Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਬੁਦ੍ਧવਂਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
੬. ਸੁਮਨਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ
6. Sumanabuddhavaṃsavaṇṇanā
ਏવਂ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਏਕਨ੍ਧਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭਗવਤਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਤਸ੍ਸ ਅਪਰਭਾਗੇ ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਪਰਿਹਾਯਿਤ੍વਾ ਦਸવਸ੍ਸੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਪੁਨ વਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਯੁਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪੁਨ ਪਰਿਹਾਯਿਤ੍વਾ ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਯੁਕੇਸੁ ਜਾਤੇਸੁ ਸੁਮਨੋ ਨਾਮ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤੁਸਿਤਪੁਰੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਚવਿਤ੍વਾ ਮੇਖਲਨਗਰੇ ਸੁਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਾਮ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਲੇ ਸਿਰਿਮਾਯ ਨਾਮ ਦੇવਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੇવ।
Evaṃ ekappahāreneva dasasahassilokadhātuṃ ekandhakāraṃ katvā tasmiṃ bhagavati parinibbute tassa aparabhāge navutivassasahassāyukesu manussesu anukkamena parihāyitvā dasavassesu jātesu puna vaḍḍhitvā anukkamena asaṅkhyeyyāyukā hutvā puna parihāyitvā navutivassasahassāyukesu jātesu sumano nāma bodhisatto pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā mekhalanagare sudattassa nāma rañño kule sirimāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ aggahesi. Pāṭihāriyāni pubbe vuttanayāneva.
ਸੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ વੁਦ੍ਧਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਸੋਮવਡ੍ਢਨਇਦ੍ਧਿવਡ੍ਢਨਨਾਮਧੇਯ੍ਯੇਸੁ ਤੀਸੁ ਪਾਸਾਦੇਸੁ ਤੇਸਟ੍ਠਿਯਾ ਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਸਤਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿਚਾਰਿਯਮਾਨੋ ਸੁਰਯੁવਤੀਹਿ ਪਰਿਚਾਰਿਯਮਾਨੋ ਦੇવਕੁਮਾਰੋ વਿਯ ਨવવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਸਦਿਸਂ વਿਸਯਸੁਖਮਨੁਭવਮਾਨੋ વਟਂਸਿਕਾਯ ਨਾਮ ਦੇવਿਯਾ ਅਨੁਪਮਂ ਨਾਮ ਨਿਰੁਪਮਂ ਪੁਤ੍ਤਂ ਜਨੇਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਿਯਾਨੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਤਂ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਂ ਤਿਂਸਕੋਟਿਯੋ ਅਨੁਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ।
So anukkamena vuddhippatto sirivaḍḍhanasomavaḍḍhanaiddhivaḍḍhananāmadheyyesu tīsu pāsādesu tesaṭṭhiyā nāṭakitthisatasahassehi paricāriyamāno surayuvatīhi paricāriyamāno devakumāro viya navavassasahassāni dibbasukhasadisaṃ visayasukhamanubhavamāno vaṭaṃsikāya nāma deviyā anupamaṃ nāma nirupamaṃ puttaṃ janetvā cattāri nimittāni disvā hatthiyānena nikkhamitvā pabbaji. Taṃ pana pabbajantaṃ tiṃsakoṭiyo anupabbajiṃsu.
ਸੋ ਤੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਦਸਮਾਸੇ ਪਧਾਨਚਰਿਯਂ ਚਰਿਤ੍વਾ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਅਨੋਮਨਿਗਮੇ ਅਨੋਮਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਧੀਤਾਯ ਅਨੁਪਮਾਯ ਨਾਮ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਦਿਬ੍ਬੋਜਂ ਪਾਯਾਸਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਾਲવਨੇ ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਅਨੁਪਮਾਜੀવਕੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾ ਅਟ੍ਠ ਤਿਣਮੁਟ੍ਠਿਯੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਾਗਬੋਧਿਂ ਉਪਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਹਿ ਤਿਣਮੁਟ੍ਠੀਹਿ ਤਿਂਸਹਤ੍ਥવਿਤ੍ਥਤਂ ਤਿਣਸਨ੍ਥਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿ। ਤਤੋ ਮਾਰਬਲਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ – ‘‘ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਂਸਾਰਂ…ਪੇ॰… ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਮਜ੍ਝਗਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੫੩-੧੫੪) ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
So tehi parivuto dasamāse padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya anomanigame anomaseṭṭhino dhītāya anupamāya nāma dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ pāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā anupamājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā nāgabodhiṃ upagantvā taṃ padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhahi tiṇamuṭṭhīhi tiṃsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ katvā tattha pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Tato mārabalaṃ vidhamitvā sabbaññutaññāṇaṃ paṭivijjhitvā – ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti (dha. pa. 153-154) udānaṃ udānesi. Tena vuttaṃ –
੧.
1.
‘‘ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਪਰੇਨ, ਸੁਮਨੋ ਨਾਮ ਨਾਯਕੋ।
‘‘Maṅgalassa aparena, sumano nāma nāyako;
ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਸਮੋ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਮੁਤ੍ਤਮੋ’’ਤਿ॥
Sabbadhammehi asamo, sabbasattānamuttamo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਅਪਰੇਨਾਤਿ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ। ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਸਮੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਧਮ੍ਮੇਹਿ ਅਸਮੋ ਅਸਦਿਸੋ।
Tattha maṅgalassa aparenāti maṅgalassa bhagavato aparabhāge. Sabbadhammehi asamoti sabbehipi sīlasamādhipaññādhammehi asamo asadiso.
