Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మసఙ్గణీ-మూలటీకా • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
సుమేధకథావణ్ణనా
Sumedhakathāvaṇṇanā
చతురో చ అసఙ్ఖియేతి (బు॰ వం॰ అట్ఠ॰ ౨.౧-౨) ఉద్ధం ఆరోహనవసేన అతిక్కమిత్వా అమరం నామ నగరం అహోసీతి వచనసేసయోజనా కాతబ్బా. దసహీతి హత్థిఅస్సరథభేరీసఙ్ఖముదిఙ్గవీణాగీతసమ్మతాళేహి ‘‘అస్నాథ పివథ ఖాదథా’’తి దసమేన సద్దేన. తే పన ఏకదేసేన దస్సేతుం ‘‘హత్థిసద్ద’’న్తిఆది వుత్తం. హత్థిసద్దన్తి కరణత్థే ఉపయోగో దట్ఠబ్బో. భేరీసఙ్ఖరథానఞ్చ సద్దేహి అవివిత్తన్తి వా ఘోసితన్తి వా యోజేతబ్బం. హత్థిసద్దన్తి వా హత్థిసద్దవన్తం నగరం. ఖాదథ పివథ చేవాతి ఇతి-సద్దో ఞాతత్థత్తా అప్పయుత్తో దట్ఠబ్బో.
Caturo ca asaṅkhiyeti (bu. vaṃ. aṭṭha. 2.1-2) uddhaṃ ārohanavasena atikkamitvā amaraṃ nāma nagaraṃ ahosīti vacanasesayojanā kātabbā. Dasahīti hatthiassarathabherīsaṅkhamudiṅgavīṇāgītasammatāḷehi ‘‘asnātha pivatha khādathā’’ti dasamena saddena. Te pana ekadesena dassetuṃ ‘‘hatthisadda’’ntiādi vuttaṃ. Hatthisaddanti karaṇatthe upayogo daṭṭhabbo. Bherīsaṅkharathānañca saddehi avivittanti vā ghositanti vā yojetabbaṃ. Hatthisaddanti vā hatthisaddavantaṃ nagaraṃ. Khādatha pivatha cevāti iti-saddo ñātatthattā appayutto daṭṭhabbo.
సబ్బఙ్గసమ్పన్నం ఉయ్యానపోక్ఖరణీఆదిసమ్పన్నత్తా. లక్ఖణేతి ఇత్థిలక్ఖణే పురిసలక్ఖణే చ. ఇతిహాసేతి పోరాణే. సధమ్మేతి అత్తనో తేవిజ్జధమ్మే చ యఞ్ఞవిధిఆదికే చ. పారమిన్తి పారఞాణం పారాధిగమం గతో. చిన్తేసహన్తి చిన్తేసిం అహం సుమేధభూతోతి సత్థా వదతి. అత్థి హేహితీతి సో విజ్జమానో భవిస్సతి. న హేతుయేతి అభవితుం. ఏవమేవాతి ఏవమేవం. న గవేసతీతి న గన్తుం ఏసతి న ఇచ్ఛతి నానుగచ్ఛతి వా. ధోవేతి ధోవన్తే. సేరీతి సాయత్తికో. సయంవసీతి సవసో. మహాచోరసమో వియాతి కాయసారాగవసేన దుచ్చరితానేసనేహి కుసలభణ్డచ్ఛేదనా. నాథాతి నాథవన్తో. పఞ్చదోసవివజ్జితన్తి ఏవమాదికస్స అత్థో కేసుచి అట్ఠకథాపోత్థకేసు లిఖితోతి కత్వా న వక్ఖామ.
Sabbaṅgasampannaṃ uyyānapokkharaṇīādisampannattā. Lakkhaṇeti itthilakkhaṇe purisalakkhaṇe ca. Itihāseti porāṇe. Sadhammeti attano tevijjadhamme ca yaññavidhiādike ca. Pāraminti pārañāṇaṃ pārādhigamaṃ gato. Cintesahanti cintesiṃ ahaṃ sumedhabhūtoti satthā vadati. Atthihehitīti so vijjamāno bhavissati. Na hetuyeti abhavituṃ. Evamevāti evamevaṃ. Na gavesatīti na gantuṃ esati na icchati nānugacchati vā. Dhoveti dhovante. Serīti sāyattiko. Sayaṃvasīti savaso. Mahācorasamo viyāti kāyasārāgavasena duccaritānesanehi kusalabhaṇḍacchedanā. Nāthāti nāthavanto. Pañcadosavivajjitanti evamādikassa attho kesuci aṭṭhakathāpotthakesu likhitoti katvā na vakkhāma.
