| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[४२०] ४. सुमङ्गलजातकवण्णना
[420] 4. Sumaṅgalajātakavaṇṇanā
भुसम्हि कुद्धोति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो राजोवादसुत्तं आरब्भ कथेसि। तदा पन सत्था रञ्ञा याचितो अतीतं आहरि।
Bhusamhi kuddhoti idaṃ satthā jetavane viharanto rājovādasuttaṃ ārabbha kathesi. Tadā pana satthā raññā yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो तस्स अग्गमहेसिया कुच्छिम्हि निब्बत्तो वयप्पत्तो पितु अच्चयेन रज्जं कारेसि, महादानं पवत्तेसि। तस्स सुमङ्गलो नाम उय्यानपालो अहोसि। अथेको पच्चेकबुद्धो नन्दमूलकपब्भारा निक्खमित्वा चारिकं चरमानो बाराणसिं पत्वा उय्याने वसित्वा पुनदिवसे नगरं पिण्डाय पाविसि। तमेनं राजा दिस्वा पसन्नचित्तो वन्दित्वा पासादं आरोपेत्वा राजासने निसीदापेत्वा नानग्गरसेहि खादनीयभोजनीयेहि परिविसित्वा अनुमोदनं सुत्वा पसन्नो अत्तनो उय्याने वसनत्थाय पटिञ्ञं गाहापेत्वा उय्यानं पवेसेत्वा सयम्पि भुत्तपातरासो तत्थ गन्त्वा रत्तिट्ठानदिवाट्ठानादीनि संविदहित्वा सुमङ्गलं नाम उय्यानपालं वेय्यावच्चकरं कत्वा नगरं पाविसि। पच्चेकबुद्धो ततो पट्ठाय निबद्धं राजगेहे भुञ्जन्तो तत्थ चिरं वसि, सुमङ्गलोपि नं सक्कच्चं उपट्ठहि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto tassa aggamahesiyā kucchimhi nibbatto vayappatto pitu accayena rajjaṃ kāresi, mahādānaṃ pavattesi. Tassa sumaṅgalo nāma uyyānapālo ahosi. Atheko paccekabuddho nandamūlakapabbhārā nikkhamitvā cārikaṃ caramāno bārāṇasiṃ patvā uyyāne vasitvā punadivase nagaraṃ piṇḍāya pāvisi. Tamenaṃ rājā disvā pasannacitto vanditvā pāsādaṃ āropetvā rājāsane nisīdāpetvā nānaggarasehi khādanīyabhojanīyehi parivisitvā anumodanaṃ sutvā pasanno attano uyyāne vasanatthāya paṭiññaṃ gāhāpetvā uyyānaṃ pavesetvā sayampi bhuttapātarāso tattha gantvā rattiṭṭhānadivāṭṭhānādīni saṃvidahitvā sumaṅgalaṃ nāma uyyānapālaṃ veyyāvaccakaraṃ katvā nagaraṃ pāvisi. Paccekabuddho tato paṭṭhāya nibaddhaṃ rājagehe bhuñjanto tattha ciraṃ vasi, sumaṅgalopi naṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahi.
