| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / อปทาน-อฎฺฐกถา • Apadāna-aṭṭhakathā |
๑๐. สุมงฺคลเตฺถรอปทานวณฺณนา
10. Sumaṅgalattheraapadānavaṇṇanā
อาหุติํ ยิฎฺฐุกาโมติอาทิกํ อายสฺมโต สุมงฺคลเตฺถรสฺส อปทานํฯ อยมฺปายสฺมา ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยานิ ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต ปิยทสฺสิสฺส ภควโต กาเล รุกฺขเทวตา หุตฺวา นิพฺพตฺติฯ โส เอกทิวสํ สตฺถารํ นฺหตฺวา เอกจีวรํ ฐิตํ ทิสฺวา โสมนสฺสปฺปโตฺต อโปฺผเฎสิฯ โส เตน ปุเญฺญน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท สาวตฺถิยา อวิทูเร อญฺญตรสฺมิํ คามเก ตาทิเสน กมฺมนิสฺสเนฺทน ทลิทฺทกุเล นิพฺพตฺติ, ตสฺส สุมงฺคโลติ นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต ขุชฺชกาสิตนงฺคลกุทฺทาลปริกฺขาโร หุตฺวา กสิยา ชีวิกํ กเปฺปสิฯ โส เอกทิวสํ รญฺญา ปเสนทินา โกสเลน ภควโต ภิกฺขุสงฺฆสฺส จ มหาทาเน ปวตฺติยมาเน ทานูปกรณานิ คเหตฺวา อาคจฺฉเนฺตหิ มนุเสฺสหิ สทฺธิํ ทธิฆฎํ คเหตฺวา อาคโต ภิกฺขูนํ สกฺการสมฺมานํ ทิสฺวา ‘‘อิเม สมณา สกฺยปุตฺติยา สุขุมวตฺถนิวตฺถา สุโภชนานิ ภุญฺชิตฺวา นิวาเตสุ เสนาสเนสุ วิหรนฺติ, ยํนูนาหมฺปิ ปพฺพเชยฺย’’นฺติ จิเนฺตตฺวา อญฺญตรํ มหาเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อตฺตโน ปพฺพชาธิปฺปายํ นิเวเทสิฯ โส ตํ กรุณายโนฺต ปพฺพาเชตฺวา กมฺมฎฺฐานํ อาจิกฺขิฯ โส อรเญฺญ วิหรโนฺต เอกกวิหาเร นิพฺพิโนฺน อุกฺกณฺฐิโต หุตฺวา วิพฺภมิตุกาโม ญาติคามํ คจฺฉโนฺต อนฺตรามเคฺค กจฺฉํ พนฺธิตฺวา เขตฺตํ กสเนฺต กิลิฎฺฐวตฺถนิวเตฺถ สมนฺตโต รโชกิณฺณสรีเร วาตาตเปน สุสฺสเนฺต เขตฺตํ กสฺสเก มนุเสฺส ทิสฺวา ‘‘มหนฺตํ วติเม สตฺตา ชีวิกนิมิตฺตํ ทุกฺขํ ปจฺจนุภวนฺตี’’ติ สํเวคํ ปฎิลภิฯ ญาณสฺส ปริปากคตตฺตา จสฺส ยถาคหิตํ กมฺมฎฺฐานํ อุปฎฺฐาสิฯ โส อญฺญตรํ รุกฺขมูลํ อุปคนฺตฺวา วิเวกํ ลภิตฺวา โยนิโสมนสิกโรโนฺต วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา มคฺคปฎิปาฎิยา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ
Āhutiṃyiṭṭhukāmotiādikaṃ āyasmato sumaṅgalattherassa apadānaṃ. Ayampāyasmā purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayāni puññāni upacinanto piyadassissa bhagavato kāle rukkhadevatā hutvā nibbatti. So ekadivasaṃ satthāraṃ nhatvā ekacīvaraṃ ṭhitaṃ disvā somanassappatto apphoṭesi. So tena puññena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyā avidūre aññatarasmiṃ gāmake tādisena kammanissandena daliddakule nibbatti, tassa sumaṅgaloti nāmaṃ ahosi. So vayappatto khujjakāsitanaṅgalakuddālaparikkhāro hutvā kasiyā jīvikaṃ kappesi. So ekadivasaṃ raññā pasenadinā kosalena bhagavato bhikkhusaṅghassa ca mahādāne pavattiyamāne dānūpakaraṇāni gahetvā āgacchantehi manussehi saddhiṃ dadhighaṭaṃ gahetvā āgato bhikkhūnaṃ sakkārasammānaṃ disvā ‘‘ime samaṇā sakyaputtiyā sukhumavatthanivatthā subhojanāni bhuñjitvā nivātesu senāsanesu viharanti, yaṃnūnāhampi pabbajeyya’’nti cintetvā aññataraṃ mahātheraṃ upasaṅkamitvā attano pabbajādhippāyaṃ nivedesi. So taṃ karuṇāyanto pabbājetvā kammaṭṭhānaṃ ācikkhi. So araññe viharanto ekakavihāre nibbinno ukkaṇṭhito hutvā vibbhamitukāmo ñātigāmaṃ gacchanto antarāmagge kacchaṃ bandhitvā khettaṃ kasante kiliṭṭhavatthanivatthe samantato rajokiṇṇasarīre vātātapena sussante khettaṃ kassake manusse disvā ‘‘mahantaṃ vatime sattā jīvikanimittaṃ dukkhaṃ paccanubhavantī’’ti saṃvegaṃ paṭilabhi. Ñāṇassa paripākagatattā cassa yathāgahitaṃ kammaṭṭhānaṃ upaṭṭhāsi. So aññataraṃ rukkhamūlaṃ upagantvā vivekaṃ labhitvā yonisomanasikaronto vipassanaṃ vaḍḍhetvā maggapaṭipāṭiyā arahattaṃ pāpuṇi.
