Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ബുദ്ധവംസ-അട്ഠകഥാ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
൨. സുമേധപത്ഥനാകഥാവണ്ണനാ
2. Sumedhapatthanākathāvaṇṇanā
ഇദാനി –
Idāni –
൧-൨.
1-2.
‘‘കപ്പേ ച സതസഹസ്സേ, ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേ;
‘‘Kappe ca satasahasse, caturo ca asaṅkhiye;
അമരം നാമ നഗരം, ദസ്സനേയ്യം മനോരമ’’ന്തി. –
Amaraṃ nāma nagaraṃ, dassaneyyaṃ manorama’’nti. –
ആദിനയപ്പവത്തായ ബുദ്ധവംസവണ്ണനായ ഓകാസോ അനുപ്പത്തോ. സാ പനേസാ ബുദ്ധവംസവണ്ണനാ യസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപം വിചാരേത്വാ വുച്ചമാനാ പാകടാ ഹോതി, തസ്മാ സുത്തനിക്ഖേപവിചാരണാ താവ വേദിതബ്ബാ. ചത്താരോ ഹി സുത്തനിക്ഖേപാ അത്തജ്ഝാസയോ പരജ്ഝാസയോ പുച്ഛാവസികോ അട്ഠുപ്പത്തികോതി. തത്ഥ യാനി സുത്താനി ഭഗവാ പരേഹി അനജ്ഝിട്ഠോ കേവലം അത്തനോ അജ്ഝാസയേന കഥേസി. സേയ്യഥിദം – ആകങ്ഖേയ്യസുത്തം (മ॰ നി॰ ൧.൬൪ ആദയോ) വത്ഥസുത്തന്തി (മ॰ നി॰ ൧.൭൦ ആദയോ) ഏവമാദീനി, തേസം അത്തജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.
Ādinayappavattāya buddhavaṃsavaṇṇanāya okāso anuppatto. Sā panesā buddhavaṃsavaṇṇanā yasmā suttanikkhepaṃ vicāretvā vuccamānā pākaṭā hoti, tasmā suttanikkhepavicāraṇā tāva veditabbā. Cattāro hi suttanikkhepā attajjhāsayo parajjhāsayo pucchāvasiko aṭṭhuppattikoti. Tattha yāni suttāni bhagavā parehi anajjhiṭṭho kevalaṃ attano ajjhāsayena kathesi. Seyyathidaṃ – ākaṅkheyyasuttaṃ (ma. ni. 1.64 ādayo) vatthasuttanti (ma. ni. 1.70 ādayo) evamādīni, tesaṃ attajjhāsayo nikkhepo.
യാനി വാ പന ‘‘പരിപക്കാ ഖോ രാഹുലസ്സ വിമുത്തിപരിപാചനീയാ ധമ്മാ, യംനൂനാഹം രാഹുലം ഉത്തരിം ആസവാനം ഖയേ വിനേയ്യ’’ന്തി (സം॰ നി॰ ൪.൧൨൧) ഏവം പരേസം അജ്ഝാസയം ഖന്തിം മനം ബുജ്ഝനകഭാവഞ്ച ഓലോകേത്വാ പരജ്ഝാസയവസേന കഥിതാനി. സേയ്യഥിദം – രാഹുലോവാദസുത്തം ധമ്മചക്കപ്പവത്തനസുത്തന്തി (സം॰ നി॰ ൫.൧൦൮൧; മഹാവ॰ ൧൩ ആദയോ; പടി॰ മ॰ ൨.൩൦) ഏവമാദീനി, തേസം പരജ്ഝാസയോ നിക്ഖേപോ.
Yāni vā pana ‘‘paripakkā kho rāhulassa vimuttiparipācanīyā dhammā, yaṃnūnāhaṃ rāhulaṃ uttariṃ āsavānaṃ khaye vineyya’’nti (saṃ. ni. 4.121) evaṃ paresaṃ ajjhāsayaṃ khantiṃ manaṃ bujjhanakabhāvañca oloketvā parajjhāsayavasena kathitāni. Seyyathidaṃ – rāhulovādasuttaṃdhammacakkappavattanasuttanti (saṃ. ni. 5.1081; mahāva. 13 ādayo; paṭi. ma. 2.30) evamādīni, tesaṃ parajjhāsayo nikkhepo.
ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ തേ തേ ദേവമനുസ്സാ പഞ്ഹം പുച്ഛന്തി. ഏവം പുട്ഠേന പന ഭഗവതാ യാനി കഥിതാനി ദേവതാസംയുത്ത (സം॰ നി॰ ൧.൧ ആദയോ) ബോജ്ഝങ്ഗസംയുത്താദീനി (സം॰ നി॰ ൫.൧൮൨ ആദയോ) തേസം പുച്ഛാവസികോ നിക്ഖേപോ.
Bhagavantaṃ upasaṅkamitvā te te devamanussā pañhaṃ pucchanti. Evaṃ puṭṭhena pana bhagavatā yāni kathitāni devatāsaṃyutta (saṃ. ni. 1.1 ādayo) bojjhaṅgasaṃyuttādīni (saṃ. ni. 5.182 ādayo) tesaṃ pucchāvasiko nikkhepo.
യാനി വാ പന ഉപ്പന്നം കാരണം പടിച്ച ദേസിതാനി ധമ്മദായാദ- (മ॰ നി॰ ൧.൨൯ ആദയോ) പുത്തമംസൂപമാദീനി (സം॰ നി॰ ൨.൬൩), തേസം അട്ഠുപ്പത്തികോ നിക്ഖേപോ. ഏവമേതേസു ചതൂസു സുത്തനിക്ഖേപേസു ഇമസ്സ ബുദ്ധവംസസ്സ പുച്ഛാവസികോ നിക്ഖേപോ. പുച്ഛാവസേന ഹി ഭഗവതാ അയം നിക്ഖിത്തോ. കസ്സ പുച്ഛാവസേന? ആയസ്മതോ സാരിപുത്തത്ഥേരസ്സ. വുത്തഞ്ഹേതം അസ്മിം നിദാനസ്മിം ഏവ –
Yāni vā pana uppannaṃ kāraṇaṃ paṭicca desitāni dhammadāyāda- (ma. ni. 1.29 ādayo) puttamaṃsūpamādīni (saṃ. ni. 2.63), tesaṃ aṭṭhuppattiko nikkhepo. Evametesu catūsu suttanikkhepesu imassa buddhavaṃsassa pucchāvasiko nikkhepo. Pucchāvasena hi bhagavatā ayaṃ nikkhitto. Kassa pucchāvasena? Āyasmato sāriputtattherassa. Vuttañhetaṃ asmiṃ nidānasmiṃ eva –
‘‘സാരിപുത്തോ മഹാപഞ്ഞോ, സമാധിജ്ഝാനകോവിദോ;
‘‘Sāriputto mahāpañño, samādhijjhānakovido;
പഞ്ഞായ പാരമിപ്പത്തോ, പുച്ഛതി ലോകനായകം;
Paññāya pāramippatto, pucchati lokanāyakaṃ;
കീദിസോ തേ മഹാവീര, അഭിനീഹാരോ നരുത്തമാ’’തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൭൪-൭൫) –
Kīdiso te mahāvīra, abhinīhāro naruttamā’’ti. (bu. vaṃ. 1.74-75) –
ആദി. തേനേസാ ബുദ്ധവംസദേസനാ പുച്ഛാവസികാതി വേദിതബ്ബാ.
Ādi. Tenesā buddhavaṃsadesanā pucchāvasikāti veditabbā.
