Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ബുദ്ധവംസ-അട്ഠകഥാ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
൧൩. സുമേധബുദ്ധവംസവണ്ണനാ
13. Sumedhabuddhavaṃsavaṇṇanā
പദുമുത്തരേ പന സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ പരിനിബ്ബുതേ സാസനേപിസ്സ അന്തരഹിതേ സത്തതികപ്പസഹസ്സാനി ബുദ്ധാ നുപ്പജ്ജിംസു, ബുദ്ധസുഞ്ഞാനി അഹേസും. ഇതോ പട്ഠായ തിംസകപ്പസഹസ്സാനം മത്ഥകേ ഏകസ്മിം കപ്പേ സുമേധോ സുജാതോ ചാതി ദ്വേ സമ്മാസമ്ബുദ്ധാ നിബ്ബത്തിംസു. തത്ഥ അധിഗതമേധോ സുമേധോ നാമ ബോധിസത്തോ പാരമിയോ പൂരേത്വാ തുസിതപുരേ നിബ്ബത്തിത്വാ തതോ ചവിത്വാ സുദസ്സനനഗരേ സുദത്തസ്സ നാമ രഞ്ഞോ അഗ്ഗമഹേസിയാ സുദത്തായ നാമ ദേവിയാ കുച്ഛിസ്മിം പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ ദസന്നം മാസാനം അച്ചയേന സുദസ്സനുയ്യാനേ തരുണദിവസകരോ വിയ സലിലധരവിവരഗതോ മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമി. സോ നവവസ്സസഹസ്സാനി അഗാരം അജ്ഝാവസി. തസ്സ കിര സുചന്ദന-കഞ്ചന-സിരിവഡ്ഢനനാമകാ തയോ പാസാദാ അഹേസും. സുമനമഹാദേവിപ്പമുഖാനി അട്ഠചത്താലീസഇത്ഥിസഹസ്സാനി പച്ചുപട്ഠിതാനി അഹേസും.
Padumuttare pana sammāsambuddhe parinibbute sāsanepissa antarahite sattatikappasahassāni buddhā nuppajjiṃsu, buddhasuññāni ahesuṃ. Ito paṭṭhāya tiṃsakappasahassānaṃ matthake ekasmiṃ kappe sumedho sujāto cāti dve sammāsambuddhā nibbattiṃsu. Tattha adhigatamedho sumedho nāma bodhisatto pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tato cavitvā sudassananagare sudattassa nāma rañño aggamahesiyā sudattāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gahetvā dasannaṃ māsānaṃ accayena sudassanuyyāne taruṇadivasakaro viya saliladharavivaragato mātukucchito nikkhami. So navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi. Tassa kira sucandana-kañcana-sirivaḍḍhananāmakā tayo pāsādā ahesuṃ. Sumanamahādevippamukhāni aṭṭhacattālīsaitthisahassāni paccupaṭṭhitāni ahesuṃ.
സോ ചത്താരി നിമിത്താനി ദിസ്വാ സുമനദേവിയാ പുനബ്ബസുമിത്തേ നാമ പുത്തേ ജാതേ ഹത്ഥിയാനേന മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജി. മനുസ്സാനഞ്ച കോടിസതമനുപബ്ബജി. സോ തേഹി പരിവുതോ അഡ്ഢമാസം പധാനചരിയം ചരിത്വാ വിസാഖപുണ്ണമായ നകുലനിഗമേ നകുലസേട്ഠിധീതായ ദിന്നം മധുപായാസം പരിഭുഞ്ജിത്വാ സാലവനേ ദിവാവിഹാരം വീതിനാമേത്വാ സിരിവഡ്ഢാജീവകേന ദിന്നാ അട്ഠ തിണമുട്ഠിയോ ഗഹേത്വാ നീപബോധിമൂലേ വീസതിഹത്ഥവിത്ഥതം തിണസന്ഥരം സന്ഥരിത്വാ സമാരം മാരബലം വിധമിത്വാ അഭിസമ്ബോധിം പാപുണിത്വാ ‘‘അനേകജാതിസംസാരം…പേ॰… തണ്ഹാനം ഖയമജ്ഝഗാ’’തി ഉദാനം ഉദാനേത്വാ സത്തസത്താഹം ബോധിസമീപേയേവ വീതിനാമേത്വാ അട്ഠമേ സത്താഹേ ബ്രഹ്മുനോ ധമ്മദേസനായാചനം സമ്പടിച്ഛിത്വാ ഭബ്ബപുഗ്ഗലേ ഓലോകേന്തോ അത്തനോ കനിട്ഠഭാതികം സരണകുമാരഞ്ച സബ്ബകാമികുമാരഞ്ച അത്തനാ സദ്ധിം പബ്ബജിതാനം ഭിക്ഖൂനഞ്ച കോടിസതം ചതുസച്ചധമ്മപടിവേധസമത്ഥേ ദിസ്വാ ആകാസേന ഗന്ത്വാ സുദസ്സനനഗരസമീപേ സുദസ്സനുയ്യാനേ ഓതരിത്വാ ഉയ്യാനപാലേന അത്തനോ ഭാതികേ പക്കോസാപേത്വാ തേസം പരിവാരാനം മജ്ഝേ ധമ്മചക്കം പവത്തേസി. തദാ കോടിസതസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി, അയം പഠമോ അഭിസമയോ. തേന വുത്തം –
So cattāri nimittāni disvā sumanadeviyā punabbasumitte nāma putte jāte hatthiyānena mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Manussānañca koṭisatamanupabbaji. So tehi parivuto aḍḍhamāsaṃ padhānacariyaṃ caritvā visākhapuṇṇamāya nakulanigame nakulaseṭṭhidhītāya dinnaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sirivaḍḍhājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā nīpabodhimūle vīsatihatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā samāraṃ mārabalaṃ vidhamitvā abhisambodhiṃ pāpuṇitvā ‘‘anekajātisaṃsāraṃ…pe… taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti udānaṃ udānetvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā aṭṭhame sattāhe brahmuno dhammadesanāyācanaṃ sampaṭicchitvā bhabbapuggale olokento attano kaniṭṭhabhātikaṃ saraṇakumārañca sabbakāmikumārañca attanā saddhiṃ pabbajitānaṃ bhikkhūnañca koṭisataṃ catusaccadhammapaṭivedhasamatthe disvā ākāsena gantvā sudassananagarasamīpe sudassanuyyāne otaritvā uyyānapālena attano bhātike pakkosāpetvā tesaṃ parivārānaṃ majjhe dhammacakkaṃ pavattesi. Tadā koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ paṭhamo abhisamayo. Tena vuttaṃ –
൧.
1.
‘‘പദുമുത്തരസ്സ അപരേന, സുമേധോ നാമ നായകോ;
‘‘Padumuttarassa aparena, sumedho nāma nāyako;
ദുരാസദോ ഉഗ്ഗതേജോ, സബ്ബലോകുത്തമോ മുനി.
Durāsado uggatejo, sabbalokuttamo muni.
൨.
2.
‘‘പസന്നനേത്തോ സുമുഖോ, ബ്രഹാ ഉജു പതാപവാ;
‘‘Pasannanetto sumukho, brahā uju patāpavā;
ഹിതേസീ സബ്ബസത്താനം, ബഹൂ മോചേസി ബന്ധനാ.
Hitesī sabbasattānaṃ, bahū mocesi bandhanā.
൩.
3.
‘‘യദാ ബുദ്ധോ പാപുണിത്വാ, കേവലം ബോധിമുത്തമം;
‘‘Yadā buddho pāpuṇitvā, kevalaṃ bodhimuttamaṃ;
സുദസ്സനമ്ഹി നഗരേ, ധമ്മചക്കം പവത്തയി.
Sudassanamhi nagare, dhammacakkaṃ pavattayi.
൪.
4.
‘‘തസ്സാഭിസമയാ തീണി, അഹേസും ധമ്മദേസനേ;
‘‘Tassābhisamayā tīṇi, ahesuṃ dhammadesane;
കോടിസതസഹസ്സാനം, പഠമാഭിസമയോ അഹൂ’’തി.
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamābhisamayo ahū’’ti.
