Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ (അട്ഠകഥാ) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
൪. സുമനവഗ്ഗോ
4. Sumanavaggo
൧. സുമനസുത്തവണ്ണനാ
1. Sumanasuttavaṇṇanā
൩൧. ചതുത്ഥസ്സ പഠമേ സുമനാ രാജകുമാരീതി മഹാസക്കാരം കത്വാ പത്ഥനം പത്ഥേത്വാ ഏവം ലദ്ധനാമാ രാജകഞ്ഞാ. വിപസ്സിസമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലസ്മിം ഹി നാഗരേസു ‘‘യുദ്ധമ്പി കത്വാ സത്ഥാരം അമ്ഹാകം ഗണ്ഹിസ്സാമാ’’തി സേനാപതിം നിസ്സായ ബുദ്ധപ്പമുഖം സങ്ഘം ലഭിത്വാ പടിപാടിയാ പുഞ്ഞാനി കാതും ആരദ്ധേസു സബ്ബപഠമദിവസോ സേനാപതിസ്സ വാരോ അഹോസി. തസ്മിം ദിവസേ സേനാപതി മഹാദാനം സജ്ജേത്വാ ‘‘അജ്ജ യഥാ അഞ്ഞോ കോചി ഏകഭിക്ഖമ്പി ന ദേതി, ഏവം രക്ഖഥാ’’തി സമന്താ പുരിസേ ഠപേസി. തംദിവസം സേട്ഠിഭരിയാ രോദമാനാ പഞ്ചഹി കുമാരികാസതേഹി സദ്ധിം കീളിത്വാ ആഗതം ധീതരം ആഹ – ‘‘സചേ, അമ്മ, തവ പിതാ ജീവേയ്യ, അജ്ജാഹം പഠമം ദസബലം ഭോജേയ്യ’’ന്തി. സാ തം ആഹ – ‘‘അമ്മ, മാ ചിന്തയി, അഹം തഥാ കരിസ്സാമി, യഥാ ബുദ്ധപ്പമുഖോ സങ്ഘോ അമ്ഹാകം പഠമം ഭിക്ഖം ഭുഞ്ജിസ്സതീ’’തി. തതോ സതസഹസ്സഗ്ഘനികായ സുവണ്ണപാതിയാ നിരുദകപായാസം പൂരേത്വാ സപ്പിമധുസക്ഖരാദീഹി അഭിസങ്ഖരിത്വാ അഞ്ഞിസ്സാ പാതിയാ പടികുജ്ജിത്വാ തം സുമനമാലാഗുളേഹി പരിക്ഖിപിത്വാ മാലാഗുളസദിസം കത്വാ ഭഗവതോ ഗാമം പവിസനവേലായ സയമേവ ഉക്ഖിപിത്വാ ധാതിഗണപരിവുതാ ഘരാ നിക്ഖമി.
31. Catutthassa paṭhame sumanā rājakumārīti mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃ laddhanāmā rājakaññā. Vipassisammāsambuddhakālasmiṃ hi nāgaresu ‘‘yuddhampi katvā satthāraṃ amhākaṃ gaṇhissāmā’’ti senāpatiṃ nissāya buddhappamukhaṃ saṅghaṃ labhitvā paṭipāṭiyā puññāni kātuṃ āraddhesu sabbapaṭhamadivaso senāpatissa vāro ahosi. Tasmiṃ divase senāpati mahādānaṃ sajjetvā ‘‘ajja yathā añño koci ekabhikkhampi na deti, evaṃ rakkhathā’’ti samantā purise ṭhapesi. Taṃdivasaṃ seṭṭhibhariyā rodamānā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ kīḷitvā āgataṃ dhītaraṃ āha – ‘‘sace, amma, tava pitā jīveyya, ajjāhaṃ paṭhamaṃ dasabalaṃ bhojeyya’’nti. Sā taṃ āha – ‘‘amma, mā cintayi, ahaṃ tathā karissāmi, yathā buddhappamukho saṅgho amhākaṃ paṭhamaṃ bhikkhaṃ bhuñjissatī’’ti. Tato satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā nirudakapāyāsaṃ pūretvā sappimadhusakkharādīhi abhisaṅkharitvā aññissā pātiyā paṭikujjitvā taṃ sumanamālāguḷehi parikkhipitvā mālāguḷasadisaṃ katvā bhagavato gāmaṃ pavisanavelāya sayameva ukkhipitvā dhātigaṇaparivutā gharā nikkhami.