๑๒๔. เอวํ โส ปตฺตอรหตฺตผโล อตฺตโน ปุพฺพกมฺมํ สริตฺวา โสมนสฺสวเสน ปุพฺพจริตาปทานํ ปกาเสโนฺต อาหุติํ ยิฎฺฐุกาโมหนฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อาหุตินฺติ อนฺนปานาทิอเนกวิธํ ปูชาสกฺการูปกรณํฯ ยิฎฺฐุกาโมติ ยชิตุกาโม, ทานํ ทาตุกาโม อหํฯ ปฎิยาเทตฺวาน โภชนนฺติ อาหารํ ปฎิยาเทตฺวา นิปฺผาเทตฺวาฯ พฺราหฺมเณ ปฎิมาเนโนฺตติ ปฎิคฺคาหเก สุทฺธปพฺพชิเต ปริเยสโนฺตฯ วิสาเล มาฬเก ฐิโตติ ปริสุทฺธปณฺฑรปุลินตลาภิราเม วิปุเล มาฬเก ฐิโตฯ
124. Evaṃ so pattaarahattaphalo attano pubbakammaṃ saritvā somanassavasena pubbacaritāpadānaṃ pakāsento āhutiṃ yiṭṭhukāmohantiādimāha. Tattha āhutinti annapānādianekavidhaṃ pūjāsakkārūpakaraṇaṃ. Yiṭṭhukāmoti yajitukāmo, dānaṃ dātukāmo ahaṃ. Paṭiyādetvāna bhojananti āhāraṃ paṭiyādetvā nipphādetvā. Brāhmaṇe paṭimānentoti paṭiggāhake suddhapabbajite pariyesanto. Visāle māḷake ṭhitoti parisuddhapaṇḍarapulinatalābhirāme vipule māḷake ṭhito.
๑๒๕-๗. อถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธนฺติอาทีสุ มหายสํ มหาปริวารํ สพฺพโลกํ สกลสตฺตโลกํ วิเนตานํ วิเสเสน เนตารํ นิพฺพานสมฺปาปกํ สยมฺภุํ สยเมว ภูตํ อนาจริยกํ อคฺคปุคฺคลํ เสฎฺฐปุคฺคลํ ภควนฺตํ ภคฺยวนฺตาทิคุณยุตฺตํ ชุติมนฺตํ นีลปีตาทิปภาสมฺปนฺนํ สาวเกหิ ปุรกฺขตํ ปริวาริตํ อาทิจฺจมิว สูริยมิว โรจนฺตํ โสภมานํ รถิยํ วีถิยํ ปฎิปนฺนกํ คจฺฉนฺตํ ปิยทสฺสิํ นาม สมฺพุทฺธํ อทฺทสินฺติ สมฺพโนฺธฯ อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวานาติ พนฺธญฺชลิปุฎํ สิรสิ กตฺวา สกํ จิตฺตํ อตฺตโน จิตฺตํ ปสาทยิํ อิตฺถมฺภูตสฺส ภควโต คุเณ ปสาเทสิํ ปสนฺนมกาสินฺติ อโตฺถฯ มนสาว นิมเนฺตสินฺติ จิเตฺตน ปวาเรสิํฯ อาคจฺฉตุ มหามุนีติ มหิโต ปูชารโห มุนิ ภควา มม นิเวสนํ อาคจฺฉตุฯ
125-7.Athaddasāsiṃ sambuddhantiādīsu mahāyasaṃ mahāparivāraṃ sabbalokaṃ sakalasattalokaṃ vinetānaṃ visesena netāraṃ nibbānasampāpakaṃ sayambhuṃ sayameva bhūtaṃ anācariyakaṃ aggapuggalaṃ seṭṭhapuggalaṃ bhagavantaṃ bhagyavantādiguṇayuttaṃ jutimantaṃ nīlapītādipabhāsampannaṃ sāvakehi purakkhataṃ parivāritaṃ ādiccamiva sūriyamiva rocantaṃ sobhamānaṃ rathiyaṃ vīthiyaṃ paṭipannakaṃ gacchantaṃ piyadassiṃ nāma sambuddhaṃ addasinti sambandho. Añjaliṃ paggahetvānāti bandhañjalipuṭaṃ sirasi katvā sakaṃ cittaṃ attano cittaṃ pasādayiṃ itthambhūtassa bhagavato guṇe pasādesiṃ pasannamakāsinti attho. Manasāva nimantesinti cittena pavāresiṃ. Āgacchatu mahāmunīti mahito pūjāraho muni bhagavā mama nivesanaṃ āgacchatu.