തത്ഥ ഉഗ്ഗതേജോതി ഉഗ്ഗതതേജോ. പസന്നനേത്തോതി സുട്ഠു പസന്നനയനോ, ധോവിത്വാ മജ്ജിത്വാ ഠപിതമണിഗുളികാ വിയ പസന്നാനി നേത്താനി ഹോന്തി. തസ്മാ സോ ‘‘പസന്നനേത്തോ’’തി വുത്തോ. മുദുസിനിദ്ധനീലവിമലസുഖുമപഖുമാചിതസുപ്പസന്നനയനോതി അത്ഥോ. ‘‘സുപ്പസന്നപഞ്ചനയനോ’’തിപി വത്തും വട്ടതി. സുമുഖോതി പരിപുണ്ണസരദസമയചന്ദസദിസവദനോ. ബ്രഹാതി അട്ഠാസീതിഹത്ഥപ്പമാണസരീരത്താ ബ്രഹാ മഹന്തോ, അഞ്ഞേഹി അസാധാരണസരീരപ്പമാണോതി അത്ഥോ. ഉജൂതി ബ്രഹ്മുജുഗത്തോ ഉജുമേവ ഉഗ്ഗതസരീരോ ദേവനഗരേ സമുസ്സിതസുവണ്ണതോരണസദിസവരസരീരോതി അത്ഥോ. പതാപവാതി വിജ്ജോതമാനസരീരോ. ഹിതേസീതി ഹിതഗവേസീ. അഭിസമയാ തീണീതി അഭിസമയാ തയോ, ലിങ്ഗവിപല്ലാസോ കതോതി.
Tattha uggatejoti uggatatejo. Pasannanettoti suṭṭhu pasannanayano, dhovitvā majjitvā ṭhapitamaṇiguḷikā viya pasannāni nettāni honti. Tasmā so ‘‘pasannanetto’’ti vutto. Mudusiniddhanīlavimalasukhumapakhumācitasuppasannanayanoti attho. ‘‘Suppasannapañcanayano’’tipi vattuṃ vaṭṭati. Sumukhoti paripuṇṇasaradasamayacandasadisavadano. Brahāti aṭṭhāsītihatthappamāṇasarīrattā brahā mahanto, aññehi asādhāraṇasarīrappamāṇoti attho. Ujūti brahmujugatto ujumeva uggatasarīro devanagare samussitasuvaṇṇatoraṇasadisavarasarīroti attho. Patāpavāti vijjotamānasarīro. Hitesīti hitagavesī. Abhisamayā tīṇīti abhisamayā tayo, liṅgavipallāso katoti.
യദാ പന ഭഗവാ കുമ്ഭകണ്ണസദിസാനുഭാവം കുമ്ഭകണ്ണം നാമ മനുസ്സഭക്ഖം യക്ഖം മഹാഅടവിമുഖേ സന്ദിസ്സമാനഘോരസരീരം വത്തനിഅടവിസഞ്ചാരം പച്ഛിന്ദിത്വാ പവത്തമാനം പച്ചൂസസമയേ മഹാകരുണാസമാപത്തിം സമാപജ്ജിത്വാ തതോ വുട്ഠായ ലോകം ഓലോകേന്തോ ദിസ്വാ ഏകകോവ അസഹായോ തസ്സ യക്ഖസ്സ ഭവനം ഗന്ത്വാ അന്തോ പവിസിത്വാ പഞ്ഞത്തേ സിരിസയനേ നിസീദി. അഥ ഖോ സോ യക്ഖോ മക്ഖം അസഹമാനോ ദണ്ഡാഹതോ ഘോരവിസോ ആസിവിസോ വിയ സംകുദ്ധോ ദസബലം ഭിംസാപേതുകാമോ അത്തനോ അത്തഭാവം ഘോരതരം കത്വാ പബ്ബതസദിസം സീസം കത്വാ സൂരിയമണ്ഡലസദിസാനി അക്ഖീനി നിമ്മിനിത്വാ നങ്ഗലസീസസദിസാതിദീഘവിപുലതിഖിണദാഠായോ കത്വാ ഓലമ്ബനീലവിപുലവിസമോദരോ താലക്ഖന്ധസദിസബാഹുചിപിടകവിരൂപവങ്കനാസോ പബ്ബതബിലസദിസവിപുലരത്തമുഖോ ഥൂലപിങ്ഗലഖരഫരുസകേസോ അതിഭയാനകദസ്സനോ ഹുത്വാ ആഗന്ത്വാ സുമേധസ്സ ഭഗവതോ പുരതോ ഠത്വാ പധൂപായന്തോ പജ്ജലന്തോ പാസാണപബ്ബതഗ്ഗിജാല-സലില-കദ്ദമ-ഛാരികായുധങ്ഗാര-വാലുകപ്പകാരാ നവവിധാ വസ്സവുട്ഠിയോ വസ്സേത്വാപി ഭഗവതോ ലോമഗ്ഗമത്തമ്പി ചാലേതും അസക്കോന്തോ ‘‘ഭഗവന്തം പഞ്ഹം പുച്ഛിത്വാ മാരേസ്സാമീ’’തി