Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಬುದ್ಧವಂಸ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
೧೩. ಸುಮೇಧಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ
13. Sumedhabuddhavaṃsavaṇṇanā
ಪದುಮುತ್ತರೇ ಪನ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧೇ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೇ ಸಾಸನೇಪಿಸ್ಸ ಅನ್ತರಹಿತೇ ಸತ್ತತಿಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಿ ಬುದ್ಧಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಂಸು, ಬುದ್ಧಸುಞ್ಞಾನಿ ಅಹೇಸುಂ। ಇತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಾನಂ ಮತ್ಥಕೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಕಪ್ಪೇ ಸುಮೇಧೋ ಸುಜಾತೋ ಚಾತಿ ದ್ವೇ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಾ ನಿಬ್ಬತ್ತಿಂಸು। ತತ್ಥ ಅಧಿಗತಮೇಧೋ ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪಾರಮಿಯೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ತುಸಿತಪುರೇ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತ್ವಾ ತತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸನನಗರೇ ಸುದತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಅಗ್ಗಮಹೇಸಿಯಾ ಸುದತ್ತಾಯ ನಾಮ ದೇವಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಸ್ಮಿಂ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಗಹೇತ್ವಾ ದಸನ್ನಂ ಮಾಸಾನಂ ಅಚ್ಚಯೇನ ಸುದಸ್ಸನುಯ್ಯಾನೇ ತರುಣದಿವಸಕರೋ ವಿಯ ಸಲಿಲಧರವಿವರಗತೋ ಮಾತುಕುಚ್ಛಿತೋ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಸೋ ನವವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿ। ತಸ್ಸ ಕಿರ ಸುಚನ್ದನ-ಕಞ್ಚನ-ಸಿರಿವಡ್ಢನನಾಮಕಾ ತಯೋ ಪಾಸಾದಾ ಅಹೇಸುಂ। ಸುಮನಮಹಾದೇವಿಪ್ಪಮುಖಾನಿ ಅಟ್ಠಚತ್ತಾಲೀಸಇತ್ಥಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಾನಿ ಅಹೇಸುಂ।
Padumuttare pana sammāsambuddhe parinibbute sāsanepissa antarahite sattatikappasahassāni buddhā nuppajjiṃsu, buddhasuññāni ahesuṃ. Ito paṭṭhāya tiṃsakappasahassānaṃ matthake ekasmiṃ kappe sumedho sujāto cāti dve sammāsambuddhā nibbattiṃsu. Tattha adhigatamedho sumedho nāma bodhisatto pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sudassananagare sudattassa nāma rañño aggamahesiyā sudattāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena sudassanuyyāne taruṇadivasakaro viya saliladharavivaragato mātukucchito nikkhami. So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira sucandana-kañcana-sirivaḍḍhananāmakā tayo pāsādā ahesuṃ. Sumanamahādevippamukhāni aṭṭhacattālīsaitthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