അന്തരാമഗ്ഗേ സേനാപതിനോ ഉപട്ഠാകാ, ‘‘അമ്മ, മാ ഇതോ ആഗമാ’’തി വദന്തി. മഹാപുഞ്ഞാ നാമ മനാപകഥാ ഹോന്തി, ന ച തേസം പുനപ്പുനം ഭണന്താനം കഥാ പടിക്ഖിപിതും സക്കാ ഹോതി. സാ ‘‘ചൂളപിത, മഹാപിത, മാതുല, കിസ്സ തുമ്ഹേ ഗന്തും ന ദേഥാ’’തി ആഹ. സേനാപതിനാ ‘‘അഞ്ഞസ്സ കസ്സചി ഖാദനീയം ഭോജനീയം മാ ദേഥാ’’തി ഠപിതമ്ഹ, അമ്മാതി. കിം പന മമ ഹത്ഥേ ഖാദനീയം ഭോജനീയം പസ്സഥാതി? മാലാഗുളം പസ്സാമാതി. കിം തുമ്ഹാകം സേനാപതി മാലാപൂജമ്പി കാതും ന ദേതീതി? ദേതി, അമ്മാതി. തേന ഹി അപേഥാതി ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘മാലാഗുളം ഗണ്ഹഥ ഭഗവാ’’തി ആഹ. ഭഗവാ ഏകം സേനാപതിസ്സ ഉപട്ഠാകം ഓലോകേത്വാ മാലാഗുളം ഗണ്ഹാപേസി. സാ ഭഗവന്തം വന്ദിത്വാ ‘‘ഭവാഭവാഭിനിബ്ബത്തിയം മേ സതി പരിതസ്സനജീവിതം നാമ മാ ഹോതു, അയം സുമനമാലാ വിയ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ പിയാവ ഹോമി, നാമേന ച സുമനായേവാ’’തി പത്ഥനം കത്വാ സത്ഥാരാ ‘‘സുഖിനീ ഹോഹീ’’തി വുത്താ വന്ദിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി.
Antarāmagge senāpatino upaṭṭhākā, ‘‘amma, mā ito āgamā’’ti vadanti. Mahāpuññā nāma manāpakathā honti, na ca tesaṃ punappunaṃ bhaṇantānaṃ kathā paṭikkhipituṃ sakkā hoti. Sā ‘‘cūḷapita, mahāpita, mātula, kissa tumhe gantuṃ na dethā’’ti āha. Senāpatinā ‘‘aññassa kassaci khādanīyaṃ bhojanīyaṃ mā dethā’’ti ṭhapitamha, ammāti. Kiṃ pana mama hatthe khādanīyaṃ bhojanīyaṃ passathāti? Mālāguḷaṃ passāmāti. Kiṃ tumhākaṃ senāpati mālāpūjampi kātuṃ na detīti? Deti, ammāti. Tena hi apethāti bhagavantaṃ upasaṅkamitvā ‘‘mālāguḷaṃ gaṇhatha bhagavā’’ti āha. Bhagavā ekaṃ senāpatissa upaṭṭhākaṃ oloketvā mālāguḷaṃ gaṇhāpesi. Sā bhagavantaṃ vanditvā ‘‘bhavābhavābhinibbattiyaṃ me sati paritassanajīvitaṃ nāma mā hotu, ayaṃ sumanamālā viya nibbattanibbattaṭṭhāne piyāva homi, nāmena ca sumanāyevā’’ti patthanaṃ katvā satthārā ‘‘sukhinī hohī’’ti vuttā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi.
ഭഗവാപി സേനാപതിസ്സ ഗേഹം ഗന്ത്വാ പഞ്ഞത്താസനേ നിസീദി. സേനാപതി യാഗും ഗഹേത്വാ ഉപഗഞ്ഛി, സത്ഥാ ഹത്ഥേന പത്തം പിദഹി. നിസിന്നോ, ഭന്തേ, ഭിക്ഖുസങ്ഘോതി . അത്ഥി നോ ഏകോ അന്തരാമഗ്ഗേ പിണ്ഡപാതോ ലദ്ധോതി? മാലം അപനേത്വാ പിണ്ഡപാതം അദ്ദസ. ചൂളുപട്ഠാകോ ആഹ – ‘‘സാമി മാലാതി മം വത്വാ മാതുഗാമോ വഞ്ചേസീ’’തി. പായാസോ ഭഗവന്തം ആദിം കത്വാ സബ്ബഭിക്ഖൂനം പഹോസി. സേനാപതി അത്തനോ ദേയ്യധമ്മം അദാസി. സത്ഥാ ഭത്തകിച്ചം കത്വാ മങ്ഗലം വത്വാ പക്കാമി. സേനാപതി ‘‘കാ നാമ സാ പിണ്ഡപാതമദാസീ’’തി പുച്ഛി. സേട്ഠിധീതാ സാമീതി. സപ്പഞ്ഞാ ഇത്ഥീ, ഏവരൂപായ ഘരേ വസന്തിയാ പുരിസസ്സ സഗ്ഗസമ്പത്തി നാമ ന ദുല്ലഭാതി കം ആനേത്വാ ജേട്ഠകട്ഠാനേ ഠപേസി?