തത്ഥ കപ്പേ ച സതസഹസ്സേതി ഏത്ഥ കപ്പ-സദ്ദോ പനായം അഭിസദ്ദഹനവോഹാരകാലപഞ്ഞത്തിഛേദനവികപ്പനലേസസമന്തഭാവആയുകപ്പമഹാകപ്പാദീസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹി ‘‘ഓകപ്പനീയമേതം ഭോതോ ഗോതമസ്സ. യഥാ തം അരഹതോ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) അഭിസദ്ദഹനേ ദിസ്സതി. ‘‘അനുജാനാമി, ഭിക്ഖവേ, പഞ്ചഹി സമണകപ്പേഹി ഫലം പരിഭുഞ്ജിതു’’ന്തി ഏവമാദീസു (ചൂളവ॰ ൨൫൦) വോഹാരേ. ‘‘യേന സുദം നിച്ചകപ്പം വിഹരാമീ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൧.൩൮൭) കാലേ. ‘‘ഇച്ചായസ്മാ കപ്പോ’’തി (സു॰ നി॰ ൧൦൯൮; ചൂളനി॰ കപ്പമാണവപുച്ഛാ ൧൧൭; കപ്പമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൬൧) ച, ‘‘നിഗ്രോധകപ്പോ ഇതി തസ്സ നാമം, തയാ കതം ഭഗവാ ബ്രാഹ്മണസ്സാ’’തി ച ഏവമാദീസു (സു॰ നി॰ ൩൪൬) പഞ്ഞത്തിയം. ‘‘അലങ്കതോ കപ്പിതകേസമസ്സൂ’’തി ഏവമാദീസു (ജാ॰ ൨.൨൨.൧൩൬൮) ഛേദനേ. ‘‘കപ്പതി ദ്വങ്ഗുലകപ്പോ’’തിആദീസു (ചൂളവ॰ ൪൪൬) വികപ്പേ. ‘‘അത്ഥി കപ്പോ നിപജ്ജിതു’’ന്തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൮.൮൦) ലേസേ. ‘‘കേവലകപ്പം ജേതവനം ഓഭാസേത്വാ’’തിആദീസു സമന്തഭാവേ. ‘‘തിട്ഠതു, ഭന്തേ, ഭഗവാ കപ്പം, തിട്ഠതു സുഗതോ കപ്പ’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൭൮; ഉദാ॰ ൫൧) ഏത്ഥ ആയുകപ്പേ. ‘‘കീവ ദീഘോ നു ഖോ, ഭന്തേ, കപ്പോ’’തി (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൮-൧൨൯) ഏത്ഥ മഹാകപ്പേ. ആദിസദ്ദേന ‘‘സത്ഥുകപ്പേന വത കിര, ഭോ, മയം സാവകേന സദ്ധിം മന്തയമാനാ ന ജാനിമ്ഹാ’’തി (മ॰ നി॰ ൧.൨൬൦) ഏത്ഥ പടിഭാഗേ. ‘‘കപ്പോ നട്ഠോ ഹോതി. കപ്പകതോകാസോ ജിണ്ണോ ഹോതീ’’തി (പാചി॰ ൩൭൧) ഏത്ഥ വിനയകപ്പേ. ഇധ പന മഹാകപ്പേ ദട്ഠബ്ബോ. തസ്മാ കപ്പേ ച സതസഹസ്സേതി മഹാകപ്പാനം സതസഹസ്സാനന്തി അത്ഥോ (ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൨൯; ൩.൨൭൫; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൧.൧; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൩.൧൨൮; ഖു॰ പാ॰ അട്ഠ॰ ൫.മങ്ഗലസുത്ത, ഏവമിച്ചാദിപാഠവണ്ണനാ; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.മങ്ഗലസുത്തവണ്ണനാ; ചരിയാ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ.൧; ചൂളനി॰ അട്ഠ॰ ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തനിദ്ദേസവണ്ണനാ). ചതുരോ ച അസങ്ഖിയേതി ‘‘ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ’’തി വചനസേസോ ദട്ഠബ്ബോ. കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേതി അത്ഥോ. അമരം നാമ നഗരന്തി ‘‘അമര’’ന്തി ച ‘‘അമരവതീ’’തി ച ലദ്ധനാമം നഗരം അഹോസി. കേചി പനേത്ഥ അഞ്ഞേനാപി പകാരേന വണ്ണയന്തി, കിം തേഹി, നാമമത്തം പനേതം തസ്സ നഗരസ്സ. ദസ്സനേയ്യന്തി സുവിഭത്തവിചിത്ര-ചച്ചരദ്വാര-ചതുക്കസിങ്ഘാടിക-പാകാര-പരിക്ഖേപപാസാദ- ഹമ്മിയ-ഭവന-സമലങ്കതത്താ ദസ്സനീയം. മനോരമന്തി സമസുചിപരമരമണീയഭൂമിഭാഗത്താ ഛായൂദകസമ്പന്നത്താ സുലഭാഹാരത്താ സബ്ബോപകരണയുത്തത്താ ച സമിദ്ധത്താ ദേവമനുസ്സാദീനം മനോ രമയതീതി മനോരമം.
Tattha kappe ca satasahasseti ettha kappa-saddo panāyaṃ abhisaddahanavohārakālapaññattichedanavikappanalesasamantabhāvaāyukappamahākappādīsu dissati. Tathā hi ‘‘okappanīyametaṃ bhoto gotamassa. Yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahane dissati. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāre. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’tiādīsu (ma. ni. 1.387) kāle. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti (su. ni. 1098; cūḷani. kappamāṇavapucchā 117; kappamāṇavapucchāniddesa 61) ca, ‘‘nigrodhakappo iti tassa nāmaṃ, tayā kataṃ bhagavā brāhmaṇassā’’ti ca evamādīsu (su. ni. 346) paññattiyaṃ. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (jā. 2.22.1368) chedane. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’tiādīsu (cūḷava. 446) vikappe. ‘‘Atthi kappo nipajjitu’’ntiādīsu (a. ni. 8.80) lese. ‘‘Kevalakappaṃ jetavanaṃ obhāsetvā’’tiādīsu samantabhāve. ‘‘Tiṭṭhatu, bhante, bhagavā kappaṃ, tiṭṭhatu sugato kappa’’nti (dī. ni. 2.178; udā. 51) ettha āyukappe. ‘‘Kīva dīgho nu kho, bhante, kappo’’ti (saṃ. ni. 2.128-129) ettha mahākappe. Ādisaddena ‘‘satthukappena vata kira, bho, mayaṃ sāvakena saddhiṃ mantayamānā na jānimhā’’ti (ma. ni. 1.260) ettha paṭibhāge. ‘‘Kappo naṭṭho hoti. Kappakatokāso jiṇṇo hotī’’ti (pāci. 371) ettha vinayakappe. Idha pana mahākappe daṭṭhabbo. Tasmā kappe ca satasahasseti mahākappānaṃ satasahassānanti attho (dī. ni. aṭṭha. 1.29; 3.275; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.1; a. ni. aṭṭha. 2.3.128; khu. pā. aṭṭha. 5.maṅgalasutta, evamiccādipāṭhavaṇṇanā; su. ni. aṭṭha. 2.maṅgalasuttavaṇṇanā; cariyā. aṭṭha. nidānakathā.1; cūḷani. aṭṭha. khaggavisāṇasuttaniddesavaṇṇanā). Caturo ca asaṅkhiyeti ‘‘catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake’’ti vacanaseso daṭṭhabbo. Kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthaketi attho. Amaraṃ nāma nagaranti ‘‘amara’’nti ca ‘‘amaravatī’’ti ca laddhanāmaṃ nagaraṃ ahosi. Keci panettha aññenāpi pakārena vaṇṇayanti, kiṃ tehi, nāmamattaṃ panetaṃ tassa nagarassa. Dassaneyyanti suvibhattavicitra-caccaradvāra-catukkasiṅghāṭika-pākāra-parikkhepapāsāda- hammiya-bhavana-samalaṅkatattā dassanīyaṃ. Manoramanti samasuciparamaramaṇīyabhūmibhāgattā chāyūdakasampannattā sulabhāhārattā sabbopakaraṇayuttattā ca samiddhattā devamanussādīnaṃ mano ramayatīti manoramaṃ.
ദസഹി സദ്ദേഹി അവിവിത്തന്തി ഹത്ഥിസദ്ദേന അസ്സസദ്ദേന രഥസദ്ദേന ഭേരിസദ്ദേന സങ്ഖസദ്ദേന മുദിങ്ഗസദ്ദേന വീണാസദ്ദേന ഗീതസദ്ദേന സമ്മതാളസദ്ദേന ‘‘ഭുഞ്ജഥ പിവഥ ഖാദഥാ’’തി ദസമേന സദ്ദേനാതി; ഇമേഹി ദസഹി സദ്ദേഹി അവിവിത്തം അഹോസി, സബ്ബകാലം അനുപമുസ്സവസമജ്ജനാടകാ കീളന്തീതി അത്ഥോ. അന്നപാനസമായുതന്തി അന്നേന ചതുബ്ബിധേനാഹാരേന ച പാനേന ച സുട്ഠു ആയുതം അന്നപാനസമായുതം, ഇമിനാ സുഭിക്ഖതാ ദസ്സിതാ, ബഹുഅന്നപാനസമായുതന്തി അത്ഥോ.
Dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena rathasaddena bherisaddena saṅkhasaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena gītasaddena sammatāḷasaddena ‘‘bhuñjatha pivatha khādathā’’ti dasamena saddenāti; imehi dasahi saddehi avivittaṃ ahosi, sabbakālaṃ anupamussavasamajjanāṭakā kīḷantīti attho. Annapānasamāyutanti annena catubbidhenāhārena ca pānena ca suṭṭhu āyutaṃ annapānasamāyutaṃ, iminā subhikkhatā dassitā, bahuannapānasamāyutanti attho.
ഇദാനി തേ ദസ സദ്ദേ വത്ഥുതോ ദസ്സനത്ഥം –
Idāni te dasa sadde vatthuto dassanatthaṃ –
‘‘ഹത്ഥിസദ്ദം അസ്സസദ്ദം, ഭേരിസങ്ഖരഥാനി ച;
‘‘Hatthisaddaṃ assasaddaṃ, bherisaṅkharathāni ca;
ഖാദഥ പിവഥ ചേവ, അന്നപാനേന ഘോസിത’’ന്തി. – വുത്തം;
Khādatha pivatha ceva, annapānena ghosita’’nti. – vuttaṃ;
തത്ഥ ഹത്ഥിസദ്ദന്തി ഹത്ഥീനം കോഞ്ചനാദസദ്ദേന, കരണത്ഥേ ഉപയോഗവചനം ദട്ഠബ്ബം. ഏസ നയോ സേസപദേസുപി. ഭേരിസങ്ഖരഥാനി ചാതി ഭേരിസദ്ദേന ച സങ്ഖസദ്ദേന ച രഥസദ്ദേന ചാതി അത്ഥോ. ലിങ്ഗവിപരിയാസേന വുത്തം, ‘ഖാദഥ പിവഥാ’തി ഏവമാദിനയപ്പവത്തേന അന്നപാനപടിസംയുത്തേന ഘോസിതം അഭിനാദിതന്തി അത്ഥോ. ഏത്ഥാഹ – തേസം പന സദ്ദാനം ഏകദേസോവ ദസ്സിതോ, ന സകലോതി? ന ഏകദേസോ സകലോ ദസവിധോ ദസ്സിതോവ. കഥം? ഭേരിസദ്ദേന മുദിങ്ഗസദ്ദോ സങ്ഗഹിതോ, സങ്ഖസദ്ദേന വീണാഗീതസമ്മതാളസദ്ദാ സങ്ഗഹിതാതി ദസേവ ദസ്സിതാ.