अथेकदिवसं पच्चेकबुद्धो सुमङ्गलं आमन्तेत्वा ‘‘अहं कतिपाहं असुकगामं निस्साय वसित्वा आगच्छिस्सामि, रञ्ञो आरोचेही’’ति वत्वा पक्कामि। सुमङ्गलोपि रञ्ञो आरोचेसि। पच्चेकबुद्धो कतिपाहं तत्थ वसित्वा सायं सूरिये अत्थङ्गते तं उय्यानं पच्चागमि। सुमङ्गलो तस्स आगतभावं अजानन्तो अत्तनो गेहं अगमासि। पच्चेकबुद्धोपि पत्तचीवरं पटिसामेत्वा थोकं चङ्कमित्वा पासाणफलके निसीदि। तं दिवसं पन उय्यानपालस्स घरं पाहुनका आगमिंसु। सो तेसं सूपब्यञ्जनत्थाय ‘‘उय्याने अभयलद्धं मिगं मारेस्सामी’’ति धनुं आदाय उय्यानं गन्त्वा मिगं उपधारेन्तो पच्चेकबुद्धं दिस्वा ‘‘महामिगो भविस्सती’’ति सञ्ञाय सरं सन्नय्हित्वा विज्झि। पच्चेकबुद्धो सीसं विवरित्वा ‘‘सुमङ्गला’’ति आह। सो संवेगप्पत्तो वन्दित्वा ‘‘भन्ते, अहं तुम्हाकं आगतभावं अजानन्तो ‘मिगो’ति सञ्ञाय विज्झिं, खमथ मे’’ति वत्वा ‘‘होतु दानि किं करिस्ससि, एहि सरं लुञ्चित्वा गण्हाही’’ति वुत्ते वन्दित्वा सरं लुञ्चि, महती वेदना उप्पज्जि। पच्चेकबुद्धो तत्थेव परिनिब्बायि। उय्यानपालो ‘‘सचे राजा जानिस्सति, नासेस्सती’’ति पुत्तदारं गहेत्वा ततोव पलायि। तावदेव ‘‘पच्चेकबुद्धो परिनिब्बुतो’’ति देवतानुभावेन सकलनगरं एककोलाहलं जातं।
Athekadivasaṃ paccekabuddho sumaṅgalaṃ āmantetvā ‘‘ahaṃ katipāhaṃ asukagāmaṃ nissāya vasitvā āgacchissāmi, rañño ārocehī’’ti vatvā pakkāmi. Sumaṅgalopi rañño ārocesi. Paccekabuddho katipāhaṃ tattha vasitvā sāyaṃ sūriye atthaṅgate taṃ uyyānaṃ paccāgami. Sumaṅgalo tassa āgatabhāvaṃ ajānanto attano gehaṃ agamāsi. Paccekabuddhopi pattacīvaraṃ paṭisāmetvā thokaṃ caṅkamitvā pāsāṇaphalake nisīdi. Taṃ divasaṃ pana uyyānapālassa gharaṃ pāhunakā āgamiṃsu. So tesaṃ sūpabyañjanatthāya ‘‘uyyāne abhayaladdhaṃ migaṃ māressāmī’’ti dhanuṃ ādāya uyyānaṃ gantvā migaṃ upadhārento paccekabuddhaṃ disvā ‘‘mahāmigo bhavissatī’’ti saññāya saraṃ sannayhitvā vijjhi. Paccekabuddho sīsaṃ vivaritvā ‘‘sumaṅgalā’’ti āha. So saṃvegappatto vanditvā ‘‘bhante, ahaṃ tumhākaṃ āgatabhāvaṃ ajānanto ‘migo’ti saññāya vijjhiṃ, khamatha me’’ti vatvā ‘‘hotu dāni kiṃ karissasi, ehi saraṃ luñcitvā gaṇhāhī’’ti vutte vanditvā saraṃ luñci, mahatī vedanā uppajji. Paccekabuddho tattheva parinibbāyi. Uyyānapālo ‘‘sace rājā jānissati, nāsessatī’’ti puttadāraṃ gahetvā tatova palāyi. Tāvadeva ‘‘paccekabuddho parinibbuto’’ti devatānubhāvena sakalanagaraṃ ekakolāhalaṃ jātaṃ.