Bhagavāpi senāpatissa gehaṃ gantvā paññattāsane nisīdi. Senāpati yāguṃ gahetvā upagañchi, satthā hatthena pattaṃ pidahi. Nisinno, bhante, bhikkhusaṅghoti . Atthi no eko antarāmagge piṇḍapāto laddhoti? Mālaṃ apanetvā piṇḍapātaṃ addasa. Cūḷupaṭṭhāko āha – ‘‘sāmi mālāti maṃ vatvā mātugāmo vañcesī’’ti. Pāyāso bhagavantaṃ ādiṃ katvā sabbabhikkhūnaṃ pahosi. Senāpati attano deyyadhammaṃ adāsi. Satthā bhattakiccaṃ katvā maṅgalaṃ vatvā pakkāmi. Senāpati ‘‘kā nāma sā piṇḍapātamadāsī’’ti pucchi. Seṭṭhidhītā sāmīti. Sappaññā itthī, evarūpāya ghare vasantiyā purisassa saggasampatti nāma na dullabhāti kaṃ ānetvā jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapesi?
സാ പിതുഗേഹേ ച സേനാപതിഗേഹേ ച ധനം ഗഹേത്വാ യാവതായുകം തഥാഗതസ്സ ദാനം ദത്വാ പുഞ്ഞാനി കരിത്വാ തതോ ചുതാ കാമാവചരദേവലോകേ നിബ്ബത്തി. നിബ്ബത്തക്ഖണേയേവ ജാണുപ്പമാണേന ഓധിനാ സകലം ദേവലോകം പരിപൂരയമാനം സുമനവസ്സം വസ്സി. ദേവതാ ‘‘അയം അത്തനാവ അത്തനോ നാമം ഗഹേത്വാ ആഗതാ’’തി ‘‘സുമനാ ദേവധീതാ’’ത്വേവസ്സാ നാമം അകംസു. സാ ഏകനവുതികപ്പേ ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച സംസരന്തീ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ അവിജഹിതസുമനവസ്സാ ‘‘സുമനാ സുമനാ’’ത്വേവ നാമാ അഹോസി. ഇമസ്മിം പന കാലേ കോസലരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. താപി പഞ്ചസതാ കുമാരികാ തംദിവസഞ്ഞേവ തസ്മിം തസ്മിം കുലേ പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ ഏകദിവസേയേവ സബ്ബാ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമിംസു. തംഖണംയേവ ജാണുപ്പമാണേന ഓധിനാ സുമനവസ്സം വസ്സി. തം ദിസ്വാ രാജാ ‘‘പുബ്ബേ കതാഭിനീഹാരാ ഏസാ ഭവിസ്സതീ’’തി തുട്ഠമാനസോ ‘‘ധീതാ മേ അത്തനാവ അത്തനോ നാമം ഗഹേത്വാ ആഗതാ’’തി സുമനാത്വേവസ്സാ നാമം കത്വാ ‘‘മയ്ഹം ധീതാ ന ഏകികാവ നിബ്ബത്തിസ്സതീ’’തി നഗരം വിചിനാപേന്തോ ‘പഞ്ച ദാരികാസതാനി ജാതാനീ’’തി സുത്വാ സബ്ബാ അത്തനാവ പോസാപേസി. മാസേ മാസേ സമ്പതേ ‘‘ആനേത്വാ മമ ധീതു ദസ്സേഥാ’’തി ആഹ. ഏവമേസാ മഹാസക്കാരം കത്വാ പത്ഥനം പത്ഥേത്വാ ഏവംലദ്ധനാമാതി വേദിതബ്ബാ.
