Library / Tipiṭaka / ཏིཔིཊཀ • Tipiṭaka / ཨངྒུཏྟརནིཀཱཡ (ཨཊྛཀཐཱ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
༤. སུམནཝགྒོ
4. Sumanavaggo
༡. སུམནསུཏྟཝཎྞནཱ
1. Sumanasuttavaṇṇanā
༣༡. ཙཏུཏྠསྶ པཋམེ སུམནཱ རཱཛཀུམཱརཱིཏི མཧཱསཀྐཱརཾ ཀཏྭཱ པཏྠནཾ པཏྠེཏྭཱ ཨེཝཾ ལདྡྷནཱམཱ རཱཛཀཉྙཱ། ཝིཔསྶིསམྨཱསམྦུདྡྷཀཱལསྨིཾ ཧི ནཱགརེསུ ‘‘ཡུདྡྷམྤི ཀཏྭཱ སཏྠཱརཾ ཨམྷཱཀཾ གཎྷིསྶཱམཱ’’ཏི སེནཱཔཏིཾ ནིསྶཱཡ བུདྡྷཔྤམུཁཾ སངྒྷཾ ལབྷིཏྭཱ པཊིཔཱཊིཡཱ པུཉྙཱནི ཀཱཏུཾ ཨཱརདྡྷེསུ སབྦཔཋམདིཝསོ སེནཱཔཏིསྶ ཝཱརོ ཨཧོསི། ཏསྨིཾ དིཝསེ སེནཱཔཏི མཧཱདཱནཾ སཛྫེཏྭཱ ‘‘ཨཛྫ ཡཐཱ ཨཉྙོ ཀོཙི ཨེཀབྷིཀྑམྤི ན དེཏི, ཨེཝཾ རཀྑཐཱ’’ཏི སམནྟཱ པུརིསེ ཋཔེསི། ཏཾདིཝསཾ སེཊྛིབྷརིཡཱ རོདམཱནཱ པཉྩཧི ཀུམཱརིཀཱསཏེཧི སདྡྷིཾ ཀཱིལི༹ཏྭཱ ཨཱགཏཾ དྷཱིཏརཾ ཨཱཧ – ‘‘སཙེ, ཨམྨ, ཏཝ པིཏཱ ཛཱིཝེཡྻ, ཨཛྫཱཧཾ པཋམཾ དསབལཾ བྷོཛེཡྻ’’ནྟི། སཱ ཏཾ ཨཱཧ – ‘‘ཨམྨ, མཱ ཙིནྟཡི, ཨཧཾ ཏཐཱ ཀརིསྶཱམི, ཡཐཱ བུདྡྷཔྤམུཁོ སངྒྷོ ཨམྷཱཀཾ པཋམཾ བྷིཀྑཾ བྷུཉྫིསྶཏཱི’’ཏི། ཏཏོ སཏསཧསྶགྒྷནིཀཱཡ སུཝཎྞཔཱཏིཡཱ ནིརུདཀཔཱཡཱསཾ པཱུརེཏྭཱ སཔྤིམདྷུསཀྑརཱདཱིཧི ཨབྷིསངྑརིཏྭཱ ཨཉྙིསྶཱ པཱཏིཡཱ པཊིཀུཛྫིཏྭཱ ཏཾ སུམནམཱལཱགུལེ༹ཧི པརིཀྑིཔིཏྭཱ མཱལཱགུལ༹སདིསཾ ཀཏྭཱ བྷགཝཏོ གཱམཾ པཝིསནཝེལཱཡ སཡམེཝ ཨུཀྑིཔིཏྭཱ དྷཱཏིགཎཔརིཝུཏཱ གྷརཱ ནིཀྑམི།
31. Catutthassa paṭhame sumanā rājakumārīti mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃ laddhanāmā rājakaññā. Vipassisammāsambuddhakālasmiṃ hi nāgaresu ‘‘yuddhampi katvā satthāraṃ amhākaṃ gaṇhissāmā’’ti senāpatiṃ nissāya buddhappamukhaṃ saṅghaṃ labhitvā paṭipāṭiyā puññāni kātuṃ āraddhesu sabbapaṭhamadivaso senāpatissa vāro ahosi. Tasmiṃ divase senāpati mahādānaṃ sajjetvā ‘‘ajja yathā añño koci ekabhikkhampi na deti, evaṃ rakkhathā’’ti samantā purise ṭhapesi. Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā rodamānā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ kīḷitvā āgataṃ dhītaraṃ āha – ‘‘sace, amma, tava pitā jīveyya, ajjāhaṃ paṭhamaṃ dasabalaṃ bhojeyya’’nti. Sā taṃ āha – ‘‘amma, mā cintayi, ahaṃ tathā karissāmi, yathā buddhappamukho saṅgho amhākaṃ paṭhamaṃ bhikkhaṃ bhuñjissatī’’ti. Tato satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā nirudakapāyāsaṃ pūretvā sappimadhusakkharādīhi abhisaṅkharitvā aññissā pātiyā paṭikujjitvā taṃ sumanamālāguḷehi parikkhipitvā mālāguḷasadisaṃ katvā bhagavato gāmaṃ pavisanavelāya sayameva ukkhipitvā dhātigaṇaparivutā gharā nikkhami.
