| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
२. सुलभसुत्तवण्णना
2. Sulabhasuttavaṇṇanā
१०१. दुतिये अप्पानीति परित्तानि। सुलभानीति सुखेन लद्धब्बानि, यत्थ कत्थचि वा सक्का होति लद्धुं। अनवज्जानीति वज्जरहितानि निद्दोसानि आगमनसुद्धितो कायमण्डनादिकिलेसवत्थुभावाभावतो च। तत्थ सुलभताय परियेसनदुक्खस्स अभावो दस्सितो, अप्पताय परिहरणदुक्खस्सपि अभावो दस्सितो, अनवज्जताय अगरहितब्बताय भिक्खुसारुप्पभावो दस्सितो होति। अप्पताय वा परित्तासस्स अवत्थुता, सुलभताय गेधाय अवत्थुता, अनवज्जताय आदीनववसेन निस्सरणपञ्ञाय वत्थुता दस्सिता होति। अप्पताय वा लाभेन न सोमनस्सं जनयन्ति, सुलभताय अलाभेन न दोमनस्सं जनयन्ति, अनवज्जताय विप्पटिसारनिमित्तं अञ्ञाणुपेक्खं न जनयन्ति अविप्पटिसारवत्थुभावतो।
101. Dutiye appānīti parittāni. Sulabhānīti sukhena laddhabbāni, yattha katthaci vā sakkā hoti laddhuṃ. Anavajjānīti vajjarahitāni niddosāni āgamanasuddhito kāyamaṇḍanādikilesavatthubhāvābhāvato ca. Tattha sulabhatāya pariyesanadukkhassa abhāvo dassito, appatāya pariharaṇadukkhassapi abhāvo dassito, anavajjatāya agarahitabbatāya bhikkhusāruppabhāvo dassito hoti. Appatāya vā parittāsassa avatthutā, sulabhatāya gedhāya avatthutā, anavajjatāya ādīnavavasena nissaraṇapaññāya vatthutā dassitā hoti. Appatāya vā lābhena na somanassaṃ janayanti, sulabhatāya alābhena na domanassaṃ janayanti, anavajjatāya vippaṭisāranimittaṃ aññāṇupekkhaṃ na janayanti avippaṭisāravatthubhāvato.
पंसुकूलन्ति रथिकासुसानसङ्कारकूटादीसु यत्थ कत्थचि पंसूनं उपरि ठितत्ता अब्भुग्गतट्ठेन पंसुकूलं वियाति पंसुकूलं, पंसु विय कुच्छितभावं उलति गच्छतीति पंसुकूलन्ति एवं लद्धनामं रथिकादीसु पतितनन्तकानि उच्चिनित्वा कतचीवरं। पिण्डियालोपोति जङ्घपिण्डिया बलेन चरित्वा घरे घरे आलोपमत्तं कत्वा लद्धभोजनं। रुक्खमूलन्ति विवेकानुरूपं यंकिञ्चि रुक्खसमीपं। पूतिमुत्तन्ति यंकिञ्चि गोमुत्तं। यथा हि सुवण्णवण्णोपि कायो पूतिकायोव एवं अभिनवम्पि मुत्तं पूतिमुत्तमेव। तत्थ केचि गोमुत्तभावितं हरितकीखण्डं ‘‘पूतिमुत्त’’न्ति वदन्ति, पूतिभावेन आपणादितो विस्सट्ठं छड्डितं अपरिग्गहितं यंकिञ्चि भेसज्जं पूतिमुत्तन्ति अधिप्पेतन्ति अपरे।
Paṃsukūlanti rathikāsusānasaṅkārakūṭādīsu yattha katthaci paṃsūnaṃ upari ṭhitattā abbhuggataṭṭhena paṃsukūlaṃ viyāti paṃsukūlaṃ, paṃsu viya kucchitabhāvaṃ ulati gacchatīti paṃsukūlanti evaṃ laddhanāmaṃ rathikādīsu patitanantakāni uccinitvā katacīvaraṃ. Piṇḍiyālopoti jaṅghapiṇḍiyā balena caritvā ghare ghare ālopamattaṃ katvā laddhabhojanaṃ. Rukkhamūlanti vivekānurūpaṃ yaṃkiñci rukkhasamīpaṃ. Pūtimuttanti yaṃkiñci gomuttaṃ. Yathā hi suvaṇṇavaṇṇopi kāyo pūtikāyova evaṃ abhinavampi muttaṃ pūtimuttameva. Tattha keci gomuttabhāvitaṃ haritakīkhaṇḍaṃ ‘‘pūtimutta’’nti vadanti, pūtibhāvena āpaṇādito vissaṭṭhaṃ chaḍḍitaṃ apariggahitaṃ yaṃkiñci bhesajjaṃ pūtimuttanti adhippetanti apare.