ആളവകോ വിയ പഞ്ഹം പുച്ഛി. അയം ഭഗവാ പഞ്ഹാബ്യാകരണേന തം യക്ഖം വിനയമുപനേസി. തതോ ദുതിയദിവസേ കിരസ്സ രട്ഠവാസിനോ മനുസ്സാ സകടഭരിതേന ഭത്തേന സഹ രാജകുമാരം ആഹരിത്വാ യക്ഖസ്സ അദംസു. അഥ യക്ഖോ രാജകുമാരം ബുദ്ധസ്സ അദാസി. അടവിദ്വാരേ ഠിതമനുസ്സാ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിംസു. തദാ തസ്മിം സമാഗമേ ദസബലോ യക്ഖസ്സ മനോനുകൂലം ധമ്മം ദേസേന്തോ. നവുതികോടിസഹസ്സാനം പാണീനം ധമ്മചക്ഖും ഉപ്പാദേസി, സോ ദുതിയോ ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി. തേന വുത്തം –
Yadā pana bhagavā kumbhakaṇṇasadisānubhāvaṃ kumbhakaṇṇaṃ nāma manussabhakkhaṃ yakkhaṃ mahāaṭavimukhe sandissamānaghorasarīraṃ vattaniaṭavisañcāraṃ pacchinditvā pavattamānaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattiṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya lokaṃ olokento disvā ekakova asahāyo tassa yakkhassa bhavanaṃ gantvā anto pavisitvā paññatte sirisayane nisīdi. Atha kho so yakkho makkhaṃ asahamāno daṇḍāhato ghoraviso āsiviso viya saṃkuddho dasabalaṃ bhiṃsāpetukāmo attano attabhāvaṃ ghorataraṃ katvā pabbatasadisaṃ sīsaṃ katvā sūriyamaṇḍalasadisāni akkhīni nimminitvā naṅgalasīsasadisātidīghavipulatikhiṇadāṭhāyo katvā olambanīlavipulavisamodaro tālakkhandhasadisabāhucipiṭakavirūpavaṅkanāso pabbatabilasadisavipularattamukho thūlapiṅgalakharapharusakeso atibhayānakadassano hutvā āgantvā sumedhassa bhagavato purato ṭhatvā padhūpāyanto pajjalanto pāsāṇapabbataggijāla-salila-kaddama-chārikāyudhaṅgāra-vālukappakārā navavidhā vassavuṭṭhiyo vassetvāpi bhagavato lomaggamattampi cāletuṃ asakkonto ‘‘bhagavantaṃ pañhaṃ pucchitvā māressāmī’’ti āḷavako viya pañhaṃ pucchi. Ayaṃ bhagavā pañhābyākaraṇena taṃ yakkhaṃ vinayamupanesi. Tato dutiyadivase kirassa raṭṭhavāsino manussā sakaṭabharitena bhattena saha rājakumāraṃ āharitvā yakkhassa adaṃsu. Atha yakkho rājakumāraṃ buddhassa adāsi. Aṭavidvāre ṭhitamanussā bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu. Tadā tasmiṃ samāgame dasabalo yakkhassa manonukūlaṃ dhammaṃ desento. Navutikoṭisahassānaṃ pāṇīnaṃ dhammacakkhuṃ uppādesi, so dutiyo dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
൫.
5.