ಸೋ ಚತ್ತಾರಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ ದಿಸ್ವಾ ಸುಮನದೇವಿಯಾ ಪುನಬ್ಬಸುಮಿತ್ತೇ ನಾಮ ಪುತ್ತೇ ಜಾತೇ ಹತ್ಥಿಯಾನೇನ ಮಹಾಭಿನಿಕ್ಖಮನಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ। ಮನುಸ್ಸಾನಞ್ಚ ಕೋಟಿಸತಮನುಪಬ್ಬಜಿ। ಸೋ ತೇಹಿ ಪರಿವುತೋ ಅಡ್ಢಮಾಸಂ ಪಧಾನಚರಿಯಂ ಚರಿತ್ವಾ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ನಕುಲನಿಗಮೇ ನಕುಲಸೇಟ್ಠಿಧೀತಾಯ ದಿನ್ನಂ ಮಧುಪಾಯಾಸಂ ಪರಿಭುಞ್ಜಿತ್ವಾ ಸಾಲವನೇ ದಿವಾವಿಹಾರಂ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಸಿರಿವಡ್ಢಾಜೀವಕೇನ ದಿನ್ನಾ ಅಟ್ಠ ತಿಣಮುಟ್ಠಿಯೋ ಗಹೇತ್ವಾ ನೀಪಬೋಧಿಮೂಲೇ ವೀಸತಿಹತ್ಥವಿತ್ಥತಂ ತಿಣಸನ್ಥರಂ ಸನ್ಥರಿತ್ವಾ ಸಮಾರಂ ಮಾರಬಲಂ ವಿಧಮಿತ್ವಾ ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ ‘‘ಅನೇಕಜಾತಿಸಂಸಾರಂ…ಪೇ॰… ತಣ್ಹಾನಂ ಖಯಮಜ್ಝಗಾ’’ತಿ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇತ್ವಾ ಸತ್ತಸತ್ತಾಹಂ ಬೋಧಿಸಮೀಪೇಯೇವ ವೀತಿನಾಮೇತ್ವಾ ಅಟ್ಠಮೇ ಸತ್ತಾಹೇ ಬ್ರಹ್ಮುನೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯಾಚನಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ ಭಬ್ಬಪುಗ್ಗಲೇ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ಅತ್ತನೋ ಕನಿಟ್ಠಭಾತಿಕಂ ಸರಣಕುಮಾರಞ್ಚ ಸಬ್ಬಕಾಮಿಕುಮಾರಞ್ಚ ಅತ್ತನಾ ಸದ್ಧಿಂ ಪಬ್ಬಜಿತಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಞ್ಚ ಕೋಟಿಸತಂ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಪಟಿವೇಧಸಮತ್ಥೇ ದಿಸ್ವಾ ಆಕಾಸೇನ ಗನ್ತ್ವಾ ಸುದಸ್ಸನನಗರಸಮೀಪೇ ಸುದಸ್ಸನುಯ್ಯಾನೇ ಓತರಿತ್ವಾ ಉಯ್ಯಾನಪಾಲೇನ ಅತ್ತನೋ ಭಾತಿಕೇ ಪಕ್ಕೋಸಾಪೇತ್ವಾ ತೇಸಂ ಪರಿವಾರಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತೇಸಿ। ತದಾ ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ, ಅಯಂ ಪಠಮೋ ಅಭಿಸಮಯೋ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
So cattāri nimittāni disvā sumanadeviyā punabbasumitte nāma putte jāte hatthiyānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Manussānañca koṭisatamanupabbaji. So tehi parivuto aḍḍhamāsaṃ padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya nakulanigame nakulaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sirivaḍḍhājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā nīpabodhimūle vīsatihatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā abhisambodhiṃ pāpuṇitvā ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā aṭṭhame sattāhe brahmuno dhammadesanāyācanaṃ sampaṭicchitvā bhabbapuggale olokento attano kaniṭṭhabhātikaṃ saraṇakumārañca sabbakāmikumārañca attanā saddhiṃ pabbajitānaṃ bhikkhūnañca koṭisataṃ catusaccadhammapaṭivedhasamatthe disvā ākāsena gantvā sudassananagarasamīpe sudassanuyyāne otaritvā uyyānapālena attano bhātike pakkosāpetvā tesaṃ parivārānaṃ majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ paṭhamo abhisamayo. Tena vuttaṃ –
೧.
1.
‘‘ಪದುಮುತ್ತರಸ್ಸ ಅಪರೇನ, ಸುಮೇಧೋ ನಾಮ ನಾಯಕೋ।
‘‘Padumuttarassa aparena, sumedho nāma nāyako;
ದುರಾಸದೋ ಉಗ್ಗತೇಜೋ, ಸಬ್ಬಲೋಕುತ್ತಮೋ ಮುನಿ॥
Durāsado uggatejo, sabbalokuttamo muni.
೨.
2.
‘‘ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ ಸುಮುಖೋ, ಬ್ರಹಾ ಉಜು ಪತಾಪವಾ।
‘‘Pasannanetto sumukho, brahā uju patāpavā;
ಹಿತೇಸೀ ಸಬ್ಬಸತ್ತಾನಂ, ಬಹೂ ಮೋಚೇಸಿ ಬನ್ಧನಾ॥
Hitesī sabbasattānaṃ, bahū mocesi bandhanā.
೩.
3.
‘‘ಯದಾ ಬುದ್ಧೋ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ, ಕೇವಲಂ ಬೋಧಿಮುತ್ತಮಂ।
‘‘Yadā buddho pāpuṇitvā, kevalaṃ bodhimuttamaṃ;
ಸುದಸ್ಸನಮ್ಹಿ ನಗರೇ, ಧಮ್ಮಚಕ್ಕಂ ಪವತ್ತಯಿ॥
Sudassanamhi nagare, dhammacakkaṃ pavattayi.
೪.
4.