Tattha hatthisaddanti hatthīnaṃ koñcanādasaddena, karaṇatthe upayogavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Esa nayo sesapadesupi. Bherisaṅkharathāni cāti bherisaddena ca saṅkhasaddena ca rathasaddena cāti attho. Liṅgavipariyāsena vuttaṃ, ‘khādatha pivathā’ti evamādinayappavattena annapānapaṭisaṃyuttena ghositaṃ abhināditanti attho. Etthāha – tesaṃ pana saddānaṃ ekadesova dassito, na sakaloti? Na ekadeso sakalo dasavidho dassitova. Kathaṃ? Bherisaddena mudiṅgasaddo saṅgahito, saṅkhasaddena vīṇāgītasammatāḷasaddā saṅgahitāti daseva dassitā.
ഏവം ഏകേന പരിയായേന നഗരസമ്പത്തിം വണ്ണേത്വാ പുന തമേവ ദസ്സേതും –
Evaṃ ekena pariyāyena nagarasampattiṃ vaṇṇetvā puna tameva dassetuṃ –
൩.
3.
‘‘നഗരം സബ്ബങ്ഗസമ്പന്നം, സബ്ബകമ്മമുപാഗതം, സത്തരതനസമ്പന്നം, നാനാജനസമാകുലം;
‘‘Nagaraṃ sabbaṅgasampannaṃ, sabbakammamupāgataṃ, sattaratanasampannaṃ, nānājanasamākulaṃ;
സമിദ്ധം ദേവനഗരംവ, ആവാസം പുഞ്ഞകമ്മിന’’ന്തി. – വുത്തം;
Samiddhaṃ devanagaraṃva, āvāsaṃ puññakammina’’nti. – vuttaṃ;
തത്ഥ സബ്ബങ്ഗസമ്പന്നന്തി പാകാരഗോപുരട്ടാലകാദിസബ്ബനഗരാവയവസമ്പന്നം, പരിപുണ്ണസബ്ബവിത്തൂപകരണധനധഞ്ഞതിണകട്ഠോദകന്തി വാ അത്ഥോ. സബ്ബകമ്മമുപാഗതന്തി സബ്ബകമ്മന്തേന ഉപഗതം, സമുപഗതസബ്ബകമ്മന്തന്തി അത്ഥോ. സത്തരതനസമ്പന്നന്തി പരിപുണ്ണമുത്താദിസത്തരതനം, ചക്കവത്തിനിവാസഭൂമിതോ വാ ഹത്ഥിരതനാദീഹി സത്തരതനേഹി സമ്പന്നം. നാനാജനസമാകുലന്തി നാനാവിധദേസഭാസേഹി ജനേഹി സമാകുലം. സമിദ്ധന്തി മനുസ്സോപഭോഗസബ്ബോപകരണേഹി സമിദ്ധം ഫീതം. ദേവനഗരം വാതി ദേവനഗരം വിയ ആലകമന്ദാ വിയ അമരവതീ സമിദ്ധന്തി വുത്തം ഹോതി. ആവാസം പുഞ്ഞകമ്മിനന്തി ആവസന്തി ഏത്ഥ പുഞ്ഞകമ്മിനോ ജനാതി ആവാസോ. ‘‘ആവാസോ’’തി വത്തബ്ബേ ‘‘ആവാസ’’ന്തി ലിങ്ഗഭേദം കത്വാ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. പഞ്ഞായതി തേനാതി പുഞ്ഞം, കുലരൂപമഹാഭോഗിസ്സരിയവസേന പഞ്ഞായതീതി അത്ഥോ. പുനാതീതി വാ പുഞ്ഞം. സബ്ബകുസലമലരജാപവാഹകത്താ പുഞ്ഞം കമ്മം യേസം അത്ഥി തേ പുഞ്ഞകമ്മിനോ, തേസം പുഞ്ഞകമ്മിനം ആവാസഭൂതന്തി അത്ഥോ.
Tattha sabbaṅgasampannanti pākāragopuraṭṭālakādisabbanagarāvayavasampannaṃ, paripuṇṇasabbavittūpakaraṇadhanadhaññatiṇakaṭṭhodakanti vā attho. Sabbakammamupāgatanti sabbakammantena upagataṃ, samupagatasabbakammantanti attho. Sattaratanasampannanti paripuṇṇamuttādisattaratanaṃ, cakkavattinivāsabhūmito vā hatthiratanādīhi sattaratanehi sampannaṃ. Nānājanasamākulanti nānāvidhadesabhāsehi janehi samākulaṃ. Samiddhanti manussopabhogasabbopakaraṇehi samiddhaṃ phītaṃ. Devanagaraṃ vāti devanagaraṃ viya ālakamandā viya amaravatī samiddhanti vuttaṃ hoti. Āvāsaṃ puññakamminanti āvasanti ettha puññakammino janāti āvāso. ‘‘Āvāso’’ti vattabbe ‘‘āvāsa’’nti liṅgabhedaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ. Paññāyati tenāti puññaṃ, kularūpamahābhogissariyavasena paññāyatīti attho. Punātīti vā puññaṃ. Sabbakusalamalarajāpavāhakattā puññaṃ kammaṃ yesaṃ atthi te puññakammino, tesaṃ puññakamminaṃ āvāsabhūtanti attho.
തത്ഥ സുമേധോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ പടിവസതി ഉഭതോ സുജാതോ മാതിതോ ച പിതിതോ ച, സംസുദ്ധഗഹണികോ യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ അക്ഖിത്തോ അനുപകുട്ഠോ ജാതിവാദേന, അഭിരൂപോ ദസ്സനീയോ പാസാദികോ പരമായ വണ്ണപോക്ഖരതായ സമന്നാഗതോ, സോ തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ അഹോസി സനിഘണ്ഡുകേടുഭാനം സാക്ഖരപ്പഭേദാനം ഇതിഹാസപഞ്ചമാനം പദകോ വേയ്യാകരണോ അനവയോ ലോകായതമഹാപുരിസലക്ഖണേസു. തസ്സ പന ദഹരകാലേയേവ മാതാപിതരോ കാലമകംസു. അഥസ്സ രാസിവഡ്ഢകോ അമച്ചോ ആയപോത്ഥകം ആഹരിത്വാ സുവണ്ണരജതമണിമുത്താദിവിവിധരതനഭരിതേ ഗബ്ഭേ വിവരിത്വാ – ‘‘ഏത്ഥകം തേ, കുമാര, മാതു സന്തകം, ഏത്ഥകം പിതു സന്തകം, ഏത്ഥകം അയ്യകപയ്യകാന’’ന്തി യാവ സത്തമാ കുലപരിവട്ടാ ധനം ആചിക്ഖിത്വാ – ‘‘ഏതം പടിപജ്ജാഹീ’’തി നിയ്യാതേസി. സോ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ പുഞ്ഞാനി കരോന്തോ അഗാരം അജ്ഝാവസി. തേന വുത്തം –
Tattha sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati ubhato sujāto mātito ca pitito ca, saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakuṭṭho jātivādena, abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgato, so tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū ahosi sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo anavayo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu. Tassa pana daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādivividharatanabharite gabbhe vivaritvā – ‘‘etthakaṃ te, kumāra, mātu santakaṃ, etthakaṃ pitu santakaṃ, etthakaṃ ayyakapayyakāna’’nti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā – ‘‘etaṃ paṭipajjāhī’’ti niyyātesi. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā puññāni karonto agāraṃ ajjhāvasi. Tena vuttaṃ –
൪.
4.
‘‘നഗരേ അമരവതിയാ, സുമേധോ നാമ ബ്രാഹ്മണോ;
‘‘Nagare amaravatiyā, sumedho nāma brāhmaṇo;
അനേകകോടിസന്നിചയോ, പഹൂതധനധഞ്ഞവാ.
Anekakoṭisannicayo, pahūtadhanadhaññavā.
൫.
5.
‘‘അജ്ഝായകോ മന്തധരോ, തിണ്ണം വേദാന പാരഗൂ;
‘‘Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū;
ലക്ഖണേ ഇതിഹാസേ ച, സധമ്മേ പാരമിം ഗതോ’’തി.
Lakkhaṇe itihāse ca, sadhamme pāramiṃ gato’’ti.