पुनदिवसे मनुस्सा उय्यानं गन्त्वा पच्चेकबुद्धं दिस्वा ‘‘उय्यानपालो पच्चेकबुद्धं मारेत्वा पलातो’’ति रञ्ञो कथयिंसु। राजा महन्तेन परिवारेन उय्यानं गन्त्वा सत्ताहं सरीरपूजं कत्वा महन्तेन सक्कारेन झापेत्वा धातुयो आदाय चेतियं कत्वा तं पूजेन्तो धम्मेन रज्जं कारेसि। सुमङ्गलोपि एकसंवच्छरं वीतिनामेत्वा ‘‘रञ्ञो चित्तं जानिस्सामी’’ति आगन्त्वा एकं अमच्चं पस्सित्वा ‘‘मयि रञ्ञो चित्तं जानाही’’ति आह। अमच्चोपि रञ्ञो सन्तिकं गन्त्वा तस्स गुणं कथेसि। राजा असुणन्तो विय अहोसि। पुन किञ्चि अवत्वा रञ्ञो अनत्तमनभावं सुमङ्गलस्स कथेसि। सो दुतियसंवच्छरेपि आगन्त्वा तथेव राजा तुण्ही अहोसि। ततियसंवच्छरे आगन्त्वा पुत्तदारं गहेत्वाव आगमि। अमच्चो रञ्ञो चित्तमुदुभावं ञत्वा तं राजद्वारे ठपेत्वा तस्सागतभावं रञ्ञो कथेसि। राजा तं पक्कोसापेत्वा पटिसन्थारं कत्वा ‘‘सुमङ्गल, कस्मा तया मम पुञ्ञक्खेत्तं पच्चेकबुद्धो मारितो’’ति पुच्छि। सो ‘‘नाहं, देव, ‘पच्चेकबुद्धं मारेमी’ति मारेसिं, अपिच खो इमिना नाम कारणेन इदं नाम अकासि’’न्ति तं पवत्तिं आचिक्खि। अथ नं राजा ‘‘तेन हि मा भायी’’ति समस्सासेत्वा पुन उय्यानपालमेव अकासि।
Punadivase manussā uyyānaṃ gantvā paccekabuddhaṃ disvā ‘‘uyyānapālo paccekabuddhaṃ māretvā palāto’’ti rañño kathayiṃsu. Rājā mahantena parivārena uyyānaṃ gantvā sattāhaṃ sarīrapūjaṃ katvā mahantena sakkārena jhāpetvā dhātuyo ādāya cetiyaṃ katvā taṃ pūjento dhammena rajjaṃ kāresi. Sumaṅgalopi ekasaṃvaccharaṃ vītināmetvā ‘‘rañño cittaṃ jānissāmī’’ti āgantvā ekaṃ amaccaṃ passitvā ‘‘mayi rañño cittaṃ jānāhī’’ti āha. Amaccopi rañño santikaṃ gantvā tassa guṇaṃ kathesi. Rājā asuṇanto viya ahosi. Puna kiñci avatvā rañño anattamanabhāvaṃ sumaṅgalassa kathesi. So dutiyasaṃvaccharepi āgantvā tatheva rājā tuṇhī ahosi. Tatiyasaṃvacchare āgantvā puttadāraṃ gahetvāva āgami. Amacco rañño cittamudubhāvaṃ ñatvā taṃ rājadvāre ṭhapetvā tassāgatabhāvaṃ rañño kathesi. Rājā taṃ pakkosāpetvā paṭisanthāraṃ katvā ‘‘sumaṅgala, kasmā tayā mama puññakkhettaṃ paccekabuddho mārito’’ti pucchi. So ‘‘nāhaṃ, deva, ‘paccekabuddhaṃ māremī’ti māresiṃ, apica kho iminā nāma kāraṇena idaṃ nāma akāsi’’nti taṃ pavattiṃ ācikkhi. Atha naṃ rājā ‘‘tena hi mā bhāyī’’ti samassāsetvā puna uyyānapālameva akāsi.
अथ नं सो अमच्चो पुच्छि ‘‘देव, कस्मा तुम्हे द्वे वारे सुमङ्गलस्स गुणं सुत्वापि किञ्चि न कथयित्थ, कस्मा पन ततियवारे सुत्वा तं पक्कोसित्वा अनुकम्पित्था’’ति? राजा ‘‘तात, रञ्ञा नाम कुद्धेन सहसा किञ्चि कातुं न वट्टति, तेनाहं पुब्बे तुण्ही हुत्वा ततियवारे सुमङ्गले मम चित्तस्स मुदुभावं ञत्वा तं पक्कोसापेसि’’न्ति राजवत्तं कथेन्तो इमा गाथा आह –
Atha naṃ so amacco pucchi ‘‘deva, kasmā tumhe dve vāre sumaṅgalassa guṇaṃ sutvāpi kiñci na kathayittha, kasmā pana tatiyavāre sutvā taṃ pakkositvā anukampitthā’’ti? Rājā ‘‘tāta, raññā nāma kuddhena sahasā kiñci kātuṃ na vaṭṭati, tenāhaṃ pubbe tuṇhī hutvā tatiyavāre sumaṅgale mama cittassa mudubhāvaṃ ñatvā taṃ pakkosāpesi’’nti rājavattaṃ kathento imā gāthā āha –
२७.