‘‘ತಸ್ಸಾಭಿಸಮಯಾ ತೀಣಿ, ಅಹೇಸುಂ ಧಮ್ಮದೇಸನೇ।
‘‘Tassābhisamayā tīṇi, ahesuṃ dhammadesane;
ಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ, ಪಠಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
ತತ್ಥ ಉಗ್ಗತೇಜೋತಿ ಉಗ್ಗತತೇಜೋ। ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋತಿ ಸುಟ್ಠು ಪಸನ್ನನಯನೋ, ಧೋವಿತ್ವಾ ಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಠಪಿತಮಣಿಗುಳಿಕಾ ವಿಯ ಪಸನ್ನಾನಿ ನೇತ್ತಾನಿ ಹೋನ್ತಿ। ತಸ್ಮಾ ಸೋ ‘‘ಪಸನ್ನನೇತ್ತೋ’’ತಿ ವುತ್ತೋ। ಮುದುಸಿನಿದ್ಧನೀಲವಿಮಲಸುಖುಮಪಖುಮಾಚಿತಸುಪ್ಪಸನ್ನನಯನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಸುಪ್ಪಸನ್ನಪಞ್ಚನಯನೋ’’ತಿಪಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಸುಮುಖೋತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಸರದಸಮಯಚನ್ದಸದಿಸವದನೋ। ಬ್ರಹಾತಿ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿಹತ್ಥಪ್ಪಮಾಣಸರೀರತ್ತಾ ಬ್ರಹಾ ಮಹನ್ತೋ, ಅಞ್ಞೇಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಸರೀರಪ್ಪಮಾಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಉಜೂತಿ ಬ್ರಹ್ಮುಜುಗತ್ತೋ ಉಜುಮೇವ ಉಗ್ಗತಸರೀರೋ ದೇವನಗರೇ ಸಮುಸ್ಸಿತಸುವಣ್ಣತೋರಣಸದಿಸವರಸರೀರೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪತಾಪವಾತಿ ವಿಜ್ಜೋತಮಾನಸರೀರೋ। ಹಿತೇಸೀತಿ ಹಿತಗವೇಸೀ। ಅಭಿಸಮಯಾ ತೀಣೀತಿ ಅಭಿಸಮಯಾ ತಯೋ, ಲಿಙ್ಗವಿಪಲ್ಲಾಸೋ ಕತೋತಿ।
Tattha uggatejoti uggatatejo. Pasannanettoti suṭṭhu pasannanayano, dhovitvā majjitvā ṭhapitamaṇiguḷikā viya pasannāni nettāni honti. Tasmā so ‘‘pasannanetto’’ti vutto. Mudusiniddhanīlavimalasukhumapakhumācitasuppasannanayanoti attho. ‘‘Suppasannapañcanayano’’tipi vattuṃ vaṭṭati. Sumukhoti paripuṇṇasaradasamayacandasadisavadano. Brahāti aṭṭhāsītihatthappamāṇasarīrattā brahā mahanto, aññehi asādhāraṇasarīrappamāṇoti attho. Ujūti brahmujugatto ujumeva uggatasarīro devanagare samussitasuvaṇṇatoraṇasadisavarasarīroti attho. Patāpavāti vijjotamānasarīro. Hitesīti hitagavesī. Abhisamayā tīṇīti abhisamayā tayo, liṅgavipallāso katoti.
ಯದಾ ಪನ ಭಗವಾ ಕುಮ್ಭಕಣ್ಣಸದಿಸಾನುಭಾವಂ ಕುಮ್ಭಕಣ್ಣಂ ನಾಮ ಮನುಸ್ಸಭಕ್ಖಂ ಯಕ್ಖಂ ಮಹಾಅಟವಿಮುಖೇ ಸನ್ದಿಸ್ಸಮಾನಘೋರಸರೀರಂ ವತ್ತನಿಅಟವಿಸಞ್ಚಾರಂ ಪಚ್ಛಿನ್ದಿತ್ವಾ ಪವತ್ತಮಾನಂ ಪಚ್ಚೂಸಸಮಯೇ ಮಹಾಕರುಣಾಸಮಾಪತ್ತಿಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ತತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ಲೋಕಂ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ದಿಸ್ವಾ ಏಕಕೋವ ಅಸಹಾಯೋ ತಸ್ಸ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಭವನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಅನ್ತೋ ಪವಿಸಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞತ್ತೇ ಸಿರಿಸಯನೇ ನಿಸೀದಿ। ಅಥ ಖೋ ಸೋ ಯಕ್ಖೋ ಮಕ್ಖಂ ಅಸಹಮಾನೋ ದಣ್ಡಾಹತೋ ಘೋರವಿಸೋ ಆಸಿವಿಸೋ ವಿಯ ಸಂಕುದ್ಧೋ ದಸಬಲಂ ಭಿಂಸಾಪೇತುಕಾಮೋ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಂ ಘೋರತರಂ ಕತ್ವಾ ಪಬ್ಬತಸದಿಸಂ ಸೀಸಂ ಕತ್ವಾ ಸೂರಿಯಮಣ್ಡಲಸದಿಸಾನಿ ಅಕ್ಖೀನಿ ನಿಮ್ಮಿನಿತ್ವಾ ನಙ್ಗಲಸೀಸಸದಿಸಾತಿದೀಘವಿಪುಲತಿಖಿಣದಾಠಾಯೋ ಕತ್ವಾ ಓಲಮ್ಬನೀಲವಿಪುಲವಿಸಮೋದರೋ ತಾಲಕ್ಖನ್ಧಸದಿಸಬಾಹುಚಿಪಿಟಕವಿರೂಪವಙ್ಕನಾಸೋ ಪಬ್ಬತಬಿಲಸದಿಸವಿಪುಲರತ್ತಮುಖೋ ಥೂಲಪಿಙ್ಗಲಖರಫರುಸಕೇಸೋ ಅತಿಭಯಾನಕದಸ್ಸನೋ ಹುತ್ವಾ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಪುರತೋ ಠತ್ವಾ ಪಧೂಪಾಯನ್ತೋ ಪಜ್ಜಲನ್ತೋ ಪಾಸಾಣಪಬ್ಬತಗ್ಗಿಜಾಲ-ಸಲಿಲ-ಕದ್ದಮ-ಛಾರಿಕಾಯುಧಙ್ಗಾರ-ವಾಲುಕಪ್ಪಕಾರಾ ನವವಿಧಾ ವಸ್ಸವುಟ್ಠಿಯೋ ವಸ್ಸೇತ್ವಾಪಿ ಭಗವತೋ ಲೋಮಗ್ಗಮತ್ತಮ್ಪಿ ಚಾಲೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ‘‘ಭಗವನ್ತಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಮಾರೇಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಆಳವಕೋ ವಿಯ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛಿ। ಅಯಂ ಭಗವಾ ಪಞ್ಹಾಬ್ಯಾಕರಣೇನ ತಂ ಯಕ್ಖಂ ವಿನಯಮುಪನೇಸಿ। ತತೋ ದುತಿಯದಿವಸೇ ಕಿರಸ್ಸ ರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ಸಕಟಭರಿತೇನ ಭತ್ತೇನ ಸಹ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಅದಂಸು। ಅಥ ಯಕ್ಖೋ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಅದಾಸಿ। ಅಟವಿದ್ವಾರೇ ಠಿತಮನುಸ್ಸಾ ಭಗವನ್ತಂ ಉಪಸಙ್ಕಮಿಂಸು। ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಾಗಮೇ ದಸಬಲೋ ಯಕ್ಖಸ್ಸ ಮನೋನುಕೂಲಂ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇನ್ತೋ। ನವುತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಪಾಣೀನಂ ಧಮ್ಮಚಕ್ಖುಂ ಉಪ್ಪಾದೇಸಿ, ಸೋ ದುತಿಯೋ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Yadā pana bhagavā kumbhakaṇṇasadisānubhāvaṃ kumbhakaṇṇaṃ nāma manussabhakkhaṃ yakkhaṃ mahāaṭavimukhe sandissamānaghorasarīraṃ vattaniaṭavisañcāraṃ pacchinditvā pavattamānaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya lokaṃ olokento disvā ekakova asahāyo tassa yakkhassa bhavanaṃ gantvā anto pavisitvā paññatte sirisayane nisīdi. Atha kho so yakkho makkhaṃ asahamāno daṇḍāhato ghoraviso āsiviso viya saṃkuddho dasabalaṃ bhiṃsāpetukāmo attano attabhāvaṃ ghorataraṃ katvā pabbatasadisaṃ sīsaṃ katvā sūriyamaṇḍalasadisāni akkhīni nimminitvā naṅgalasīsasadisātidīghavipulatikhiṇadāṭhāyo katvā olambanīlavipulavisamodaro tālakkhandhasadisabāhucipiṭakavirūpavaṅkanāso pabbatabilasadisavipularattamukho thūlapiṅgalakharapharusakeso atibhayānakadassano hutvā āgantvā sumedhassa bhagavato purato ṭhatvā padhūpāyanto pajjalanto pāsāṇapabbataggijāla-salila-kaddama-chārikāyudhaṅgāra-vālukappakārā navavidhā vassavuṭṭhiyo vassetvāpi bhagavato lomaggamattampi cāletuṃ asakkonto ‘‘bhagavantaṃ pañhaṃ pucchitvā māressāmī’’ti āḷavako viya pañhaṃ pucchi. Ayaṃ bhagavā pañhābyākaraṇena taṃ yakkhaṃ vinayamupanesi. Tato dutiyadivase kirassa raṭṭhavāsino manussā sakaṭabharitena bhattena saha rājakumāraṃ āharitvā yakkhassa adaṃsu. Atha yakkho rājakumāraṃ buddhassa adāsi. Aṭavidvāre ṭhitamanussā bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Tadā tasmiṃ samāgame dasabalo yakkhassa manonukūlaṃ dhammaṃ desento. Navutikoṭisahassānaṃ pāṇīnaṃ dhammacakkhuṃ uppādesi, so dutiyo dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
೫.
5.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ಕುಮ್ಭಕಣ್ಣಂ, ಯಕ್ಖಂ ಸೋ ದಮಯೀ ಜಿನೋ।
‘‘Punāparaṃ kumbhakaṇṇaṃ, yakkhaṃ so damayī jino;
ನವುತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ದುತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.