यतो खोति पच्चत्ते निस्सक्कवचनं, यं खोति वुत्तं होति। तेन ‘‘तुट्ठो होती’’ति वुत्तकिरियं परामसति। तुट्ठोति सन्तुट्ठो। इदमस्साहन्ति य्वायं चतुब्बिधेन यथावुत्तेन पच्चयेन अप्पेन सुलभेन सन्तोसो, इदं इमस्स भिक्खुनो सीलसंवरादीसु अञ्ञतरं एकं सामञ्ञङ्गं समणभावकारणन्ति अहं वदामि। सन्तुट्ठस्स हि चतुपारिसुद्धिसीलं सुपरिपुण्णं होति, समथविपस्सना च भावनापारिपूरिं गच्छन्ति। अथ वा सामञ्ञं नाम अरियमग्गो। तस्स सङ्खेपतो द्वे अङ्गानि – बाहिरं, अज्झत्तिकन्ति। तत्थ बाहिरं सप्पुरिसूपनिस्सयो सद्धम्मस्सवनञ्च, अज्झत्तिकं पन योनिसो मनसिकारो धम्मानुधम्मपटिपत्ति च। तेसु यस्मा यथारहं धम्मानुधम्मपटिपत्तिभूता तस्सा मूलभूता चेते धम्मा, यदिदं अप्पिच्छता सन्तुट्ठिता पविवित्तता असंसट्ठता आरद्धवीरियताति एवमादयो, तस्मा वुत्तं ‘‘इदमस्साहं अञ्ञतरं सामञ्ञङ्गन्ति वदामी’’ति।
Yato khoti paccatte nissakkavacanaṃ, yaṃ khoti vuttaṃ hoti. Tena ‘‘tuṭṭho hotī’’ti vuttakiriyaṃ parāmasati. Tuṭṭhoti santuṭṭho. Idamassāhanti yvāyaṃ catubbidhena yathāvuttena paccayena appena sulabhena santoso, idaṃ imassa bhikkhuno sīlasaṃvarādīsu aññataraṃ ekaṃ sāmaññaṅgaṃ samaṇabhāvakāraṇanti ahaṃ vadāmi. Santuṭṭhassa hi catupārisuddhisīlaṃ suparipuṇṇaṃ hoti, samathavipassanā ca bhāvanāpāripūriṃ gacchanti. Atha vā sāmaññaṃ nāma ariyamaggo. Tassa saṅkhepato dve aṅgāni – bāhiraṃ, ajjhattikanti. Tattha bāhiraṃ sappurisūpanissayo saddhammassavanañca, ajjhattikaṃ pana yoniso manasikāro dhammānudhammapaṭipatti ca. Tesu yasmā yathārahaṃ dhammānudhammapaṭipattibhūtā tassā mūlabhūtā cete dhammā, yadidaṃ appicchatā santuṭṭhitā pavivittatā asaṃsaṭṭhatā āraddhavīriyatāti evamādayo, tasmā vuttaṃ ‘‘idamassāhaṃ aññataraṃ sāmaññaṅganti vadāmī’’ti.