27.
‘‘भुसम्हि कुद्धोति अवेक्खियान, न ताव दण्डं पणयेय्य इस्सरो।
‘‘Bhusamhi kuddhoti avekkhiyāna, na tāva daṇḍaṃ paṇayeyya issaro;
अट्ठानसो अप्पतिरूपमत्तनो, परस्स दुक्खानि भुसं उदीरये॥
Aṭṭhānaso appatirūpamattano, parassa dukkhāni bhusaṃ udīraye.
२८.
28.
‘‘यतो च जानेय्य पसादमत्तनो, अत्थं नियुञ्जेय्य परस्स दुक्कटं।
‘‘Yato ca jāneyya pasādamattano, atthaṃ niyuñjeyya parassa dukkaṭaṃ;
तदायमत्थोति सयं अवेक्खिय, अथस्स दण्डं सदिसं निवेसये॥
Tadāyamatthoti sayaṃ avekkhiya, athassa daṇḍaṃ sadisaṃ nivesaye.
२९.
29.
‘‘न चापि झापेति परं न अत्तनं, अमुच्छितो यो नयते नयानयं।
‘‘Na cāpi jhāpeti paraṃ na attanaṃ, amucchito yo nayate nayānayaṃ;
यो दण्डधारो भवतीध इस्सरो, स वण्णगुत्तो सिरिया न धंसति॥
Yo daṇḍadhāro bhavatīdha issaro, sa vaṇṇagutto siriyā na dhaṃsati.
३०.
30.
‘‘ये खत्तिया से अनिसम्मकारिनो, पणेन्ति दण्डं सहसा पमुच्छिता।
‘‘Ye khattiyā se anisammakārino, paṇenti daṇḍaṃ sahasā pamucchitā;
अवण्णसंयुता जहन्ति जीवितं, इतो विमुत्तापि च यन्ति दुग्गतिं॥
Avaṇṇasaṃyutā jahanti jīvitaṃ, ito vimuttāpi ca yanti duggatiṃ.
३१.
31.
‘‘धम्मे च ये अरियप्पवेदिते रता, अनुत्तरा ते वचसा मनसा कम्मुना च।
‘‘Dhamme ca ye ariyappavedite ratā, anuttarā te vacasā manasā kammunā ca;
ते सन्तिसोरच्चसमाधिसण्ठिता, वजन्ति लोकं दुभयं तथाविधा॥
Te santisoraccasamādhisaṇṭhitā, vajanti lokaṃ dubhayaṃ tathāvidhā.
३२.
32.
‘‘राजाहमस्मि नरपमदानमिस्सरो, सचेपि कुज्झामि ठपेमि अत्तनं।
‘‘Rājāhamasmi narapamadānamissaro, sacepi kujjhāmi ṭhapemi attanaṃ;
निसेधयन्तो जनतं तथाविधं, पणेमि दण्डं अनुकम्प योनिसो’’ति॥
Nisedhayanto janataṃ tathāvidhaṃ, paṇemi daṇḍaṃ anukampa yoniso’’ti.
