| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
សុមេធកថាវណ្ណនា
Sumedhakathāvaṇṇanā
ចតុរោ ច អសង្ខិយេតិ (ពុ. វំ. អដ្ឋ. ២.១-២) ឧទ្ធំ អារោហនវសេន អតិក្កមិត្វា អមរំ នាម នគរំ អហោសីតិ វចនសេសយោជនា កាតព្ពា។ ទសហីតិ ហត្ថិអស្សរថភេរីសង្ខមុទិង្គវីណាគីតសម្មតាឡេហិ ‘‘អស្នាថ បិវថ ខាទថា’’តិ ទសមេន សទ្ទេន។ តេ បន ឯកទេសេន ទស្សេតុំ ‘‘ហត្ថិសទ្ទ’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ ហត្ថិសទ្ទន្តិ ករណត្ថេ ឧបយោគោ ទដ្ឋព្ពោ។ ភេរីសង្ខរថានញ្ច សទ្ទេហិ អវិវិត្តន្តិ វា ឃោសិតន្តិ វា យោជេតព្ពំ។ ហត្ថិសទ្ទន្តិ វា ហត្ថិសទ្ទវន្តំ នគរំ។ ខាទថ បិវថ ចេវាតិ ឥតិ-សទ្ទោ ញាតត្ថត្តា អប្បយុត្តោ ទដ្ឋព្ពោ។
Caturo ca asaṅkhiyeti (bu. vaṃ. aṭṭha. 2.1-2) uddhaṃ ārohanavasena atikkamitvā amaraṃ nāma nagaraṃ ahosīti vacanasesayojanā kātabbā. Dasahīti hatthiassarathabherīsaṅkhamudiṅgavīṇāgītasammatāḷehi ‘‘asnātha pivatha khādathā’’ti dasamena saddena. Te pana ekadesena dassetuṃ ‘‘hatthisadda’’ntiādi vuttaṃ. Hatthisaddanti karaṇatthe upayogo daṭṭhabbo. Bherīsaṅkharathānañca saddehi avivittanti vā ghositanti vā yojetabbaṃ. Hatthisaddanti vā hatthisaddavantaṃ nagaraṃ. Khādatha pivatha cevāti iti-saddo ñātatthattā appayutto daṭṭhabbo.
សព្ពង្គសម្បន្នំ ឧយ្យានបោក្ខរណីអាទិសម្បន្នត្តា។ លក្ខណេតិ ឥត្ថិលក្ខណេ បុរិសលក្ខណេ ច។ ឥតិហាសេតិ បោរាណេ។ សធម្មេតិ អត្តនោ តេវិជ្ជធម្មេ ច យញ្ញវិធិអាទិកេ ច។ បារមិន្តិ បារញាណំ បារាធិគមំ គតោ។ ចិន្តេសហន្តិ ចិន្តេសិំ អហំ សុមេធភូតោតិ សត្ថា វទតិ។ អត្ថិ ហេហិតីតិ សោ វិជ្ជមានោ ភវិស្សតិ។ ន ហេតុយេតិ អភវិតុំ។ ឯវមេវាតិ ឯវមេវំ។ ន គវេសតីតិ ន គន្តុំ ឯសតិ ន ឥច្ឆតិ នានុគច្ឆតិ វា។ ធោវេតិ ធោវន្តេ។ សេរីតិ សាយត្តិកោ។ សយំវសីតិ សវសោ។ មហាចោរសមោ វិយាតិ កាយសារាគវសេន ទុច្ចរិតានេសនេហិ កុសលភណ្ឌច្ឆេទនា។ នាថាតិ នាថវន្តោ។ បញ្ចទោសវិវជ្ជិតន្តិ ឯវមាទិកស្ស អត្ថោ កេសុចិ អដ្ឋកថាបោត្ថកេសុ លិខិតោតិ កត្វា ន វក្ខាម។
Sabbaṅgasampannaṃ uyyānapokkharaṇīādisampannattā. Lakkhaṇeti itthilakkhaṇe purisalakkhaṇe ca. Itihāseti porāṇe. Sadhammeti attano tevijjadhamme ca yaññavidhiādike ca. Pāraminti pārañāṇaṃ pārādhigamaṃ gato. Cintesahanti cintesiṃ ahaṃ sumedhabhūtoti satthā vadati. Atthihehitīti so vijjamāno bhavissati. Na hetuyeti abhavituṃ. Evamevāti evamevaṃ. Na gavesatīti na gantuṃ esati na icchati nānugacchati vā. Dhoveti dhovante. Serīti sāyattiko. Sayaṃvasīti savaso. Mahācorasamo viyāti kāyasārāgavasena duccaritānesanehi kusalabhaṇḍacchedanā. Nāthāti nāthavanto. Pañcadosavivajjitanti evamādikassa attho kesuci aṭṭhakathāpotthakesu likhitoti katvā na vakkhāma.