Sā pitugehe ca senāpatigehe ca dhanaṃ gahetvā yāvatāyukaṃ tathāgatassa dānaṃ datvā puññāni karitvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbatti. Nibbattakkhaṇeyeva jāṇuppamāṇena odhinā sakalaṃ devalokaṃ paripūrayamānaṃ sumanavassaṃ vassi. Devatā ‘‘ayaṃ attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti ‘‘sumanā devadhītā’’tvevassā nāmaṃ akaṃsu. Sā ekanavutikappe devesu ca manussesu ca saṃsarantī nibbattanibbattaṭṭhāne avijahitasumanavassā ‘‘sumanā sumanā’’tveva nāmā ahosi. Imasmiṃ pana kāle kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Tāpi pañcasatā kumārikā taṃdivasaññeva tasmiṃ tasmiṃ kule paṭisandhiṃ gahetvā ekadivaseyeva sabbā mātukucchito nikkhamiṃsu. Taṃkhaṇaṃyeva jāṇuppamāṇena odhinā sumanavassaṃ vassi. Taṃ disvā rājā ‘‘pubbe katābhinīhārā esā bhavissatī’’ti tuṭṭhamānaso ‘‘dhītā me attanāva attano nāmaṃ gahetvā āgatā’’ti sumanātvevassā nāmaṃ katvā ‘‘mayhaṃ dhītā na ekikāva nibbattissatī’’ti nagaraṃ vicināpento ‘pañca dārikāsatāni jātānī’’ti sutvā sabbā attanāva posāpesi. Māse māse sampate ‘‘ānetvā mama dhītu dassethā’’ti āha. Evamesā mahāsakkāraṃ katvā patthanaṃ patthetvā evaṃladdhanāmāti veditabbā.
തസ്സാ സത്തവസ്സികകാലേ അനാഥപിണ്ഡികേന വിഹാരം നിട്ഠാപേത്വാ തഥാഗതസ്സ ദൂതേ പേസിതേ സത്ഥാ ഭിക്ഖുസങ്ഘപരിവാരോ സാവത്ഥിം അഗമാസി. അനാഥപിണ്ഡികോ ഗന്ത്വാ രാജാനം ഏവമാഹ – ‘‘മഹാരാജ, സത്ഥു ഇധാഗമനം അമ്ഹാകമ്പി മങ്ഗലം തുമ്ഹാകമ്പി മങ്ഗലമേവ, സുമനം രാജകുമാരിം പഞ്ചഹി ദാരികാസതേഹി സദ്ധിം പുണ്ണഘടേ ച ഗന്ധമാലാദീനി ച ഗാഹാപേത്വാ ദസബലസ്സ പച്ചുഗ്ഗമനം പേസേഥാ’’തി. രാജാ ‘‘സാധു മഹാസേട്ഠീ’’തി തഥാ അകാസി. സാപി രഞ്ഞാ വുത്തനയേനേവ ഗന്ത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ ഗന്ധമാലാദീഹി പൂജേത്വാ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. സത്ഥാ തസ്സാ ധമ്മം ദേസേസി. സാ പഞ്ചഹി കുമാരികാസതേഹി സദ്ധിം സോതാപത്തിഫലേ പതിട്ഠാസി. അഞ്ഞാനിപി പഞ്ച ദാരികാസതാനി പഞ്ച മാതുഗാമസതാനി പഞ്ച ഉപാസകസതാനി തസ്മിംയേവ ഖണേ സോതാപത്തിഫലം പാപുണിംസു. ഏവം തസ്മിം ദിവസേ അന്തരാമഗ്ഗേയേവ ദ്വേ സോതാപന്നസഹസ്സാനി ജാതാനി.
Tassā sattavassikakāle anāthapiṇḍikena vihāraṃ niṭṭhāpetvā tathāgatassa dūte pesite satthā bhikkhusaṅghaparivāro sāvatthiṃ agamāsi. Anāthapiṇḍiko gantvā rājānaṃ evamāha – ‘‘mahārāja, satthu idhāgamanaṃ amhākampi maṅgalaṃ tumhākampi maṅgalameva, sumanaṃ rājakumāriṃ pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ puṇṇaghaṭe ca gandhamālādīni ca gāhāpetvā dasabalassa paccuggamanaṃ pesethā’’ti. Rājā ‘‘sādhu mahāseṭṭhī’’ti tathā akāsi. Sāpi raññā vuttanayeneva gantvā satthāraṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Satthā tassā dhammaṃ desesi. Sā pañcahi kumārikāsatehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Aññānipi pañca dārikāsatāni pañca mātugāmasatāni pañca upāsakasatāni tasmiṃyeva khaṇe sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ tasmiṃ divase antarāmaggeyeva dve sotāpannasahassāni jātāni.
യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീതി കസ്മാ ഉപസങ്കമീതി? പഞ്ഹം പുച്ഛിതുകാമതായ. കസ്സപസമ്മാസമ്ബുദ്ധകാലേ കിര സഹായകാ ദ്വേ ഭിക്ഖൂ അഹേസും. തേസു ഏകോ സാരണീയധമ്മം പൂരേതി, ഏകോ ഭത്തഗ്ഗവത്തം. സാരണീയധമ്മപൂരകോ ഇതരം ആഹ – ‘‘ആവുസോ, അദിന്നസ്സ ഫലം നാമ നത്ഥി, അത്തനാ ലദ്ധം പരേസം ദത്വാ ഭുഞ്ജിതും വട്ടതീ’’തി. ഇതരോ പന ആഹ – ‘‘ആവുസോ, ത്വം ന ജാനാസി, ദേയ്യധമ്മം നാമ വിനിപാതേതും ന വട്ടതി, അത്തനോ യാപനമത്തമേവ ഗണ്ഹന്തേന ഭത്തഗ്ഗവത്തം പൂരേതും വട്ടതീ’’തി. തേസു ഏകോപി ഏകം അത്തനോ ഓവാദേ ഓതാരേതും നാസക്ഖി. ദ്വേപി അത്തനോ പടിപത്തിം പൂരേത്വാ തതോ ചുതാ കാമാവചരദേവലോകേ നിബ്ബത്തിംസു. തത്ഥ സാരണീയധമ്മപൂരകോ ഇതരം പഞ്ചഹി ധമ്മേഹി അധിഗണ്ഹി.
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti kasmā upasaṅkamīti? Pañhaṃ pucchitukāmatāya. Kassapasammāsambuddhakāle kira sahāyakā dve bhikkhū ahesuṃ. Tesu eko sāraṇīyadhammaṃ pūreti, eko bhattaggavattaṃ. Sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ āha – ‘‘āvuso, adinnassa phalaṃ nāma natthi, attanā laddhaṃ paresaṃ datvā bhuñjituṃ vaṭṭatī’’ti. Itaro pana āha – ‘‘āvuso, tvaṃ na jānāsi, deyyadhammaṃ nāma vinipātetuṃ na vaṭṭati, attano yāpanamattameva gaṇhantena bhattaggavattaṃ pūretuṃ vaṭṭatī’’ti. Tesu ekopi ekaṃ attano ovāde otāretuṃ nāsakkhi. Dvepi attano paṭipattiṃ pūretvā tato cutā kāmāvacaradevaloke nibbattiṃsu. Tattha sāraṇīyadhammapūrako itaraṃ pañcahi dhammehi adhigaṇhi.
ഏവം തേ ദേവേസു ച മനുസ്സേസു ച സംസരന്താ ഏകം ബുദ്ധന്തരം ഖേപേത്വാ ഇമസ്മിം കാലേ സാവത്ഥിയം നിബ്ബത്തിംസു. സാരണീയധമ്മപൂരകോ കോസലരഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി , ഇതരോ തസ്സായേവ ഉപട്ഠാകഇത്ഥിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗണ്ഹി. തേ ദ്വേപി ജനാ ഏകദിവസേനേവ ജായിംസു. തേ നാമഗ്ഗഹണദിവസേ ന്ഹാപേത്വാ സിരിഗബ്ഭേ നിപജ്ജാപേത്വാ ദ്വിന്നമ്പി മാതരോ ബഹി സക്കാരം സംവിദഹിംസു. തേസു സാരണീയധമ്മപൂരകോ അക്ഖീനി ഉമ്മീലേത്വാ മഹന്തം സേതച്ഛത്തം സുപഞ്ഞത്തം സിരിസയനം അലങ്കതപടിയത്തഞ്ച നിവേസനം ദിസ്വാ ‘‘ഏകസ്മിം രാജകുലേ നിബ്ബത്തോസ്മീ’’തി അഞ്ഞാസി. സോ ‘‘കിം നു ഖോ കമ്മം കത്വാ ഇധ നിബ്ബത്തോസ്മീ’’തി ആവജ്ജേന്തോ ‘‘സാരണീയധമ്മനിസ്സന്ദേനാ’’തി ഞത്വാ ‘‘സഹായോ മേ കുഹിം നു ഖോ നിബ്ബത്തോ’’തി ആവജ്ജേന്തോ നീചസയനേ നിപന്നം ദിസ്വാ ‘‘അയം ഭത്തഗ്ഗവത്തം പൂരേമീതി മമ വചനം ന ഗണ്ഹി, ഇമസ്മിം ഇദാനി തം ഠാനേ നിഗ്ഗണ്ഹിതും വട്ടതീ’’തി ‘‘സമ്മ മമ വചനം നാകാസീ’’തി ആഹ. അഥ കിം ജാതന്തി. പസ്സ മയ്ഹം സമ്പത്തിം, സേതച്ഛത്തസ്സ ഹേട്ഠാ സിരിസയനേ നിപന്നോസ്മി, ത്വം നീചമഞ്ചേ ഥദ്ധഅത്ഥരണമത്തേ നിപന്നോസീതി. കിം പന ത്വം ഏതം നിസ്സായ മാനം കരോസി, നനു വേളുസലാകാഹി കത്വാ പിലോതികായ പലിവേഠിതം സബ്ബമേതം പഥവീധാതുമത്തമേവാതി?