ಯದಾ ಪನ ಉಪಕಾರಿನಗರೇ ಸಿರಿನನ್ದನುಯ್ಯಾನೇ ಚತ್ತಾರಿ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಕಾಸಯಿ, ತದಾ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸತಸಹಸ್ಸಾನಂ ತತಿಯೋ ಧಮ್ಮಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Yadā pana upakārinagare sirinandanuyyāne cattāri saccāni pakāsayi, tadā asītikoṭisatasahassānaṃ tatiyo dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
೬.
6.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ಅಮಿತಯಸೋ, ಚತುಸಚ್ಚಂ ಪಕಾಸಯಿ।
‘‘Punāparaṃ amitayaso, catusaccaṃ pakāsayi;
ಅಸೀತಿಕೋಟಿಸಹಸ್ಸಾನಂ, ತತಿಯಾಭಿಸಮಯೋ ಅಹೂ’’ತಿ॥
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
ಸುಮೇಧಸ್ಸಾಪಿ ಭಗವತೋ ತಯೋ ಸಾವಕಸನ್ನಿಪಾತಾ ಅಹೇಸುಂ। ಪಠಮಸನ್ನಿಪಾತೇ ಸುದಸ್ಸನನಗರೇ ಕೋಟಿಸತಖೀಣಾಸವಾ ಅಹೇಸುಂ। ಪುನ ದೇವಕೂಟೇ ಪಬ್ಬತೇ ಕಥಿನತ್ಥತೇ ದುತಿಯೇ ನವುತಿಕೋಟಿಯೋ। ಪುನ ತತಿಯೇ ಭಗವತಿ ಚಾರಿಕಂ ಚರಮಾನೇ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಯೋ ಅಹೇಸುಂ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Sumedhassāpi bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte sudassananagare koṭisatakhīṇāsavā ahesuṃ. Puna devakūṭe pabbate kathinatthate dutiye navutikoṭiyo. Puna tatiye bhagavati cārikaṃ caramāne asītikoṭiyo ahesuṃ. Tena vuttaṃ –
೭.
7.
‘‘ಸನ್ನಿಪಾತಾ ತಯೋ ಆಸುಂ, ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, sumedhassa mahesino;
ಖೀಣಾಸವಾನಂ ವಿಮಲಾನಂ, ಸನ್ತಚಿತ್ತಾನ ತಾದಿನಂ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
೮.
8.
‘‘ಸುದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ನಗರಂ, ಉಪಗಞ್ಛಿ ಜಿನೋ ಯದಾ।
‘‘Sudassanaṃ nāma nagaraṃ, upagañchi jino yadā;
ತದಾ ಖೀಣಾಸವಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ಸಮಿಂಸು ಸತಕೋಟಿಯೋ॥
Tadā khīṇāsavā bhikkhū, samiṃsu satakoṭiyo.
೯.
9.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ದೇವಕೂಟೇ, ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಕಥಿನತ್ಥತೇ।
‘‘Punāparaṃ devakūṭe, bhikkhūnaṃ kathinatthate;
ತದಾ ನವುತಿಕೋಟೀನಂ, ದುತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ॥
Tadā navutikoṭīnaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
೧೦.
10.
‘‘ಪುನಾಪರಂ ದಸಬಲೋ, ಯದಾ ಚರತಿ ಚಾರಿಕಂ।
‘‘Punāparaṃ dasabalo, yadā carati cārikaṃ;
ತದಾ ಅಸೀತಿಕೋಟೀನಂ, ತತಿಯೋ ಆಸಿ ಸಮಾಗಮೋ’’ತಿ॥
Tadā asītikoṭīnaṃ, tatiyo āsi samāgamo’’ti.
ತದಾ ಅಮ್ಹಾಕಂ ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಉತ್ತರೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬಜನುತ್ತರೋ ಮಾಣವೋ ಹುತ್ವಾ ನಿದಹಿತ್ವಾ ಠಪಿತಂಯೇವ ಅಸೀತಿಕೋಟಿಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಬುದ್ಧಪ್ಪಮುಖಸ್ಸ ಸಙ್ಘಸ್ಸ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ ತದಾ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಂ ಸುತ್ವಾ ಸರಣೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿ। ಸೋಪಿ ನಂ ಸತ್ಥಾ ಭೋಜನಾನುಮೋದನಂ ಕರೋನ್ತೋ – ‘‘ಅನಾಗತೇ ಗೋತಮೋ ನಾಮ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tadā amhākaṃ bodhisatto uttaro nāma sabbajanuttaro māṇavo hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā tadā dasabalassa dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji. Sopi naṃ satthā bhojanānumodanaṃ karonto – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
೧೧.
11.
‘‘ಅಹಂ ತೇನ ಸಮಯೇನ, ಉತ್ತರೋ ನಾಮ ಮಾಣವೋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, uttaro nāma māṇavo;
ಅಸೀತಿಕೋಟಿಯೋ ಮಯ್ಹಂ, ಘರೇ ಸನ್ನಿಚಿತಂ ಧನಂ॥
Asītikoṭiyo mayhaṃ, ghare sannicitaṃ dhanaṃ.