तत्थ अवेक्खियानाति अवेक्खित्वा जानित्वा। इदं वुत्तं होति – तात, पथविस्सरो राजा नाम ‘‘अहं भुसं कुद्धो बलवकोधाभिभूतो’’ति ञत्वा अट्ठवत्थुकादिभेदं दण्डं परस्स न पणयेय्य न वत्तेय्य। किंकारणा? कुद्धो हि अट्ठवत्थुकं सोळसवत्थुकं कत्वा अट्ठानेन अकारणेन अत्तनो राजभावस्स अननुरूपं ‘‘इमं एत्तकं नाम आहरथ, इदञ्च तस्स करोथा’’ति परस्स भुसं दुक्खानि बलवदुक्खानि उदीरये।
Tattha avekkhiyānāti avekkhitvā jānitvā. Idaṃ vuttaṃ hoti – tāta, pathavissaro rājā nāma ‘‘ahaṃ bhusaṃ kuddho balavakodhābhibhūto’’ti ñatvā aṭṭhavatthukādibhedaṃ daṇḍaṃ parassa na paṇayeyya na vatteyya. Kiṃkāraṇā? Kuddho hi aṭṭhavatthukaṃ soḷasavatthukaṃ katvā aṭṭhānena akāraṇena attano rājabhāvassa ananurūpaṃ ‘‘imaṃ ettakaṃ nāma āharatha, idañca tassa karothā’’ti parassa bhusaṃ dukkhāni balavadukkhāni udīraye.
यतोति यदा। इदं वुत्तं होति – यदा पन राजा परस्मिं उप्पन्नं अत्तनो पसादं जानेय्य, अथ परस्स दुक्कटं अत्थं नियुञ्जेय्य उपपरिक्खेय्य, तदा एवं नियुञ्जन्तो ‘‘अयं नामेत्थ अत्थो, अयं एतस्स दोसो’’ति सयं अत्तपच्चक्खं कत्वा अथस्स अपराधकारकस्स अट्ठवत्थुकहेतु अट्ठेव, सोळसवत्थुकहेतु सोळसेव कहापणे गण्हमानो दण्डं सदिसं कतदोसानुरूपं निवेसये ठपेय्य पवत्तेय्याति।
Yatoti yadā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadā pana rājā parasmiṃ uppannaṃ attano pasādaṃ jāneyya, atha parassa dukkaṭaṃ atthaṃ niyuñjeyya upaparikkheyya, tadā evaṃ niyuñjanto ‘‘ayaṃ nāmettha attho, ayaṃ etassa doso’’ti sayaṃ attapaccakkhaṃ katvā athassa aparādhakārakassa aṭṭhavatthukahetu aṭṭheva, soḷasavatthukahetu soḷaseva kahāpaṇe gaṇhamāno daṇḍaṃ sadisaṃ katadosānurūpaṃ nivesaye ṭhapeyya pavatteyyāti.
अमुच्छितोति छन्दादीहि अगतिकिलेसेहि अमुच्छितो अनभिभूतो हुत्वा यो नयानयं नयते उपपरिक्खति, सो नेव परं झापेति, न अत्तानं। छन्दादिवसेन हि अहेतुकं दण्डं पवत्तेन्तो परम्पि तेन दण्डेन झापेति दहति पीळेति, अत्तानम्पि ततोनिदानेन पापेन। अयं पन न परं झापेति, न अत्तानं। यो दण्डधारो भवतीध इस्सरोति यो इध पथविस्सरो राजा इध सत्तलोके दोसानुच्छविकं दण्डं पवत्तेन्तो दण्डधारो होति। स वण्णगुत्तोति गुणवण्णेन चेव यसवण्णेन च गुत्तो रक्खितो सिरिया न धंसति न परिहायति । अवण्णसंयुता जहन्तीति अधम्मिका लोलराजानो अवण्णेन युत्ता हुत्वा जीवितं जहन्ति।
Amucchitoti chandādīhi agatikilesehi amucchito anabhibhūto hutvā yo nayānayaṃ nayate upaparikkhati, so neva paraṃ jhāpeti, na attānaṃ. Chandādivasena hi ahetukaṃ daṇḍaṃ pavattento parampi tena daṇḍena jhāpeti dahati pīḷeti, attānampi tatonidānena pāpena. Ayaṃ pana na paraṃ jhāpeti, na attānaṃ. Yo daṇḍadhāro bhavatīdha issaroti yo idha pathavissaro rājā idha sattaloke dosānucchavikaṃ daṇḍaṃ pavattento daṇḍadhāro hoti. Sa vaṇṇaguttoti guṇavaṇṇena ceva yasavaṇṇena ca gutto rakkhito siriyā na dhaṃsati na parihāyati . Avaṇṇasaṃyutā jahantīti adhammikā lolarājāno avaṇṇena yuttā hutvā jīvitaṃ jahanti.