‘‘പുനാപരം കുമ്ഭകണ്ണം, യക്ഖം സോ ദമയീ ജിനോ;
‘‘Punāparaṃ kumbhakaṇṇaṃ, yakkhaṃ so damayī jino;
നവുതികോടിസഹസ്സാനം, ദുതിയാഭിസമയോ അഹൂ’’തി.
Navutikoṭisahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahū’’ti.
യദാ പന ഉപകാരിനഗരേ സിരിനന്ദനുയ്യാനേ ചത്താരി സച്ചാനി പകാസയി, തദാ അസീതികോടിസതസഹസ്സാനം തതിയോ ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസി. തേന വുത്തം –
Yadā pana upakārinagare sirinandanuyyāne cattāri saccāni pakāsayi, tadā asītikoṭisatasahassānaṃ tatiyo dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
൬.
6.
‘‘പുനാപരം അമിതയസോ, ചതുസച്ചം പകാസയി;
‘‘Punāparaṃ amitayaso, catusaccaṃ pakāsayi;
അസീതികോടിസഹസ്സാനം, തതിയാഭിസമയോ അഹൂ’’തി.
Asītikoṭisahassānaṃ, tatiyābhisamayo ahū’’ti.
സുമേധസ്സാപി ഭഗവതോ തയോ സാവകസന്നിപാതാ അഹേസും. പഠമസന്നിപാതേ സുദസ്സനനഗരേ കോടിസതഖീണാസവാ അഹേസും. പുന ദേവകൂടേ പബ്ബതേ കഥിനത്ഥതേ ദുതിയേ നവുതികോടിയോ. പുന തതിയേ ഭഗവതി ചാരികം ചരമാനേ അസീതികോടിയോ അഹേസും. തേന വുത്തം –
Sumedhassāpi bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte sudassananagare koṭisatakhīṇāsavā ahesuṃ. Puna devakūṭe pabbate kathinatthate dutiye navutikoṭiyo. Puna tatiye bhagavati cārikaṃ caramāne asītikoṭiyo ahesuṃ. Tena vuttaṃ –
൭.
7.
‘‘സന്നിപാതാ തയോ ആസും, സുമേധസ്സ മഹേസിനോ;
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, sumedhassa mahesino;
ഖീണാസവാനം വിമലാനം, സന്തചിത്താന താദിനം.
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, santacittāna tādinaṃ.
൮.
8.
‘‘സുദസ്സനം നാമ നഗരം, ഉപഗഞ്ഛി ജിനോ യദാ;
‘‘Sudassanaṃ nāma nagaraṃ, upagañchi jino yadā;
തദാ ഖീണാസവാ ഭിക്ഖൂ, സമിംസു സതകോടിയോ.
Tadā khīṇāsavā bhikkhū, samiṃsu satakoṭiyo.
൯.
9.
‘‘പുനാപരം ദേവകൂടേ, ഭിക്ഖൂനം കഥിനത്ഥതേ;
‘‘Punāparaṃ devakūṭe, bhikkhūnaṃ kathinatthate;
തദാ നവുതികോടീനം, ദുതിയോ ആസി സമാഗമോ.
Tadā navutikoṭīnaṃ, dutiyo āsi samāgamo.
൧൦.
10.
‘‘പുനാപരം ദസബലോ, യദാ ചരതി ചാരികം;
‘‘Punāparaṃ dasabalo, yadā carati cārikaṃ;
തദാ അസീതികോടീനം, തതിയോ ആസി സമാഗമോ’’തി.
Tadā asītikoṭīnaṃ, tatiyo āsi samāgamo’’ti.
തദാ അമ്ഹാകം ബോധിസത്തോ ഉത്തരോ നാമ സബ്ബജനുത്തരോ മാണവോ ഹുത്വാ നിദഹിത്വാ ഠപിതംയേവ അസീതികോടിധനം വിസ്സജ്ജേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ സങ്ഘസ്സ മഹാദാനം ദത്വാ തദാ ദസബലസ്സ ധമ്മം സുത്വാ സരണേസു പതിട്ഠായ നിക്ഖമിത്വാ പബ്ബജി. സോപി നം സത്ഥാ ഭോജനാനുമോദനം കരോന്തോ – ‘‘അനാഗതേ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ബ്യാകാസി. തേന വുത്തം –
Tadā amhākaṃ bodhisatto uttaro nāma sabbajanuttaro māṇavo hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā tadā dasabalassa dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji. Sopi naṃ satthā bhojanānumodanaṃ karonto – ‘‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti byākāsi. Tena vuttaṃ –
൧൧.
