| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अपदान-अट्ठकथा • Apadāna-aṭṭhakathā |
१०. सुमङ्गलत्थेरअपदानवण्णना
10. Sumaṅgalattheraapadānavaṇṇanā
आहुतिं यिट्ठुकामोतिआदिकं आयस्मतो सुमङ्गलत्थेरस्स अपदानं। अयम्पायस्मा पुरिमबुद्धेसु कताधिकारो तत्थ तत्थ भवे विवट्टूपनिस्सयानि पुञ्ञानि उपचिनन्तो पियदस्सिस्स भगवतो काले रुक्खदेवता हुत्वा निब्बत्ति। सो एकदिवसं सत्थारं न्हत्वा एकचीवरं ठितं दिस्वा सोमनस्सप्पत्तो अप्फोटेसि। सो तेन पुञ्ञेन देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे सावत्थिया अविदूरे अञ्ञतरस्मिं गामके तादिसेन कम्मनिस्सन्देन दलिद्दकुले निब्बत्ति, तस्स सुमङ्गलोति नामं अहोसि। सो वयप्पत्तो खुज्जकासितनङ्गलकुद्दालपरिक्खारो हुत्वा कसिया जीविकं कप्पेसि। सो एकदिवसं रञ्ञा पसेनदिना कोसलेन भगवतो भिक्खुसङ्घस्स च महादाने पवत्तियमाने दानूपकरणानि गहेत्वा आगच्छन्तेहि मनुस्सेहि सद्धिं दधिघटं गहेत्वा आगतो भिक्खूनं सक्कारसम्मानं दिस्वा ‘‘इमे समणा सक्यपुत्तिया सुखुमवत्थनिवत्था सुभोजनानि भुञ्जित्वा निवातेसु सेनासनेसु विहरन्ति, यंनूनाहम्पि पब्बजेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा अञ्ञतरं महाथेरं उपसङ्कमित्वा अत्तनो पब्बजाधिप्पायं निवेदेसि। सो तं करुणायन्तो पब्बाजेत्वा कम्मट्ठानं आचिक्खि। सो अरञ्ञे विहरन्तो एककविहारे निब्बिन्नो उक्कण्ठितो हुत्वा विब्भमितुकामो ञातिगामं गच्छन्तो अन्तरामग्गे कच्छं बन्धित्वा खेत्तं कसन्ते किलिट्ठवत्थनिवत्थे समन्ततो रजोकिण्णसरीरे वातातपेन सुस्सन्ते खेत्तं कस्सके मनुस्से दिस्वा ‘‘महन्तं वतिमे सत्ता जीविकनिमित्तं दुक्खं पच्चनुभवन्ती’’ति संवेगं पटिलभि। ञाणस्स परिपाकगतत्ता चस्स यथागहितं कम्मट्ठानं उपट्ठासि। सो अञ्ञतरं रुक्खमूलं उपगन्त्वा विवेकं लभित्वा योनिसोमनसिकरोन्तो विपस्सनं वड्ढेत्वा मग्गपटिपाटिया अरहत्तं पापुणि।
Āhutiṃyiṭṭhukāmotiādikaṃ āyasmato sumaṅgalattherassa apadānaṃ. Ayampāyasmā purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto piyadassissa bhagavato kāle rukkhadevatā hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ satthāraṃ nhatvā ekacīvaraṃ ṭhitaṃ disvā somanassappatto apphoṭesi. So tena puññena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyā avidūre aññatarasmiṃ gāmake tādisena kammanissandena daliddakule nibbatti, tassa sumaṅgaloti nāmaṃ ahosi. So vayappatto khujjakāsitanaṅgalakuddālaparikkhāro hutvā kasiyā jīvikaṃ kappesi. So ekadivasaṃ raññā pasenadinā kosalena bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādāne pavattiyamāne dānūpakaraṇāni gahetvā āgacchantehi manussehi saddhiṃ dadhighaṭaṃ gahetvā āgato bhikkhūnaṃ sakkārasammānaṃ disvā ‘‘ime samaṇā sakyaputtiyā sukhumavatthanivatthā subhojanāni bhuñjitvā nivātesu senāsanesu viharanti, yaṃnūnāhampi pabbajeyya’’nti cintetvā aññataraṃ mahātheraṃ upasaṅkamitvā attano pabbajādhippāyaṃ nivedesi. So taṃ karuṇāyanto pabbājetvā kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. So araññe viharanto ekakavihāre nibbinno ukkaṇṭhito hutvā vibbhamitukāmo ñātigāmaṃ gacchanto antarāmagge kacchaṃ bandhitvā khettaṃ kasante kiliṭṭhavatthanivatthe samantato rajokiṇṇasarīre vātātapena sussante khettaṃ kassake manusse disvā ‘‘mahantaṃ vatime sattā jīvikanimittaṃ dukkhaṃ paccanubhavantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Ñāṇassa paripākagatattā cassa yathāgahitaṃ kammaṭṭhānaṃ upaṭṭhāsi. So aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagantvā vivekaṃ labhitvā yonisomanasikaronto vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi.