សាសនេតិ ឯត្ថ តាបសសាសនំ ឈានាភិញ្ញា ច។ វសីភូតស្ស សតោ។ មយិ ឯវំភូតេ ទីបង្ករោ ជិនោ ឧប្បជ្ជិ។ សោធេតិ ជនោ។ អញ្ជសំ វដុមាយនន្តិ បរិយាយវចនេហិ មគ្គមេវ វទតិ។ មា នំ អក្កមិត្ថាតិ ឯត្ថ នន្តិ បទបូរណមត្តេ និបាតោ។ ឃាតិយាមហន្តិ ឯត្ថ ច អ-ឥតិ ច ហំ-ឥតិ ច និបាតា, អហំ-ឥតិ វា ឯកោ និបាតោ សានុនាសិកោ កតោ។ អាហុតីនន្តិ ទក្ខិណាហុតីនំ។ មន្តិ មម, មំ វា អព្រ្វិ។
Sāsaneti ettha tāpasasāsanaṃ jhānābhiññā ca. Vasībhūtassa sato. Mayi evaṃbhūte dīpaṅkaro jino uppajji. Sodheti jano. Añjasaṃ vaṭumāyananti pariyāyavacanehi maggameva vadati. Mā naṃ akkamitthāti ettha nanti padapūraṇamatte nipāto. Ghātiyāmahanti ettha ca a-iti ca haṃ-iti ca nipātā, ahaṃ-iti vā eko nipāto sānunāsiko kato. Āhutīnanti dakkhiṇāhutīnaṃ. Manti mama, maṃ vā abrvi.
កប្បេ អតិក្កមិត្វា វុត្តេបិ ពោធិម្ហិ មាតាទិសំកិត្តនេ សង្គណ្ហិតុំ ‘‘ពោធិ តស្ស ភគវតោ’’តិអាទិមាហ។ សុខេនាតិ ឧត្តមេន សុខេន។ អសមោតិ តាបសេហិ អសមោ។ អភិញ្ញាសុខតោបិ វិសិដ្ឋំ ឦទិសំ ពុទ្ធត្តព្យាករណជំ សុខំ អលភិំ។ យាតិ យានិ និមិត្តានិ។ អាភុជតីតិ អាវត្តតិ។ អភិរវន្តីតិ សទ្ទំ ករោន្តិ។ ឆុទ្ធាតិ និក្ខន្តា។ នុទ្ធំសតីតិ ន ឧទ្ធំ គច្ឆតិ។ ឧភយន្តិ ឧភយវចនំ។ ធុវសស្សតន្តិ ឯកន្តសស្សតំ, អវិបរីតមេវាតិ អត្ថោ។ អាបន្នសត្តានន្តិ គព្ភិនីនំ។ យាវតាទស ទិសា, តត្ថ។ ធម្មធាតុយាតិ ធម្មធាតុយំ, សព្ពេសុ ធម្មេសុ វិចិនាមីតិ អត្ថោ។
Kappe atikkamitvā vuttepi bodhimhi mātādisaṃkittane saṅgaṇhituṃ ‘‘bodhi tassa bhagavato’’tiādimāha. Sukhenāti uttamena sukhena. Asamoti tāpasehi asamo. Abhiññāsukhatopi visiṭṭhaṃ īdisaṃ buddhattabyākaraṇajaṃ sukhaṃ alabhiṃ. Yāti yāni nimittāni. Ābhujatīti āvattati. Abhiravantīti saddaṃ karonti. Chuddhāti nikkhantā. Nuddhaṃsatīti na uddhaṃ gacchati. Ubhayanti ubhayavacanaṃ. Dhuvasassatanti ekantasassataṃ, aviparītamevāti attho. Āpannasattānanti gabbhinīnaṃ. Yāvatādasa disā, tattha. Dhammadhātuyāti dhammadhātuyaṃ, sabbesu dhammesu vicināmīti attho.