11.
‘‘അഹം തേന സമയേന, ഉത്തരോ നാമ മാണവോ;
‘‘Ahaṃ tena samayena, uttaro nāma māṇavo;
അസീതികോടിയോ മയ്ഹം, ഘരേ സന്നിചിതം ധനം.
Asītikoṭiyo mayhaṃ, ghare sannicitaṃ dhanaṃ.
൧൨.
12.
‘‘കേവലം സബ്ബം ദത്വാന, സസങ്ഘേ ലോകനായകേ;
‘‘Kevalaṃ sabbaṃ datvāna, sasaṅghe lokanāyake;
സരണം തസ്സൂപഗഞ്ഛിം, പബ്ബജ്ജഞ്ചാഭിരോചയിം.
Saraṇaṃ tassūpagañchiṃ, pabbajjañcābhirocayiṃ.
൧൩.
13.
‘‘സോപി മം ബുദ്ധോ ബ്യാകാസി, കരോന്തോ അനുമോദനം;
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, karonto anumodanaṃ;
തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹി, അയം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി.
Tiṃsakappasahassamhi, ayaṃ buddho bhavissati.
൧൪.
14.
‘‘പധാനം പദഹിത്വാന…പേ॰… ഹേസ്സാമ സമ്മുഖാ ഇമം’’.
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā imaṃ’’.
ബ്യാകരണഗാഥാ വിത്ഥാരേതബ്ബാ.
Byākaraṇagāthā vitthāretabbā.
൧൫.
15.
‘‘തസ്സാപി വചനം സുത്വാ, ഭിയ്യോ ചിത്തം പസാദയിം;
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ഉത്തരിം വതമധിട്ഠാസിം, ദസപാരമിപൂരിയാ.
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
൧൬.
16.
‘‘സുത്തന്തം വിനയം ചാപി, നവങ്ഗം സത്ഥുസാസനം;
‘‘Suttantaṃ vinayaṃ cāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
സബ്ബം പരിയാപുണിത്വാന, സോഭയിം ജിനസാസനം.
Sabbaṃ pariyāpuṇitvāna, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
൧൭.
17.
‘‘തത്ഥപ്പമത്തോ വിഹരന്തോ, നിസജ്ജട്ഠാനചങ്കമേ;
‘‘Tatthappamatto viharanto, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
അഭിഞ്ഞാപാരമിം ഗന്ത്വാ, ബ്രഹ്മലോകമഗഞ്ഛഹ’’ന്തി.
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
തത്ഥ സന്നിചിതന്തി നിദഹിതം നിധാനവസേന. കേവലന്തി സകലന്തി അത്ഥോ. സബ്ബന്തി അസേസതോ ദത്വാ. സസങ്ഘേതി സസങ്ഘസ്സ. തസ്സൂപഗഞ്ഛിന്തി തം ഉപഗഞ്ഛിം, ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം. അഭിരോചയിന്തി പബ്ബജിം. തിംസകപ്പസഹസ്സമ്ഹീതി തിംസകപ്പസഹസ്സേസു അതിക്കന്തേസൂതി അത്ഥോ.
Tattha sannicitanti nidahitaṃ nidhānavasena. Kevalanti sakalanti attho. Sabbanti asesato datvā. Sasaṅgheti sasaṅghassa. Tassūpagañchinti taṃ upagañchiṃ, upayogatthe sāmivacanaṃ. Abhirocayinti pabbajiṃ. Tiṃsakappasahassamhīti tiṃsakappasahassesu atikkantesūti attho.