సాసనేతి ఏత్థ తాపససాసనం ఝానాభిఞ్ఞా చ. వసీభూతస్స సతో. మయి ఏవంభూతే దీపఙ్కరో జినో ఉప్పజ్జి. సోధేతి జనో. అఞ్జసం వటుమాయనన్తి పరియాయవచనేహి మగ్గమేవ వదతి. మా నం అక్కమిత్థాతి ఏత్థ నన్తి పదపూరణమత్తే నిపాతో. ఘాతియామహన్తి ఏత్థ చ అ-ఇతి చ హం-ఇతి చ నిపాతా, అహం-ఇతి వా ఏకో నిపాతో సానునాసికో కతో. ఆహుతీనన్తి దక్ఖిణాహుతీనం. మన్తి మమ, మం వా అబ్ర్వి.
Sāsaneti ettha tāpasasāsanaṃ jhānābhiññā ca. Vasībhūtassa sato. Mayi evaṃbhūte dīpaṅkaro jino uppajji. Sodheti jano. Añjasaṃ vaṭumāyananti pariyāyavacanehi maggameva vadati. Mā naṃ akkamitthāti ettha nanti padapūraṇamatte nipāto. Ghātiyāmahanti ettha ca a-iti ca haṃ-iti ca nipātā, ahaṃ-iti vā eko nipāto sānunāsiko kato. Āhutīnanti dakkhiṇāhutīnaṃ. Manti mama, maṃ vā abrvi.
కప్పే అతిక్కమిత్వా వుత్తేపి బోధిమ్హి మాతాదిసంకిత్తనే సఙ్గణ్హితుం ‘‘బోధి తస్స భగవతో’’తిఆదిమాహ. సుఖేనాతి ఉత్తమేన సుఖేన. అసమోతి తాపసేహి అసమో. అభిఞ్ఞాసుఖతోపి విసిట్ఠం ఈదిసం బుద్ధత్తబ్యాకరణజం సుఖం అలభిం. యాతి యాని నిమిత్తాని. ఆభుజతీతి ఆవత్తతి. అభిరవన్తీతి సద్దం కరోన్తి. ఛుద్ధాతి నిక్ఖన్తా. నుద్ధంసతీతి న ఉద్ధం గచ్ఛతి. ఉభయన్తి ఉభయవచనం. ధువసస్సతన్తి ఏకన్తసస్సతం, అవిపరీతమేవాతి అత్థో. ఆపన్నసత్తానన్తి గబ్భినీనం. యావతాదస దిసా, తత్థ. ధమ్మధాతుయాతి ధమ్మధాతుయం, సబ్బేసు ధమ్మేసు విచినామీతి అత్థో.
Kappe atikkamitvā vuttepi bodhimhi mātādisaṃkittane saṅgaṇhituṃ ‘‘bodhi tassa bhagavato’’tiādimāha. Sukhenāti uttamena sukhena. Asamoti tāpasehi asamo. Abhiññāsukhatopi visiṭṭhaṃ īdisaṃ buddhattabyākaraṇajaṃ sukhaṃ alabhiṃ. Yāti yāni nimittāni. Ābhujatīti āvattati. Abhiravantīti saddaṃ karonti. Chuddhāti nikkhantā. Nuddhaṃsatīti na uddhaṃ gacchati. Ubhayanti ubhayavacanaṃ. Dhuvasassatanti ekantasassataṃ, aviparītamevāti attho. Āpannasattānanti gabbhinīnaṃ. Yāvatādasa disā, tattha. Dhammadhātuyāti dhammadhātuyaṃ, sabbesu dhammesu vicināmīti attho.
