| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā |
ಸುಮೇಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Sumedhakathāvaṇṇanā
ಚತುರೋ ಚ ಅಸಙ್ಖಿಯೇತಿ (ಬು॰ ವಂ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೧-೨) ಉದ್ಧಂ ಆರೋಹನವಸೇನ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಅಮರಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಅಹೋಸೀತಿ ವಚನಸೇಸಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ। ದಸಹೀತಿ ಹತ್ಥಿಅಸ್ಸರಥಭೇರೀಸಙ್ಖಮುದಿಙ್ಗವೀಣಾಗೀತಸಮ್ಮತಾಳೇಹಿ ‘‘ಅಸ್ನಾಥ ಪಿವಥ ಖಾದಥಾ’’ತಿ ದಸಮೇನ ಸದ್ದೇನ। ತೇ ಪನ ಏಕದೇಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಹತ್ಥಿಸದ್ದ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಹತ್ಥಿಸದ್ದನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಭೇರೀಸಙ್ಖರಥಾನಞ್ಚ ಸದ್ದೇಹಿ ಅವಿವಿತ್ತನ್ತಿ ವಾ ಘೋಸಿತನ್ತಿ ವಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಹತ್ಥಿಸದ್ದನ್ತಿ ವಾ ಹತ್ಥಿಸದ್ದವನ್ತಂ ನಗರಂ। ಖಾದಥ ಪಿವಥ ಚೇವಾತಿ ಇತಿ-ಸದ್ದೋ ಞಾತತ್ಥತ್ತಾ ಅಪ್ಪಯುತ್ತೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Caturo ca asaṅkhiyeti (bu. vaṃ. aṭṭha. 2.1-2) uddhaṃ ārohanavasena atikkamitvā amaraṃ nāma nagaraṃ ahosīti vacanasesayojanā kātabbā. Dasahīti hatthiassarathabherīsaṅkhamudiṅgavīṇāgītasammatāḷehi ‘‘asnātha pivatha khādathā’’ti dasamena saddena. Te pana ekadesena dassetuṃ ‘‘hatthisadda’’ntiādi vuttaṃ. Hatthisaddanti karaṇatthe upayogo daṭṭhabbo. Bherīsaṅkharathānañca saddehi avivittanti vā ghositanti vā yojetabbaṃ. Hatthisaddanti vā hatthisaddavantaṃ nagaraṃ. Khādatha pivatha cevāti iti-saddo ñātatthattā appayutto daṭṭhabbo.
ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ಉಯ್ಯಾನಪೋಕ್ಖರಣೀಆದಿಸಮ್ಪನ್ನತ್ತಾ। ಲಕ್ಖಣೇತಿ ಇತ್ಥಿಲಕ್ಖಣೇ ಪುರಿಸಲಕ್ಖಣೇ ಚ। ಇತಿಹಾಸೇತಿ ಪೋರಾಣೇ। ಸಧಮ್ಮೇತಿ ಅತ್ತನೋ ತೇವಿಜ್ಜಧಮ್ಮೇ ಚ ಯಞ್ಞವಿಧಿಆದಿಕೇ ಚ। ಪಾರಮಿನ್ತಿ ಪಾರಞಾಣಂ ಪಾರಾಧಿಗಮಂ ಗತೋ। ಚಿನ್ತೇಸಹನ್ತಿ ಚಿನ್ತೇಸಿಂ ಅಹಂ ಸುಮೇಧಭೂತೋತಿ ಸತ್ಥಾ ವದತಿ। ಅತ್ಥಿ ಹೇಹಿತೀತಿ ಸೋ ವಿಜ್ಜಮಾನೋ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ನ ಹೇತುಯೇತಿ ಅಭವಿತುಂ। ಏವಮೇವಾತಿ ಏವಮೇವಂ। ನ ಗವೇಸತೀತಿ ನ ಗನ್ತುಂ ಏಸತಿ ನ ಇಚ್ಛತಿ ನಾನುಗಚ್ಛತಿ ವಾ। ಧೋವೇತಿ ಧೋವನ್ತೇ। ಸೇರೀತಿ ಸಾಯತ್ತಿಕೋ। ಸಯಂವಸೀತಿ ಸವಸೋ। ಮಹಾಚೋರಸಮೋ ವಿಯಾತಿ ಕಾಯಸಾರಾಗವಸೇನ ದುಚ್ಚರಿತಾನೇಸನೇಹಿ ಕುಸಲಭಣ್ಡಚ್ಛೇದನಾ। ನಾಥಾತಿ ನಾಥವನ್ತೋ। ಪಞ್ಚದೋಸವಿವಜ್ಜಿತನ್ತಿ ಏವಮಾದಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಕೇಸುಚಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಪೋತ್ಥಕೇಸು ಲಿಖಿತೋತಿ ಕತ್ವಾ ನ ವಕ್ಖಾಮ।
Sabbaṅgasampannaṃ uyyānapokkharaṇīādisampannattā. Lakkhaṇeti itthilakkhaṇe purisalakkhaṇe ca. Itihāseti porāṇe. Sadhammeti attano tevijjadhamme ca yaññavidhiādike ca. Pāraminti pārañāṇaṃ pārādhigamaṃ gato. Cintesahanti cintesiṃ ahaṃ sumedhabhūtoti satthā vadati. Atthihehitīti so vijjamāno bhavissati. Na hetuyeti abhavituṃ. Evamevāti evamevaṃ. Na gavesatīti na gantuṃ esati na icchati nānugacchati vā. Dhoveti dhovante. Serīti sāyattiko. Sayaṃvasīti savaso. Mahācorasamo viyāti kāyasārāgavasena duccaritānesanehi kusalabhaṇḍacchedanā. Nāthāti nāthavanto. Pañcadosavivajjitanti evamādikassa attho kesuci aṭṭhakathāpotthakesu likhitoti katvā na vakkhāma.
ಸಾಸನೇತಿ ಏತ್ಥ ತಾಪಸಸಾಸನಂ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾ ಚ। ವಸೀಭೂತಸ್ಸ ಸತೋ। ಮಯಿ ಏವಂಭೂತೇ ದೀಪಙ್ಕರೋ ಜಿನೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿ। ಸೋಧೇತಿ ಜನೋ। ಅಞ್ಜಸಂ ವಟುಮಾಯನನ್ತಿ ಪರಿಯಾಯವಚನೇಹಿ ಮಗ್ಗಮೇವ ವದತಿ। ಮಾ ನಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ಥಾತಿ ಏತ್ಥ ನನ್ತಿ ಪದಪೂರಣಮತ್ತೇ ನಿಪಾತೋ। ಘಾತಿಯಾಮಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಚ ಅ-ಇತಿ ಚ ಹಂ-ಇತಿ ಚ ನಿಪಾತಾ, ಅಹಂ-ಇತಿ ವಾ ಏಕೋ ನಿಪಾತೋ ಸಾನುನಾಸಿಕೋ ಕತೋ। ಆಹುತೀನನ್ತಿ ದಕ್ಖಿಣಾಹುತೀನಂ। ಮನ್ತಿ ಮಮ, ಮಂ ವಾ ಅಬ್ರ್ವಿ।
Sāsaneti ettha tāpasasāsanaṃ jhānābhiññā ca. Vasībhūtassa sato. Mayi evaṃbhūte dīpaṅkaro jino uppajji. Sodheti jano. Añjasaṃ vaṭumāyananti pariyāyavacanehi maggameva vadati. Mā naṃ akkamitthāti ettha nanti padapūraṇamatte nipāto. Ghātiyāmahanti ettha ca a-iti ca haṃ-iti ca nipātā, ahaṃ-iti vā eko nipāto sānunāsiko kato. Āhutīnanti dakkhiṇāhutīnaṃ. Manti mama, maṃ vā abrvi.