ཨནྟརཱམགྒེ སེནཱཔཏིནོ ཨུཔཊྛཱཀཱ, ‘‘ཨམྨ, མཱ ཨིཏོ ཨཱགམཱ’’ཏི ཝདནྟི། མཧཱཔུཉྙཱ ནཱམ མནཱཔཀཐཱ ཧོནྟི, ན ཙ ཏེསཾ པུནཔྤུནཾ བྷཎནྟཱནཾ ཀཐཱ པཊིཀྑིཔིཏུཾ སཀྐཱ ཧོཏི། སཱ ‘‘ཙཱུལ༹པིཏ, མཧཱཔིཏ, མཱཏུལ, ཀིསྶ ཏུམྷེ གནྟུཾ ན དེཐཱ’’ཏི ཨཱཧ། སེནཱཔཏིནཱ ‘‘ཨཉྙསྶ ཀསྶཙི ཁཱདནཱིཡཾ བྷོཛནཱིཡཾ མཱ དེཐཱ’’ཏི ཋཔིཏམྷ, ཨམྨཱཏི། ཀིཾ པན མམ ཧཏྠེ ཁཱདནཱིཡཾ བྷོཛནཱིཡཾ པསྶཐཱཏི? མཱལཱགུལ༹ཾ པསྶཱམཱཏི། ཀིཾ ཏུམྷཱཀཾ སེནཱཔཏི མཱལཱཔཱུཛམྤི ཀཱཏུཾ ན དེཏཱིཏི? དེཏི, ཨམྨཱཏི། ཏེན ཧི ཨཔེཐཱཏི བྷགཝནྟཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ‘‘མཱལཱགུལ༹ཾ གཎྷཐ བྷགཝཱ’’ཏི ཨཱཧ། བྷགཝཱ ཨེཀཾ སེནཱཔཏིསྶ ཨུཔཊྛཱཀཾ ཨོལོཀེཏྭཱ མཱལཱགུལ༹ཾ གཎྷཱཔེསི། སཱ བྷགཝནྟཾ ཝནྡིཏྭཱ ‘‘བྷཝཱབྷཝཱབྷིནིབྦཏྟིཡཾ མེ སཏི པརིཏསྶནཛཱིཝིཏཾ ནཱམ མཱ ཧོཏུ, ཨཡཾ སུམནམཱལཱ ཝིཡ ནིབྦཏྟནིབྦཏྟཊྛཱནེ པིཡཱཝ ཧོམི, ནཱམེན ཙ སུམནཱཡེཝཱ’’ཏི པཏྠནཾ ཀཏྭཱ སཏྠཱརཱ ‘‘སུཁིནཱི ཧོཧཱི’’ཏི ཝུཏྟཱ ཝནྡིཏྭཱ པདཀྑིཎཾ ཀཏྭཱ པཀྐཱམི།
Antarāmagge senāpatino upaṭṭhākā, ‘‘amma, mā ito āgamā’’ti vadanti. Mahāpuññā nāma manāpakathā honti, na ca tesaṃ punappunaṃ bhaṇantānaṃ kathā paṭikkhipituṃ sakkā hoti. Sā ‘‘cūḷapita, mahāpita, mātula, kissa tumhe gantuṃ na dethā’’ti āha. Senāpatinā ‘‘aññassa kassaci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ mā dethā’’ti ṭhapitamha, ammāti. Kiṃ pana mama hatthe khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passathāti? Mālāguḷaṃ passāmāti. Kiṃ tumhākaṃ senāpati mālāpūjampi kātuṃ na detīti? Deti, ammāti. Tena hi apethāti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mālāguḷaṃ gaṇhatha bhagavā’’ti āha. Bhagavā ekaṃ senāpatissa upaṭṭhākaṃ oloketvā mālāguḷaṃ gaṇhāpesi. Sā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘bhavābhavābhinibbattiyaṃ me sati paritassanajīvitaṃ nāma mā hotu, ayaṃ sumanamālā viya nibbattanibbattaṭṭhāne piyāva homi, nāmena ca sumanāyevā’’ti patthanaṃ katvā satthārā ‘‘sukhinī hohī’’ti vuttā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
བྷགཝཱཔི སེནཱཔཏིསྶ གེཧཾ གནྟྭཱ པཉྙཏྟཱསནེ ནིསཱིདི། སེནཱཔཏི ཡཱགུཾ གཧེཏྭཱ ཨུཔགཉྪི, སཏྠཱ ཧཏྠེན པཏྟཾ པིདཧི། ནིསིནྣོ, བྷནྟེ, བྷིཀྑུསངྒྷོཏི ། ཨཏྠི ནོ ཨེཀོ ཨནྟརཱམགྒེ པིཎྜཔཱཏོ ལདྡྷོཏི? མཱལཾ ཨཔནེཏྭཱ པིཎྜཔཱཏཾ ཨདྡས། ཙཱུལུ༹པཊྛཱཀོ ཨཱཧ – ‘‘སཱམི མཱལཱཏི མཾ ཝཏྭཱ མཱཏུགཱམོ ཝཉྩེསཱི’’ཏི། པཱཡཱསོ བྷགཝནྟཾ ཨཱདིཾ ཀཏྭཱ སབྦབྷིཀྑཱུནཾ པཧོསི། སེནཱཔཏི ཨཏྟནོ དེཡྻདྷམྨཾ ཨདཱསི། སཏྠཱ བྷཏྟཀིཙྩཾ ཀཏྭཱ མངྒལཾ ཝཏྭཱ པཀྐཱམི། སེནཱཔཏི ‘‘ཀཱ ནཱམ སཱ པིཎྜཔཱཏམདཱསཱི’’ཏི པུཙྪི། སེཊྛིདྷཱིཏཱ སཱམཱིཏི། སཔྤཉྙཱ ཨིཏྠཱི, ཨེཝརཱུཔཱཡ གྷརེ ཝསནྟིཡཱ པུརིསསྶ སགྒསམྤཏྟི ནཱམ ན དུལླབྷཱཏི ཀཾ ཨཱནེཏྭཱ ཛེཊྛཀཊྛཱནེ ཋཔེསི?
Bhagavāpi senāpatissa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi. Senāpati yāguṃ gahetvā upagañchi, satthā hatthena pattaṃ pidahi. Nisinno, bhante, bhikkhusaṅghoti . Atthi no eko antarāmagge piṇḍapāto laddhoti? Mālaṃ apanetvā piṇḍapātaṃ addasa. Cūḷupaṭṭhāko āha – ‘‘sāmi mālāti maṃ vatvā mātugāmo vañcesī’’ti. Pāyāso bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbabhikkhūnaṃ pahosi. Senāpati attano deyyadhammaṃ adāsi. Satthā bhattakiccaṃ katvā maṅgalaṃ vatvā pakkāmi. Senāpati ‘‘kā nāma sā piṇḍapātamadāsī’’ti pucchi. Seṭṭhidhītā sāmīti. Sappaññā itthī, evarūpāya ghare vasantiyā purisassa saggasampatti nāma na dullabhāti kaṃ ānetvā jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapesi?
སཱ པིཏུགེཧེ ཙ སེནཱཔཏིགེཧེ ཙ དྷནཾ གཧེཏྭཱ ཡཱཝཏཱཡུཀཾ ཏཐཱགཏསྶ དཱནཾ དཏྭཱ པུཉྙཱནི ཀརིཏྭཱ ཏཏོ ཙུཏཱ ཀཱམཱཝཙརདེཝལོཀེ ནིབྦཏྟི། ནིབྦཏྟཀྑཎེཡེཝ ཛཱཎུཔྤམཱཎེན ཨོདྷིནཱ སཀལཾ དེཝལོཀཾ པརིཔཱུརཡམཱནཾ སུམནཝསྶཾ ཝསྶི། དེཝཏཱ ‘‘ཨཡཾ ཨཏྟནཱཝ ཨཏྟནོ ནཱམཾ གཧེཏྭཱ ཨཱགཏཱ’’ཏི ‘‘སུམནཱ དེཝདྷཱིཏཱ’’ཏྭེཝསྶཱ ནཱམཾ ཨཀཾསུ། སཱ ཨེཀནཝུཏིཀཔྤེ དེཝེསུ ཙ མནུསྶེསུ ཙ སཾསརནྟཱི ནིབྦཏྟནིབྦཏྟཊྛཱནེ ཨཝིཛཧིཏསུམནཝསྶཱ ‘‘སུམནཱ སུམནཱ’’ཏྭེཝ ནཱམཱ ཨཧོསི། ཨིམསྨིཾ པན ཀཱལེ ཀོསལརཉྙོ ཨགྒམཧེསིཡཱ ཀུཙྪིསྨིཾ པཊིསནྡྷིཾ གཎྷི། ཏཱཔི པཉྩསཏཱ ཀུམཱརིཀཱ ཏཾདིཝསཉྙེཝ ཏསྨིཾ ཏསྨིཾ ཀུལེ པཊིསནྡྷིཾ གཧེཏྭཱ ཨེཀདིཝསེཡེཝ སབྦཱ མཱཏུཀུཙྪིཏོ ནིཀྑམིཾསུ། ཏཾཁཎཾཡེཝ ཛཱཎུཔྤམཱཎེན ཨོདྷིནཱ སུམནཝསྶཾ ཝསྶི། ཏཾ དིསྭཱ རཱཛཱ ‘‘པུབྦེ ཀཏཱབྷིནཱིཧཱརཱ ཨེསཱ བྷཝིསྶཏཱི’’ཏི ཏུཊྛམཱནསོ ‘‘དྷཱིཏཱ མེ ཨཏྟནཱཝ ཨཏྟནོ ནཱམཾ གཧེཏྭཱ ཨཱགཏཱ’’ཏི སུམནཱཏྭེཝསྶཱ ནཱམཾ ཀཏྭཱ ‘‘མཡ྄ཧཾ དྷཱིཏཱ ན ཨེཀིཀཱཝ ནིབྦཏྟིསྶཏཱི’’ཏི ནགརཾ ཝིཙིནཱཔེནྟོ ‘པཉྩ དཱརིཀཱསཏཱནི ཛཱཏཱནཱི’’ཏི སུཏྭཱ སབྦཱ ཨཏྟནཱཝ པོསཱཔེསི། མཱསེ མཱསེ སམྤཏེ ‘‘ཨཱནེཏྭཱ མམ དྷཱིཏུ དསྶེཐཱ’’ཏི ཨཱཧ། ཨེཝམེསཱ མཧཱསཀྐཱརཾ ཀཏྭཱ པཏྠནཾ པཏྠེཏྭཱ ཨེཝཾལདྡྷནཱམཱཏི ཝེདིཏབྦཱ།
Sā pitugehe ca senāpatigehe ca dhanaṃ gahetvā yāvatāyukaṃ tathāgatassa dānaṃ datvā puññāni karitvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbatti. Nibbattakkhaṇeyeva jāṇuppamāṇena odhinā sakalaṃ devalokaṃ paripūrayamānaṃ sumanavassaṃ vassi. Devatā ‘‘ayaṃ attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti ‘‘sumanā devadhītā’’tvevassā nāmaṃ akaṃsu. Sā ekanavutikappe devesu ca manussesu ca saṃsarantī nibbattanibbattaṭṭhāne avijahitasumanavassā ‘‘sumanā sumanā’’tveva