Evaṃ te devesu ca manussesu ca saṃsarantā ekaṃ buddhantaraṃ khepetvā imasmiṃ kāle sāvatthiyaṃ nibbattiṃsu. Sāraṇīyadhammapūrako kosalarañño aggamahesiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi , itaro tassāyeva upaṭṭhākaitthiyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Te dvepi janā ekadivaseneva jāyiṃsu. Te nāmaggahaṇadivase nhāpetvā sirigabbhe nipajjāpetvā dvinnampi mātaro bahi sakkāraṃ saṃvidahiṃsu. Tesu sāraṇīyadhammapūrako akkhīni ummīletvā mahantaṃ setacchattaṃ supaññattaṃ sirisayanaṃ alaṅkatapaṭiyattañca nivesanaṃ disvā ‘‘ekasmiṃ rājakule nibbattosmī’’ti aññāsi. So ‘‘kiṃ nu kho kammaṃ katvā idha nibbattosmī’’ti āvajjento ‘‘sāraṇīyadhammanissandenā’’ti ñatvā ‘‘sahāyo me kuhiṃ nu kho nibbatto’’ti āvajjento nīcasayane nipannaṃ disvā ‘‘ayaṃ bhattaggavattaṃ pūremīti mama vacanaṃ na gaṇhi, imasmiṃ idāni taṃ ṭhāne niggaṇhituṃ vaṭṭatī’’ti ‘‘samma mama vacanaṃ nākāsī’’ti āha. Atha kiṃ jātanti. Passa mayhaṃ sampattiṃ, setacchattassa heṭṭhā sirisayane nipannosmi, tvaṃ nīcamañce thaddhaattharaṇamatte nipannosīti. Kiṃ pana tvaṃ etaṃ nissāya mānaṃ karosi, nanu veḷusalākāhi katvā pilotikāya paliveṭhitaṃ sabbametaṃ pathavīdhātumattamevāti?
സുമനാ തേസം കഥം സുത്വാ ‘‘മമ ഭാതികാനം സന്തികേ കോചി നത്ഥീ’’തി തേസം സമീപം ഗച്ഛന്തീ ദ്വാരം നിസ്സായ ഠിതാ ‘‘ധാതൂ’’തി വചനം സുത്വാ ‘‘ഇദം ധാതൂതി വചനം ബഹിദ്ധാ നത്ഥി. മമ ഭാതികാ സമണദേവപുത്താ ഭവിസ്സന്തീ’’തി ചിന്തേത്വാ – ‘‘സചാഹം ‘ഇമേ ഏവം കഥേന്തീ’തി മാതാപിതൂനം കഥേസ്സാമി, ‘അമനുസ്സാ ഏതേ’തി നീഹരാപേസ്സന്തി. ഇദം കാരണം അഞ്ഞസ്സ അകഥേത്വാ കങ്ഖച്ഛേദകം പുരിസഹേരഞ്ഞികം മമ പിതരം മഹാഗോതമദസബലംയേവ പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി ഭുത്തപാതരാസാ രാജാനം ഉപസങ്കമിത്വാ ‘‘ദസബലസ്സ ഉപട്ഠാനം ഗമിസ്സാമീ’’തി ആഹ. രാജാ പഞ്ച രഥസതാനി യോജാപേസി. ജമ്ബുദീപതലസ്മിഞ്ഹി തിസ്സോവ കുമാരിയോ പിതൂനം സന്തികാ പഞ്ച രഥസതാനി ലഭിംസു – ബിമ്ബിസാരരഞ്ഞോ ധീതാ ചുന്ദീ രാജകഞ്ഞാ, ധനഞ്ചയസ്സ സേട്ഠിസ്സ ധീതാ വിസാഖാ, അയം സുമനാ രാജകഞ്ഞാതി. സാ ഗന്ധമാലം ആദായ രഥേ ഠിതാ പഞ്ചരഥസതപരിവാരാ ‘‘ഇമം പഞ്ഹം പുച്ഛിസ്സാമീ’’തി യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമി.