๑๒๘. มม สงฺกปฺปมญฺญายาติ มยฺหํ จิตฺตสงฺกปฺปํ ญตฺวา โลเก สตฺตโลเก อนุตฺตโร อุตฺตรวิรหิโต สตฺถา ขีณาสวสหเสฺสหิ อรหนฺตสหเสฺสหิ ปริวุโต มม ทฺวารํ มยฺหํ เคหทฺวารํ อุปาคมิ สมฺปาปุณิฯ
128.Mama saṅkappamaññāyāti mayhaṃ cittasaṅkappaṃ ñatvā loke sattaloke anuttaro uttaravirahito satthā khīṇāsavasahassehi arahantasahassehi parivuto mama dvāraṃ mayhaṃ gehadvāraṃ upāgami sampāpuṇi.
๑๒๙. ตสฺส สมฺปตฺตสฺส สตฺถุโน เอวํ นมกฺการมกาสิํฯ ปุริสาชญฺญ ปุริสานํ อาชญฺญ, เสฎฺฐ, มม นมกฺกาโร เต ตุยฺหํ อตฺถุ ภวตุฯ ปุริสุตฺตม ปุริสานํ อุตฺตม อธิกคุณวิสิฎฺฐ เต ตุยฺหํ มม นมกฺกาโร อตฺถุฯ ปาสาทํ ปสาทชนกํ มม นิเวสนํ อภิรุหิตฺวา สีหาสเน อุตฺตมาสเน นิสีทตนฺติ อายาจินฺติ อโตฺถฯ
129. Tassa sampattassa satthuno evaṃ namakkāramakāsiṃ. Purisājañña purisānaṃ ājañña, seṭṭha, mama namakkāro te tuyhaṃ atthu bhavatu. Purisuttama purisānaṃ uttama adhikaguṇavisiṭṭha te tuyhaṃ mama namakkāro atthu. Pāsādaṃ pasādajanakaṃ mama nivesanaṃ abhiruhitvā sīhāsane uttamāsane nisīdatanti āyācinti attho.
๑๓๐. ทโนฺต ทนฺตปริวาโรติ สยํ ทฺวารตฺตเยน ทโนฺต ตถา ทนฺตาหิ ภิกฺขุภิกฺขุนีอุปาสกอุปาสิกาสงฺขาตาหิ จตูหิ ปริสาหิ ปริวาริโตฯ ติโณฺณ ตารยตํ วโรติ สยํ ติโณฺณ สํสารโต อุตฺติโณฺณ นิกฺขโนฺต ตารยตํ ตารยนฺตานํ วิสิฎฺฐปุคฺคลานํ วโร อุตฺตโม ภควา มมาราธเนน ปาสาทํ อภิรุหิตฺวา ปวราสเน อุตฺตมาสเน นิสีทิ นิสชฺชํ กเปฺปสิฯ
130.Danto dantaparivāroti sayaṃ dvārattayena danto tathā dantāhi bhikkhubhikkhunīupāsakaupāsikāsaṅkhātāhi catūhi parisāhi parivārito. Tiṇṇo tārayataṃ varoti sayaṃ tiṇṇo saṃsārato uttiṇṇo nikkhanto tārayataṃ tārayantānaṃ visiṭṭhapuggalānaṃ varo uttamo bhagavā mamārādhanena pāsādaṃ abhiruhitvā pavarāsane uttamāsane nisīdi nisajjaṃ kappesi.