തത്ഥ നഗരേ അമരവതിയാതി അമരവതീസങ്ഖാതേ നഗരേ. സുമേധോ നാമാതി ഏത്ഥ ‘‘മേധാ’’തി പഞ്ഞാ വുച്ചതി. സാ തസ്സ സുന്ദരാ പസത്ഥാതി സുമേധോതി പഞ്ഞായിത്ഥ. ബ്രാഹ്മണോതി ബ്രഹ്മം അണതി സിക്ഖതീതി ബ്രാഹ്മണോ, മന്തേ സജ്ഝായതീതി അത്ഥോ . അക്ഖരചിന്തകാ പന ‘‘ബ്രഹ്മുനോ അപച്ചം ബ്രാഹ്മണോ’’തി വദന്തി. അരിയാ പന ബാഹിതപാപത്താ ബ്രാഹ്മണാതി. അനേകകോടിസന്നിചയോതി കോടീനം സന്നിചയോ കോടിസന്നിചയോ, അനേകോ കോടിസന്നിചയോ യസ്സ സോയം അനേകകോടിസന്നിചയോ, അനേകകോടി ധനസന്നിചയോതി അത്ഥോ. പഹൂതധനധഞ്ഞവാതി ബഹുലധനധഞ്ഞവാ. പുരിമം ഭൂമിഗതഗബ്ഭഗതധനധഞ്ഞവസേന വുത്തം, ഇദം നിച്ചപരിഭോഗൂപഗതധനധഞ്ഞവസേന വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
Tattha nagare amaravatiyāti amaravatīsaṅkhāte nagare. Sumedho nāmāti ettha ‘‘medhā’’ti paññā vuccati. Sā tassa sundarā pasatthāti sumedhoti paññāyittha. Brāhmaṇoti brahmaṃ aṇati sikkhatīti brāhmaṇo, mante sajjhāyatīti attho . Akkharacintakā pana ‘‘brahmuno apaccaṃ brāhmaṇo’’ti vadanti. Ariyā pana bāhitapāpattā brāhmaṇāti. Anekakoṭisannicayoti koṭīnaṃ sannicayo koṭisannicayo, aneko koṭisannicayo yassa soyaṃ anekakoṭisannicayo, anekakoṭi dhanasannicayoti attho. Pahūtadhanadhaññavāti bahuladhanadhaññavā. Purimaṃ bhūmigatagabbhagatadhanadhaññavasena vuttaṃ, idaṃ niccaparibhogūpagatadhanadhaññavasena vuttanti veditabbaṃ.
അജ്ഝായകോതി ന ഝായതീതി അജ്ഝായകോ, ഝാനഭാവനാരഹിതോതി അത്ഥോ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘ന ദാനിമേ ഝായന്തീതി. ന ദാനിമേ ഝായന്തീതി ഖോ, വാസേട്ഠ, ‘അജ്ഝായകാ അജ്ഝായകാ’ ത്വേവ തതിയം അക്ഖരം ഉപനിബ്ബത്ത’’ന്തി (ദീ॰ നി॰ ൩.൧൩൨) ഏവം പഠമകപ്പികകാലേ ഝാനവിരഹിതാനം ബ്രാഹ്മണാനം ഗരഹവചനം ഉപ്പന്നം. ഇദാനി മന്തം ഝായതീതി അജ്ഝായകോ, മന്തേ പരിവത്തേതീതി ഇമിനാ അത്ഥേന പസംസവചനം കത്വാ വോഹരന്തി. മന്തേ ധാരേതീതി മന്തധരോ. തിണ്ണം വേദാനന്തി ഇരുവേദയജുവേദസാമവേദാനം തിണ്ണം വേദാനം. അയം പന വേദ-സദ്ദോ ഞാണസോമനസ്സഗന്ഥേസു ദിസ്സതി. തഥാ ഹേസ – ‘‘യം ബ്രാഹ്മണം വേദഗുമാഭിജഞ്ഞാ, അകിഞ്ചനം കാമഭവേ അസത്ത’’ന്തിആദീസു (സു॰ നി॰ ൧൦൬൫) ഞാണേ ദിസ്സതി. ‘‘യേ വേദജാതാ വിചരന്തി ലോകേ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൫൭) സോമനസ്സേ. ‘‘തിണ്ണം വേദാനം പാരഗൂ സനിഘണ്ഡുകേടുഭാന’’ന്തിആദീസു (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൫൬) ഗന്ഥേ. ഇധാപി ഗന്ഥേ (മ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.൭൫). പാരഗൂതി തിണ്ണം വേദാനം ഓട്ഠപഹതകരണമത്തേന പാരം ഗതോതി പാരഗൂ. ലക്ഖണേതി ഇത്ഥിലക്ഖണപുരിസലക്ഖണമഹാപുരിസലക്ഖണാദികേ ലക്ഖണേ. ഇതിഹാസേതി ഇതിഹ ആസ, ഇതിഹ ആസാതി ഈദിസവചനപടിസംയുത്തേ പുരാണസങ്ഖാതേ ഗന്ഥവിസേസേ. സധമ്മേതി ബ്രാഹ്മണാനം സകേ ധമ്മേ, സകേ ആചരിയകേ വാ. പാരമിം ഗതോതി പാരം ഗതോ, ദിസാപാമോക്ഖോ ആചരിയോ അഹോസീതി അത്ഥോ.
Ajjhāyakoti na jhāyatīti ajjhāyako, jhānabhāvanārahitoti attho. Vuttañhetaṃ – ‘‘na dānime jhāyantīti. Na dānime jhāyantīti kho, vāseṭṭha, ‘ajjhāyakā ajjhāyakā’ tveva tatiyaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.132) evaṃ paṭhamakappikakāle jhānavirahitānaṃ brāhmaṇānaṃ garahavacanaṃ uppannaṃ. Idāni mantaṃ jhāyatīti ajjhāyako, mante parivattetīti iminā atthena pasaṃsavacanaṃ katvā voharanti. Mante dhāretīti mantadharo. Tiṇṇaṃ vedānanti iruvedayajuvedasāmavedānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ. Ayaṃ pana veda-saddo ñāṇasomanassaganthesu dissati. Tathā hesa – ‘‘yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhave asatta’’ntiādīsu (su. ni. 1065) ñāṇe dissati. ‘‘Ye vedajātā vicaranti loke’’tiādīsu (a. ni. 4.57) somanasse. ‘‘Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhāna’’ntiādīsu (dī. ni. 1.256) ganthe. Idhāpi ganthe (ma. ni. aṭṭha. 1.75). Pāragūti tiṇṇaṃ vedānaṃ oṭṭhapahatakaraṇamattena pāraṃ gatoti pāragū. Lakkhaṇeti itthilakkhaṇapurisalakkhaṇamahāpurisalakkhaṇādike lakkhaṇe. Itihāseti itiha āsa, itiha āsāti īdisavacanapaṭisaṃyutte purāṇasaṅkhāte ganthavisese. Sadhammeti brāhmaṇānaṃ sake dhamme, sake ācariyake vā. Pāramiṃ gatoti pāraṃ gato, disāpāmokkho ācariyo ahosīti attho.
അഥേകദിവസം സോ ദസഗുണഗണാരാധിതപണ്ഡിതോ സുമേധപണ്ഡിതോ ഉപരിപാസാദവരതലേ രഹോഗതോ ഹുത്വാ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ നിസിന്നോ ചിന്തേസി – ‘‘പുനബ്ഭവേ പടിസന്ധിഗ്ഗഹണം നാമ ദുക്ഖം, തഥാ നിബ്ബത്തനിബ്ബത്തട്ഠാനേ സരീരഭേദനം, അഹഞ്ച ജാതിധമ്മോ, ജരാധമ്മോ, ബ്യാധിധമ്മോ, മരണധമ്മോ, ഏവംഭൂതേന മയാ അജാതിം അജരം അബ്യാധിം അമരണം സുഖം സിവം നിബ്ബാനം പരിയേസിതും വട്ടതി, അവസ്സം ഭവചാരകതോ മുച്ചിത്വാ നിബ്ബാനഗാമിനാ ഏകേന മഗ്ഗേന ഭവിതബ്ബ’’ന്തി. തേന വുത്തം –
Athekadivasaṃ so dasaguṇagaṇārādhitapaṇḍito sumedhapaṇḍito uparipāsādavaratale rahogato hutvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno cintesi – ‘‘punabbhave paṭisandhiggahaṇaṃ nāma dukkhaṃ, tathā nibbattanibbattaṭṭhāne sarīrabhedanaṃ, ahañca jātidhammo, jarādhammo, byādhidhammo, maraṇadhammo, evaṃbhūtena mayā ajātiṃ ajaraṃ abyādhiṃ amaraṇaṃ sukhaṃ sivaṃ nibbānaṃ pariyesituṃ vaṭṭati, avassaṃ bhavacārakato muccitvā nibbānagāminā ekena maggena bhavitabba’’nti. Tena vuttaṃ –
൬.
6.
‘‘രഹോഗതോ നിസീദിത്വാ, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ;
‘‘Rahogato nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
ദുക്ഖോ പുനബ്ഭവോ നാമ, സരീരസ്സ ച ഭേദനം.
Dukkho punabbhavo nāma, sarīrassa ca bhedanaṃ.
൭.
7.
‘‘ജാതിധമ്മോ ജരാധമ്മോ, ബ്യാധിധമ്മോ സഹം തദാ;
‘‘Jātidhammo jarādhammo, byādhidhammo sahaṃ tadā;
അജരം അമരം ഖേമം, പരിയേസിസ്സാമി നിബ്ബുതിം.
Ajaraṃ amaraṃ khemaṃ, pariyesissāmi nibbutiṃ.
൮.
8.
‘‘യംനൂനിമം പൂതികായം, നാനാകുണപപൂരിതം;
‘‘Yaṃnūnimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;
ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛേയ്യം, അനപേക്ഖോ അനത്ഥികോ.
Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.
൯.
9.