ಕಪ್ಪೇ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ವುತ್ತೇಪಿ ಬೋಧಿಮ್ಹಿ ಮಾತಾದಿಸಂಕಿತ್ತನೇ ಸಙ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ‘‘ಬೋಧಿ ತಸ್ಸ ಭಗವತೋ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಸುಖೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ ಸುಖೇನ। ಅಸಮೋತಿ ತಾಪಸೇಹಿ ಅಸಮೋ। ಅಭಿಞ್ಞಾಸುಖತೋಪಿ ವಿಸಿಟ್ಠಂ ಈದಿಸಂ ಬುದ್ಧತ್ತಬ್ಯಾಕರಣಜಂ ಸುಖಂ ಅಲಭಿಂ। ಯಾತಿ ಯಾನಿ ನಿಮಿತ್ತಾನಿ। ಆಭುಜತೀತಿ ಆವತ್ತತಿ। ಅಭಿರವನ್ತೀತಿ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಛುದ್ಧಾತಿ ನಿಕ್ಖನ್ತಾ। ನುದ್ಧಂಸತೀತಿ ನ ಉದ್ಧಂ ಗಚ್ಛತಿ। ಉಭಯನ್ತಿ ಉಭಯವಚನಂ। ಧುವಸಸ್ಸತನ್ತಿ ಏಕನ್ತಸಸ್ಸತಂ, ಅವಿಪರೀತಮೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಪನ್ನಸತ್ತಾನನ್ತಿ ಗಬ್ಭಿನೀನಂ। ಯಾವತಾದಸ ದಿಸಾ, ತತ್ಥ। ಧಮ್ಮಧಾತುಯಾತಿ ಧಮ್ಮಧಾತುಯಂ, ಸಬ್ಬೇಸು ಧಮ್ಮೇಸು ವಿಚಿನಾಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Kappe atikkamitvā vuttepi bodhimhi mātādisaṃkittane saṅgaṇhituṃ ‘‘bodhi tassa bhagavato’’tiādimāha. Sukhenāti uttamena sukhena. Asamoti tāpasehi asamo. Abhiññāsukhatopi visiṭṭhaṃ īdisaṃ buddhattabyākaraṇajaṃ sukhaṃ alabhiṃ. Yāti yāni nimittāni. Ābhujatīti āvattati. Abhiravantīti saddaṃ karonti. Chuddhāti nikkhantā. Nuddhaṃsatīti na uddhaṃ gacchati. Ubhayanti ubhayavacanaṃ. Dhuvasassatanti ekantasassataṃ, aviparītamevāti attho. Āpannasattānanti gabbhinīnaṃ. Yāvatādasa disā, tattha. Dhammadhātuyāti dhammadhātuyaṃ, sabbesu dhammesu vicināmīti attho.
ಯಸ್ಸ ಸಮ್ಪುಣ್ಣೋ, ತಂ ವಮತೇವ ಉದಕಂ ನಿಸ್ಸೇಸಂ। ಏತೇತಿ ಏಕಿಸ್ಸಾಪಿ ದಾನಪಾರಮಿತಾಯ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರತಾಯ ಬಹುವಚನನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ। ಪಟಿಲಗ್ಗಿತಂ ರಕ್ಖತೀತಿ ವಚನಸೇಸೋ, ಭುಮ್ಮತ್ಥೇ ವಾ ಉಪಯೋಗೋ । ಚತೂಸು ಭೂಮೀಸೂತಿ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಾದೀಸು ಸಂವರಭೂಮೀಸು। ಅದ್ವೇಜ್ಝಮಾನಸೋತಿ ಕದಾಚಿ ಖಮನಂ ಕದಾಚಿ ಅಕ್ಖಮನಂ, ಕಸ್ಸಚಿ ಖಮನಂ ಕಸ್ಸಚಿ ಅಕ್ಖಮನನ್ತಿ ಏವಂ ದ್ವೇಧಾಭಾವಂ ಅನಾಪನ್ನಮಾನಸೋ ಹುತ್ವಾ। ಸಚ್ಚಸ್ಸ ವೀಥಿ ನಾಮ ದಿಟ್ಠಾದಿ ಚ ಅದಿಟ್ಠಾದಿ ಚ ಯಥಾಭೂತಂವ ವತ್ಥು। ಅಧಿಟ್ಠಾನನ್ತಿ ಕುಸಲಸಮಾದಾನಾಧಿಟ್ಠಾನಂ, ಸಮಾದಿನ್ನೇಸು ಕುಸಲೇಸು ಅಚಲತಾ ಅಧಿಟ್ಠಾನಂ ನಾಮ। ಪಥವಿಯಾ ಉಪೇಕ್ಖನಂ ನಾಮ ವಿಕಾರಾನಾಪತ್ತಿ। ಅಞ್ಞತ್ರಾತಿ ಅಞ್ಞಂ। ಸಭಾವರಸಲಕ್ಖಣೇತಿ ಏತ್ಥ ಭಾವೋತಿ ಅವಿಪರೀತತಾ ವಿಜ್ಜಮಾನತಾ, ಸಹ ಭಾವೇನ ಸಭಾವೋ, ಅವಿಪರೀತೋ ಅತ್ತನೋ ಬೋಧಿಪರಿಪಾಚನಕಿಚ್ಚಸಙ್ಖಾತೋ ರಸೋ, ಅನವಜ್ಜವತ್ಥುಪರಿಚ್ಚಾಗಾದಿಸಙ್ಖಾತಂ ಲಕ್ಖಣಞ್ಚ ಸಭಾವರಸಲಕ್ಖಣಂ, ತತೋ ಸಮ್ಮಸತೋ। ಧಮ್ಮತೇಜೇನಾತಿ ಞಾಣತೇಜೇನ। ಚಲತಾತಿ ಚಲತಾಯ ಕಮ್ಪನತಾಯ। ಸೇಸೀತಿ ಸಯಿ। ಮಾ ಭಾಥಾತಿ ಮಾ ಭಾಯಿತ್ಥ। ಸಬ್ಬೀತಿಯೋತಿ ಸಬ್ಬಾ ಈತಿಯೋ ಉಪದ್ದವಾ ತಂ ವಿವಜ್ಜನ್ತು।
Yassa sampuṇṇo, taṃ vamateva udakaṃ nissesaṃ. Eteti ekissāpi dānapāramitāya anekappakāratāya bahuvacananiddeso kato. Paṭilaggitaṃ rakkhatīti vacanaseso, bhummatthe vā upayogo . Catūsu bhūmīsūti pātimokkhādīsu saṃvarabhūmīsu. Advejjhamānasoti kadāci khamanaṃ kadāci akkhamanaṃ, kassaci khamanaṃ kassaci akkhamananti evaṃ dvedhābhāvaṃ anāpannamānaso hutvā. Saccassa vīthi nāma diṭṭhādi ca adiṭṭhādi ca yathābhūtaṃva vatthu. Adhiṭṭhānanti kusalasamādānādhiṭṭhānaṃ, samādinnesu kusalesu acalatā adhiṭṭhānaṃ nāma. Pathaviyā upekkhanaṃ nāma vikārānāpatti. Aññatrāti aññaṃ. Sabhāvarasalakkhaṇeti ettha bhāvoti aviparītatā vijjamānatā, saha bhāvena sabhāvo, aviparīto attano bodhiparipācanakiccasaṅkhāto raso, anavajjavatthupariccāgādisaṅkhātaṃ lakkhaṇañca sabhāvarasalakkhaṇaṃ, tato sammasato. Dhammatejenāti ñāṇatejena. Calatāti calatāya kampanatāya. Sesīti sayi. Mā bhāthāti mā bhāyittha. Sabbītiyoti sabbā ītiyo upaddavā taṃ vivajjantu.
ಸುಮೇಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Sumedhakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
ಪವಚ್ಛತೀತಿ ದೇತಿ। ಯೋಗೇನಾತಿ ಉಪಾಯೇನ। ಸಮಿಂಸೂತಿ ಸನ್ನಿಪತಿಂಸು। ಅಪ್ಪತ್ತಮಾನಸಾತಿ ಅಪ್ಪತ್ತಅರಹತ್ತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಗರಹಿತಾ ಭವನ್ತಿ। ರಿತ್ತಾತಿ ಸುಞ್ಞಾ ಅನ್ತರಹಿತಾ। ಸಾಲಕಲ್ಯಾಣೀ ನಾಮ ಏಕೋ ರುಕ್ಖೋ। ಬುದ್ಧಚಕ್ಕವತ್ತಿಕಾಲೇಯೇವ ಕಿರ ಏಕಾಹೇನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ।
Pavacchatīti deti. Yogenāti upāyena. Samiṃsūti sannipatiṃsu. Appattamānasāti appattaarahattā bhikkhū garahitā bhavanti. Rittāti suññā antarahitā. Sālakalyāṇī nāma eko rukkho. Buddhacakkavattikāleyeva kira ekāheneva uppajjati.