തസ്സ പന സുമേധസ്സ ഭഗവതോ സുദസ്സനം നാമ നഗരം അഹോസി, സുദത്തോ നാമ രാജാ പിതാ, മാതാ സുദത്താ നാമ, സരണോ ച സബ്ബകാമോ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ, സാഗരോ നാമുപട്ഠാകോ, രാമാ ച സുരാമാ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവികാ, മഹാനീപരുക്ഖോ ബോധി, സരീരം അട്ഠാസീതിഹത്ഥുബ്ബേധം അഹോസി, ആയു നവുതിവസ്സസഹസ്സാനി, നവവസ്സസഹസ്സാനി അഗാരം അജ്ഝാവസി, സുമനാ നാമസ്സ അഗ്ഗമഹേസീ, പുനബ്ബസുമിത്തോ നാമ പുത്തോ, ഹത്ഥിയാനേന നിക്ഖമി. സേസം ഗാഥാസു ദിസ്സതി. തേന വുത്തം –
Tassa pana sumedhassa bhagavato sudassanaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, mātā sudattā nāma, saraṇo ca sabbakāmo ca dve aggasāvakā, sāgaro nāmupaṭṭhāko, rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, mahānīparukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu navutivassasahassāni, navavassasahassāni agāraṃ ajjhāvasi, sumanā nāmassa aggamahesī, punabbasumitto nāma putto, hatthiyānena nikkhami. Sesaṃ gāthāsu dissati. Tena vuttaṃ –
൧൮.
18.
‘‘സുദസ്സനം നാമ നഗരം, സുദത്തോ നാമ ഖത്തിയോ;
‘‘Sudassanaṃ nāma nagaraṃ, sudatto nāma khattiyo;
സുദത്താ നാമ ജനികാ, സുമേധസ്സ മഹേസിനോ.
Sudattā nāma janikā, sumedhassa mahesino.
൨൩.
23.
‘‘സരണോ സബ്ബകാമോ ച, അഹേസും അഗ്ഗസാവകാ;
‘‘Saraṇo sabbakāmo ca, ahesuṃ aggasāvakā;
സാഗരോ നാമുപട്ഠാകോ, സുമേധസ്സ മഹേസിനോ.
Sāgaro nāmupaṭṭhāko, sumedhassa mahesino.
൨൪.
24.
‘‘രാമാ ചേവ സുരാമാ ച, അഹേസും അഗ്ഗസാവികാ;
‘‘Rāmā ceva surāmā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ബോധി തസ്സ ഭഗവതോ, മഹാനീപോതി വുച്ചതി.
Bodhi tassa bhagavato, mahānīpoti vuccati.
൨൬.
26.
‘‘അട്ഠാസീതിരതനാനി, അച്ചുഗ്ഗതോ മഹാമുനി;
‘‘Aṭṭhāsītiratanāni, accuggato mahāmuni;
ഓഭാസേതി ദിസാ സബ്ബാ, ചന്ദോ താരഗണേ യഥാ.
Obhāseti disā sabbā, cando tāragaṇe yathā.
൨൭.
27.
‘‘ചക്കവത്തിമണീ നാമ, യഥാ തപതി യോജനം;
‘‘Cakkavattimaṇī nāma, yathā tapati yojanaṃ;
തഥേവ തസ്സ രതനം, സമന്താ ഫരതി യോജനം.
Tatheva tassa ratanaṃ, samantā pharati yojanaṃ.
൨൮.
28.
‘‘നവുതിവസ്സസഹസ്സാനി, ആയു വിജ്ജതി താവദേ;
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
താവതാ തിട്ഠമാനോ സോ, താരേസി ജനതം ബഹും.
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
൨൯.
29.
‘‘തേവിജ്ജഛളഭിഞ്ഞേഹി , ബലപ്പത്തേഹി താദിഹി;
‘‘Tevijjachaḷabhiññehi , balappattehi tādihi;
സമാകുലമിദം ആസി, അരഹന്തേഹി സാധുഹി.
Samākulamidaṃ āsi, arahantehi sādhuhi.
൩൦.
30.
‘‘തേപി സബ്ബേ അമിതയസാ, വിപ്പമുത്താ നിരൂപധീ;
‘‘Tepi sabbe amitayasā, vippamuttā nirūpadhī;
ഞാണാലോകം ദസ്സയിത്വാ, നിബ്ബുതാ തേ മഹായസാ’’തി.
Ñāṇālokaṃ dassayitvā, nibbutā te mahāyasā’’ti.