‘‘അത്ഥി ഹേഹിതി സോ മഗ്ഗോ, ന സോ സക്കാ ന ഹേതുയേ;
‘‘Atthi hehiti so maggo, na so sakkā na hetuye;
പരിയേസിസ്സാമി തം മഗ്ഗം, ഭവതോ പരിമുത്തിയാ’’തി.
Pariyesissāmi taṃ maggaṃ, bhavato parimuttiyā’’ti.
ഏത്ഥ പന ഗാഥാസമ്ബന്ധഞ്ച അനുത്താനപദാനമത്ഥഞ്ച വത്വാവ ഗമിസ്സാമ. തത്ഥ രഹോഗതോതി രഹസി ഗതോ, രഹസി ഠാനേ നിസിന്നോ. ഏവം ചിന്തേസഹന്തി ഏവം ചിന്തേസിം അഹം. ഏവന്തി ഇമിനാ ചിന്തനാകാരം ദസ്സേതി. തദാതി തസ്മിം സുമേധപണ്ഡിതകാലേ. ‘‘ഏവം ചിന്തേസഹ’’ന്തി ഭഗവാ ഇമിനാ അത്തനാ സദ്ധിം സുമേധപണ്ഡിതം ഏകത്തം കരോതി. തസ്മാ തദാ സോ സുമേധോ അഹമേവാതി പകാസേന്തോ ‘‘ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ’’തി ഭഗവാ ഉത്തമപുരിസവസേനാഹ. ജാതിധമ്മോതി ജാതിസഭാവോ. ഏസ നയോ സേസപദേസുപി. നിബ്ബുതിന്തി നിബ്ബാനം.
Ettha pana gāthāsambandhañca anuttānapadānamatthañca vatvāva gamissāma. Tattha rahogatoti rahasi gato, rahasi ṭhāne nisinno. Evaṃ cintesahanti evaṃ cintesiṃ ahaṃ. Evanti iminā cintanākāraṃ dasseti. Tadāti tasmiṃ sumedhapaṇḍitakāle. ‘‘Evaṃ cintesaha’’nti bhagavā iminā attanā saddhiṃ sumedhapaṇḍitaṃ ekattaṃ karoti. Tasmā tadā so sumedho ahamevāti pakāsento ‘‘evaṃ cintesahaṃ tadā’’ti bhagavā uttamapurisavasenāha. Jātidhammoti jātisabhāvo. Esa nayo sesapadesupi. Nibbutinti nibbānaṃ.
യംനൂനാതി പരിവിതക്കനത്ഥേ നിപാതോ, യദി പനാഹന്തി അത്ഥോ. പൂതികായന്തി പൂതിഭൂതം കായം. നാനാകുണപപൂരിതന്തി മുത്ത-കരീസ-പുബ്ബലോഹിത-പിത്ത-സേമ്ഹ-ഖേളസിങ്ഘാണികാദിഅനേകകുണപപൂരിതം. അനപേക്ഖോതി അനാലയോ. അത്ഥീതി അവസ്സം ഉപലബ്ഭതി. ഹേഹിതീതി ഭവിസ്സതി, പരിവിതക്കനവചനമിദം. ന സോ സക്കാ ന ഹേതുയേതി തേന മഗ്ഗേന ന സക്കാ ന ഭവിതും. സോ പന മഗ്ഗോ ഹേതുയേതി ഹേതുഭാവായ ന ന ഹോതി, ഹേതുയേവാതി അത്ഥോ. ഭവതോ പരിമുത്തിയാതി ഭവബന്ധനവിമുത്തിയാതി അത്ഥോ.
Yaṃnūnāti parivitakkanatthe nipāto, yadi panāhanti attho. Pūtikāyanti pūtibhūtaṃ kāyaṃ. Nānākuṇapapūritanti mutta-karīsa-pubbalohita-pitta-semha-kheḷasiṅghāṇikādianekakuṇapapūritaṃ. Anapekkhoti anālayo. Atthīti avassaṃ upalabbhati. Hehitīti bhavissati, parivitakkanavacanamidaṃ. Na so sakkā na hetuyeti tena maggena na sakkā na bhavituṃ. So pana maggo hetuyeti hetubhāvāya na na hoti, hetuyevāti attho. Bhavato parimuttiyāti bhavabandhanavimuttiyāti attho.
ഇദാനി അത്തനാ പരിവിതക്കിതമത്ഥം സമ്പാദയിതും ‘‘യഥാപീ’’തി ആദിമാഹ. യഥാ ഹി ലോകേ ദുക്ഖസ്സ പടിപക്ഖഭൂതം സുഖം നാമ അത്ഥി, ഏവം ഭവേ സതി തപ്പടിപക്ഖേന വിഭവേനാപി ഭവിതബ്ബം , യഥാ ച ഉണ്ഹേ സതി തസ്സ വൂപസമഭൂതം സീതലമ്പി അത്ഥി, ഏവം രാഗാദിഅഗ്ഗീനം വൂപസമേന നിബ്ബാനേന ഭവിതബ്ബം. യഥാ ച പാപസ്സ ലാമകസ്സ ധമ്മസ്സ പടിപക്ഖഭൂതോ കല്യാണോ അനവജ്ജധമ്മോപി അത്ഥിയേവ, ഏവമേവ പാപികായ ജാതിയാ സതി സബ്ബജാതിഖേപനതോ അജാതിസങ്ഖാതേന നിബ്ബാനേനാപി ഭവിതബ്ബമേവാതി. തേന വുത്തം –
Idāni attanā parivitakkitamatthaṃ sampādayituṃ ‘‘yathāpī’’ti ādimāha. Yathā hi loke dukkhassa paṭipakkhabhūtaṃ sukhaṃ nāma atthi, evaṃ bhave sati tappaṭipakkhena vibhavenāpi bhavitabbaṃ , yathā ca uṇhe sati tassa vūpasamabhūtaṃ sītalampi atthi, evaṃ rāgādiaggīnaṃ vūpasamena nibbānena bhavitabbaṃ. Yathā ca pāpassa lāmakassa dhammassa paṭipakkhabhūto kalyāṇo anavajjadhammopi atthiyeva, evameva pāpikāya jātiyā sati sabbajātikhepanato ajātisaṅkhātena nibbānenāpi bhavitabbamevāti. Tena vuttaṃ –
൧൦.
10.
‘‘യഥാപി ദുക്ഖേ വിജ്ജന്തേ, സുഖം നാമപി വിജ്ജതി;
‘‘Yathāpi dukkhe vijjante, sukhaṃ nāmapi vijjati;
ഏവം ഭവേ വിജ്ജമാനേ, വിഭവോപിച്ഛിതബ്ബകോ.
Evaṃ bhave vijjamāne, vibhavopicchitabbako.
൧൧.
11.
‘‘യഥാപി ഉണ്ഹേ വിജ്ജന്തേ, അപരം വിജ്ജതി സീതലം;
‘‘Yathāpi uṇhe vijjante, aparaṃ vijjati sītalaṃ;
ഏവം തിവിധഗ്ഗി വിജ്ജന്തേ, നിബ്ബാനം ഇച്ഛിതബ്ബകം.
Evaṃ tividhaggi vijjante, nibbānaṃ icchitabbakaṃ.
൧൨.
12.
‘‘യഥാപി പാപേ വിജ്ജന്തേ, കല്യാണമപി വിജ്ജതി;
‘‘Yathāpi pāpe vijjante, kalyāṇamapi vijjati;
ഏവമേവ ജാതി വിജ്ജന്തേ, അജാതിപിച്ഛിതബ്ബക’’ന്തി.
Evameva jāti vijjante, ajātipicchitabbaka’’nti.
തത്ഥ യഥാപീതി ഓപമ്മത്ഥേ നിപാതോ. സുഖന്തി കായികചേതസികസുഖം, സുട്ഠു ദുക്ഖം ഖണതീതി സുഖം. ഭവേതി ജനനേ. വിഭവോതി അജനനം, ജനനേ വിജ്ജമാനേ അജനനധമ്മോപി ഇച്ഛിതബ്ബോ. തിവിധഗ്ഗി വിജ്ജന്തേതി തിവിധേ രാഗാദികേ അഗ്ഗിമ്ഹി വിജ്ജമാനേതി അത്ഥോ. നിബ്ബാനന്തി തസ്സ തിവിധസ്സ രാഗാദിഅഗ്ഗിസ്സ നിബ്ബാപനം ഉപസമനം നിബ്ബാനഞ്ച ഇച്ഛിതബ്ബം. പാപേതി അകുസലേ ലാമകേ. കല്യാണമപീതി കുസലമപി. ഏവമേവാതി ഏവമേവം. ജാതി വിജ്ജന്തേതി ജാതിയാ വിജ്ജമാനായാതി അത്ഥോ. ലിങ്ഗഭേദഞ്ച വിഭത്തിലോപഞ്ച കത്വാ വുത്തം. അജാതിപീതി ജാതിഖേപനം അജാതിനിബ്ബാനമ്പി ഇച്ഛിതബ്ബം.
Tattha yathāpīti opammatthe nipāto. Sukhanti kāyikacetasikasukhaṃ, suṭṭhu dukkhaṃ khaṇatīti sukhaṃ. Bhaveti janane. Vibhavoti ajananaṃ, janane vijjamāne ajananadhammopi icchitabbo. Tividhaggi vijjanteti tividhe rāgādike aggimhi vijjamāneti attho. Nibbānanti tassa tividhassa rāgādiaggissa nibbāpanaṃ upasamanaṃ nibbānañca icchitabbaṃ. Pāpeti akusale lāmake. Kalyāṇamapīti kusalamapi. Evamevāti evamevaṃ. Jāti vijjanteti jātiyā vijjamānāyāti attho. Liṅgabhedañca vibhattilopañca katvā vuttaṃ. Ajātipīti jātikhepanaṃ ajātinibbānampi icchitabbaṃ.