धम्मे च ये अरियप्पवेदितेति ये राजानो आचारअरियेहि धम्मिकराजूहि पवेदिते दसविधे राजधम्मे रता। अनुत्तरा तेति ते वचसा मनसा कम्मुना च तीहिपि एतेहि अनुत्तरा जेट्ठका। ते सन्तिसोरच्चसमाधिसण्ठिताति ते अगतिपहानेन किलेससन्तियञ्च सुसील्यसङ्खाते सोरच्चे च एकग्गतासमाधिम्हि च सण्ठिता पतिट्ठिता धम्मिकराजानो। वजन्ति लोकं दुभयन्ति धम्मेन रज्जं कारेत्वा मनुस्सलोकतो देवलोकं, देवलोकतो मनुस्सलोकन्ति उभयलोकमेव वजन्ति, निरयादीसु न निब्बत्तन्ति। नरपमदानन्ति नरानञ्च नारीनञ्च। ठपेमि अत्तनन्ति कुद्धोपि कोधवसेन अगन्त्वा अत्तानं पोराणकराजूहि ठपितनयस्मिंयेव धम्मे ठपेमि, विनिच्छयधम्मं न भिन्दामीति।
Dhamme ca ye ariyappavediteti ye rājāno ācāraariyehi dhammikarājūhi pavedite dasavidhe rājadhamme ratā. Anuttarā teti te vacasā manasā kammunā ca tīhipi etehi anuttarā jeṭṭhakā. Te santisoraccasamādhisaṇṭhitāti te agatipahānena kilesasantiyañca susīlyasaṅkhāte soracce ca ekaggatāsamādhimhi ca saṇṭhitā patiṭṭhitā dhammikarājāno. Vajanti lokaṃ dubhayanti dhammena rajjaṃ kāretvā manussalokato devalokaṃ, devalokato manussalokanti ubhayalokameva vajanti, nirayādīsu na nibbattanti. Narapamadānanti narānañca nārīnañca. Ṭhapemi attananti kuddhopi kodhavasena agantvā attānaṃ porāṇakarājūhi ṭhapitanayasmiṃyeva dhamme ṭhapemi, vinicchayadhammaṃ na bhindāmīti.
एवं छहि गाथाहि रञ्ञा अत्तनो गुणे कथिते सब्बापि राजपरिसा तुट्ठा ‘‘अयं सीलाचारगुणसम्पत्ति तुम्हाकञ्ञेव अनुरूपा’’ति रञ्ञो गुणे कथेसुं। सुमङ्गलो पन परिसाय कथितावसाने उट्ठाय राजानं वन्दित्वा अञ्जलिं पग्गय्ह रञ्ञो थुतिं करोन्तो तिस्सो गाथा अभासि –
Evaṃ chahi gāthāhi raññā attano guṇe kathite sabbāpi rājaparisā tuṭṭhā ‘‘ayaṃ sīlācāraguṇasampatti tumhākaññeva anurūpā’’ti rañño guṇe kathesuṃ. Sumaṅgalo pana parisāya kathitāvasāne uṭṭhāya rājānaṃ vanditvā añjaliṃ paggayha rañño thutiṃ karonto tisso gāthā abhāsi –
३३.
33.
‘‘सिरी च लक्खी च तवेव खत्तिय, जनाधिप मा विजहि कुदाचनं।
‘‘Sirī ca lakkhī ca taveva khattiya, janādhipa mā vijahi kudācanaṃ;
अक्कोधनो निच्चपसन्नचित्तो, अनीघो तुवं वस्ससतानि पालय॥
Akkodhano niccapasannacitto, anīgho tuvaṃ vassasatāni pālaya.