१२४. एवं सो पत्तअरहत्तफलो अत्तनो पुब्बकम्मं सरित्वा सोमनस्सवसेन पुब्बचरितापदानं पकासेन्तो आहुतिं यिट्ठुकामोहन्तिआदिमाह। तत्थ आहुतिन्ति अन्नपानादिअनेकविधं पूजासक्कारूपकरणं। यिट्ठुकामोति यजितुकामो, दानं दातुकामो अहं। पटियादेत्वान भोजनन्ति आहारं पटियादेत्वा निप्फादेत्वा। ब्राह्मणे पटिमानेन्तोति पटिग्गाहके सुद्धपब्बजिते परियेसन्तो। विसाले माळके ठितोति परिसुद्धपण्डरपुलिनतलाभिरामे विपुले माळके ठितो।
124. Evaṃ so pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento āhutiṃ yiṭṭhukāmohantiādimāha. Tattha āhutinti annapānādianekavidhaṃ pūjāsakkārūpakaraṇaṃ. Yiṭṭhukāmoti yajitukāmo, dānaṃ dātukāmo ahaṃ. Paṭiyādetvāna bhojananti āhāraṃ paṭiyādetvā nipphādetvā. Brāhmaṇe paṭimānentoti paṭiggāhake suddhapabbajite pariyesanto. Visāle māḷake ṭhitoti parisuddhapaṇḍarapulinatalābhirāme vipule māḷake ṭhito.
१२५-७. अथद्दसासिं सम्बुद्धन्तिआदीसु महायसं महापरिवारं सब्बलोकं सकलसत्तलोकं विनेतानं विसेसेन नेतारं निब्बानसम्पापकं सयम्भुं सयमेव भूतं अनाचरियकं अग्गपुग्गलं सेट्ठपुग्गलं भगवन्तं भग्यवन्तादिगुणयुत्तं जुतिमन्तं नीलपीतादिपभासम्पन्नं सावकेहि पुरक्खतं परिवारितं आदिच्चमिव सूरियमिव रोचन्तं सोभमानं रथियं वीथियं पटिपन्नकं गच्छन्तं पियदस्सिं नाम सम्बुद्धं अद्दसिन्ति सम्बन्धो। अञ्जलिं पग्गहेत्वानाति बन्धञ्जलिपुटं सिरसि कत्वा सकं चित्तं अत्तनो चित्तं पसादयिं इत्थम्भूतस्स भगवतो गुणे पसादेसिं पसन्नमकासिन्ति अत्थो। मनसाव निमन्तेसिन्ति चित्तेन पवारेसिं। आगच्छतु महामुनीति महितो पूजारहो मुनि भगवा मम निवेसनं आगच्छतु।
125-7.Athaddasāsiṃ sambuddhantiādīsu mahāyasaṃ mahāparivāraṃ sabbalokaṃ sakalasattalokaṃ vinetānaṃ visesena netāraṃ nibbānasampāpakaṃ sayambhuṃ sayameva bhūtaṃ anācariyakaṃ aggapuggalaṃ seṭṭhapuggalaṃ bhagavantaṃ bhagyavantādiguṇayuttaṃ jutimantaṃ nīlapītādipabhāsampannaṃ sāvakehi purakkhataṃ parivāritaṃ ādiccamiva sūriyamiva rocantaṃ sobhamānaṃ rathiyaṃ vīthiyaṃ paṭipannakaṃ gacchantaṃ piyadassiṃ nāma sambuddhaṃ addasinti sambandho. Añjaliṃ paggahetvānāti bandhañjalipuṭaṃ sirasi katvā sakaṃ cittaṃ attano cittaṃ pasādayiṃ itthambhūtassa bhagavato guṇe pasādesiṃ pasannamakāsinti attho. Manasāva nimantesinti cittena pavāresiṃ. Āgacchatu mahāmunīti mahito pūjāraho muni bhagavā mama nivesanaṃ āgacchatu.