យស្ស សម្បុណ្ណោ, តំ វមតេវ ឧទកំ និស្សេសំ។ ឯតេតិ ឯកិស្សាបិ ទានបារមិតាយ អនេកប្បការតាយ ពហុវចននិទ្ទេសោ កតោ។ បដិលគ្គិតំ រក្ខតីតិ វចនសេសោ, ភុម្មត្ថេ វា ឧបយោគោ ។ ចតូសុ ភូមីសូតិ បាតិមោក្ខាទីសុ សំវរភូមីសុ។ អទ្វេជ្ឈមានសោតិ កទាចិ ខមនំ កទាចិ អក្ខមនំ, កស្សចិ ខមនំ កស្សចិ អក្ខមនន្តិ ឯវំ ទ្វេធាភាវំ អនាបន្នមានសោ ហុត្វា។ សច្ចស្ស វីថិ នាម ទិដ្ឋាទិ ច អទិដ្ឋាទិ ច យថាភូតំវ វត្ថុ។ អធិដ្ឋានន្តិ កុសលសមាទានាធិដ្ឋានំ, សមាទិន្នេសុ កុសលេសុ អចលតា អធិដ្ឋានំ នាម។ បថវិយា ឧបេក្ខនំ នាម វិការានាបត្តិ។ អញ្ញត្រាតិ អញ្ញំ។ សភាវរសលក្ខណេតិ ឯត្ថ ភាវោតិ អវិបរីតតា វិជ្ជមានតា, សហ ភាវេន សភាវោ, អវិបរីតោ អត្តនោ ពោធិបរិបាចនកិច្ចសង្ខាតោ រសោ, អនវជ្ជវត្ថុបរិច្ចាគាទិសង្ខាតំ លក្ខណញ្ច សភាវរសលក្ខណំ, តតោ សម្មសតោ។ ធម្មតេជេនាតិ ញាណតេជេន។ ចលតាតិ ចលតាយ កម្បនតាយ។ សេសីតិ សយិ។ មា ភាថាតិ មា ភាយិត្ថ។ សព្ពីតិយោតិ សព្ពា ឦតិយោ ឧបទ្ទវា តំ វិវជ្ជន្តុ។
Yassa sampuṇṇo, taṃ vamateva udakaṃ nissesaṃ. Eteti ekissāpi dānapāramitāya anekappakāratāya bahuvacananiddeso kato. Paṭilaggitaṃ rakkhatīti vacanaseso, bhummatthe vā upayogo . Catūsu bhūmīsūti pātimokkhādīsu saṃvarabhūmīsu. Advejjhamānasoti kadāci khamanaṃ kadāci akkhamanaṃ, kassaci khamanaṃ kassaci akkhamananti evaṃ dvedhābhāvaṃ anāpannamānaso hutvā. Saccassa vīthi nāma diṭṭhādi ca adiṭṭhādi ca yathābhūtaṃva vatthu. Adhiṭṭhānanti kusalasamādānādhiṭṭhānaṃ, samādinnesu kusalesu acalatā adhiṭṭhānaṃ nāma. Pathaviyā upekkhanaṃ nāma vikārānāpatti. Aññatrāti aññaṃ. Sabhāvarasalakkhaṇeti ettha bhāvoti aviparītatā vijjamānatā, saha bhāvena sabhāvo, aviparīto attano bodhiparipācanakiccasaṅkhāto raso, anavajjavatthupariccāgādisaṅkhātaṃ lakkhaṇañca sabhāvarasalakkhaṇaṃ, tato sammasato. Dhammatejenāti ñāṇatejena. Calatāti calatāya kampanatāya. Sesīti sayi. Mā bhāthāti mā bhāyittha. Sabbītiyoti sabbā ītiyo upaddavā taṃ vivajjantu.
សុមេធកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sumedhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
បវច្ឆតីតិ ទេតិ។ យោគេនាតិ ឧបាយេន។ សមិំសូតិ សន្និបតិំសុ។ អប្បត្តមានសាតិ អប្បត្តអរហត្តា ភិក្ខូ គរហិតា ភវន្តិ។ រិត្តាតិ សុញ្ញា អន្តរហិតា។ សាលកល្យាណី នាម ឯកោ រុក្ខោ។ ពុទ្ធចក្កវត្តិកាលេយេវ កិរ ឯកាហេនេវ ឧប្បជ្ជតិ។
Pavacchatīti deti. Yogenāti upāyena. Samiṃsūti sannipatiṃsu. Appattamānasāti appattaarahattā bhikkhū garahitā bhavanti. Rittāti suññā antarahitā. Sālakalyāṇī nāma eko rukkho. Buddhacakkavattikāleyeva kira ekāheneva uppajjati.