nāmā ahosi. Imasmiṃ pana kāle kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Tāpi pañcasatā kumārikā taṃdivasaññeva tasmiṃ tasmiṃ kule paṭisandhiṃ gahetvā ekadivaseyeva sabbā mātukucchito nikkhamiṃsu. Taṃkhaṇaṃyeva jāṇuppamāṇena odhinā sumanavassaṃ vassi. Taṃ disvā rājā ‘‘pubbe katābhinīhārā esā bhavissatī’’ti tuṭṭhamānaso ‘‘dhītā me attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti sumanātvevassā nāmaṃ katvā ‘‘mayhaṃ dhītā na ekikāva nibbattissatī’’ti nagaraṃ vicināpento ‘pañca dārikāsatāni jātānī’’ti sutvā sabbā attanāva posāpesi. Māse māse sampate ‘‘ānetvā mama dhītu dassethā’’ti āha. Evamesā mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃladdhanāmāti veditabbā.
ཏསྶཱ སཏྟཝསྶིཀཀཱལེ ཨནཱཐཔིཎྜིཀེན ཝིཧཱརཾ ནིཊྛཱཔེཏྭཱ ཏཐཱགཏསྶ དཱུཏེ པེསིཏེ སཏྠཱ བྷིཀྑུསངྒྷཔརིཝཱརོ སཱཝཏྠིཾ ཨགམཱསི། ཨནཱཐཔིཎྜིཀོ གནྟྭཱ རཱཛཱནཾ ཨེཝམཱཧ – ‘‘མཧཱརཱཛ, སཏྠུ ཨིདྷཱགམནཾ ཨམྷཱཀམྤི མངྒལཾ ཏུམྷཱཀམྤི མངྒལམེཝ, སུམནཾ རཱཛཀུམཱརིཾ པཉྩཧི དཱརིཀཱསཏེཧི སདྡྷིཾ པུཎྞགྷཊེ ཙ གནྡྷམཱལཱདཱིནི ཙ གཱཧཱཔེཏྭཱ དསབལསྶ པཙྩུགྒམནཾ པེསེཐཱ’’ཏི། རཱཛཱ ‘‘སཱདྷུ མཧཱསེཊྛཱི’’ཏི ཏཐཱ ཨཀཱསི། སཱཔི རཉྙཱ ཝུཏྟནཡེནེཝ གནྟྭཱ སཏྠཱརཾ ཝནྡིཏྭཱ གནྡྷམཱལཱདཱིཧི པཱུཛེཏྭཱ ཨེཀམནྟཾ ཨཊྛཱསི། སཏྠཱ ཏསྶཱ དྷམྨཾ དེསེསི། སཱ པཉྩཧི ཀུམཱརིཀཱསཏེཧི སདྡྷིཾ སོཏཱཔཏྟིཕལེ པཏིཊྛཱསི། ཨཉྙཱནིཔི པཉྩ དཱརིཀཱསཏཱནི པཉྩ མཱཏུགཱམསཏཱནི པཉྩ ཨུཔཱསཀསཏཱནི ཏསྨིཾཡེཝ ཁཎེ སོཏཱཔཏྟིཕལཾ པཱཔུཎིཾསུ། ཨེཝཾ ཏསྨིཾ དིཝསེ ཨནྟརཱམགྒེཡེཝ དྭེ སོཏཱཔནྣསཧསྶཱནི ཛཱཏཱནི།
Tassā sattavassikakāle anāthapiṇḍikena vihāraṃ niṭṭhāpetvā tathāgatassa dūte pesite satthā bhikkhusaṅghaparivāro sāvatthiṃ agamāsi. Anāthapiṇḍiko gantvā rājānaṃ evamāha – ‘‘mahārāja, satthu idhāgamanaṃ amhākampi maṅgalaṃ tumhākampi maṅgalameva, sumanaṃ rājakumāriṃ pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ puṇṇaghaṭe ca gandhamālādīni ca gāhāpetvā dasabalassa paccuggamanaṃ pesethā’’ti. Rājā ‘‘sādhu mahāseṭṭhī’’ti tathā akāsi. Sāpi raññā vuttanayeneva gantvā satthāraṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tassā dhammaṃ desesi. Sā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Aññānipi pañca dārikāsatāni pañca mātugāmasatāni pañca upāsakasatāni tasmiṃyeva khaṇe sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ tasmiṃ divase antarāmaggeyeva dve sotāpannasahassāni jātāni.
ཡེན བྷགཝཱ ཏེནུཔསངྐམཱིཏི ཀསྨཱ ཨུཔསངྐམཱིཏི? པཉྷཾ པུཙྪིཏུཀཱམཏཱཡ། ཀསྶཔསམྨཱསམྦུདྡྷཀཱལེ ཀིར སཧཱཡཀཱ དྭེ བྷིཀྑཱུ ཨཧེསུཾ། ཏེསུ ཨེཀོ སཱརཎཱིཡདྷམྨཾ པཱུརེཏི, ཨེཀོ བྷཏྟགྒཝཏྟཾ། སཱརཎཱིཡདྷམྨཔཱུརཀོ ཨིཏརཾ ཨཱཧ – ‘‘ཨཱཝུསོ, ཨདིནྣསྶ ཕལཾ ནཱམ ནཏྠི, ཨཏྟནཱ ལདྡྷཾ པརེསཾ དཏྭཱ བྷུཉྫིཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི། ཨིཏརོ པན ཨཱཧ – ‘‘ཨཱཝུསོ, ཏྭཾ ན ཛཱནཱསི, དེཡྻདྷམྨཾ ནཱམ ཝིནིཔཱཏེཏུཾ ན ཝཊྚཏི, ཨཏྟནོ ཡཱཔནམཏྟམེཝ གཎྷནྟེན བྷཏྟགྒཝཏྟཾ པཱུརེཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི། ཏེསུ ཨེཀོཔི ཨེཀཾ ཨཏྟནོ ཨོཝཱདེ ཨོཏཱརེཏུཾ ནཱསཀྑི། དྭེཔི ཨཏྟནོ པཊིཔཏྟིཾ པཱུརེཏྭཱ ཏཏོ ཙུཏཱ ཀཱམཱཝཙརདེཝལོཀེ ནིབྦཏྟིཾསུ། ཏཏྠ སཱརཎཱིཡདྷམྨཔཱུརཀོ ཨིཏརཾ པཉྩཧི དྷམྨེཧི ཨདྷིགཎྷི།
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkamīti? Pañhaṃ pucchitukāmatāya. Kassapasammāsambuddhakāle kira sahāyakā dve bhikkhū ahesuṃ. Tesu eko sāraṇīyadhammaṃ pūreti, eko bhattaggavattaṃ. Sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ āha – ‘‘āvuso, adinnassa phalaṃ nāma natthi, attanā laddhaṃ paresaṃ datvā bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. Itaro pana āha – ‘‘āvuso, tvaṃ na jānāsi, deyyadhammaṃ nāma vinipātetuṃ na vaṭṭati, attano yāpanamattameva gaṇhantena bhattaggavattaṃ pūretuṃ vaṭṭatī’’ti. Tesu ekopi ekaṃ attano ovāde otāretuṃ nāsakkhi. Dvepi attano paṭipattiṃ pūretvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbattiṃsu. Tattha sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ pañcahi dhammehi adhigaṇhi.
ཨེཝཾ ཏེ དེཝེསུ ཙ མནུསྶེསུ ཙ སཾསརནྟཱ ཨེཀཾ བུདྡྷནྟརཾ ཁེཔེཏྭཱ ཨིམསྨིཾ ཀཱལེ སཱཝཏྠིཡཾ ནིབྦཏྟིཾསུ། སཱརཎཱིཡདྷམྨཔཱུརཀོ ཀོསལརཉྙོ ཨགྒམཧེསིཡཱ ཀུཙྪིསྨིཾ པཊིསནྡྷིཾ གཎྷི , ཨིཏརོ ཏསྶཱཡེཝ ཨུཔཊྛཱཀཨིཏྠིཡཱ ཀུཙྪིསྨིཾ པཊིསནྡྷིཾ གཎྷི། ཏེ དྭེཔི ཛནཱ ཨེཀདིཝསེནེཝ ཛཱཡིཾསུ། ཏེ ནཱམགྒཧཎདིཝསེ ནྷཱཔེཏྭཱ སིརིགབྦྷེ ནིཔཛྫཱཔེཏྭཱ དྭིནྣམྤི མཱཏརོ བཧི སཀྐཱརཾ སཾཝིདཧིཾསུ། ཏེསུ སཱརཎཱིཡདྷམྨཔཱུརཀོ ཨཀྑཱིནི ཨུམྨཱིལེཏྭཱ མཧནྟཾ སེཏཙྪཏྟཾ སུཔཉྙཏྟཾ སིརིསཡནཾ ཨལངྐཏཔཊིཡཏྟཉྩ ནིཝེསནཾ དིསྭཱ ‘‘ཨེཀསྨིཾ རཱཛཀུལེ ནིབྦཏྟོསྨཱི’’ཏི ཨཉྙཱསི། སོ ‘‘ཀིཾ ནུ ཁོ ཀམྨཾ ཀཏྭཱ ཨིདྷ ནིབྦཏྟོསྨཱི’’ཏི ཨཱཝཛྫེནྟོ ‘‘སཱརཎཱིཡདྷམྨནིསྶནྡེནཱ’’ཏི ཉཏྭཱ ‘‘སཧཱཡོ མེ ཀུཧིཾ ནུ ཁོ ནིབྦཏྟོ’’ཏི ཨཱཝཛྫེནྟོ ནཱིཙསཡནེ ནིཔནྣཾ དིསྭཱ ‘‘ཨཡཾ བྷཏྟགྒཝཏྟཾ པཱུརེམཱིཏི མམ ཝཙནཾ ན གཎྷི, ཨིམསྨིཾ ཨིདཱནི ཏཾ ཋཱནེ ནིགྒཎྷིཏུཾ ཝཊྚཏཱི’’ཏི ‘‘སམྨ མམ ཝཙནཾ ནཱཀཱསཱི’’ཏི ཨཱཧ། ཨཐ ཀིཾ ཛཱཏནྟི། པསྶ མཡ྄ཧཾ སམྤཏྟིཾ, སེཏཙྪཏྟསྶ ཧེཊྛཱ སིརིསཡནེ ནིཔནྣོསྨི, ཏྭཾ ནཱིཙམཉྩེ ཐདྡྷཨཏྠརཎམཏྟེ ནིཔནྣོསཱིཏི། ཀིཾ པན ཏྭཾ ཨེཏཾ ནིསྶཱཡ མཱནཾ ཀརོསི, ནནུ ཝེལུ༹སལཱཀཱཧི ཀཏྭཱ པིལོཏིཀཱཡ པལིཝེཋིཏཾ སབྦམེཏཾ པཐཝཱིདྷཱཏུམཏྟམེཝཱཏི?