Sumanā tesaṃ kathaṃ sutvā ‘‘mama bhātikānaṃ santike koci natthī’’ti tesaṃ samīpaṃ gacchantī dvāraṃ nissāya ṭhitā ‘‘dhātū’’ti vacanaṃ sutvā ‘‘idaṃ dhātūti vacanaṃ bahiddhā natthi. Mama bhātikā samaṇadevaputtā bhavissantī’’ti cintetvā – ‘‘sacāhaṃ ‘ime evaṃ kathentī’ti mātāpitūnaṃ kathessāmi, ‘amanussā ete’ti nīharāpessanti. Idaṃ kāraṇaṃ aññassa akathetvā kaṅkhacchedakaṃ purisaheraññikaṃ mama pitaraṃ mahāgotamadasabalaṃyeva pucchissāmī’’ti bhuttapātarāsā rājānaṃ upasaṅkamitvā ‘‘dasabalassa upaṭṭhānaṃ gamissāmī’’ti āha. Rājā pañca rathasatāni yojāpesi. Jambudīpatalasmiñhi tissova kumāriyo pitūnaṃ santikā pañca rathasatāni labhiṃsu – bimbisārarañño dhītā cundī rājakaññā, dhanañcayassa seṭṭhissa dhītā visākhā, ayaṃ sumanā rājakaññāti. Sā gandhamālaṃ ādāya rathe ṭhitā pañcarathasataparivārā ‘‘imaṃ pañhaṃ pucchissāmī’’ti yena bhagavā tenupasaṅkami.
ഇധസ്സൂതി ഇധ ഭവേയ്യും. ഏകോ ദായകോതി ഏകോ അത്തനാ ലദ്ധലാഭതോ പരസ്സ ദത്വാ പരിഭുഞ്ജനകോ സാരണീയധമ്മപൂരകോ. ഏകോ അദായകോതി ഏകോ അത്തനാ ലദ്ധം പരസ്സ അദത്വാ പരിഭുഞ്ജനകോ ഭത്തഗ്ഗവത്തപൂരകോ. ദേവഭൂതാനം പന നേസന്തി ദേവഭൂതാനം ഏതേസം. അധിഗണ്ഹാതീതി അധിഭവിത്വാ ഗണ്ഹാതി അജ്ഝോത്ഥരതി അതിസേതി. ആധിപതേയ്യേനാതി ജേട്ഠകകാരണേന. ഇമേഹി പഞ്ചഹി ഠാനേഹീതി സേസദേവേ സക്കോ ദേവരാജാ വിയ ഇമേഹി പഞ്ചഹി കാരണേഹി അധിഗണ്ഹാതി. മാനുസകേനാതിആദീസു ആയുനാ മഹാകസ്സപത്ഥേരോ വിയ ബാകുലത്ഥേരോ വിയ ആനന്ദത്ഥേരോ വിയ ച, വണ്ണേന മഹാഗതിമ്ബഅഭയത്ഥേരോ വിയ ഭണ്ഡാഗാരഅമച്ചോ വിയ ച, സുഖേന രട്ഠപാലകുലപുത്തോ വിയ സോണസേട്ഠിപുത്തോ വിയ യസദാരകോ വിയ ച, യസേന ധമ്മാസോകോ വിയ, തഥാ ആധിപച്ചേനാതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി കാരണേഹി അതിരേകോ ജേട്ഠകോ ഹോതി.
Idhassūti idha bhaveyyuṃ. Eko dāyakoti eko attanā laddhalābhato parassa datvā paribhuñjanako sāraṇīyadhammapūrako. Eko adāyakoti eko attanā laddhaṃ parassa adatvā paribhuñjanako bhattaggavattapūrako. Devabhūtānaṃ pana nesanti devabhūtānaṃ etesaṃ. Adhigaṇhātīti adhibhavitvā gaṇhāti ajjhottharati atiseti. Ādhipateyyenāti jeṭṭhakakāraṇena. Imehi pañcahi ṭhānehīti sesadeve sakko devarājā viya imehi pañcahi kāraṇehi adhigaṇhāti. Mānusakenātiādīsu āyunā mahākassapatthero viya bākulatthero viya ānandatthero viya ca, vaṇṇena mahāgatimbaabhayatthero viya bhaṇḍāgāraamacco viya ca, sukhena raṭṭhapālakulaputto viya soṇaseṭṭhiputto viya yasadārako viya ca, yasena dhammāsoko viya, tathā ādhipaccenāti imehi pañcahi kāraṇehi atireko jeṭṭhako hoti.