លិង្គសម្បត្តីតិ បុរិសលិង្គតា។ ហេតូតិ តិហេតុកបដិសន្ធិតា។ គុណសម្បត្តីតិ អភិញ្ញាសមាបត្តិលាភិតា។ អធិការោតិ ពុទ្ធានំ សក្ការករណំ។ ឆន្ទតាតិ ពុទ្ធត្តប្បត្តិយំ ឆន្ទសមាយោគោ។ សព្ពង្គសម្បន្នាតិ អដ្ឋង្គានិ សមោធានេត្វា កតបណិធានា។ បក្ខិកាតិ បីឋសប្បិកា។ បណ្ឌកាតិ ឧភយលិង្គរហិតា។ ពោធិសត្តា ច ព្រហ្មលោកូបបត្តិបឋមកប្បិកេសុ កាលេសុ ឧភយលិង្គរហិតា ហោន្តិ, ន បន បណ្ឌកបរិយាបន្នាតិ ឯតមត្ថំ ទស្សេតុំ ‘‘បរិយាបន្នា ន ភវន្តី’’តិ វុត្តំ, យថាវុត្តេសុ វា ទោសេសុ សព្ពេសុ បរិយាបន្នា ន ភវន្តិ, ពោធិសត្តេសុ វា បរិយាបន្នា តទន្តោគធា, បរិច្ឆិន្នសំសារត្តា វា បរិយាបន្នា ពោធិសត្តា ឧភតោព្យញ្ជនបណ្ឌកា ន ភវន្តីតិ អត្ថោ។ សព្ពត្ថ សុទ្ធគោចរា យស្មា, តស្មា មិច្ឆាទិដ្ឋិំ ន សេវន្តិ។ មិច្ឆាទិដ្ឋិន្តិ នត្ថិកាហេតុកាកិរិយទិដ្ឋិំ។ ភវាភវេតិ ខុទ្ទកេ ចេវ មហន្តេ ច ភវេ។ ភោជបុត្តេតិ លុទ្ទកេ។ លគនន្តិ សង្គោ។ អញ្ញថាតិ លីនតា។ គាមណ្ឌលាតិ គាមទារកា។ រូបន្តិ វិប្បការំ។ អយំ តាវ និទានកថា យាយ អភិធម្មស្ស ពុទ្ធភាសិតតាសិទ្ធីតិ អត្ថយោជនា កាតព្ពា។
Liṅgasampattīti purisaliṅgatā. Hetūti tihetukapaṭisandhitā. Guṇasampattīti abhiññāsamāpattilābhitā. Adhikāroti buddhānaṃ sakkārakaraṇaṃ. Chandatāti buddhattappattiyaṃ chandasamāyogo. Sabbaṅgasampannāti aṭṭhaṅgāni samodhānetvā katapaṇidhānā. Pakkhikāti pīṭhasappikā. Paṇḍakāti ubhayaliṅgarahitā. Bodhisattā ca brahmalokūpapattipaṭhamakappikesu kālesu ubhayaliṅgarahitā honti, na pana paṇḍakapariyāpannāti etamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pariyāpannā na bhavantī’’ti vuttaṃ, yathāvuttesu vā dosesu sabbesu pariyāpannā na bhavanti, bodhisattesu vā pariyāpannā tadantogadhā, paricchinnasaṃsārattā vā pariyāpannā bodhisattā ubhatobyañjanapaṇḍakā na bhavantīti attho. Sabbattha suddhagocarā yasmā, tasmā micchādiṭṭhiṃ na sevanti. Micchādiṭṭhinti natthikāhetukākiriyadiṭṭhiṃ. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca bhave. Bhojaputteti luddake. Lagananti saṅgo. Aññathāti līnatā. Gāmaṇḍalāti gāmadārakā. Rūpanti vippakāraṃ. Ayaṃ tāva nidānakathā yāya abhidhammassa buddhabhāsitatāsiddhīti atthayojanā kātabbā.
និទានកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / សុមេធកថាវណ្ណនា • Sumedhakathāvaṇṇanā