Evaṃ te devesu ca manussesu ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepetvā imasmiṃ kāle sāvatthiyaṃ nibbattiṃsu. Sāraṇīyadhammapūrako kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi , itaro tassāyeva upaṭṭhākaitthiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Te dvepi janā ekadivaseneva jāyiṃsu. Te nāmaggahaṇadivase nhāpetvā sirigabbhe nipajjāpetvā dvinnampi mātaro bahi sakkāraṃ saṃvidahiṃsu. Tesu sāraṇīyadhammapūrako akkhīni ummīletvā mahantaṃ setacchattaṃ supaññattaṃ sirisayanaṃ alaṅkatapaṭiyattañca nivesanaṃ disvā ‘‘ekasmiṃ rājakule nibbattosmī’’ti aññāsi. So ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā idha nibbattosmī’’ti āvajjento ‘‘sāraṇīyadhammanissandenā’’ti ñatvā ‘‘sahāyo me kuhiṃ nu kho nibbatto’’ti āvajjento nīcasayane nipannaṃ disvā ‘‘ayaṃ bhattaggavattaṃ pūremīti mama vacanaṃ na gaṇhi, imasmiṃ idāni taṃ ṭhāne niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘samma mama vacanaṃ nākāsī’’ti āha. Atha kiṃ jātanti. Passa mayhaṃ sampattiṃ, setacchattassa heṭṭhā sirisayane nipannosmi, tvaṃ nīcamañce thaddhaattharaṇamatte nipannosīti. Kiṃ pana tvaṃ etaṃ nissāya mānaṃ karosi, nanu veḷusalākāhi katvā pilotikāya paliveṭhitaṃ sabbametaṃ pathavīdhātumattamevāti?
སུམནཱ ཏེསཾ ཀཐཾ སུཏྭཱ ‘‘མམ བྷཱཏིཀཱནཾ སནྟིཀེ ཀོཙི ནཏྠཱི’’ཏི ཏེསཾ སམཱིཔཾ གཙྪནྟཱི དྭཱརཾ ནིསྶཱཡ ཋིཏཱ ‘‘དྷཱཏཱུ’’ཏི ཝཙནཾ སུཏྭཱ ‘‘ཨིདཾ དྷཱཏཱུཏི ཝཙནཾ བཧིདྡྷཱ ནཏྠི། མམ བྷཱཏིཀཱ སམཎདེཝཔུཏྟཱ བྷཝིསྶནྟཱི’’ཏི ཙིནྟེཏྭཱ – ‘‘སཙཱཧཾ ‘ཨིམེ ཨེཝཾ ཀཐེནྟཱི’ཏི མཱཏཱཔིཏཱུནཾ ཀཐེསྶཱམི, ‘ཨམནུསྶཱ ཨེཏེ’ཏི ནཱིཧརཱཔེསྶནྟི། ཨིདཾ ཀཱརཎཾ ཨཉྙསྶ ཨཀཐེཏྭཱ ཀངྑཙྪེདཀཾ པུརིསཧེརཉྙིཀཾ མམ པིཏརཾ མཧཱགོཏམདསབལཾཡེཝ པུཙྪིསྶཱམཱི’’ཏི བྷུཏྟཔཱཏརཱསཱ རཱཛཱནཾ ཨུཔསངྐམིཏྭཱ ‘‘དསབལསྶ ཨུཔཊྛཱནཾ གམིསྶཱམཱི’’ཏི ཨཱཧ། རཱཛཱ པཉྩ རཐསཏཱནི ཡོཛཱཔེསི། ཛམྦུདཱིཔཏལསྨིཉྷི ཏིསྶོཝ ཀུམཱརིཡོ པིཏཱུནཾ སནྟིཀཱ པཉྩ རཐསཏཱནི ལབྷིཾསུ – བིམྦིསཱརརཉྙོ དྷཱིཏཱ ཙུནྡཱི རཱཛཀཉྙཱ, དྷནཉྩཡསྶ སེཊྛིསྶ དྷཱིཏཱ ཝིསཱཁཱ, ཨཡཾ སུམནཱ རཱཛཀཉྙཱཏི། སཱ གནྡྷམཱལཾ ཨཱདཱཡ རཐེ ཋིཏཱ པཉྩརཐསཏཔརིཝཱརཱ ‘‘ཨིམཾ པཉྷཾ པུཙྪིསྶཱམཱི’’ཏི ཡེན བྷགཝཱ ཏེནུཔསངྐམི།