యస్స సమ్పుణ్ణో, తం వమతేవ ఉదకం నిస్సేసం. ఏతేతి ఏకిస్సాపి దానపారమితాయ అనేకప్పకారతాయ బహువచననిద్దేసో కతో. పటిలగ్గితం రక్ఖతీతి వచనసేసో, భుమ్మత్థే వా ఉపయోగో . చతూసు భూమీసూతి పాతిమోక్ఖాదీసు సంవరభూమీసు. అద్వేజ్ఝమానసోతి కదాచి ఖమనం కదాచి అక్ఖమనం, కస్సచి ఖమనం కస్సచి అక్ఖమనన్తి ఏవం ద్వేధాభావం అనాపన్నమానసో హుత్వా. సచ్చస్స వీథి నామ దిట్ఠాది చ అదిట్ఠాది చ యథాభూతంవ వత్థు. అధిట్ఠానన్తి కుసలసమాదానాధిట్ఠానం, సమాదిన్నేసు కుసలేసు అచలతా అధిట్ఠానం నామ. పథవియా ఉపేక్ఖనం నామ వికారానాపత్తి. అఞ్ఞత్రాతి అఞ్ఞం. సభావరసలక్ఖణేతి ఏత్థ భావోతి అవిపరీతతా విజ్జమానతా, సహ భావేన సభావో, అవిపరీతో అత్తనో బోధిపరిపాచనకిచ్చసఙ్ఖాతో రసో, అనవజ్జవత్థుపరిచ్చాగాదిసఙ్ఖాతం లక్ఖణఞ్చ సభావరసలక్ఖణం, తతో సమ్మసతో. ధమ్మతేజేనాతి ఞాణతేజేన. చలతాతి చలతాయ కమ్పనతాయ. సేసీతి సయి. మా భాథాతి మా భాయిత్థ. సబ్బీతియోతి సబ్బా ఈతియో ఉపద్దవా తం వివజ్జన్తు.
Yassa sampuṇṇo, taṃ vamateva udakaṃ nissesaṃ. Eteti ekissāpi dānapāramitāya anekappakāratāya bahuvacananiddeso kato. Paṭilaggitaṃ rakkhatīti vacanaseso, bhummatthe vā upayogo . Catūsu bhūmīsūti pātimokkhādīsu saṃvarabhūmīsu. Advejjhamānasoti kadāci khamanaṃ kadāci akkhamanaṃ, kassaci khamanaṃ kassaci akkhamananti evaṃ dvedhābhāvaṃ anāpannamānaso hutvā. Saccassa vīthi nāma diṭṭhādi ca adiṭṭhādi ca yathābhūtaṃva vatthu. Adhiṭṭhānanti kusalasamādānādhiṭṭhānaṃ, samādinnesu kusalesu acalatā adhiṭṭhānaṃ nāma. Pathaviyā upekkhanaṃ nāma vikārānāpatti. Aññatrāti aññaṃ. Sabhāvarasalakkhaṇeti ettha bhāvoti aviparītatā vijjamānatā, saha bhāvena sabhāvo, aviparīto attano bodhiparipācanakiccasaṅkhāto raso, anavajjavatthupariccāgādisaṅkhātaṃ lakkhaṇañca sabhāvarasalakkhaṇaṃ, tato sammasato. Dhammatejenāti ñāṇatejena. Calatāti calatāya kampanatāya. Sesīti sayi. Mā bhāthāti mā bhāyittha. Sabbītiyoti sabbā ītiyo upaddavā taṃ vivajjantu.
సుమేధకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sumedhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
పవచ్ఛతీతి దేతి. యోగేనాతి ఉపాయేన. సమింసూతి సన్నిపతింసు. అప్పత్తమానసాతి అప్పత్తఅరహత్తా భిక్ఖూ గరహితా భవన్తి. రిత్తాతి సుఞ్ఞా అన్తరహితా. సాలకల్యాణీ నామ ఏకో రుక్ఖో. బుద్ధచక్కవత్తికాలేయేవ కిర ఏకాహేనేవ ఉప్పజ్జతి.