ਸੁਮਨੋ ਕਿਰ ਭਗવਾ ਬੋਧਿਸਮੀਪੇਯੇવ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਯਾਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ – ‘‘ਕਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਪਠਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੭੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੪; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੦) ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਤਿਂਸਕੋਟਿਯੋ ਚ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕਂ વੇਮਾਤਿਕਂ ਸਰਣਕੁਮਾਰਞ੍ਚ ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਮਾਣવਕਞ੍ਚ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੇ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਏਤੇਸਂ ਪਠਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਹਂਸਰਾਜਾ વਿਯ ਗਗਨਪਥੇਨ ਮੇਖਲੁਯ੍ਯਾਨੇ ਓਤਰਿਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਪਾਲਂ ਪੇਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਨਿਟ੍ਠਭਾਤਿਕਂ ਸਰਣਕੁਮਾਰਞ੍ਚ ਪੁਰੋਹਿਤਪੁਤ੍ਤਂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਕੁਮਾਰਞ੍ਚ ਪਕ੍ਕੋਸਾਪੇਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਪਰਿવਾਰਭੂਤਾ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਕੋਟਿਯੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਤਿਂਸਕੋਟਿਯੋ ਚ ਅਞ੍ਞੇ ਚ ਬਹੂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਚਾਤਿ ਏવਂ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨੇਨ ਧਮ੍ਮਾਮਤਂ ਪਾਯੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Sumano kira bhagavā bodhisamīpeyeva sattasattāhāni vītināmetvā dhammadesanatthaṃ brahmāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (dī. ni. 2.72; ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitānaṃ tiṃsakoṭiyo ca attano kaniṭṭhabhātikaṃ vemātikaṃ saraṇakumārañca purohitaputtaṃ bhāvitattamāṇavakañca upanissayasampanne disvā – ‘‘etesaṃ paṭhamaṃ dhammaṃ deseyya’’nti cintetvā haṃsarājā viya gaganapathena mekhaluyyāne otaritvā uyyānapālaṃ pesetvā attano kaniṭṭhabhātikaṃ saraṇakumārañca purohitaputtaṃ bhāvitattakumārañca pakkosāpetvā tesaṃ parivārabhūtā sattatiṃsakoṭiyo attanā saha pabbajitā tiṃsakoṭiyo ca aññe ca bahū devamanussakoṭiyo cāti evaṃ koṭisatasahassaṃ dhammacakkappavattanena dhammāmataṃ pāyesi. Tena vuttaṃ –
੨.
2.
‘‘ਤਦਾ ਅਮਤਭੇਰਿਂ ਸੋ, ਆਹਨੀ ਮੇਖਲੇ ਪੁਰੇ।
‘‘Tadā amatabheriṃ so, āhanī mekhale pure;
ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਸਮਾਯੁਤ੍ਤਂ, ਨવਙ੍ਗਂ ਜਿਨਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
Dhammasaṅkhasamāyuttaṃ, navaṅgaṃ jinasāsana’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਅਮਤਭੇਰਿਨ੍ਤਿ ਅਮਤਾਧਿਗਮਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਭੇਰਿਂ। ਆਹਨੀਤਿ વਾਦਯਿ, ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਾਯਂ ਅਮਤਭੇਰੀ ਨਾਮ ਅਮਤਪਰਿਯੋਸਾਨਂ ਨવਙ੍ਗਂ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ। ਤੇਨੇવਾਹ – ‘‘ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਸਮਾਯੁਤ੍ਤਂ, ਨવਙ੍ਗਂ ਜਿਨਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਸਮਾਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਕਥਾਸਙ੍ਖવਰਸਮਾਯੁਤ੍ਤਂ।
Tattha amatabherinti amatādhigamāya nibbānādhigamāya bheriṃ. Āhanīti vādayi, dhammaṃ desesīti attho. Sāyaṃ amatabherī nāma amatapariyosānaṃ navaṅgaṃ buddhavacanaṃ. Tenevāha – ‘‘dhammasaṅkhasamāyuttaṃ, navaṅgaṃ jinasāsana’’nti. Tattha dhammasaṅkhasamāyuttanti catusaccadhammakathāsaṅkhavarasamāyuttaṃ.
ਸੁਮਨੋ ਪਨ ਲੋਕਨਾਯਕੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾਨੁਰੂਪਂ ਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਮਹਾਜਨਸ੍ਸ ਭવਬਨ੍ਧਨਮੋਕ੍ਖਤ੍ਥਾਯ ਕੁਸਲਰਤਨਸ੍ਸ ਕਿਲੇਸਚੋਰੇਹਿ વਿਲੁਪ੍ਪਮਾਨਸ੍ਸ ਪਰਿਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਂ ਸੀਲવਿਪੁਲਪਾਕਾਰਂ ਸਮਾਧਿਪਰਿਖਾਪਰਿવਾਰਿਤਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਦ੍વਾਰਂ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਦਲ਼੍ਹਕવਾਟਂ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਮਣ੍ਡਪਾਦਿਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਂ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਜਨਸਮਾਕੁਲਂ ਅਮਤવਰਨਗਰਂ ਮਾਪੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Sumano pana lokanāyako abhisambodhiṃ pāpuṇitvā paṭiññānurūpaṃ paṭipadaṃ paṭipajjamāno mahājanassa bhavabandhanamokkhatthāya kusalaratanassa kilesacorehi viluppamānassa parittānatthaṃ sīlavipulapākāraṃ samādhiparikhāparivāritaṃ vipassanāñāṇadvāraṃ satisampajaññadaḷhakavāṭaṃ samāpattimaṇḍapādipaṭimaṇḍitaṃ bodhipakkhiyajanasamākulaṃ amatavaranagaraṃ māpesi. Tena vuttaṃ –
੩.
3.