യാചിതോവ ബഹുലന്തി ബാകുലത്ഥേര-സീവലിത്ഥേര-ആനന്ദത്ഥേരാദയോ വിയ യാചിതോവ ബഹുലം ചീവരാദീനി പരിഭുഞ്ജതീതി ഇമേഹി കാരണേഹി അതിരേകോ ഹോതി ജേട്ഠകോ. യദിദം വിമുത്തിയാ വിമുത്തിന്തി യം ഏകസ്സ വിമുത്തിയാ സദ്ധിം ഇതരസ്സ വിമുത്തിം ആരബ്ഭ നാനാകരണം വത്തബ്ബം ഭവേയ്യ, തം ന വദാമീതി അത്ഥോ. സത്തവസ്സികദാരകോ വാ ഹി വിമുത്തിം പടിവിജ്ഝതു വസ്സസതികത്ഥേരോ വാ ഭിക്ഖു വാ ഭിക്ഖുനീ വാ ഉപാസകോ വാ ഉപാസികാ വാ ദേവോ വാ മാരോ വാ ബ്രഹ്മാ വാ, പടിവിദ്ധലോകുത്തരമഗ്ഗേ നാനത്തം നാമ നത്ഥി. അലമേവാതി യുത്തമേവ. യത്ര ഹി നാമാതി യാനി നാമ.
Yācitova bahulanti bākulatthera-sīvalitthera-ānandattherādayo viya yācitova bahulaṃ cīvarādīni paribhuñjatīti imehi kāraṇehi atireko hoti jeṭṭhako. Yadidaṃ vimuttiyā vimuttinti yaṃ ekassa vimuttiyā saddhiṃ itarassa vimuttiṃ ārabbha nānākaraṇaṃ vattabbaṃ bhaveyya, taṃ na vadāmīti attho. Sattavassikadārako vā hi vimuttiṃ paṭivijjhatu vassasatikatthero vā bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā devo vā māro vā brahmā vā, paṭividdhalokuttaramagge nānattaṃ nāma natthi. Alamevāti yuttameva. Yatra hi nāmāti yāni nāma.
ഗച്ഛം ആകാസധാതുയാതി ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ. സദ്ധോതി രതനത്തയഗുണാനം സദ്ധാതാ. ഥനയന്തി ഗജ്ജന്തോ. വിജ്ജുമാലീതി മാലാസദിസായ മേഘമുഖേ ചരന്തിയാ വിജ്ജുലതായ സമന്നാഗതോ. സതക്കകൂതി സതകൂടോ, ഇതോ ചിതോ ച ഉട്ഠിതേന വലാഹകകൂടസതേന സമന്നാഗതോതി അത്ഥോ. ദസ്സനസമ്പന്നോതി സോതാപന്നോ. ഭോഗപരിബ്യൂള്ഹോതി ഉദകോഘേന വിയ ദാനവസേന ദീയമാനേഹി ഭോഗേഹി പരിബ്യൂള്ഹോ, ദേവലോകം സമ്പാപിതോതി അത്ഥോ. പേച്ചാതി പരലോകേ. സഗ്ഗേ പമോദതീതി യസ്മിം സഗ്ഗേ ഉപ്പജ്ജതി, തത്ഥേവ മോദതീതി.
Gacchaṃ ākāsadhātuyāti ākāsena gacchanto. Saddhoti ratanattayaguṇānaṃ saddhātā. Thanayanti gajjanto. Vijjumālīti mālāsadisāya meghamukhe carantiyā vijjulatāya samannāgato. Satakkakūti satakūṭo, ito cito ca uṭṭhitena valāhakakūṭasatena samannāgatoti attho. Dassanasampannoti sotāpanno. Bhogaparibyūḷhoti udakoghena viya dānavasena dīyamānehi bhogehi paribyūḷho, devalokaṃ sampāpitoti attho. Peccāti paraloke. Sagge pamodatīti yasmiṃ sagge uppajjati, tattheva modatīti.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / അങ്ഗുത്തരനികായ • Aṅguttaranikāya / ൧. സുമനസുത്തം • 1. Sumanasuttaṃ
ടീകാ • Tīkā / സുത്തപിടക (ടീകാ) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / അങ്ഗുത്തരനികായ (ടീകാ) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / ൧. സുമനസുത്തവണ്ണനാ • 1. Sumanasuttavaṇṇanā