गाथासु सेनासनमारब्भाति विहारादिं मञ्चपीठादिञ्च सेनासनं निस्साय। चीवरं पानभोजनन्ति निवासनादिचीवरं, अम्बपानकादिपानं, खादनीयभोजनीयादिभुञ्जितब्बवत्थुञ्च आरब्भाति सम्बन्धो। विघातो विहतभावो चेतोदुक्खं न होतीति योजना। अयञ्हेत्थ सङ्खेपत्थो – ‘‘असुकस्मिं नाम आवासे पच्चया सुलभा’’ति लभितब्बट्ठानगमनेन वा ‘‘मय्हं पापुणाति न तुय्ह’’न्ति विवादापज्जनेन वा नवकम्मकरणादिवसेन वा सेनासनादीनि परियेसन्तानं असन्तुट्ठानं इच्छितलाभादिना यो विघातो चित्तस्स होति, सो तत्थ सन्तुट्ठस्स न होतीति। दिसा नप्पटिहञ्ञतीति सन्तुट्ठिया चातुद्दिसाभावेन दिसा नप्पटिहन्ति। वुत्तञ्हेतं –
Gāthāsu senāsanamārabbhāti vihārādiṃ mañcapīṭhādiñca senāsanaṃ nissāya. Cīvaraṃ pānabhojananti nivāsanādicīvaraṃ, ambapānakādipānaṃ, khādanīyabhojanīyādibhuñjitabbavatthuñca ārabbhāti sambandho. Vighāto vihatabhāvo cetodukkhaṃ na hotīti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – ‘‘asukasmiṃ nāma āvāse paccayā sulabhā’’ti labhitabbaṭṭhānagamanena vā ‘‘mayhaṃ pāpuṇāti na tuyha’’nti vivādāpajjanena vā navakammakaraṇādivasena vā senāsanādīni pariyesantānaṃ asantuṭṭhānaṃ icchitalābhādinā yo vighāto cittassa hoti, so tattha santuṭṭhassa na hotīti. Disā nappaṭihaññatīti santuṭṭhiyā cātuddisābhāvena disā nappaṭihanti. Vuttañhetaṃ –
‘‘चातुद्दिसो अप्पटिघो च होति,
‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,
सन्तुस्समानो इतरीतरेना’’ति॥ (सु॰ नि॰ ४२; चूळनि॰ खग्गविसाणसुत्तनिद्देस १२८)।
Santussamāno itarītarenā’’ti. (su. ni. 42; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128);
यस्स हि ‘‘असुकट्ठानं नाम गतो चीवरादीनि लभिस्सामी’’ति चित्तं उप्पज्जति, तस्स दिसा पटिहञ्ञति नाम। यस्स पन एवं न उप्पज्जति, तस्स दिसा न पटिहञ्ञति नाम। धम्माति पटिपत्तिधम्मा। सामञ्ञस्सानुलोमिकाति समणधम्मस्स समथविपस्सनाभावनाय अरियमग्गस्सेव वा अनुच्छविका अप्पिच्छतादयो। अधिग्गहिताति सब्बे ते तुट्ठचित्तस्स सन्तुट्ठचित्तेन भिक्खुना अधिग्गहिता पटिपक्खधम्मे अभिभवित्वा गहिता होन्ति अब्भन्तरगता, न बाहिरगताति।
Yassa hi ‘‘asukaṭṭhānaṃ nāma gato cīvarādīni labhissāmī’’ti cittaṃ uppajjati, tassa disā paṭihaññati nāma. Yassa pana evaṃ na uppajjati, tassa disā na paṭihaññati nāma. Dhammāti paṭipattidhammā. Sāmaññassānulomikāti samaṇadhammassa samathavipassanābhāvanāya ariyamaggasseva vā anucchavikā appicchatādayo. Adhiggahitāti sabbe te tuṭṭhacittassa santuṭṭhacittena bhikkhunā adhiggahitā paṭipakkhadhamme abhibhavitvā gahitā honti abbhantaragatā, na bāhiragatāti.
दुतियसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / २. सुलभसुत्तं • 2. Sulabhasuttaṃ