അഥാഹം പരമ്പി ചിന്തേസിം – ‘‘യഥാ നാമ ഗൂഥരാസിമ്ഹി നിമുഗ്ഗേന പുരിസേന ദൂരതോവ കമലകുവലയപുണ്ഡരീകസണ്ഡമണ്ഡിതം വിമലസലിലം തളാകം ദിസ്വാ – ‘കതരേന നു ഖോ മഗ്ഗേന തത്ഥ ഗന്തബ്ബ’ന്തി തളാകം ഗവേസിതും യുത്തം. യം തസ്സ അഗവേസനം, ന സോ തസ്സ തളാകസ്സ ദോസോ, തസ്സ പുരിസസ്സേവ ദോസോ. ഏവമേവ കിലേസമലധോവനേ അമതമഹാതളാകേ വിജ്ജമാനേ യം തസ്സ അഗവേസനം, ന സോ അമതസങ്ഖാതസ്സ നിബ്ബാനമഹാതളാകസ്സ ദോസോ, പുരിസസ്സേവ ദോസോ. യഥാ പന ചോരേഹി സംപരിവാരിതോ പുരിസോ പലായനമഗ്ഗേ വിജ്ജമാനേപി സചേ സോ ന പലായതി, ന സോ തസ്സ മഗ്ഗസ്സ ദോസോ, തസ്സ പുരിസസ്സേവ ദോസോ. ഏവമേവ കിലേസചോരേഹി പരിവാരേത്വാ ഗഹിതസ്സ പുരിസസ്സ വിജ്ജമാനേയേവ നിബ്ബാനമഹാനഗരഗാമിമ്ഹി സിവേ മഹാമഗ്ഗേ തസ്സ മഗ്ഗസ്സ അഗവേസനം നാമ ന മഗ്ഗസ്സ ദോസോ, പുരിസസ്സേവ ദോസോ. യഥാ ബ്യാധിപീളിതോ പുരിസോ വിജ്ജമാനേ ബ്യാധിതികിച്ഛകേ വേജ്ജേ സചേ തം വേജ്ജം ഗവേസിത്വാ തം ബ്യാധിം ന തികിച്ഛാപേതി, ന സോ വേജ്ജസ്സ ദോസോ, തസ്സ പുരിസസ്സേവ ദോസോ. ഏവമേവ പന യോ കിലേസബ്യാധിപരിപീളിതോ കിലേസവൂപസമമഗ്ഗകോവിദം വിജ്ജമാനമേവ ആചരിയം ന ഗവേസതി, തസ്സേവ ദോസോ, ന കിലേസബ്യാധിവിനായകസ്സ ആചരിയസ്സ ദോസോ’’തി. തേന വുത്തം –
Athāhaṃ parampi cintesiṃ – ‘‘yathā nāma gūtharāsimhi nimuggena purisena dūratova kamalakuvalayapuṇḍarīkasaṇḍamaṇḍitaṃ vimalasalilaṃ taḷākaṃ disvā – ‘katarena nu kho maggena tattha gantabba’nti taḷākaṃ gavesituṃ yuttaṃ. Yaṃ tassa agavesanaṃ, na so tassa taḷākassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva kilesamaladhovane amatamahātaḷāke vijjamāne yaṃ tassa agavesanaṃ, na so amatasaṅkhātassa nibbānamahātaḷākassa doso, purisasseva doso. Yathā pana corehi saṃparivārito puriso palāyanamagge vijjamānepi sace so na palāyati, na so tassa maggassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva kilesacorehi parivāretvā gahitassa purisassa vijjamāneyeva nibbānamahānagaragāmimhi sive mahāmagge tassa maggassa agavesanaṃ nāma na maggassa doso, purisasseva doso. Yathā byādhipīḷito puriso vijjamāne byādhitikicchake vejje sace taṃ vejjaṃ gavesitvā taṃ byādhiṃ na tikicchāpeti, na so vejjassa doso, tassa purisasseva doso. Evameva pana yo kilesabyādhiparipīḷito kilesavūpasamamaggakovidaṃ vijjamānameva ācariyaṃ na gavesati, tasseva doso, na kilesabyādhivināyakassa ācariyassa doso’’ti. Tena vuttaṃ –
൧൩.
13.
‘‘യഥാ ഗൂഥഗതോ പുരിസോ, തളാകം ദിസ്വാന പൂരിതം;
‘‘Yathā gūthagato puriso, taḷākaṃ disvāna pūritaṃ;
ന ഗവേസതി തം തളാകം, ന ദോസോ തളാകസ്സ സോ.
Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso taḷākassa so.
൧൪.
14.
‘‘ഏവം കിലേസമലധോവം, വിജ്ജന്തേ അമതന്തളേ;
‘‘Evaṃ kilesamaladhovaṃ, vijjante amatantaḷe;
ന ഗവേസതി തം തളാകം, ന ദോസോ അമതന്തളേ.
Na gavesati taṃ taḷākaṃ, na doso amatantaḷe.
൧൫.
15.
‘‘യഥാ അരീഹി പരിരുദ്ധോ, വിജ്ജന്തേ ഗമനമ്പഥേ;
‘‘Yathā arīhi pariruddho, vijjante gamanampathe;
ന പലായതി സോ പുരിസോ, ന ദോസോ അഞ്ജസസ്സ സോ.
Na palāyati so puriso, na doso añjasassa so.
൧൬.
16.
‘‘ഏവം കിലേസപരിരുദ്ധോ, വിജ്ജമാനേ സിവേ പഥേ;
‘‘Evaṃ kilesapariruddho, vijjamāne sive pathe;
ന ഗവേസതി തം മഗ്ഗം, ന ദോസോ സിവമഞ്ജസേ.
Na gavesati taṃ maggaṃ, na doso sivamañjase.
൧൭.
17.
‘‘യഥാപി ബ്യാധിതോ പുരിസോ, വിജ്ജമാനേ തികിച്ഛകേ;
‘‘Yathāpi byādhito puriso, vijjamāne tikicchake;
ന തികിച്ഛാപേതി തം ബ്യാധിം, ന ദോസോ സോ തികിച്ഛകേ.
Na tikicchāpeti taṃ byādhiṃ, na doso so tikicchake.
൧൮.
18.
‘‘ഏവം കിലേസബ്യാധീഹി, ദുക്ഖിതോ പതിപീളിതോ;
‘‘Evaṃ kilesabyādhīhi, dukkhito patipīḷito;
ന ഗവേസതി തം ആചരിയം, ന ദോസോ സോ വിനായകേ’’തി.
Na gavesati taṃ ācariyaṃ, na doso so vināyake’’ti.
തത്ഥ ഗൂഥഗതോതി ഗൂഥകൂപഗതോ, ഗൂഥേന ഗതോ മക്ഖിതോ വാ. കിലേസമലധോവന്തി കിലേസമലസോധനേ, ഭുമ്മത്ഥേ പച്ചത്തവചനം. അമതന്തളേതി അമതസങ്ഖാതസ്സ തളാകസ്സ, സാമിഅത്ഥേ ഭുമ്മവചനം ദട്ഠബ്ബം, അനുസ്സരം പക്ഖിപിത്വാ വുത്തം. അരീഹീതി പച്ചത്ഥികേഹി. പരിരുദ്ധോതി സമന്തതോ നിരുദ്ധോ. ഗമനമ്പഥേതി ഗമനപഥേ. ഛന്ദാവിനാസത്ഥം അനുസ്സരാഗമനം കത്വാ വുത്തം. ന പലായതീതി യദി ന പലായേയ്യ. സോ പുരിസോതി സോ ചോരേഹി പരിരുദ്ധോ പുരിസോ. അഞ്ജസസ്സാതി മഗ്ഗസ്സ. മഗ്ഗസ്സ ഹി –
Tattha gūthagatoti gūthakūpagato, gūthena gato makkhito vā. Kilesamaladhovanti kilesamalasodhane, bhummatthe paccattavacanaṃ. Amatantaḷeti amatasaṅkhātassa taḷākassa, sāmiatthe bhummavacanaṃ daṭṭhabbaṃ, anussaraṃ pakkhipitvā vuttaṃ. Arīhīti paccatthikehi. Pariruddhoti samantato niruddho. Gamanampatheti gamanapathe. Chandāvināsatthaṃ anussarāgamanaṃ katvā vuttaṃ. Na palāyatīti yadi na palāyeyya. So purisoti so corehi pariruddho puriso. Añjasassāti maggassa. Maggassa hi –
‘‘മഗ്ഗോ പന്ഥോ പഥോ പജ്ജോ, അഞ്ജസം വടുമായനം;
‘‘Maggo pantho patho pajjo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ;
നാവാ ഉത്തരസേതു ച, കുല്ലോ ച ഭിസി സങ്കമോ’’തി. (ചൂളനി॰ പാരായനത്ഥുതിഗാഥാനിദ്ദേസ ൧൦൧) –
Nāvā uttarasetu ca, kullo ca bhisi saṅkamo’’ti. (cūḷani. pārāyanatthutigāthāniddesa 101) –
ബഹൂനി നാമാനി. സ്വായമിധ അഞ്ജസനാമേന വുത്തോ. സിവേതി സബ്ബുപദ്ദവാഭാവതോ സിവേ. സിവമഞ്ജസേതി സിവസ്സ അഞ്ജസസ്സാതി അത്ഥോ. തികിച്ഛകേതി വേജ്ജേ. ന തികിച്ഛാപേതീതി ന തികിച്ഛാപേയ്യ. ന ദോസോ സോ തികിച്ഛകേതി തികിച്ഛകസ്സ ദോസോ നത്ഥി, ബ്യാധിതസ്സേവ ദോസോതി അത്ഥോ. ദുക്ഖിതോതി സഞ്ജാതകായികചേതസികദുക്ഖോ. ആചരിയന്തി മോക്ഖമഗ്ഗാചരിയം. വിനായകേതി ആചരിയസ്സ.
