| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya |
४. सुमनवग्गो
4. Sumanavaggo
१. सुमनसुत्तं
1. Sumanasuttaṃ
३१. एकं समयं…पे॰… अनाथपिण्डिकस्स आरामे। अथ खो सुमना राजकुमारी पञ्चहि रथसतेहि पञ्चहि राजकुमारिसतेहि परिवुता येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्ना खो सुमना राजकुमारी भगवन्तं एतदवोच –
31. Ekaṃ samayaṃ…pe… anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha kho sumanā rājakumārī pañcahi rathasatehi pañcahi rājakumārisatehi parivutā yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinnā kho sumanā rājakumārī bhagavantaṃ etadavoca –
‘‘इधस्सु, भन्ते, भगवतो द्वे सावका समसद्धा समसीला समपञ्ञा – एको दायको, एको अदायको। ते कायस्स भेदा परं मरणा सुगतिं सग्गं लोकं उपपज्जेय्युं। देवभूतानं पन नेसं 1, भन्ते, सिया विसेसो, सिया नानाकरण’’न्ति?
‘‘Idhassu, bhante, bhagavato dve sāvakā samasaddhā samasīlā samapaññā – eko dāyako, eko adāyako. Te kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjeyyuṃ. Devabhūtānaṃ pana nesaṃ 2, bhante, siyā viseso, siyā nānākaraṇa’’nti?
‘‘सिया, सुमने’’ति भगवा अवोच – ‘‘यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं देवभूतो समानो पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाति – दिब्बेन आयुना, दिब्बेन वण्णेन, दिब्बेन सुखेन, दिब्बेन यसेन, दिब्बेन आधिपतेय्येन। यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं देवभूतो समानो इमेहि पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाति’’।
‘‘Siyā, sumane’’ti bhagavā avoca – ‘‘yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ devabhūto samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti – dibbena āyunā, dibbena vaṇṇena, dibbena sukhena, dibbena yasena, dibbena ādhipateyyena. Yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ devabhūto samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti’’.
‘‘सचे पन ते, भन्ते, ततो चुता इत्थत्तं आगच्छन्ति, मनुस्सभूतानं पन नेसं, भन्ते, सिया विसेसो, सिया नानाकरण’’न्ति? ‘‘सिया, सुमने’’ति भगवा अवोच – ‘‘यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं मनुस्सभूतो समानो पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाति – मानुसकेन आयुना, मानुसकेन वण्णेन, मानुसकेन सुखेन, मानुसकेन यसेन, मानुसकेन आधिपतेय्येन। यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं मनुस्सभूतो समानो इमेहि पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाति’’।
‘‘Sace pana te, bhante, tato cutā itthattaṃ āgacchanti, manussabhūtānaṃ pana nesaṃ, bhante, siyā viseso, siyā nānākaraṇa’’nti? ‘‘Siyā, sumane’’ti bhagavā avoca – ‘‘yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ manussabhūto samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti – mānusakena āyunā, mānusakena vaṇṇena, mānusakena sukhena, mānusakena yasena, mānusakena ādhipateyyena. Yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ manussabhūto samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti’’.
‘‘सचे पन ते, भन्ते, उभो अगारस्मा अनगारियं पब्बजन्ति, पब्बजितानं पन नेसं, भन्ते , सिया विसेसो, सिया नानाकरण’’न्ति? ‘‘सिया, सुमने’’ति भगवा अवोच – ‘‘यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं पब्बजितो समानो पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाति – याचितोव बहुलं चीवरं परिभुञ्जति अप्पं अयाचितो, याचितोव बहुलं पिण्डपातं परिभुञ्जति अप्पं अयाचितो, याचितोव बहुलं सेनासनं परिभुञ्जति अप्पं अयाचितो, याचितोव बहुलं गिलानप्पच्चयभेसज्जपरिक्खारं परिभुञ्जति अप्पं अयाचितो। येहि खो पन सब्रह्मचारीहि सद्धिं विहरति त्यस्स मनापेनेव बहुलं कायकम्मेन समुदाचरन्ति अप्पं अमनापेन, मनापेनेव बहुलं वचीकम्मेन समुदाचरन्ति अप्पं अमनापेन, मनापेनेव बहुलं मनोकम्मेन समुदाचरन्ति अप्पं अमनापेन, मनापंयेव बहुलं उपहारं उपहरन्ति अप्पं अमनापं । यो सो, सुमने, दायको सो अमुं अदायकं पब्बजितो समानो इमेहि पञ्चहि ठानेहि अधिगण्हाती’’ति।
‘‘Sace pana te, bhante, ubho agārasmā anagāriyaṃ pabbajanti, pabbajitānaṃ pana nesaṃ, bhante , siyā viseso, siyā nānākaraṇa’’nti? ‘‘Siyā, sumane’’ti bhagavā avoca – ‘‘yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ pabbajito samāno pañcahi ṭhānehi adhigaṇhāti – yācitova bahulaṃ cīvaraṃ paribhuñjati appaṃ ayācito, yācitova bahulaṃ piṇḍapātaṃ paribhuñjati appaṃ ayācito, yācitova bahulaṃ senāsanaṃ paribhuñjati appaṃ ayācito, yācitova bahulaṃ gilānappaccayabhesajjaparikkhāraṃ paribhuñjati appaṃ ayācito. Yehi kho pana sabrahmacārīhi saddhiṃ viharati tyassa manāpeneva bahulaṃ kāyakammena samudācaranti appaṃ amanāpena, manāpeneva bahulaṃ vacīkammena samudācaranti appaṃ amanāpena, manāpeneva bahulaṃ manokammena samudācaranti appaṃ amanāpena, manāpaṃyeva bahulaṃ upahāraṃ upaharanti appaṃ amanāpaṃ . Yo so, sumane, dāyako so amuṃ adāyakaṃ pabbajito samāno imehi pañcahi ṭhānehi adhigaṇhātī’’ti.