Sumanā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘mama bhātikānaṃ santike koci natthī’’ti tesaṃ samīpaṃ gacchantī dvāraṃ nissāya ṭhitā ‘‘dhātū’’ti vacanaṃ sutvā ‘‘idaṃ dhātūti vacanaṃ bahiddhā natthi. Mama bhātikā samaṇadevaputtā bhavissantī’’ti cintetvā – ‘‘sacāhaṃ ‘ime evaṃ kathentī’ti mātāpitūnaṃ kathessāmi, ‘amanussā ete’ti nīharāpessanti. Idaṃ kāraṇaṃ aññassa akathetvā kaṅkhacchedakaṃ purisaheraññikaṃ mama pitaraṃ mahāgotamadasabalaṃyeva pucchissāmī’’ti bhuttapātarāsā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘dasabalassa upaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti āha. Rājā pañca rathasatāni yojāpesi. Jambudīpatalasmiñhi tissova kumāriyo pitūnaṃ santikā pañca rathasatāni labhiṃsu – bimbisārarañño dhītā cundī rājakaññā, dhanañcayassa seṭṭhissa dhītā visākhā, ayaṃ sumanā rājakaññāti. Sā gandhamālaṃ ādāya rathe ṭhitā pañcarathasataparivārā ‘‘imaṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti yena bhagavā tenupasaṅkami.
ཨིདྷསྶཱུཏི ཨིདྷ བྷཝེཡྻུཾ། ཨེཀོ དཱཡཀོཏི ཨེཀོ ཨཏྟནཱ ལདྡྷལཱབྷཏོ པརསྶ དཏྭཱ པརིབྷུཉྫནཀོ སཱརཎཱིཡདྷམྨཔཱུརཀོ། ཨེཀོ ཨདཱཡཀོཏི ཨེཀོ ཨཏྟནཱ ལདྡྷཾ པརསྶ ཨདཏྭཱ པརིབྷུཉྫནཀོ བྷཏྟགྒཝཏྟཔཱུརཀོ། དེཝབྷཱུཏཱནཾ པན ནེསནྟི དེཝབྷཱུཏཱནཾ ཨེཏེསཾ། ཨདྷིགཎྷཱཏཱིཏི ཨདྷིབྷཝིཏྭཱ གཎྷཱཏི ཨཛ྄ཛྷོཏྠརཏི ཨཏིསེཏི། ཨཱདྷིཔཏེཡྻེནཱཏི ཛེཊྛཀཀཱརཎེན། ཨིམེཧི པཉྩཧི ཋཱནེཧཱིཏི སེསདེཝེ སཀྐོ དེཝརཱཛཱ ཝིཡ ཨིམེཧི པཉྩཧི ཀཱརཎེཧི ཨདྷིགཎྷཱཏི། མཱནུསཀེནཱཏིཨཱདཱིསུ ཨཱཡུནཱ མཧཱཀསྶཔཏྠེརོ ཝིཡ བཱཀུལཏྠེརོ ཝིཡ ཨཱནནྡཏྠེརོ ཝིཡ ཙ, ཝཎྞེན མཧཱགཏིམྦཨབྷཡཏྠེརོ ཝིཡ བྷཎྜཱགཱརཨམཙྩོ ཝིཡ ཙ, སུཁེན རཊྛཔཱལཀུལཔུཏྟོ ཝིཡ སོཎསེཊྛིཔུཏྟོ ཝིཡ ཡསདཱརཀོ ཝིཡ ཙ, ཡསེན དྷམྨཱསོཀོ ཝིཡ, ཏཐཱ ཨཱདྷིཔཙྩེནཱཏི ཨིམེཧི པཉྩཧི ཀཱརཎེཧི ཨཏིརེཀོ ཛེཊྛཀོ ཧོཏི།
Idhassūti idha bhaveyyuṃ. Eko dāyakoti eko attanā laddhalābhato parassa datvā paribhuñjanako sāraṇīyadhammapūrako. Eko adāyakoti eko attanā laddhaṃ parassa adatvā paribhuñjanako bhattaggavattapūrako. Devabhūtānaṃ pana nesanti devabhūtānaṃ etesaṃ. Adhigaṇhātīti adhibhavitvā gaṇhāti ajjhottharati atiseti. Ādhipateyyenāti jeṭṭhakakāraṇena. Imehi pañcahi ṭhānehīti sesadeve sakko devarājā viya imehi pañcahi kāraṇehi adhigaṇhāti. Mānusakenātiādīsu āyunā mahākassapatthero viya bākulatthero viya ānandatthero viya ca, vaṇṇena mahāgatimbaabhayatthero viya bhaṇḍāgāraamacco viya ca, sukhena raṭṭhapālakulaputto viya soṇaseṭṭhiputto viya yasadārako viya ca, yasena dhammāsoko viya, tathā ādhipaccenāti imehi pañcahi kāraṇehi atireko jeṭṭhako hoti.
