāyassāti bhesajjena nimittaṃ ālimpantassa uccārādīni vā karontassa. Supinaṃ passantassāti (pārā. aṭṭha. 2.237) dhātukkhobhato vā anubhūtapubbato vā devatopasaṃhārato vā pubbanimittato vāti imehi catūhi kāraṇehi supinaṃ passantassa. Kiṃ panetaṃ passanto sutto passati, paṭibuddho, udāhu neva sutto, na paṭibuddhoti? Kiñcettha – yadi tāva sutto passati, abhidhammavirodho āpajjati. Bhavaṅgacittena hi supati, taṃ rūpanimittādiārammaṇaṃ vā rāgādisampayuttaṃ vā na hoti. Supinaṃ passantassa ca īdisāni cittāni uppajjanti. Atha paṭibuddho passati, vinayavirodho āpajjati. Yañhi paṭibuddho passati, taṃ sabbohārikacittena passati. Sabbohārikacittena ca kate vītikkame anāpatti nāma natthi. Supinaṃ passantena pana katepi vītikkame ekantaṃ anāpatti eva. Atha neva sutto na paṭibuddho passati, ko nāma passati, evañca sati supinassa abhāvova āpajjatīti? Na abhāvo, kasmā? Yasmā kapimiddhapareto passati. Vuttañhetaṃ ‘‘kapimiddhapareto kho mahārāja supinaṃ passatī’’ti (mi. pa. 5.3.5). Kapimiddhaparetoti makkaṭaniddāya yutto. Yathā hi makkaṭassa niddā lahuparivattā hoti, evaṃ yā niddā punappunaṃ kusalādicittavokiṇṇattā lahuparivattā, yassā pavattiyaṃ punappunaṃ bhavaṅgato uttaraṇaṃ hoti, tāya yutto supinaṃ passati. Yassa ca evaṃ passantassa supine methunaṃ dhammaṃ paṭisevantassa viya, kāyasaṃsaggādīni āpajjantassa viya ca supinanteneva kāraṇena asuci muccati, tassapi anāpatti. Supine (pārā. aṭṭha. 2.262) pana uppannāya assādacetanāya sacassa visayo hoti, niccalena bhavitabbaṃ, na hatthena nimittaṃ kīḷāpetabbaṃ. Kāsāvapaccattharaṇarakkhaṇatthaṃ pana hatthapuṭena gahetvā jagganatthāya udakaṭṭhānaṃ gantuṃ vaṭṭati.
ਸੁਕ੍ਕવਿਸ੍ਸਟ੍ਠਿਸਿਕ੍ਖਾਪਦવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sukkavissaṭṭhisikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