‘‘ਨਿਜ੍ਜਿਨਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਸੋ, ਪਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬੋਧਿਮੁਤ੍ਤਮਂ।
‘‘Nijjinitvā kilese so, patvā sambodhimuttamaṃ;
ਮਾਪੇਸਿ ਨਗਰਂ ਸਤ੍ਥਾ, ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪੁਰવਰੁਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ॥
Māpesi nagaraṃ satthā, saddhammapuravaruttama’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਨਿਜ੍ਜਿਨਿਤ੍વਾਤਿ વਿਜਿਨਿਤ੍વਾ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯ, ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਦੇવਪੁਤ੍ਤਮਾਰੇ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ । ਸੋਤਿ ਸੋ ਸੁਮਨੋ ਭਗવਾ। ‘‘વਿਜਿਨਿਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਹੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ-ਕਾਰੋ ਪਦਪੂਰਣਮਤ੍ਤੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਪਤ੍વਾਤਿ ਅਧਿਗਨ੍ਤ੍વਾ। ‘‘ਪਤ੍ਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਨਗਰਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨਗਰਂ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪੁਰવਰੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਪੁਰવਰੇਸੁ ਉਤ੍ਤਮਂ ਸੇਟ੍ਠਂ ਪਧਾਨਭੂਤਂ। ਅਥ વਾ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਮਯੇਸੁ ਪੁਰੇਸੁ ਪવਰੇਸੁ ਉਤ੍ਤਮਂ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮਪੁਰવਰੁਤ੍ਤਮਂ। ਪੁਰਿਮਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥવਿਕਪ੍ਪੇ ‘‘ਨਗਰ’’ਨ੍ਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વੇવਚਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਪਟਿવਿਦ੍ਧਧਮ੍ਮਸਭਾવਾਨਂ ਸੇਕ੍ਖਾਸੇਕ੍ਖਾਨਂ ਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨਂ ਗੋਚਰਨਿવਾਸਟ੍ਠੇਨ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਨਗਰ’’ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮવਰਨਗਰੇ ਸੋ ਸਤ੍ਥਾ ਅવਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਅਕੁਟਿਲਂ ਉਜੁਂ ਪੁਥੁਲਞ੍ਚ વਿਤ੍ਥਤਞ੍ਚ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਮਯਂ ਮਹਾવੀਥਿਂ ਮਾਪੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha nijjinitvāti vijinitvā abhibhuyya, kilesābhisaṅkhāradevaputtamāre viddhaṃsetvāti attho . Soti so sumano bhagavā. ‘‘Vijinitvā kilese hī’’tipi pāṭho. Tattha hi-kāro padapūraṇamatte nipāto. Patvāti adhigantvā. ‘‘Patto’’tipi pāṭho. Nagaranti nibbānanagaraṃ. Saddhammapuravaruttamanti saddhammasaṅkhātaṃ puravaresu uttamaṃ seṭṭhaṃ padhānabhūtaṃ. Atha vā saddhammamayesu puresu pavaresu uttamaṃ saddhammapuravaruttamaṃ. Purimasmiṃ atthavikappe ‘‘nagara’’nti tasseva vevacananti daṭṭhabbaṃ. Paṭividdhadhammasabhāvānaṃ sekkhāsekkhānaṃ ariyapuggalānaṃ patiṭṭhānaṃ gocaranivāsaṭṭhena nibbānaṃ ‘‘nagara’’nti vuccati. Tasmiṃ pana saddhammavaranagare so satthā avicchinnaṃ akuṭilaṃ ujuṃ puthulañca vitthatañca satipaṭṭhānamayaṃ mahāvīthiṃ māpesi. Tena vuttaṃ –
੪.
4.
‘‘ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਅਕੁਟਿਲਂ, ਉਜੁਂ વਿਪੁਲવਿਤ੍ਥਤਂ।
‘‘Nirantaraṃ akuṭilaṃ, ujuṃ vipulavitthataṃ;
ਮਾਪੇਸਿ ਸੋ ਮਹਾવੀਥਿਂ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਰੁਤ੍ਤਮ’’ਨ੍ਤਿ॥
Māpesi so mahāvīthiṃ, satipaṭṭhānavaruttama’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਨਿਰਨ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਜવਨਸਞ੍ਚਰਣਾਨਨ੍ਤਰਭਾવਤੋ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ। ਅਕੁਟਿਲਨ੍ਤਿ ਕੁਟਿਲਭਾવਕਰਦੋਸવਿਰਹਿਤਤੋ ਅਕੁਟਿਲਂ। ਉਜੁਨ੍ਤਿ ਅਕੁਟਿਲਤ੍ਤਾવ ਉਜੁਂ। ਪੁਰਿਮਪਦਸ੍ਸੇવ ਅਤ੍ਥਦੀਪਕਮਿਦਂ વਚਨਂ। વਿਪੁਲવਿਤ੍ਥਤਨ੍ਤਿ ਆਯਾਮਤੋ ਚ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚ ਪੁਥੁਲવਿਤ੍ਥਤਂ, ਪੁਥੁਲવਿਤ੍ਥਤਭਾવੋ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਮਹਾવੀਥਿਨ੍ਤਿ ਮਹਾਮਗ੍ਗਂ। ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਰੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਤਂ વਰੇਸੁ ਉਤ੍ਤਮਞ੍ਚਾਤਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਰੁਤ੍ਤਮਂ। ਅਥ વਾ વਰਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਮਯਂ ਉਤ੍ਤਮવੀਥਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha nirantaranti kusalajavanasañcaraṇānantarabhāvato nirantaraṃ. Akuṭilanti kuṭilabhāvakaradosavirahitato akuṭilaṃ. Ujunti akuṭilattāva ujuṃ. Purimapadasseva atthadīpakamidaṃ vacanaṃ. Vipulavitthatanti āyāmato ca vitthārato ca puthulavitthataṃ, puthulavitthatabhāvo lokiyalokuttarasatipaṭṭhānavasena daṭṭhabbo. Mahāvīthinti mahāmaggaṃ. Satipaṭṭhānavaruttamanti satipaṭṭhānañca taṃ varesu uttamañcāti satipaṭṭhānavaruttamaṃ. Atha vā varaṃ satipaṭṭhānamayaṃ uttamavīthinti attho.
ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮਹਾਨਗਰਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવੀਥਿਯਂ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਛ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋਤਿ ਇਮਾਨਿ ਮਹਗ੍ਘਰਤਨਾਨਿ ਉਭੋਸੁ ਪਸ੍ਸੇਸੁ ਧਮ੍ਮਾਪਣੇ ਪਸਾਰੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Idāni tassa nibbānamahānagarassa tassaṃ satipaṭṭhānavīthiyaṃ cattāri sāmaññaphalāni catasso paṭisambhidā cha abhiññā aṭṭha samāpattiyoti imāni mahaggharatanāni ubhosu passesu dhammāpaṇe pasāresi. Tena vuttaṃ –
੫.
5.
‘‘ਫਲੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਾਮਞ੍ਞੇ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।
‘‘Phale cattāri sāmaññe, catasso paṭisambhidā;
ਛਲ਼ਭਿਞ੍ਞਾਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤੀ, ਪਸਾਰੇਸਿ ਤਤ੍ਥ વੀਥਿਯ’’ਨ੍ਤਿ॥
Chaḷabhiññāṭṭhasamāpattī, pasāresi tattha vīthiya’’nti.
ਇਦਾਨਿ ਭਗવਾ ਇਮਾਨਿ ਰਤਨਭਣ੍ਡਾਨਿ ਯੇ ਪਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਸਤਿਮਨ੍ਤੋ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਹਿਰਿਓਤ੍ਤਪ੍ਪવੀਰਿਯਾਦੀਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ, ਤੇ ਆਦੀਯਨ੍ਤੀਤਿ ਤੇਸਂ ਰਤਨਾਨਂ ਹਰਣੂਪਾਯਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ –
Idāni bhagavā imāni ratanabhaṇḍāni ye pana appamattā satimanto paṇḍitā hiriottappavīriyādīhi samannāgatā, te ādīyantīti tesaṃ ratanānaṃ haraṇūpāyaṃ dassento –
੬.
6.
‘‘ਯੇ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾ ਅਖਿਲਾ, ਹਿਰਿવੀਰਿਯੇਹੁਪਾਗਤਾ।
‘‘Ye appamattā akhilā, hirivīriyehupāgatā;
ਤੇ ਤੇ ਇਮੇ ਗੁਣવਰੇ, ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ ਯਥਾਸੁਖ’’ਨ੍ਤਿ॥ – ਆਹ।
Te te ime guṇavare, ādiyanti yathāsukha’’nti. – āha;
ਤਤ੍ਥ ਯੇਤਿ ਅਨਿਯਮੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਾਤਿ ਪਮਾਦਸ੍ਸ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤੇਨ ਸਤਿਯਾ ਅવਿਪ੍ਪવਾਸਲਕ੍ਖਣੇਨ ਅਪ੍ਪਮਾਦੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਅਖਿਲਾਤਿ ਪਞ੍ਚਚੇਤੋਖਿਲਰਹਿਤਾ। ਹਿਰਿવੀਰਿਯੇਹੁਪਾਗਤਾਤਿ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਦੀਹਿ ਹਿਰੀਯਤੀਤਿ ਹਿਰੀ, ਲਜ੍ਜਾਯੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વੀਰਸ੍ਸ ਭਾવੋ વੀਰਿਯਂ, ਤਂ ਉਸ੍ਸਾਹਲਕ੍ਖਣਂ। ਤੇਹਿ ਹਿਰਿવੀਰਿਯੇਹਿ ਉਪਾਗਤਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ ਭਬ੍ਬਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਤੇਤਿ ਇਦਂ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨਿਯਮੁਦ੍ਦੇਸਸ੍ਸ ਨਿਯਮੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਪੁਨ ਤੇਤਿ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਗੁਣਰਤਨવਿਸੇਸੇ ਤੇ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਆਦਿਯਨ੍ਤਿ ਪਟਿਲਭਨ੍ਤਿ ਅਧਿਗਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਬ੍ਬਂ ਪਨ ਸੁਮਨੋ ਭਗવਾ ਕਤવਿਦਿਤਮਨੋ ਧਮ੍ਮਭੇਰਿਂ ਆਹਨਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਨਗਰਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਠਮਮੇવ ਸਤਸਹਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਬੋਧੇਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha yeti aniyamuddeso. Appamattāti pamādassa paṭipakkhabhūtena satiyā avippavāsalakkhaṇena appamādena samannāgatā. Akhilāti pañcacetokhilarahitā. Hirivīriyehupāgatāti kāyaduccaritādīhi hirīyatīti hirī, lajjāyetaṃ adhivacanaṃ. Vīrassa bhāvo vīriyaṃ, taṃ ussāhalakkhaṇaṃ. Tehi hirivīriyehi upāgatā samannāgatā bhabbapuggalā. Teti idaṃ pubbe aniyamuddesassa niyamuddeso. Puna teti vuttappakāre guṇaratanavisese te kulaputtā ādiyanti paṭilabhanti adhigacchantīti attho. Sabbaṃ pana sumano bhagavā kataviditamano dhammabheriṃ āhanitvā dhammanagaraṃ māpetvā iminā nayena paṭhamameva satasahassakoṭiyo bodhesi. Tena vuttaṃ –
੭.
7.
‘‘ਏવਮੇਤੇਨ ਯੋਗੇਨ, ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ ਮਹਾਜਨਂ।
‘‘Evametena yogena, uddharanto mahājanaṃ;
ਬੋਧੇਸਿ ਪਠਮਂ ਸਤ੍ਥਾ, ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਿਯੋ’’ਤਿ॥
Bodhesi paṭhamaṃ satthā, koṭisatasahassiyo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਉਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋਤਿ ਸਂਸਾਰਸਾਗਰਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਨਾવਾਯ ਸਮੁਦ੍ਧਰਨ੍ਤੋ। ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਿਯੋਤਿ ਸਤਸਹਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ।
Tattha uddharantoti saṃsārasāgarato ariyamagganāvāya samuddharanto. Koṭisatasahassiyoti satasahassakoṭiyoti attho. Vipariyāyena niddiṭṭhaṃ.