ಲಿಙ್ಗಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಪುರಿಸಲಿಙ್ಗತಾ। ಹೇತೂತಿ ತಿಹೇತುಕಪಟಿಸನ್ಧಿತಾ। ಗುಣಸಮ್ಪತ್ತೀತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಸಮಾಪತ್ತಿಲಾಭಿತಾ। ಅಧಿಕಾರೋತಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ಸಕ್ಕಾರಕರಣಂ। ಛನ್ದತಾತಿ ಬುದ್ಧತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಂ ಛನ್ದಸಮಾಯೋಗೋ। ಸಬ್ಬಙ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಾತಿ ಅಟ್ಠಙ್ಗಾನಿ ಸಮೋಧಾನೇತ್ವಾ ಕತಪಣಿಧಾನಾ। ಪಕ್ಖಿಕಾತಿ ಪೀಠಸಪ್ಪಿಕಾ। ಪಣ್ಡಕಾತಿ ಉಭಯಲಿಙ್ಗರಹಿತಾ। ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಚ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕೂಪಪತ್ತಿಪಠಮಕಪ್ಪಿಕೇಸು ಕಾಲೇಸು ಉಭಯಲಿಙ್ಗರಹಿತಾ ಹೋನ್ತಿ, ನ ಪನ ಪಣ್ಡಕಪರಿಯಾಪನ್ನಾತಿ ಏತಮತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ನ ಭವನ್ತೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ಯಥಾವುತ್ತೇಸು ವಾ ದೋಸೇಸು ಸಬ್ಬೇಸು ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ನ ಭವನ್ತಿ, ಬೋಧಿಸತ್ತೇಸು ವಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ತದನ್ತೋಗಧಾ, ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಸಂಸಾರತ್ತಾ ವಾ ಪರಿಯಾಪನ್ನಾ ಬೋಧಿಸತ್ತಾ ಉಭತೋಬ್ಯಞ್ಜನಪಣ್ಡಕಾ ನ ಭವನ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುದ್ಧಗೋಚರಾ ಯಸ್ಮಾ, ತಸ್ಮಾ ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿಂ ನ ಸೇವನ್ತಿ। ಮಿಚ್ಛಾದಿಟ್ಠಿನ್ತಿ ನತ್ಥಿಕಾಹೇತುಕಾಕಿರಿಯದಿಟ್ಠಿಂ। ಭವಾಭವೇತಿ ಖುದ್ದಕೇ ಚೇವ ಮಹನ್ತೇ ಚ ಭವೇ। ಭೋಜಪುತ್ತೇತಿ ಲುದ್ದಕೇ। ಲಗನನ್ತಿ ಸಙ್ಗೋ। ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಲೀನತಾ। ಗಾಮಣ್ಡಲಾತಿ ಗಾಮದಾರಕಾ। ರೂಪನ್ತಿ ವಿಪ್ಪಕಾರಂ। ಅಯಂ ತಾವ ನಿದಾನಕಥಾ ಯಾಯ ಅಭಿಧಮ್ಮಸ್ಸ ಬುದ್ಧಭಾಸಿತತಾಸಿದ್ಧೀತಿ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ ಕಾತಬ್ಬಾ।
Liṅgasampattīti purisaliṅgatā. Hetūti tihetukapaṭisandhitā. Guṇasampattīti abhiññāsamāpattilābhitā. Adhikāroti buddhānaṃ sakkārakaraṇaṃ. Chandatāti buddhattappattiyaṃ chandasamāyogo. Sabbaṅgasampannāti aṭṭhaṅgāni samodhānetvā katapaṇidhānā. Pakkhikāti pīṭhasappikā. Paṇḍakāti ubhayaliṅgarahitā. Bodhisattā ca brahmalokūpapattipaṭhamakappikesu kālesu ubhayaliṅgarahitā honti, na pana paṇḍakapariyāpannāti etamatthaṃ dassetuṃ ‘‘pariyāpannā na bhavantī’’ti vuttaṃ, yathāvuttesu vā dosesu sabbesu pariyāpannā na bhavanti, bodhisattesu vā pariyāpannā tadantogadhā, paricchinnasaṃsārattā vā pariyāpannā bodhisattā ubhatobyañjanapaṇḍakā na bhavantīti attho. Sabbattha suddhagocarā yasmā, tasmā micchādiṭṭhiṃ na sevanti. Micchādiṭṭhinti natthikāhetukākiriyadiṭṭhiṃ. Bhavābhaveti khuddake ceva mahante ca bhave. Bhojaputteti luddake. Lagananti saṅgo. Aññathāti līnatā. Gāmaṇḍalāti gāmadārakā. Rūpanti vippakāraṃ. Ayaṃ tāva nidānakathā yāya abhidhammassa buddhabhāsitatāsiddhīti atthayojanā kātabbā.
ನಿದಾನಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Nidānakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / ಸುಮೇಧಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Sumedhakathāvaṇṇanā