३४.
34.
‘‘गुणेहि एतेहि उपेत खत्तिय, ठितमरियवत्ती सुवचो अकोधनो।
‘‘Guṇehi etehi upeta khattiya, ṭhitamariyavattī suvaco akodhano;
सुखी अनुप्पीळ पसास मेदिनिं, इतो विमुत्तोपि च याहि सुग्गतिं॥
Sukhī anuppīḷa pasāsa mediniṃ, ito vimuttopi ca yāhi suggatiṃ.
३५.
35.
‘‘एवं सुनीतेन सुभासितेन, धम्मेन ञायेन उपायसो नयं।
‘‘Evaṃ sunītena subhāsitena, dhammena ñāyena upāyaso nayaṃ;
निब्बापये सङ्खुभितं महाजनं, महाव मेघो सलिलेन मेदिनि’’न्ति॥
Nibbāpaye saṅkhubhitaṃ mahājanaṃ, mahāva megho salilena medini’’nti.
तत्थ सिरी च लक्खी चाति परिवारसम्पत्ति च पञ्ञा च। अनीघोति निद्दुक्खो हुत्वा। उपेत खत्तियाति उपेतो खत्तिय, अयमेव वा पाठो। ठितमरियवत्तीति ठितअरियवत्ति, अरियवत्ति नाम दसराजधम्मसङ्खातं पोराणराजवत्तं, तत्थ पतिट्ठितत्ता ठितराजधम्मो हुत्वाति अत्थो। अनुप्पीळ पसास मेदिनिन्ति अनुप्पीळं पसास मेदिनिञ्च, अयमेव वा पाठो। सुनीतेनाति सुनयेन सुट्ठु कारणेन। धम्मेनाति दसकुसलकम्मपथधम्मेन। ञायेनाति पुरिमपदस्सेव वेवचनं। उपायसोति उपायकोसल्लेन। नयन्ति नयन्तो रज्जं अनुसासन्तो धम्मिकराजा। निब्बापयेति इमाय पटिपत्तिया कायिकचेतसिकदुक्खं दरथं अपनेन्तो कायिकचेतसिकदुक्खसङ्खुभितम्पि महाजनं महामेघो सलिलेन मेदिनिं विय निब्बापेय्य, त्वम्पि तथेव निब्बापेहीति दस्सेन्तो एवमाह।
Tattha sirī ca lakkhī cāti parivārasampatti ca paññā ca. Anīghoti niddukkho hutvā. Upeta khattiyāti upeto khattiya, ayameva vā pāṭho. Ṭhitamariyavattīti ṭhitaariyavatti, ariyavatti nāma dasarājadhammasaṅkhātaṃ porāṇarājavattaṃ, tattha patiṭṭhitattā ṭhitarājadhammo hutvāti attho. Anuppīḷa pasāsa medininti anuppīḷaṃ pasāsa mediniñca, ayameva vā pāṭho. Sunītenāti sunayena suṭṭhu kāraṇena. Dhammenāti dasakusalakammapathadhammena. Ñāyenāti purimapadasseva vevacanaṃ. Upāyasoti upāyakosallena. Nayanti nayanto rajjaṃ anusāsanto dhammikarājā. Nibbāpayeti imāya paṭipattiyā kāyikacetasikadukkhaṃ darathaṃ apanento kāyikacetasikadukkhasaṅkhubhitampi mahājanaṃ mahāmegho salilena mediniṃ viya nibbāpeyya, tvampi tatheva nibbāpehīti dassento evamāha.
सत्था कोसलरञ्ञो ओवादवसेन इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा पच्चेकबुद्धो परिनिब्बुतो, सुमङ्गलो आनन्दो अहोसि, राजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā kosalarañño ovādavasena imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā paccekabuddho parinibbuto, sumaṅgalo ānando ahosi, rājā pana ahameva ahosi’’nti.
सुमङ्गलजातकवण्णना चतुत्था।
Sumaṅgalajātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ४२०. सुमङ्गलजातकं • 420. Sumaṅgalajātakaṃ