ਯਦਾ ਪਨ ਸੁਮਨੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ ਸੁਨਨ੍ਦવਤੀਨਗਰੇ ਅਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਤਿਤ੍ਥਿਯਮਦਮਾਨਮਦ੍ਦਨਂ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਂ ਧਮ੍ਮਾਮਤਂ ਪਾਯੇਸਿ। ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Yadā pana sumano lokanāyako sunandavatīnagare ambarukkhamūle titthiyamadamānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā sattānaṃ koṭisahassaṃ dhammāmataṃ pāyesi. Ayaṃ dutiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
੮.
8.
‘‘ਯਮ੍ਹਿ ਕਾਲੇ ਮਹਾવੀਰੋ, ਓવਦੀ ਤਿਤ੍ਥਿਯੇ ਗਣੇ।
‘‘Yamhi kāle mahāvīro, ovadī titthiye gaṇe;
ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾ ਭਿਸਮਿਂਸੁ, ਦੁਤਿਯੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨੇ’’ਤਿ॥
Koṭisahassā bhisamiṃsu, dutiye dhammadesane’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਿਤ੍ਥਿਯੇ ਗਣੇਤਿ ਤਿਤ੍ਥਿਯਭੂਤੇ ਗਣੇ, ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਗਣੇ વਾ ‘‘ਤਿਤ੍ਥਿਯੇ ਅਭਿਮਦ੍ਦਨ੍ਤੋ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਮਦੇਸਯੀ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ ਕੇਚਿ।
Tattha titthiye gaṇeti titthiyabhūte gaṇe, titthiyānaṃ gaṇe vā ‘‘titthiye abhimaddanto, buddho dhammamadesayī’’ti paṭhanti keci.
ਯਦਾ ਪਨ ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਦੇવਤਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ ਨਿਰੋਧਕਥਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ – ‘‘ਕਥਂ ਨਿਰੋਧਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਕਥਂ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਥਂ ਨਿਰੋਧਾ વੁਟ੍ਠਹਨ੍ਤੀ’’ਤਿ? ਏવਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨਅਧਿਟ੍ਠਾਨવੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁ વਿਨਿਚ੍ਛਯਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਾ ਸਹ ਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਛਸੁ ਕਾਮਾવਚਰਦੇવਲੋਕੇਸੁ ਦੇવਾ ਚ ਨવਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇਸੁ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨੋ ਚ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਜਾਤਾ ਦ੍વਿਧਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤੋ ਨਰਸੁਨ੍ਦਰੇਨ ਅਰਿਨ੍ਦਮੇਨ ਨਾਮ ਰਞ੍ਞਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਾਯਨ੍ਹਸਮਯੇ ਸੁਮਨਦਸਬਲਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕਨਾਥਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਂਸੁ; ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਅਰਿਨ੍ਦਮੋ ਰਾਜਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨਿਰੋਧਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿ। ਤਤੋ ਭਗવਤਾ ਨਿਰੋਧਪਞ੍ਹੇ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤੇ ਨવੁਤਿਪਾਣਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Yadā pana dasasu cakkavāḷasahassesu devatā imasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā manussā ca nirodhakathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘kathaṃ nirodhaṃ samāpajjanti, kathaṃ nirodhasamāpannā honti, kathaṃ nirodhā vuṭṭhahantī’’ti? Evaṃ samāpajjanaadhiṭṭhānavuṭṭhānādīsu vinicchayaṃ kātuṃ asakkontā saha manussehi chasu kāmāvacaradevalokesu devā ca navasu brahmalokesu brahmāno ca dveḷhakajātā dvidhā ahesuṃ. Tato narasundarena arindamena nāma raññā saddhiṃ sāyanhasamaye sumanadasabalaṃ sabbalokanāthaṃ upasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā arindamo rājā bhagavantaṃ nirodhapañhaṃ pucchi. Tato bhagavatā nirodhapañhe vissajjite navutipāṇakoṭisahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
੯.
9.
‘‘ਯਦਾ ਦੇવਾ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ, ਸਮਗ੍ਗਾ ਏਕਮਾਨਸਾ।
‘‘Yadā devā manussā ca, samaggā ekamānasā;
ਨਿਰੋਧਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ, ਸਂਸਯਂ ਚਾਪਿ ਮਾਨਸਂ॥
Nirodhapañhaṃ pucchiṃsu, saṃsayaṃ cāpi mānasaṃ.
੧੦.
10.