Pavacchatīti deti. Yogenāti upāyena. Samiṃsūti sannipatiṃsu. Appattamānasāti appattaarahattā bhikkhū garahitā bhavanti. Rittāti suññā antarahitā. Sālakalyāṇī nāma eko rukkho. Buddhacakkavattikāleyeva kira ekāheneva uppajjati.
లిఙ్గసమ్పత్తీతి పురిసలిఙ్గతా. హేతూతి తిహేతుకపటిసన్ధితా. గుణసమ్పత్తీతి అభిఞ్ఞాసమాపత్తిలాభితా. అధికారోతి బుద్ధానం సక్కారకరణం. ఛన్దతాతి బుద్ధత్తప్పత్తియం ఛన్దసమాయోగో. సబ్బఙ్గసమ్పన్నాతి అట్ఠఙ్గాని సమోధానేత్వా కతపణిధానా. పక్ఖికాతి పీఠసప్పికా. పణ్డకాతి ఉభయలిఙ్గరహితా. బోధిసత్తా చ బ్రహ్మలోకూపపత్తిపఠమకప్పికేసు కాలేసు ఉభయలిఙ్గరహితా హోన్తి, న పన పణ్డకపరియాపన్నాతి ఏతమత్థం దస్సేతుం ‘‘పరియాపన్నా న భవన్తీ’’తి వుత్తం, యథావుత్తేసు వా దోసేసు సబ్బేసు పరియాపన్నా న భవన్తి, బోధిసత్తేసు వా పరియాపన్నా తదన్తోగధా, పరిచ్ఛిన్నసంసారత్తా వా పరియాపన్నా బోధిసత్తా ఉభతోబ్యఞ్జనపణ్డకా న భవన్తీతి అత్థో. సబ్బత్థ సుద్ధగోచరా యస్మా, తస్మా మిచ్ఛాదిట్ఠిం న సేవన్తి. మిచ్ఛాదిట్ఠిన్తి నత్థికాహేతుకాకిరియదిట్ఠిం. భవాభవేతి ఖుద్దకే చేవ మహన్తే చ భవే. భోజపుత్తేతి లుద్దకే. లగనన్తి సఙ్గో. అఞ్ఞథాతి లీనతా. గామణ్డలాతి గామదారకా. రూపన్తి విప్పకారం. అయం తావ నిదానకథా యాయ అభిధమ్మస్స బుద్ధభాసితతాసిద్ధీతి అత్థయోజనా కాతబ్బా.
Liṅgasampattīti purisaliṅgatā. Hetūti tihetukapaṭisandhitā. Guṇasampattīti abhiññāsamāpattilābhitā. Adhikāroti buddhānaṃ sakkārakaraṇaṃ. Chandatāti buddhattappattiyaṃ chandasamāyogo. Sabbaṅgasampannāti aṭṭhaṅgāni samodhānetvā katapaṇidhānā. Pakkhikāti pīṭhasappikā. Paṇḍakāti ubhayaliṅgarahitā. Bodhisattā ca brahmalokūpapattipaṭhamakappikesu kālesu ubhayaliṅgarahitā honti, na pana paṇḍakapariyāpannāti etamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pariyāpannā na bhavantī’’ti vuttaṃ, yathāvuttesu vā dosesu sabbesu pariyāpannā na bhavanti, bodhisattesu vā pariyāpannā tadantogadhā, paricchinnasaṃsārattā vā pariyāpannā bodhisattā ubhatobyañjanapaṇḍakā na bhavantīti attho. Sabbattha suddhagocarā yasmā, tasmā micchādiṭṭhiṃ na sevanti. Micchādiṭṭhinti natthikāhetukākiriyadiṭṭhiṃ. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca bhave. Bhojaputteti luddake. Lagananti saṅgo. Aññathāti līnatā. Gāmaṇḍalāti gāmadārakā. Rūpanti vippakāraṃ. Ayaṃ tāva nidānakathā yāya abhidhammassa buddhabhāsitatāsiddhīti atthayojanā kātabbā.
నిదానకథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ధమ్మసఙ్గణీ-అనుటీకా • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / సుమేధకథావణ్ణనా • Sumedhakathāvaṇṇanā