१२८. मम सङ्कप्पमञ्ञायाति मय्हं चित्तसङ्कप्पं ञत्वा लोके सत्तलोके अनुत्तरो उत्तरविरहितो सत्था खीणासवसहस्सेहि अरहन्तसहस्सेहि परिवुतो मम द्वारं मय्हं गेहद्वारं उपागमि सम्पापुणि।
128.Mama saṅkappamaññāyāti mayhaṃ cittasaṅkappaṃ ñatvā loke sattaloke anuttaro uttaravirahito satthā khīṇāsavasahassehi arahantasahassehi parivuto mama dvāraṃ mayhaṃ gehadvāraṃ upāgami sampāpuṇi.
१२९. तस्स सम्पत्तस्स सत्थुनो एवं नमक्कारमकासिं। पुरिसाजञ्ञ पुरिसानं आजञ्ञ, सेट्ठ, मम नमक्कारो ते तुय्हं अत्थु भवतु। पुरिसुत्तम पुरिसानं उत्तम अधिकगुणविसिट्ठ ते तुय्हं मम नमक्कारो अत्थु। पासादं पसादजनकं मम निवेसनं अभिरुहित्वा सीहासने उत्तमासने निसीदतन्ति आयाचिन्ति अत्थो।
129. Tassa sampattassa satthuno evaṃ namakkāramakāsiṃ. Purisājañña purisānaṃ ājañña, seṭṭha, mama namakkāro te tuyhaṃ atthu bhavatu. Purisuttama purisānaṃ uttama adhikaguṇavisiṭṭha te tuyhaṃ mama namakkāro atthu. Pāsādaṃ pasādajanakaṃ mama nivesanaṃ abhiruhitvā sīhāsane uttamāsane nisīdatanti āyācinti attho.
१३०. दन्तो दन्तपरिवारोति सयं द्वारत्तयेन दन्तो तथा दन्ताहि भिक्खुभिक्खुनीउपासकउपासिकासङ्खाताहि चतूहि परिसाहि परिवारितो। तिण्णो तारयतं वरोति सयं तिण्णो संसारतो उत्तिण्णो निक्खन्तो तारयतं तारयन्तानं विसिट्ठपुग्गलानं वरो उत्तमो भगवा ममाराधनेन पासादं अभिरुहित्वा पवरासने उत्तमासने निसीदि निसज्जं कप्पेसि।
130.Danto dantaparivāroti sayaṃ dvārattayena danto tathā dantāhi bhikkhubhikkhunīupāsakaupāsikāsaṅkhātāhi catūhi parisāhi parivārito. Tiṇṇo tārayataṃ varoti sayaṃ tiṇṇo saṃsārato uttiṇṇo nikkhanto tārayataṃ tārayantānaṃ visiṭṭhapuggalānaṃ varo uttamo bhagavā mamārādhanena pāsādaṃ abhiruhitvā pavarāsane uttamāsane nisīdi nisajjaṃ kappesi.