‘‘ਤਦਾਪਿ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨੇ, ਨਿਰੋਧਪਰਿਦੀਪਨੇ।
‘‘Tadāpi dhammadesane, nirodhaparidīpane;
ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਤਤਿਯਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੂ’’ਤਿ॥
Navutikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਤਯੋ ਸਾવਕਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ ਮੇਖਲਨਗਰਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ વਸ੍ਸਂ વਸਿਤ੍વਾ ਪਠਮਪવਾਰਣਾਯ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸੇਨ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭਗવਾ ਪવਾਰੇਸਿ, ਅਯਂ ਪਠਮੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਅਥਾਪਰੇਨ ਸਮਯੇਨ ਸਙ੍ਕਸ੍ਸਨਗਰਸ੍ਸਾવਿਦੂਰੇ ਅਰਿਨ੍ਦਮਰਾਜਕੁਸਲਬਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇ ਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੇ ਕਨਕਪਬ੍ਬਤੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਸਰਦਸਮਯਰੁਚਿਰਕਰਨਿਕਰੋ ਦਿવਸਕਰੋ વਿਯ ਯੁਗਨ੍ਧਰਪਬ੍ਬਤੇ ਮੁਨਿવਰਦਿવਸਕਰੋ ਅਰਿਨ੍ਦਮਰਾਜਾਨਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਆਗਤਾਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਮੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬੇ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਾਜੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦਿવਸੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿ। ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਸੁਗਤਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ, ਤਦਾ ਸੁਮਨੋ ਭਗવਾ ਅਸੀਤਿਯਾ ਅਰਹਨ੍ਤਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿ, ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tassa pana sumanassa bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tattha paṭhamasannipāte mekhalanagaraṃ upanissāya vassaṃ vasitvā paṭhamapavāraṇāya arahantānaṃ koṭisahassena ehibhikkhupabbajjāya pabbajitena saddhiṃ bhagavā pavāresi, ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Athāparena samayena saṅkassanagarassāvidūre arindamarājakusalabalanibbatte yojanappamāṇe kanakapabbate nisinno saradasamayarucirakaranikaro divasakaro viya yugandharapabbate munivaradivasakaro arindamarājānaṃ parivāretvā āgatānaṃ purisānaṃ navutikoṭisahassāni dametvā sabbe ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā tasmiṃyeva divase arahattaṃ pattehi bhikkhūhi parivuto caturaṅgasamannāgate sannipāte pātimokkhaṃ uddisi. Ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Yadā pana sakko devarājā sugatadassanatthāya upasaṅkami, tadā sumano bhagavā asītiyā arahantakoṭisahassehi parivuto pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੧.
11.
‘‘ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ ਤਯੋ ਆਸੁਂ, ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, sumanassa mahesino;
ਖੀਣਾਸવਾਨਂ વਿਮਲਾਨਂ, ਸਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤਾਨ ਤਾਦਿਨਂ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
੧੨.
12.
‘‘વਸ੍ਸਂવੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਅਭਿਘੁਟ੍ਠੇ ਪવਾਰਣੇ।
‘‘Vassaṃvuṭṭhassa bhagavato, abhighuṭṭhe pavāraṇe;
ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸੇਹਿ, ਪવਾਰੇਸਿ ਤਥਾਗਤੋ॥
Koṭisatasahassehi, pavāresi tathāgato.
੧੩.
13.
‘‘ਤਤੋ ਪਰਂ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੇ, વਿਮਲੇ ਕਞ੍ਚਨਪਬ੍ਬਤੇ।
‘‘Tato paraṃ sannipāte, vimale kañcanapabbate;
ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਦੁਤਿਯੋ ਆਸਿ ਸਮਾਗਮੋ॥
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
੧੪.
14.
‘‘ਯਦਾ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ, ਬੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਨੁਪਾਗਮਿ।
‘‘Yadā sakko devarājā, buddhadassanupāgami;
ਅਸੀਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਤਤਿਯੋ ਆਸਿ ਸਮਾਗਮੋ’’ਤਿ॥
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyo āsi samāgamo’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਅਭਿਘੁਟ੍ਠੇ ਪવਾਰਣੇਤਿ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ, ਅਭਿਘੁਟ੍ਠਾਯ ਪવਾਰਣਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋਪਰਨ੍ਤਿ ਤਤੋ ਅਪਰਭਾਗੇ। ਕਞ੍ਚਨਪਬ੍ਬਤੇਤਿ ਕਨਕਮਯੇ ਪਬ੍ਬਤੇ। ਬੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਨੁਪਾਗਮੀਤਿ ਬੁਦ੍ਧਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਮੁਪਾਗਮਿ। ਤਦਾ ਕਿਰ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਅਤੁਲੋ ਨਾਮ ਨਾਗਰਾਜਾ ਅਹੋਸਿ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ। ਸੋ ‘‘ਲੋਕੇ ਬੁਦ੍ਧੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ ਸੁਤ੍વਾ ਞਾਤਿਗਣਪਰਿવੁਤੋ ਸਕਭવਨਾ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਭਿਕ੍ਖੁਪਰਿવਾਰਸ੍ਸ ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਦਿਬ੍ਬੇਹਿ ਤੁਰਿਯੇਹਿ ਉਪਹਾਰਂ ਕਾਰੇਤ੍વਾ ਮਹਾਦਾਨਂ ਪવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚੇਕਦੁਸ੍ਸਯੁਗਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਸਰਣੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋਪਿ ਨਂ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਅਨਾਗਤੇ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tattha abhighuṭṭhe pavāraṇeti liṅgavipallāso daṭṭhabbo, abhighuṭṭhāya pavāraṇāyāti attho. Tatoparanti tato aparabhāge. Kañcanapabbateti kanakamaye pabbate. Buddhadassanupāgamīti buddhadassanatthamupāgami. Tadā kira amhākaṃ bodhisatto atulo nāma nāgarājā ahosi mahiddhiko mahānubhāvo. So ‘‘loke buddho uppanno’’ti sutvā ñātigaṇaparivuto sakabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassabhikkhuparivārassa sumanassa bhagavato dibbehi turiyehi upahāraṃ kāretvā mahādānaṃ pavattetvā paccekadussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā ‘‘anāgate buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
੧੫.
15.
‘‘ਅਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ, ਨਾਗਰਾਜਾ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕੋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, nāgarājā mahiddhiko;
ਅਤੁਲੋ ਨਾਮ ਨਾਮੇਨ, ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਕੁਸਲਸਞ੍ਚਯੋ॥
Atulo nāma nāmena, ussannakusalasañcayo.
੧੬.
16.
‘‘ਤਦਾਹਂ ਨਾਗਭવਨਾ, ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਸਞਾਤਿਭਿ।
‘‘Tadāhaṃ nāgabhavanā, nikkhamitvā sañātibhi;
ਨਾਗਾਨਂ ਦਿਬ੍ਬਤੁਰਿਯੇਹਿ, ਸਸਙ੍ਘਂ ਜਿਨਮੁਪਟ੍ਠਹਿਂ॥
Nāgānaṃ dibbaturiyehi, sasaṅghaṃ jinamupaṭṭhahiṃ.
੧੭.
17.