๑๓๑. ยํ เม อตฺถิ สเก เคเหติ อตฺตโน เคเห ยํ อามิสํ ปจฺจุปฎฺฐิตํ สมฺปาทิตํ ราสิกตํ อตฺถิฯ ตาหํ พุทฺธสฺส ปาทาสินฺติ พุทฺธสฺส พุทฺธปฺปมุขสฺส สงฺฆสฺส ตํ อามิสํ ปาทาสิํ ป-กาเรน อาทเรน วา อทาสินฺติ อโตฺถฯ ปสโนฺน เสหิ ปาณิภีติ อตฺตโน ทฺวีหิ หเตฺถหิ ปสฺสนฺนจิโตฺต คเหตฺวา ปาทาสินฺติ อโตฺถฯ
131.Yaṃ me atthi sake geheti attano gehe yaṃ āmisaṃ paccupaṭṭhitaṃ sampāditaṃ rāsikataṃ atthi. Tāhaṃ buddhassa pādāsinti buddhassa buddhappamukhassa saṅghassa taṃ āmisaṃ pādāsiṃ pa-kārena ādarena vā adāsinti attho. Pasanno sehi pāṇibhīti attano dvīhi hatthehi passannacitto gahetvā pādāsinti attho.
๑๓๒. ปสนฺนจิโตฺต ปสาทิตมนสงฺกโปฺป สุมโน สุนฺทรมโนฯ เวทชาโต ชาตเวโท อุปฺปนฺนโสมนโสฺส กตญฺชลี สิรสิ ฐปิตอญฺชลิปุโฎ พุทฺธเสฎฺฐํ นมสฺสามิ เสฎฺฐสฺส พุทฺธสฺส ปณามํ กโรมีติ อโตฺถฯ อโห พุทฺธสฺสุฬารตาติ ปฎิวิทฺธจตุสจฺจสฺส สตฺถุโน อุฬารตา มหนฺตภาโว อโห อจฺฉริยนฺติ อโตฺถฯ
132.Pasannacitto pasāditamanasaṅkappo sumano sundaramano. Vedajāto jātavedo uppannasomanasso katañjalī sirasi ṭhapitaañjalipuṭo buddhaseṭṭhaṃ namassāmi seṭṭhassa buddhassa paṇāmaṃ karomīti attho. Aho buddhassuḷāratāti paṭividdhacatusaccassa satthuno uḷāratā mahantabhāvo aho acchariyanti attho.
๑๓๓. อฎฺฐนฺนํ ปยิรูปาสตนฺติ ปยิรุปาสนฺตานํ ภุญฺชํ ภุญฺชนฺตานํ อฎฺฐนฺนํ อริยปุคฺคลานํ อนฺตเร ขีณาสวา อรหโนฺตว พหูติ อโตฺถฯ ตุเยฺหเวโส อานุภาโวติ เอโส อากาสจรณอุมฺมุชฺชนนิมุชฺชนาทิอานุภาโว ตุเยฺหว ตุยฺหํ เอว อานุภาโว, นาเญฺญสํฯ สรณํ ตํ อุเปมหนฺติ ตํ อิตฺถมฺภูตํ ตุวํ สรณํ ตาณํ เลณํ ปรายนนฺติ อุเปมิ คจฺฉามิ ชานามิ วาติ อโตฺถฯ
133.Aṭṭhannaṃpayirūpāsatanti payirupāsantānaṃ bhuñjaṃ bhuñjantānaṃ aṭṭhannaṃ ariyapuggalānaṃ antare khīṇāsavā arahantova bahūti attho. Tuyheveso ānubhāvoti eso ākāsacaraṇaummujjananimujjanādiānubhāvo tuyheva tuyhaṃ eva ānubhāvo, nāññesaṃ. Saraṇaṃ taṃ upemahanti taṃ itthambhūtaṃ tuvaṃ saraṇaṃ tāṇaṃ leṇaṃ parāyananti upemi gacchāmi jānāmi vāti attho.
๑๓๔. โลกเชโฎฺฐ นราสโภ ปิยทสฺสี ภควา ภิกฺขุสงฺฆมเชฺฌ นิสีทิตฺวา อิมา พฺยากรณคาถา อภาสถ กเถสีติ อโตฺถฯ เสสํ สุวิเญฺญยฺยเมวาติฯ
134. Lokajeṭṭho narāsabho piyadassī bhagavā bhikkhusaṅghamajjhe nisīditvā imā byākaraṇagāthā abhāsatha kathesīti attho. Sesaṃ suviññeyyamevāti.
สุมงฺคลเตฺถรอปทานวณฺณนา สมตฺตาฯ
Sumaṅgalattheraapadānavaṇṇanā samattā.
ทุติยสฺส สีหาสนวคฺคสฺส วณฺณนา สมตฺตาฯ
Dutiyassa sīhāsanavaggassa vaṇṇanā samattā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / อปทานปาฬิ • Apadānapāḷi / ๑๐. สุมงฺคลเตฺถรอปทานํ • 10. Sumaṅgalattheraapadānaṃ