೧೨.
12.
‘‘ಕೇವಲಂ ಸಬ್ಬಂ ದತ್ವಾನ, ಸಸಙ್ಘೇ ಲೋಕನಾಯಕೇ।
‘‘Kevalaṃ sabbaṃ datvāna, sasaṅghe lokanāyake;
ಸರಣಂ ತಸ್ಸೂಪಗಞ್ಛಿಂ, ಪಬ್ಬಜ್ಜಞ್ಚಾಭಿರೋಚಯಿಂ॥
Saraṇaṃ tassūpagañchiṃ, pabbajjañcābhirocayiṃ.
೧೩.
13.
‘‘ಸೋಪಿ ಮಂ ಬುದ್ಧೋ ಬ್ಯಾಕಾಸಿ, ಕರೋನ್ತೋ ಅನುಮೋದನಂ।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, karonto anumodanaṃ;
ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹಿ, ಅಯಂ ಬುದ್ಧೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ॥
Tiṃsakappasahassamhi, ayaṃ buddho bhavissati.
೧೪.
14.
‘‘ಪಧಾನಂ ಪದಹಿತ್ವಾನ…ಪೇ॰… ಹೇಸ್ಸಾಮ ಸಮ್ಮುಖಾ ಇಮಂ’’॥
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ’’.
ಬ್ಯಾಕರಣಗಾಥಾ ವಿತ್ಥಾರೇತಬ್ಬಾ।
Byākaraṇagāthā vitthāretabbā.
೧೫.
15.
‘‘ತಸ್ಸಾಪಿ ವಚನಂ ಸುತ್ವಾ, ಭಿಯ್ಯೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದಯಿಂ।
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ಉತ್ತರಿಂ ವತಮಧಿಟ್ಠಾಸಿಂ, ದಸಪಾರಮಿಪೂರಿಯಾ॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
೧೬.
16.
‘‘ಸುತ್ತನ್ತಂ ವಿನಯಂ ಚಾಪಿ, ನವಙ್ಗಂ ಸತ್ಥುಸಾಸನಂ।
‘‘Suttantaṃ vinayaṃ cāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
ಸಬ್ಬಂ ಪರಿಯಾಪುಣಿತ್ವಾನ, ಸೋಭಯಿಂ ಜಿನಸಾಸನಂ॥
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
೧೭.
17.
‘‘ತತ್ಥಪ್ಪಮತ್ತೋ ವಿಹರನ್ತೋ, ನಿಸಜ್ಜಟ್ಠಾನಚಙ್ಕಮೇ।
‘‘Tatthappamatto viharanto, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾರಮಿಂ ಗನ್ತ್ವಾ, ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಮಗಞ್ಛಹ’’ನ್ತಿ॥
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
ತತ್ಥ ಸನ್ನಿಚಿತನ್ತಿ ನಿದಹಿತಂ ನಿಧಾನವಸೇನ। ಕೇವಲನ್ತಿ ಸಕಲನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬನ್ತಿ ಅಸೇಸತೋ ದತ್ವಾ। ಸಸಙ್ಘೇತಿ ಸಸಙ್ಘಸ್ಸ। ತಸ್ಸೂಪಗಞ್ಛಿನ್ತಿ ತಂ ಉಪಗಞ್ಛಿಂ, ಉಪಯೋಗತ್ಥೇ ಸಾಮಿವಚನಂ। ಅಭಿರೋಚಯಿನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜಿಂ। ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸಮ್ಹೀತಿ ತಿಂಸಕಪ್ಪಸಹಸ್ಸೇಸು ಅತಿಕ್ಕನ್ತೇಸೂತಿ ಅತ್ಥೋ।
Tattha sannicitanti nidahitaṃ nidhānavasena. Kevalanti sakalanti attho. Sabbanti asesato datvā. Sasaṅgheti sasaṅghassa. Tassūpagañchinti taṃ upagañchiṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ. Abhirocayinti pabbajiṃ. Tiṃsakappasahassamhīti tiṃsakappasahassesu atikkantesūti attho.