‘‘ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ , ਅਨ੍ਨਪਾਨੇਨ ਤਪ੍ਪਯਿਂ।
‘‘Koṭisatasahassānaṃ , annapānena tappayiṃ;
ਪਚ੍ਚੇਕਦੁਸ੍ਸਯੁਗਂ ਦਤ੍વਾ, ਸਰਣਂ ਤਮੁਪਾਗਮਿਂ॥
Paccekadussayugaṃ datvā, saraṇaṃ tamupāgamiṃ.
੧੮.
18.
‘‘ਸੋਪਿ ਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ, ਸੁਮਨੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, sumano lokanāyako;
ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਅਯਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
੧੯.
19.
‘‘ਪਧਾਨਂ ਪਦਹਿਤ੍વਾਨ…ਪੇ॰… ਹੇਸ੍ਸਾਮ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਇਮਂ’’॥
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ’’.
ਯਥਾ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਬੁਦ੍ਧવਂਸੇ, ਏવਂ ਅਟ੍ਠ ਗਾਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾਤਿ।
Yathā koṇḍaññabuddhavaṃse, evaṃ aṭṭha gāthā vitthāretabbāti.
੨੦.
20.
‘‘ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਭਿਯ੍ਯੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦਯਿਂ।
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ਉਤ੍ਤਰਿਂ વਤਮਧਿਟ੍ਠਾਸਿਂ, ਦਸਪਾਰਮਿਪੂਰਿਯਾ’’ਤਿ॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā’’ti.
ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਮੇਖਲਂ ਨਾਮ ਨਗਰਂ ਅਹੋਸਿ, ਸੁਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਪਿਤਾ, ਸਿਰਿਮਾ ਨਾਮ ਦੇવੀ ਮਾਤਾ, ਸਰਣੋ ਚ ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋ ਚ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ, ਉਦੇਨੋ ਨਾਮੁਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਸੋਣਾ ਚ ਉਪਸੋਣਾ ਚ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ, ਨਾਗਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧਿ, ਨવੁਤਿਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧਂ ਸਰੀਰਂ, ਨવੁਤਿਯੇવ વਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਆਯੁਪ੍ਪਮਾਣਂ ਅਹੋਸਿ, વਟਂਸਿਕਾ ਨਾਮਸ੍ਸ ਮਹੇਸੀ ਦੇવੀ, ਅਨੂਪਮੋ ਨਾਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਅਹੋਸਿ, ਹਤ੍ਥਿਯਾਨੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਅਙ੍ਗਰਾਜਾ। ਅਙ੍ਗਾਰਾਮੇ વਸੀਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tassa pana sumanassa bhagavato mekhalaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, sirimā nāma devī mātā, saraṇo ca bhāvitatto ca dve aggasāvakā, udeno nāmupaṭṭhāko, soṇā ca upasoṇā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ, navutiyeva vassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi, vaṭaṃsikā nāmassa mahesī devī, anūpamo nāma putto ahosi, hatthiyānena nikkhami. Upaṭṭhāko aṅgarājā. Aṅgārāme vasīti. Tena vuttaṃ –
੨੧.
21.
‘‘ਨਗਰਂ ਮੇਖਲਂ ਨਾਮ, ਸੁਦਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Nagaraṃ mekhalaṃ nāma, sudatto nāma khattiyo;
ਸਿਰਿਮਾ ਨਾਮ ਜਨਿਕਾ, ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ॥
Sirimā nāma janikā, sumanassa mahesino.
੨੨.
22.
‘‘ਨવવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਅਗਾਰਂ ਅਜ੍ਝ ਸੋ વਸਿ।
‘‘Navavassasahassāni, agāraṃ ajjha so vasi;
ਚਨ੍ਦੋ ਸੁਚਨ੍ਦੋ વਟਂਸੋ ਚ, ਤਯੋ ਪਾਸਾਦਮੁਤ੍ਤਮਾ॥
Cando sucando vaṭaṃso ca, tayo pāsādamuttamā.
੨੩.
23.
‘‘ਤੇਸਟ੍ਠਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਨਾਰਿਯੋ ਸਮਲਙ੍ਕਤਾ।
‘‘Tesaṭṭhisatasahassāni, nāriyo samalaṅkatā;
વਟਂਸਿਕਾ ਨਾਮ ਨਾਰੀ, ਅਨੂਪਮੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਰਜੋ॥
Vaṭaṃsikā nāma nārī, anūpamo nāma atrajo.
੨੪.
24.
‘‘ਨਿਮਿਤ੍ਤੇ ਚਤੁਰੋ ਦਿਸ੍વਾ, ਹਤ੍ਥਿਯਾਨੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿ।
‘‘Nimitte caturo disvā, hatthiyānena nikkhami;
ਅਨੂਨਦਸਮਾਸਾਨਿ, ਪਧਾਨਂ ਪਦਹੀ ਜਿਨੋ॥
Anūnadasamāsāni, padhānaṃ padahī jino.
੨੫.
25.
‘‘ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨਾ ਯਾਚਿਤੋ ਸਨ੍ਤੋ, ਸੁਮਨੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Brahmunā yācito santo, sumano lokanāyako;
વਤ੍ਤਿ ਚਕ੍ਕਂ ਮਹਾવੀਰੋ, ਮੇਖਲੇ ਪੁਰਮੁਤ੍ਤਮੇ॥
Vatti cakkaṃ mahāvīro, mekhale puramuttame.
੨੬.
26.
‘‘ਸਰਣੋ ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ।
‘‘Saraṇo bhāvitatto ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ਉਦੇਨੋ ਨਾਮੁਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਸੁਮਨਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ॥
Udeno nāmupaṭṭhāko, sumanassa mahesino.
੨੭.
27.
‘‘ਸੋਣਾ ਚ ਉਪਸੋਣਾ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ।
‘‘Soṇā ca upasoṇā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ਸੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਮਿਤਯਸੋ, ਨਾਗਮੂਲੇ ਅਬੁਜ੍ਝਥ॥
Sopi buddho amitayaso, nāgamūle abujjhatha.
੨੮.
28.
‘‘વਰੁਣੋ ਚੇવ ਸਰਣੋ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗੁਪਟ੍ਠਕਾ।
‘‘Varuṇo ceva saraṇo ca, ahesuṃ aggupaṭṭhakā;
ਚਾਲਾ ਚ ਉਪਚਾਲਾ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗੁਪਟ੍ਠਿਕਾ॥
Cālā ca upacālā ca, ahesuṃ aggupaṭṭhikā.
੨੯.
29.
‘‘ਉਚ੍ਚਤ੍ਤਨੇਨ ਸੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਨવੁਤਿਹਤ੍ਥਮੁਗ੍ਗਤੋ।
‘‘Uccattanena so buddho, navutihatthamuggato;
ਕਞ੍ਚਨਗ੍ਘਿਯਸਙ੍ਕਾਸੋ, ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ વਿਰੋਚਤਿ॥
Kañcanagghiyasaṅkāso, dasasahassī virocati.
੩੦.
30.
‘‘ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਆਯੁ વਿਜ੍ਜਤਿ ਤਾવਦੇ।
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
ਤਾવਤਾ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋ ਸੋ, ਤਾਰੇਸਿ ਜਨਤਂ ਬਹੁਂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
੩੧.
31.
‘‘ਤਾਰਣੀਯੇ ਤਾਰਯਿਤ੍વਾ, ਬੋਧਨੀਯੇ ਚ ਬੋਧਯਿ।
‘‘Tāraṇīye tārayitvā, bodhanīye ca bodhayi;
ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਉਲ਼ੁਰਾਜਾવ ਅਤ੍ਥਮਿ॥
Parinibbāyi sambuddho, uḷurājāva atthami.
੩੨.
32.
‘‘ਤੇ ਚ ਖੀਣਾਸવਾ ਭਿਕ੍ਖੂ, ਸੋ ਚ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਸਾਦਿਸੋ।
‘‘Te ca khīṇāsavā bhikkhū, so ca buddho asādiso;
ਅਤੁਲਪ੍ਪਭਂ ਦਸ੍ਸਯਿਤ੍વਾ, ਨਿਬ੍ਬੁਤਾ ਤੇ ਮਹਾਯਸਾ॥
Atulappabhaṃ dassayitvā, nibbutā te mahāyasā.
੩੩.
33.
‘‘ਤਞ੍ਚ ਞਾਣਂ ਅਤੁਲਿਯਂ, ਤਾਨਿ ਚ ਅਤੁਲਾਨਿ ਰਤਨਾਨਿ।
‘‘Tañca ñāṇaṃ atuliyaṃ, tāni ca atulāni ratanāni;
ਸਬ੍ਬਂ ਤਮਨ੍ਤਰਹਿਤਂ, ਨਨੁ ਰਿਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾ॥
Sabbaṃ tamantarahitaṃ, nanu rittā sabbasaṅkhārā.
੩੪.
34.
‘‘ਸੁਮਨੋ ਯਸਧਰੋ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਅਙ੍ਗਾਰਾਮਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ।
‘‘Sumano yasadharo buddho, aṅgārāmamhi nibbuto;
ਤਤ੍ਥੇવ ਤਸ੍ਸ ਜਿਨਥੂਪੋ, ਚਤੁਯੋਜਨਮੁਗ੍ਗਤੋ’’ਤਿ॥
Tattheva tassa jinathūpo, catuyojanamuggato’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਕਞ੍ਚਨਗ੍ਘਿਯਸਙ੍ਕਾਸੋਤਿ વਿવਿਧਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਕਞ੍ਚਨਮਯਗ੍ਘਿਕਸਦਿਸਰੂਪਸੋਭੋ। ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਪਭਾਯ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁ વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਾਰਣੀਯੇਤਿ ਤਾਰਯਿਤਬ੍ਬੇ, ਤਾਰਯਿਤੁਂ વੁਤ੍ਤੇ ਸਬ੍ਬੇ ਬੁਦ੍ਧવੇਨੇਯ੍ਯੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਉਲ਼ੁਰਾਜਾવਾਤਿ ਚਨ੍ਦੋ વਿਯ। ਅਤ੍ਥਮੀਤਿ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ। ਕੇਚਿ ‘‘ਅਤ੍ਥਂ ਗਤੋ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਅਸਾਦਿਸੋਤਿ ਅਸਦਿਸੋ। ਮਹਾਯਸਾਤਿ ਮਹਾਕਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਦਾ ਮਹਾਪਰਿવਾਰਾ ਚ। ਤਞ੍ਚ ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਤਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ। ਅਤੁਲਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤੁਲ੍ਯਂ ਅਸਦਿਸਂ। ਸੇਸਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਮੇવਾਤਿ।
Tattha kañcanagghiyasaṅkāsoti vividharatanavicittakañcanamayagghikasadisarūpasobho. Dasasahassī virocatīti tassa pabhāya dasasahassīpi lokadhātu virocatīti attho. Tāraṇīyeti tārayitabbe, tārayituṃ vutte sabbe buddhaveneyyeti attho. Uḷurājāvāti cando viya. Atthamīti atthaṅgato. Keci ‘‘atthaṃ gato’’ti paṭhanti. Asādisoti asadiso. Mahāyasāti mahākittisaddā mahāparivārā ca. Tañca ñāṇanti taṃ sabbaññutaññāṇañca. Atuliyanti atulyaṃ asadisaṃ. Sesaṃ sabbattha uttānamevāti.
ਸੁਮਨਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sumanabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਚਤੁਤ੍ਥੋ ਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ।
Niṭṭhito catuttho buddhavaṃso.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਬੁਦ੍ਧવਂਸਪਾਲ਼ਿ • Buddhavaṃsapāḷi / ੬. ਸੁਮਨਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ • 6. Sumanabuddhavaṃso