१३१. यं मे अत्थि सके गेहेति अत्तनो गेहे यं आमिसं पच्चुपट्ठितं सम्पादितं रासिकतं अत्थि। ताहं बुद्धस्स पादासिन्ति बुद्धस्स बुद्धप्पमुखस्स सङ्घस्स तं आमिसं पादासिं प-कारेन आदरेन वा अदासिन्ति अत्थो। पसन्नो सेहि पाणिभीति अत्तनो द्वीहि हत्थेहि पस्सन्नचित्तो गहेत्वा पादासिन्ति अत्थो।
131.Yaṃ me atthi sake geheti attano gehe yaṃ āmisaṃ paccupaṭṭhitaṃ sampāditaṃ rāsikataṃ atthi. Tāhaṃ buddhassa pādāsinti buddhassa buddhappamukhassa saṅghassa taṃ āmisaṃ pādāsiṃ pa-kārena ādarena vā adāsinti attho. Pasanno sehi pāṇibhīti attano dvīhi hatthehi passannacitto gahetvā pādāsinti attho.
१३२. पसन्नचित्तो पसादितमनसङ्कप्पो सुमनो सुन्दरमनो। वेदजातो जातवेदो उप्पन्नसोमनस्सो कतञ्जली सिरसि ठपितअञ्जलिपुटो बुद्धसेट्ठं नमस्सामि सेट्ठस्स बुद्धस्स पणामं करोमीति अत्थो। अहो बुद्धस्सुळारताति पटिविद्धचतुसच्चस्स सत्थुनो उळारता महन्तभावो अहो अच्छरियन्ति अत्थो।
132.Pasannacitto pasāditamanasaṅkappo sumano sundaramano. Vedajāto jātavedo uppannasomanasso katañjalī sirasi ṭhapitaañjalipuṭo buddhaseṭṭhaṃ namassāmi seṭṭhassa buddhassa paṇāmaṃ karomīti attho. Aho buddhassuḷāratāti paṭividdhacatusaccassa satthuno uḷāratā mahantabhāvo aho acchariyanti attho.
१३३. अट्ठन्नं पयिरूपासतन्ति पयिरुपासन्तानं भुञ्जं भुञ्जन्तानं अट्ठन्नं अरियपुग्गलानं अन्तरे खीणासवा अरहन्तोव बहूति अत्थो। तुय्हेवेसो आनुभावोति एसो आकासचरणउम्मुज्जननिमुज्जनादिआनुभावो तुय्हेव तुय्हं एव आनुभावो, नाञ्ञेसं। सरणं तं उपेमहन्ति तं इत्थम्भूतं तुवं सरणं ताणं लेणं परायनन्ति उपेमि गच्छामि जानामि वाति अत्थो।
133.Aṭṭhannaṃpayirūpāsatanti payirupāsantānaṃ bhuñjaṃ bhuñjantānaṃ aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ antare khīṇāsavā arahantova bahūti attho. Tuyheveso ānubhāvoti eso ākāsacaraṇaummujjananimujjanādiānubhāvo tuyheva tuyhaṃ eva ānubhāvo, nāññesaṃ. Saraṇaṃ taṃ upemahanti taṃ itthambhūtaṃ tuvaṃ saraṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ parāyananti upemi gacchāmi jānāmi vāti attho.
१३४. लोकजेट्ठो नरासभो पियदस्सी भगवा भिक्खुसङ्घमज्झे निसीदित्वा इमा ब्याकरणगाथा अभासथ कथेसीति अत्थो। सेसं सुविञ्ञेय्यमेवाति।
134. Lokajeṭṭho narāsabho piyadassī bhagavā bhikkhusaṅghamajjhe nisīditvā imā byākaraṇagāthā abhāsatha kathesīti attho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
सुमङ्गलत्थेरअपदानवण्णना समत्ता।
Sumaṅgalattheraapadānavaṇṇanā samattā.
दुतियस्स सीहासनवग्गस्स वण्णना समत्ता।
Dutiyassa sīhāsanavaggassa vaṇṇanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / अपदानपाळि • Apadānapāḷi / १०. सुमङ्गलत्थेरअपदानं • 10. Sumaṅgalattheraapadānaṃ