‘‘सचे पन ते, भन्ते, उभो अरहत्तं पापुणन्ति, अरहत्तप्पत्तानं पन नेसं, भन्ते, सिया विसेसो, सिया नानाकरण’’न्ति? ‘‘एत्थ खो पनेसाहं, सुमने, न किञ्चि नानाकरणं वदामि, यदिदं विमुत्तिया विमुत्ति’’न्ति 3।
‘‘Sace pana te, bhante, ubho arahattaṃ pāpuṇanti, arahattappattānaṃ pana nesaṃ, bhante, siyā viseso, siyā nānākaraṇa’’nti? ‘‘Ettha kho panesāhaṃ, sumane, na kiñci nānākaraṇaṃ vadāmi, yadidaṃ vimuttiyā vimutti’’nti 4.
‘‘अच्छरियं, भन्ते, अब्भुतं, भन्ते! यावञ्चिदं, भन्ते, अलमेव दानानि दातुं अलं पुञ्ञानि कातुं; यत्र हि नाम देवभूतस्सापि उपकारानि पुञ्ञानि, मनुस्सभूतस्सापि उपकारानि पुञ्ञानि, पब्बजितस्सापि उपकारानि पुञ्ञानी’’ति। ‘‘एवमेतं, सुमने! अलञ्हि, सुमने, दानानि दातुं अलं पुञ्ञानि कातुं! देवभूतस्सापि उपकारानि पुञ्ञानि, मनुस्सभूतस्सापि उपकारानि पुञ्ञानि, पब्बजितस्सापि उपकारानि पुञ्ञानी’’ति ।
‘‘Acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante! Yāvañcidaṃ, bhante, alameva dānāni dātuṃ alaṃ puññāni kātuṃ; yatra hi nāma devabhūtassāpi upakārāni puññāni, manussabhūtassāpi upakārāni puññāni, pabbajitassāpi upakārāni puññānī’’ti. ‘‘Evametaṃ, sumane! Alañhi, sumane, dānāni dātuṃ alaṃ puññāni kātuṃ! Devabhūtassāpi upakārāni puññāni, manussabhūtassāpi upakārāni puññāni, pabbajitassāpi upakārāni puññānī’’ti .
इदमवोच भगवा। इदं वत्वान 5 सुगतो अथापरं एतदवोच सत्था –
Idamavoca bhagavā. Idaṃ vatvāna 6 sugato athāparaṃ etadavoca satthā –
‘‘यथापि चन्दो विमलो, गच्छं आकासधातुया।
‘‘Yathāpi cando vimalo, gacchaṃ ākāsadhātuyā;
सब्बे तारागणे लोके, आभाय अतिरोचति॥
Sabbe tārāgaṇe loke, ābhāya atirocati.
‘‘तथेव सीलसम्पन्नो, सद्धो पुरिसपुग्गलो।
‘‘Tatheva sīlasampanno, saddho purisapuggalo;
सब्बे मच्छरिनो लोके, चागेन अतिरोचति॥
Sabbe maccharino loke, cāgena atirocati.
‘‘यथापि मेघो थनयं, विज्जुमाली सतक्ककु।
‘‘Yathāpi megho thanayaṃ, vijjumālī satakkaku;
थलं निन्नञ्च पूरेति, अभिवस्सं वसुन्धरं॥
Thalaṃ ninnañca pūreti, abhivassaṃ vasundharaṃ.
‘‘एवं दस्सनसम्पन्नो, सम्मासम्बुद्धसावको।
‘‘Evaṃ dassanasampanno, sammāsambuddhasāvako;
मच्छरिं अधिगण्हाति, पञ्चठानेहि पण्डितो॥
Macchariṃ adhigaṇhāti, pañcaṭhānehi paṇḍito.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / १. सुमनसुत्तवण्णना • 1. Sumanasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. सुमनसुत्तवण्णना • 1. Sumanasuttavaṇṇanā