Bahūni nāmāni. Svāyamidha añjasanāmena vutto. Siveti sabbupaddavābhāvato sive. Sivamañjaseti sivassa añjasassāti attho. Tikicchaketi vejje. Na tikicchāpetīti na tikicchāpeyya. Na doso so tikicchaketi tikicchakassa doso natthi, byādhitasseva dosoti attho. Dukkhitoti sañjātakāyikacetasikadukkho. Ācariyanti mokkhamaggācariyaṃ. Vināyaketi ācariyassa.
ഏവം പനാഹം ചിന്തേത്വാ ഉത്തരിമ്പി ഏവം ചിന്തേസിം – ‘‘യഥാപി മണ്ഡനകജാതികോ പുരിസോ കണ്ഠേ ആസത്തം കുണപം ഛഡ്ഡേത്വാ സുഖീ ഗച്ഛേയ്യ, ഏവം മയാപി ഇമം പൂതികായം ഛഡ്ഡേത്വാ അനപേക്ഖേന നിബ്ബാനമഹാനഗരം പവിസിതബ്ബം. യഥാ ച നരനാരിയോ ഉക്കാരഭൂമിയം ഉച്ചാരപസ്സാവം കത്വാ ന തം ഉച്ഛങ്ഗേന വാ ആദായ ദസന്തേ വാ വേഠേത്വാ ആദായ ഗച്ഛന്തി, അഥ ഖോ ജിഗുച്ഛമാനാ ഓലോകേതുമ്പി അനിച്ഛന്താ അനപേക്ഖാ ഛഡ്ഡേത്വാ ഗച്ഛന്തി, ഏവം മയാപി ഇമം പൂതികായം അനപേക്ഖേന ഛഡ്ഡേത്വാ അമതം നിബ്ബാനനഗരം പവിസിതും വട്ടതി. യഥാ ച നാവികാ നാമ ജജ്ജരം നാവം ഉദകഗാഹിനിം ഛഡ്ഡേത്വാ അനപേക്ഖാവ ഗച്ഛന്തി, ഏവമഹമ്പി ഇമം നവഹി വണമുഖേഹി പഗ്ഘരന്തം കായം ഛഡ്ഡേത്വാ അനപേക്ഖോ നിബ്ബാനമഹാനഗരം പവിസിസ്സാമി . യഥാ ച കോചി പുരിസോ മുത്താമണിവേളുരിയാദീനി നാനാവിധാനി രതനാനി ആദായ ചോരേഹി സദ്ധിം മഗ്ഗം ഗച്ഛന്തോ അത്തനോ രതനവിനാസഭയേന തേ ചോരേ ഛഡ്ഡേത്വാ ഖേമം മഗ്ഗം ഗണ്ഹാതി, ഏവമയമ്പി പൂതികായോ രതനവിലോപകചോരസദിസോ. സചാഹം ഏത്ഥ തണ്ഹം കരിസ്സാമി, അരിയമഗ്ഗകുസലധമ്മരതനാനി മേ നസ്സിസ്സന്തി, തസ്മാ മയാ ഇമം മഹാചോരസദിസം കരജകായം ഛഡ്ഡേത്വാ നിബ്ബാനമഹാനഗരം പവിസിതും വട്ടതീ’’തി. തേന വുത്തം –
Evaṃ panāhaṃ cintetvā uttarimpi evaṃ cintesiṃ – ‘‘yathāpi maṇḍanakajātiko puriso kaṇṭhe āsattaṃ kuṇapaṃ chaḍḍetvā sukhī gaccheyya, evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ chaḍḍetvā anapekkhena nibbānamahānagaraṃ pavisitabbaṃ. Yathā ca naranāriyo ukkārabhūmiyaṃ uccārapassāvaṃ katvā na taṃ ucchaṅgena vā ādāya dasante vā veṭhetvā ādāya gacchanti, atha kho jigucchamānā oloketumpi anicchantā anapekkhā chaḍḍetvā gacchanti, evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ anapekkhena chaḍḍetvā amataṃ nibbānanagaraṃ pavisituṃ vaṭṭati. Yathā ca nāvikā nāma jajjaraṃ nāvaṃ udakagāhiniṃ chaḍḍetvā anapekkhāva gacchanti, evamahampi imaṃ navahi vaṇamukhehi paggharantaṃ kāyaṃ chaḍḍetvā anapekkho nibbānamahānagaraṃ pavisissāmi . Yathā ca koci puriso muttāmaṇiveḷuriyādīni nānāvidhāni ratanāni ādāya corehi saddhiṃ maggaṃ gacchanto attano ratanavināsabhayena te core chaḍḍetvā khemaṃ maggaṃ gaṇhāti, evamayampi pūtikāyo ratanavilopakacorasadiso. Sacāhaṃ ettha taṇhaṃ karissāmi, ariyamaggakusaladhammaratanāni me nassissanti, tasmā mayā imaṃ mahācorasadisaṃ karajakāyaṃ chaḍḍetvā nibbānamahānagaraṃ pavisituṃ vaṭṭatī’’ti. Tena vuttaṃ –
൧൯.
19.
‘‘യഥാപി കുണപം പുരിസോ, കണ്ഠേ ബദ്ധം ജിഗുച്ഛിയ;
‘‘Yathāpi kuṇapaṃ puriso, kaṇṭhe baddhaṃ jigucchiya;
മോചയിത്വാന ഗച്ഛേയ്യ, സുഖീ സേരീ സയംവസീ.
Mocayitvāna gaccheyya, sukhī serī sayaṃvasī.
൨൦.
20.
‘‘തഥേവിമം പൂതികായം, നാനാകുണപസഞ്ചയം;
‘‘Tathevimaṃ pūtikāyaṃ, nānākuṇapasañcayaṃ;
ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛേയ്യം, അനപേക്ഖോ അനത്ഥികോ.
Chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ, anapekkho anatthiko.
൨൧.
21.
‘‘യഥാ ഉച്ചാരട്ഠാനമ്ഹി, കരീസം നരനാരിയോ;
‘‘Yathā uccāraṭṭhānamhi, karīsaṃ naranāriyo;
ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛന്തി, അനപേക്ഖാ അനത്ഥികാ.
Chaḍḍayitvāna gacchanti, anapekkhā anatthikā.
൨൨.
22.
‘‘ഏവമേവാഹം ഇമം കായം, നാനാകുണപപൂരിതം;
‘‘Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, nānākuṇapapūritaṃ;
ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛിസ്സം, വച്ചം കത്വാ യഥാ കുടിം.
Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, vaccaṃ katvā yathā kuṭiṃ.
൨൩.
23.
‘‘യഥാപി ജജ്ജരം നാവം, പലുഗ്ഗം ഉദഗാഹിനിം;
‘‘Yathāpi jajjaraṃ nāvaṃ, paluggaṃ udagāhiniṃ;
സാമീ ഛഡ്ഡേത്വാ ഗച്ഛന്തി, അനപേക്ഖാ അനത്ഥികാ.
Sāmī chaḍḍetvā gacchanti, anapekkhā anatthikā.
൨൪.
24.
‘‘ഏവമേവാഹം ഇമം കായം, നവച്ഛിദ്ദം ധുവസ്സവം;
‘‘Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ, navacchiddaṃ dhuvassavaṃ;
ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛിസ്സം, ജിണ്ണനാവംവ സാമികാ.
Chaḍḍayitvāna gacchissaṃ, jiṇṇanāvaṃva sāmikā.
൨൫.
25.
‘‘യഥാപി പുരിസോ ചോരേഹി, ഗച്ഛന്തോ ഭണ്ഡമാദിയ;
‘‘Yathāpi puriso corehi, gacchanto bhaṇḍamādiya;
ഭണ്ഡച്ഛേദഭയം ദിസ്വാ, ഛഡ്ഡയിത്വാന ഗച്ഛതി.
Bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā, chaḍḍayitvāna gacchati.
൨൬.
26.
‘‘ഏവമേവ ഇമം കായോ, മഹാചോരസമോ വിയ;
‘‘Evameva imaṃ kāyo, mahācorasamo viya;
പഹായിമം ഗമിസ്സാമി, കുസലച്ഛേദനാഭയാ’’തി.
Pahāyimaṃ gamissāmi, kusalacchedanābhayā’’ti.