തത്ഥ ചന്ദോ താരഗണേ യഥാതി യഥാ നാമ ഗഗനേ പരിപുണ്ണചന്ദോ താരാഗണേ ഓഭാസേതി പകാസേതി, ഏവമേവ സബ്ബാപി ദിസാ ഓഭാസേതീതി അത്ഥോ. കേചി ‘‘ചന്ദോ പന്നരസോ യഥാ’’തി പഠന്തി, സോ ഉത്താനത്ഥോവ.
Tattha cando tāragaṇe yathāti yathā nāma gagane paripuṇṇacando tārāgaṇe obhāseti pakāseti, evameva sabbāpi disā obhāsetīti attho. Keci ‘‘cando pannaraso yathā’’ti paṭhanti, so uttānatthova.
ചക്കവത്തിമണീ നാമാതി യഥാ നാമ ചക്കവത്തിരഞ്ഞോ മണിരതനം ചതുഹത്ഥായാമം സകടനാഭിസമപരിണാഹം ചതുരാസീതിമണിസഹസ്സപരിവാരം താരാഗണപരിവുതസ്സ സരദസമയപരിപുണ്ണരജനികരസ്സ സിരിസമുദയസോഭം അവ്ഹയന്തമിവ വേപുല്ലപബ്ബതതോ പരമരമണീയദസ്സനം മണിരതനമാഗച്ഛതി, തസ്സേവം ആഗച്ഛന്തസ്സ സമന്തതോ യോജനപ്പമാണം ഓകാസം ആഭാ ഫരതി, ഏവമേവ തസ്സ സുമേധസ്സാപി ഭഗവതോ സരീരതോ ആഭാരതനം സമന്തതോ യോജനം ഫരതീതി അത്ഥോ.
Cakkavattimaṇī nāmāti yathā nāma cakkavattirañño maṇiratanaṃ catuhatthāyāmaṃ sakaṭanābhisamapariṇāhaṃ caturāsītimaṇisahassaparivāraṃ tārāgaṇaparivutassa saradasamayaparipuṇṇarajanikarassa sirisamudayasobhaṃ avhayantamiva vepullapabbatato paramaramaṇīyadassanaṃ maṇiratanamāgacchati, tassevaṃ āgacchantassa samantato yojanappamāṇaṃ okāsaṃ ābhā pharati, evameva tassa sumedhassāpi bhagavato sarīrato ābhāratanaṃ samantato yojanaṃ pharatīti attho.
തേവിജ്ജഛളഭിഞ്ഞേഹീതി തേവിജ്ജേഹി ഛളഭിഞ്ഞേഹി ചാതി അത്ഥോ. ബലപ്പത്തേഹീതി ഇദ്ധിബലപ്പത്തേഹി. താദിഹീതി താദിഭാവപ്പത്തേഹി. സമാകുലന്തി സങ്കിണ്ണം ഏകകാസാവപജ്ജോതം. ഇദന്തി സാസനം സന്ധായാഹ, മഹീതലം വാ. അമിതയസാതി അമിതപരിവാരാ, അതുലകിത്തിഘോസോ വാ. നിരൂപധീതി ചതുരൂപധിവിരഹിതാ. സേസമേത്ഥ ഗാഥാസു സബ്ബത്ഥ പാകടമേവാതി.
Tevijjachaḷabhiññehīti tevijjehi chaḷabhiññehi cāti attho. Balappattehīti iddhibalappattehi. Tādihīti tādibhāvappattehi. Samākulanti saṅkiṇṇaṃ ekakāsāvapajjotaṃ. Idanti sāsanaṃ sandhāyāha, mahītalaṃ vā. Amitayasāti amitaparivārā, atulakittighoso vā. Nirūpadhīti caturūpadhivirahitā. Sesamettha gāthāsu sabbattha pākaṭamevāti.
സുമേധബുദ്ധവംസവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sumedhabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
നിട്ഠിതോ ഏകാദസമോ ബുദ്ധവംസോ.
Niṭṭhito ekādasamo buddhavaṃso.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ബുദ്ധവംസപാളി • Buddhavaṃsapāḷi / ൧൩. സുമേധബുദ്ധവംസോ • 13. Sumedhabuddhavaṃso