ཡཱཙིཏོཝ བཧུལནྟི བཱཀུལཏྠེར-སཱིཝལིཏྠེར-ཨཱནནྡཏྠེརཱདཡོ ཝིཡ ཡཱཙིཏོཝ བཧུལཾ ཙཱིཝརཱདཱིནི པརིབྷུཉྫཏཱིཏི ཨིམེཧི ཀཱརཎེཧི ཨཏིརེཀོ ཧོཏི ཛེཊྛཀོ། ཡདིདཾ ཝིམུཏྟིཡཱ ཝིམུཏྟིནྟི ཡཾ ཨེཀསྶ ཝིམུཏྟིཡཱ སདྡྷིཾ ཨིཏརསྶ ཝིམུཏྟིཾ ཨཱརབྦྷ ནཱནཱཀརཎཾ ཝཏྟབྦཾ བྷཝེཡྻ, ཏཾ ན ཝདཱམཱིཏི ཨཏྠོ། སཏྟཝསྶིཀདཱརཀོ ཝཱ ཧི ཝིམུཏྟིཾ པཊིཝིཛ྄ཛྷཏུ ཝསྶསཏིཀཏྠེརོ ཝཱ བྷིཀྑུ ཝཱ བྷིཀྑུནཱི ཝཱ ཨུཔཱསཀོ ཝཱ ཨུཔཱསིཀཱ ཝཱ དེཝོ ཝཱ མཱརོ ཝཱ བྲཧྨཱ ཝཱ, པཊིཝིདྡྷལོཀུཏྟརམགྒེ ནཱནཏྟཾ ནཱམ ནཏྠི། ཨལམེཝཱཏི ཡུཏྟམེཝ། ཡཏྲ ཧི ནཱམཱཏི ཡཱནི ནཱམ།
Yācitova bahulanti bākulatthera-sīvalitthera-ānandattherādayo viya yācitova bahulaṃ cīvarādīni paribhuñjatīti imehi kāraṇehi atireko hoti jeṭṭhako. Yadidaṃ vimuttiyā vimuttinti yaṃ ekassa vimuttiyā saddhiṃ itarassa vimuttiṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vattabbaṃ bhaveyya, taṃ na vadāmīti attho. Sattavassikadārako vā hi vimuttiṃ paṭivijjhatu vassasatikatthero vā bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā māro vā brahmā vā, paṭividdhalokuttaramagge nānattaṃ nāma natthi. Alamevāti yuttameva. Yatra hi nāmāti yāni nāma.
གཙྪཾ ཨཱཀཱསདྷཱཏུཡཱཏི ཨཱཀཱསེན གཙྪནྟོ། སདྡྷོཏི རཏནཏྟཡགུཎཱནཾ སདྡྷཱཏཱ། ཐནཡནྟི གཛྫནྟོ། ཝིཛྫུམཱལཱིཏི མཱལཱསདིསཱཡ མེགྷམུཁེ ཙརནྟིཡཱ ཝིཛྫུལཏཱཡ སམནྣཱགཏོ། སཏཀྐཀཱུཏི སཏཀཱུཊོ, ཨིཏོ ཙིཏོ ཙ ཨུཊྛིཏེན ཝལཱཧཀཀཱུཊསཏེན སམནྣཱགཏོཏི ཨཏྠོ། དསྶནསམྤནྣོཏི སོཏཱཔནྣོ། བྷོགཔརིབྱཱུལ༹ྷོཏི ཨུདཀོགྷེན ཝིཡ དཱནཝསེན དཱིཡམཱནེཧི བྷོགེཧི པརིབྱཱུལ༹ྷོ, དེཝལོཀཾ སམྤཱཔིཏོཏི ཨཏྠོ། པེཙྩཱཏི པརལོཀེ། སགྒེ པམོདཏཱིཏི ཡསྨིཾ སགྒེ ཨུཔྤཛྫཏི, ཏཏྠེཝ མོདཏཱིཏི།
Gacchaṃ ākāsadhātuyāti ākāsena gacchanto. Saddhoti ratanattayaguṇānaṃ saddhātā. Thanayanti gajjanto. Vijjumālīti mālāsadisāya meghamukhe carantiyā vijjulatāya samannāgato. Satakkakūti satakūṭo, ito cito ca uṭṭhitena valāhakakūṭasatena samannāgatoti attho. Dassanasampannoti sotāpanno. Bhogaparibyūḷhoti udakoghena viya dānavasena dīyamānehi bhogehi paribyūḷho, devalokaṃ sampāpitoti attho. Peccāti paraloke. Sagge pamodatīti yasmiṃ sagge uppajjati, tattheva modatīti.
Related texts:
ཏིཔིཊཀ (མཱུལ) • Tipiṭaka (Mūla) / སུཏྟཔིཊཀ • Suttapiṭaka / ཨངྒུཏྟརནིཀཱཡ • Aṅguttaranikāya / ༡. སུམནསུཏྟཾ • 1. Sumanasuttaṃ
ཊཱིཀཱ • Tīkā / སུཏྟཔིཊཀ (ཊཱིཀཱ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / ཨངྒུཏྟརནིཀཱཡ (ཊཱིཀཱ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ༡. སུམནསུཏྟཝཎྞནཱ • 1. Sumanasuttavaṇṇanā