ತಸ್ಸ ಪನ ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಭಗವತೋ ಸುದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸಿ, ಸುದತ್ತೋ ನಾಮ ರಾಜಾ ಪಿತಾ, ಮಾತಾ ಸುದತ್ತಾ ನಾಮ, ಸರಣೋ ಚ ಸಬ್ಬಕಾಮೋ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ, ಸಾಗರೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ರಾಮಾ ಚ ಸುರಾಮಾ ಚ ದ್ವೇ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ, ಮಹಾನೀಪರುಕ್ಖೋ ಬೋಧಿ, ಸರೀರಂ ಅಟ್ಠಾಸೀತಿಹತ್ಥುಬ್ಬೇಧಂ ಅಹೋಸಿ, ಆಯು ನವುತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ನವವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ ಅಗಾರಂ ಅಜ್ಝಾವಸಿ, ಸುಮನಾ ನಾಮಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ, ಪುನಬ್ಬಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಪುತ್ತೋ, ಹತ್ಥಿಯಾನೇನ ನಿಕ್ಖಮಿ। ಸೇಸಂ ಗಾಥಾಸು ದಿಸ್ಸತಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ –
Tassa pana sumedhassa bhagavato sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, mātā sudattā nāma, saraṇo ca sabbakāmo ca dve aggasāvakā, sāgaro nāmupaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, mahānīparukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassāni, navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi, sumanā nāmassa aggamahesī, punabbasumitto nāma putto, hatthiyānena nikkhami. Sesaṃ gāthāsu dissati. Tena vuttaṃ –
೧೮.
18.
‘‘ಸುದಸ್ಸನಂ ನಾಮ ನಗರಂ, ಸುದತ್ತೋ ನಾಮ ಖತ್ತಿಯೋ।
‘‘Sudassanaṃ nāma nagaraṃ, sudatto nāma khattiyo;
ಸುದತ್ತಾ ನಾಮ ಜನಿಕಾ, ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Sudattā nāma janikā, sumedhassa mahesino.
೨೩.
23.
‘‘ಸರಣೋ ಸಬ್ಬಕಾಮೋ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾ।
‘‘Saraṇo sabbakāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ಸಾಗರೋ ನಾಮುಪಟ್ಠಾಕೋ, ಸುಮೇಧಸ್ಸ ಮಹೇಸಿನೋ॥
Sāgaro nāmupaṭṭhāko, sumedhassa mahesino.
೨೪.
24.
‘‘ರಾಮಾ ಚೇವ ಸುರಾಮಾ ಚ, ಅಹೇಸುಂ ಅಗ್ಗಸಾವಿಕಾ।
‘‘Rāmā ceva surāmā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ, ಮಹಾನೀಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥
Bodhi tassa bhagavato, mahānīpoti vuccati.
೨೬.
26.
‘‘ಅಟ್ಠಾಸೀತಿರತನಾನಿ, ಅಚ್ಚುಗ್ಗತೋ ಮಹಾಮುನಿ।
‘‘Aṭṭhāsītiratanāni, accuggato mahāmuni;
ಓಭಾಸೇತಿ ದಿಸಾ ಸಬ್ಬಾ, ಚನ್ದೋ ತಾರಗಣೇ ಯಥಾ॥
Obhāseti disā sabbā, cando tāragaṇe yathā.
೨೭.
27.
‘‘ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮಣೀ ನಾಮ, ಯಥಾ ತಪತಿ ಯೋಜನಂ।
‘‘Cakkavattimaṇī nāma, yathā tapati yojanaṃ;
ತಥೇವ ತಸ್ಸ ರತನಂ, ಸಮನ್ತಾ ಫರತಿ ಯೋಜನಂ॥
Tatheva tassa ratanaṃ, samantā pharati yojanaṃ.
೨೮.
28.
‘‘ನವುತಿವಸ್ಸಸಹಸ್ಸಾನಿ, ಆಯು ವಿಜ್ಜತಿ ತಾವದೇ।
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
ತಾವತಾ ತಿಟ್ಠಮಾನೋ ಸೋ, ತಾರೇಸಿ ಜನತಂ ಬಹುಂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
೨೯.
29.
‘‘ತೇವಿಜ್ಜಛಳಭಿಞ್ಞೇಹಿ , ಬಲಪ್ಪತ್ತೇಹಿ ತಾದಿಹಿ।
‘‘Tevijjachaḷabhiññehi , balappattehi tādihi;
ಸಮಾಕುಲಮಿದಂ ಆಸಿ, ಅರಹನ್ತೇಹಿ ಸಾಧುಹಿ॥
Samākulamidaṃ āsi, arahantehi sādhuhi.
೩೦.
30.
‘‘ತೇಪಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಮಿತಯಸಾ, ವಿಪ್ಪಮುತ್ತಾ ನಿರೂಪಧೀ।
‘‘Tepi sabbe amitayasā, vippamuttā nirūpadhī;
ಞಾಣಾಲೋಕಂ ದಸ್ಸಯಿತ್ವಾ, ನಿಬ್ಬುತಾ ತೇ ಮಹಾಯಸಾ’’ತಿ॥
Ñāṇālokaṃ dassayitvā, nibbutā te mahāyasā’’ti.
ತತ್ಥ ಚನ್ದೋ ತಾರಗಣೇ ಯಥಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಗಗನೇ ಪರಿಪುಣ್ಣಚನ್ದೋ ತಾರಾಗಣೇ ಓಭಾಸೇತಿ ಪಕಾಸೇತಿ, ಏವಮೇವ ಸಬ್ಬಾಪಿ ದಿಸಾ ಓಭಾಸೇತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಕೇಚಿ ‘‘ಚನ್ದೋ ಪನ್ನರಸೋ ಯಥಾ’’ತಿ ಪಠನ್ತಿ, ಸೋ ಉತ್ತಾನತ್ಥೋವ।
Tattha cando tāragaṇe yathāti yathā nāma gagane paripuṇṇacando tārāgaṇe obhāseti pakāseti, evameva sabbāpi disā obhāsetīti attho. Keci ‘‘cando pannaraso yathā’’ti paṭhanti, so uttānatthova.
ಚಕ್ಕವತ್ತಿಮಣೀ ನಾಮಾತಿ ಯಥಾ ನಾಮ ಚಕ್ಕವತ್ತಿರಞ್ಞೋ ಮಣಿರತನಂ ಚತುಹತ್ಥಾಯಾಮಂ ಸಕಟನಾಭಿಸಮಪರಿಣಾಹಂ ಚತುರಾಸೀತಿಮಣಿಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರಂ ತಾರಾಗಣಪರಿವುತಸ್ಸ ಸರದಸಮಯಪರಿಪುಣ್ಣರಜನಿಕರಸ್ಸ ಸಿರಿಸಮುದಯಸೋಭಂ ಅವ್ಹಯನ್ತಮಿವ ವೇಪುಲ್ಲಪಬ್ಬತತೋ ಪರಮರಮಣೀಯದಸ್ಸನಂ ಮಣಿರತನಮಾಗಚ್ಛತಿ, ತಸ್ಸೇವಂ ಆಗಚ್ಛನ್ತಸ್ಸ ಸಮನ್ತತೋ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣಂ ಓಕಾಸಂ ಆಭಾ ಫರತಿ, ಏವಮೇವ ತಸ್ಸ ಸುಮೇಧಸ್ಸಾಪಿ ಭಗವತೋ ಸರೀರತೋ ಆಭಾರತನಂ ಸಮನ್ತತೋ ಯೋಜನಂ ಫರತೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Cakkavattimaṇī nāmāti yathā nāma cakkavattirañño maṇiratanaṃ catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhisamapariṇāhaṃ caturāsītimaṇisahassaparivāraṃ tārāgaṇaparivutassa saradasamayaparipuṇṇarajanikarassa sirisamudayasobhaṃ avhayantamiva vepullapabbatato paramaramaṇīyadassanaṃ maṇiratanamāgacchati, tassevaṃ āgacchantassa samantato yojanappamāṇaṃ okāsaṃ ābhā pharati, evameva tassa sumedhassāpi bhagavato sarīrato ābhāratanaṃ samantato yojanaṃ pharatīti attho.
ತೇವಿಜ್ಜಛಳಭಿಞ್ಞೇಹೀತಿ ತೇವಿಜ್ಜೇಹಿ ಛಳಭಿಞ್ಞೇಹಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಬಲಪ್ಪತ್ತೇಹೀತಿ ಇದ್ಧಿಬಲಪ್ಪತ್ತೇಹಿ। ತಾದಿಹೀತಿ ತಾದಿಭಾವಪ್ಪತ್ತೇಹಿ। ಸಮಾಕುಲನ್ತಿ ಸಙ್ಕಿಣ್ಣಂ ಏಕಕಾಸಾವಪಜ್ಜೋತಂ। ಇದನ್ತಿ ಸಾಸನಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ, ಮಹೀತಲಂ ವಾ। ಅಮಿತಯಸಾತಿ ಅಮಿತಪರಿವಾರಾ, ಅತುಲಕಿತ್ತಿಘೋಸೋ ವಾ। ನಿರೂಪಧೀತಿ ಚತುರೂಪಧಿವಿರಹಿತಾ। ಸೇಸಮೇತ್ಥ ಗಾಥಾಸು ಸಬ್ಬತ್ಥ ಪಾಕಟಮೇವಾತಿ।
Tevijjachaḷabhiññehīti tevijjehi chaḷabhiññehi cāti attho. Balappattehīti iddhibalappattehi. Tādihīti tādibhāvappattehi. Samākulanti saṅkiṇṇaṃ ekakāsāvapajjotaṃ. Idanti sāsanaṃ sandhāyāha, mahītalaṃ vā. Amitayasāti amitaparivārā, atulakittighoso vā. Nirūpadhīti caturūpadhivirahitā. Sesamettha gāthāsu sabbattha pākaṭamevāti.
ಸುಮೇಧಬುದ್ಧವಂಸವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sumedhabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ನಿಟ್ಠಿತೋ ಏಕಾದಸಮೋ ಬುದ್ಧವಂಸೋ।
Niṭṭhito ekādasamo buddhavaṃso.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಬುದ್ಧವಂಸಪಾಳಿ • Buddhavaṃsapāḷi / ೧೩. ಸುಮೇಧಬುದ್ಧವಂಸೋ • 13. Sumedhabuddhavaṃso