തത്ഥ യഥാപി കുണപം പുരിസോതി യഥാപി ദഹരോ യുവാ മണ്ഡനകജാതികോ പുരിസോ അഹികുണപേന വാ കുക്കുരകുണപേന വാ മനുസ്സകുണപേന വാ കണ്ഠേ ആസത്തേന അട്ടീയിത്വാ ഹരായിത്വാ ജിഗുച്ഛിത്വാ തം കുണപം മോചേത്വാ ഗച്ഛേയ്യ. സുഖീതി സുഖിതോ. സേരീതി യഥിച്ഛകവിഹാരീ. നാനാകുണപസഞ്ചയന്തി അനേകവിധകുണപരാസിഭൂതം ‘‘നാനാകുണപപൂരിത’’ന്തിപി പാഠോ.
Tattha yathāpi kuṇapaṃ purisoti yathāpi daharo yuvā maṇḍanakajātiko puriso ahikuṇapena vā kukkurakuṇapena vā manussakuṇapena vā kaṇṭhe āsattena aṭṭīyitvā harāyitvā jigucchitvā taṃ kuṇapaṃ mocetvā gaccheyya. Sukhīti sukhito. Serīti yathicchakavihārī. Nānākuṇapasañcayanti anekavidhakuṇaparāsibhūtaṃ ‘‘nānākuṇapapūrita’’ntipi pāṭho.
ഉച്ചാരട്ഠാനമ്ഹീതി ഉച്ചാരേന്തി വച്ചം കരോന്തി ഏത്ഥാതി ഉച്ചാരോ, ഉച്ചാരോ ച സോ ഠാനം ചേതി ഉച്ചാരട്ഠാനം. അഥ വാ ഉസ്സാസിയ്യതീതി ഉസ്സാസോ, വച്ചസ്സേതം നാമം, തസ്സ ഠാനം ഉസ്സാസട്ഠാനം, തസ്മിം ഉസ്സാസട്ഠാനമ്ഹി, ഉക്കാരട്ഠാനേതി അത്ഥോ. വച്ചം കത്വാ യഥാ കുടിന്തി വച്ചം കത്വാ കുടിം നരനാരിയോ വിയാതി അത്ഥോ.
Uccāraṭṭhānamhīti uccārenti vaccaṃ karonti etthāti uccāro, uccāro ca so ṭhānaṃ ceti uccāraṭṭhānaṃ. Atha vā ussāsiyyatīti ussāso, vaccassetaṃ nāmaṃ, tassa ṭhānaṃ ussāsaṭṭhānaṃ, tasmiṃ ussāsaṭṭhānamhi, ukkāraṭṭhāneti attho. Vaccaṃ katvā yathā kuṭinti vaccaṃ katvā kuṭiṃ naranāriyo viyāti attho.
ജജ്ജരന്തി ജിണ്ണം. പലുഗ്ഗന്തി പലുജ്ജന്തിം, വികിരന്തിന്തി അത്ഥോ. ഉദഗാഹിനിന്തി ഉദകഗാഹിനിം . സാമീതി നാവാസാമികാ. നവച്ഛിദ്ദന്തി ചക്ഖുസോതാദീഹി നവഹി വണമുഖേഹി ഛിദ്ദാവച്ഛിദ്ദേഹി യുത്തത്താ നവച്ഛിദ്ദം. ധുവസ്സവന്തി ധുവനിസ്സന്ദം, നിച്ചം പഗ്ഘരണാസുചിന്തി അത്ഥോ.
Jajjaranti jiṇṇaṃ. Palugganti palujjantiṃ, vikirantinti attho. Udagāhininti udakagāhiniṃ . Sāmīti nāvāsāmikā. Navacchiddanti cakkhusotādīhi navahi vaṇamukhehi chiddāvacchiddehi yuttattā navacchiddaṃ. Dhuvassavanti dhuvanissandaṃ, niccaṃ paggharaṇāsucinti attho.
ഭണ്ഡമാദിയാതി യംകിഞ്ചി രതനാദികം ഭണ്ഡം ആദിയ. ഭണ്ഡച്ഛേദഭയം ദിസ്വാതി ഭണ്ഡസ്സ അച്ഛിന്ദനേന ഭയം ദിസ്വാതി അത്ഥോ. ഏവമേവാതി സോ ഭണ്ഡമാദായ ഗച്ഛന്തോ പുരിസോ വിയ. അയം കായോതി അയം പന കുച്ഛിതാനം പരമജേഗുച്ഛാനം ആയോതി കായോ. ആയോതി ഉപത്തിട്ഠാനം. ആയന്തി തതോതി ആയോ, കുച്ഛിതാ കേസാദയോ. ഇതി കുച്ഛിതാനം കേസാദീനം ആയോതി കായോ. മഹാചോരസമോ വിയാതി ചക്ഖുആദീഹി രൂപാദീസു പിയരൂപേസു സാരജ്ജനാദിവസേന പാണാതിപാതാദിന്നാദാനാദിചോരോ ഹുത്വാ സബ്ബകുസലം വിലുമ്പതീതി മഹാചോരസമോ. തസ്മാ യഥാ സോ രതനഭണ്ഡമാദായ ചോരേഹി സദ്ധിം ഗച്ഛന്തോ പുരിസോ തേ ചോരേ പഹായ ഗച്ഛതി, ഏവമേവാഹമ്പി ഇമം മഹാചോരസമം കായം പഹായ അത്തനോ സോത്ഥിഭാവകരം മഗ്ഗം ഗവേസിതും ഗമിസ്സാമീതി അത്ഥസമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ. കുസലച്ഛേദനാഭയാതി കുസലധമ്മവിലോപനഭയേനാതി അത്ഥോ.
Bhaṇḍamādiyāti yaṃkiñci ratanādikaṃ bhaṇḍaṃ ādiya. Bhaṇḍacchedabhayaṃdisvāti bhaṇḍassa acchindanena bhayaṃ disvāti attho. Evamevāti so bhaṇḍamādāya gacchanto puriso viya. Ayaṃ kāyoti ayaṃ pana kucchitānaṃ paramajegucchānaṃ āyoti kāyo. Āyoti upattiṭṭhānaṃ. Āyanti tatoti āyo, kucchitā kesādayo. Iti kucchitānaṃ kesādīnaṃ āyoti kāyo. Mahācorasamo viyāti cakkhuādīhi rūpādīsu piyarūpesu sārajjanādivasena pāṇātipātādinnādānādicoro hutvā sabbakusalaṃ vilumpatīti mahācorasamo. Tasmā yathā so ratanabhaṇḍamādāya corehi saddhiṃ gacchanto puriso te core pahāya gacchati, evamevāhampi imaṃ mahācorasamaṃ kāyaṃ pahāya attano sotthibhāvakaraṃ maggaṃ gavesituṃ gamissāmīti atthasambandho veditabbo. Kusalacchedanābhayāti kusaladhammavilopanabhayenāti attho.
അഥേവം സുമേധപണ്ഡിതോ നാനാവിധാഹി ഉപമാഹി നേക്ഖമ്മകാരണം ചിന്തേത്വാ പുനപി ചിന്തേസി – ‘‘ഇമം മഹാധനരാസിം സംഹരിത്വാ മയ്ഹം പിതുപിതാമഹാദയോ പരലോകം ഗച്ഛന്താ ഏകകഹാപണമ്പി ഗഹേത്വാ ന ഗതാ, മയാ പന ഗഹേത്വാ ഗമനകാരണം കാതും വട്ടതീ’’തി ഗന്ത്വാ രഞ്ഞോ ആരോചേസി – ‘‘അഹം, മഹാരാജ, ജാതിജരാദീഹി ഉപദ്ദുതഹദയോ അഗാരസ്മാ അനഗാരിയം പബ്ബജിസ്സാമി, മയ്ഹം അനേകകോടിസതസഹസ്സം ധനം അത്ഥി, തം ദേവോ പടിപജ്ജതൂ’’തി. രാജാ ആഹ – ‘‘ന മയ്ഹം തേ ധനേന അത്ഥോ, ത്വംയേവ യഥിച്ഛകം കരോഹീ’’തി.
Athevaṃ sumedhapaṇḍito nānāvidhāhi upamāhi nekkhammakāraṇaṃ cintetvā punapi cintesi – ‘‘imaṃ mahādhanarāsiṃ saṃharitvā mayhaṃ pitupitāmahādayo paralokaṃ gacchantā ekakahāpaṇampi gahetvā na gatā, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti gantvā rañño ārocesi – ‘‘ahaṃ, mahārāja, jātijarādīhi upaddutahadayo agārasmā anagāriyaṃ pabbajissāmi, mayhaṃ anekakoṭisatasahassaṃ dhanaṃ atthi, taṃ devo paṭipajjatū’’ti. Rājā āha – ‘‘na mayhaṃ te dhanena attho, tvaṃyeva yathicchakaṃ karohī’’ti.
സോ ച ‘‘സാധു ദേവാ’’തി നഗരേ ഭേരിം ചരാപേത്വാ മഹാജനസ്സ ദാനം ദത്വാ വത്ഥുകാമേ ച കിലേസകാമേ ച പഹായ അമരവരനഗരസദിസതോ അമരനഗരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഏകകോവ നാനാമിഗഗണവന്തേ ഹിമവന്തേ ധമ്മികം നാമ പബ്ബതം നിസ്സായ അസ്സമം കത്വാ തത്ഥ പണ്ണസാലം കത്വാ പഞ്ചദോസവിവജ്ജിതം ചങ്കമം മാപേത്വാ അട്ഠഗുണസമുപേതം അഭിഞ്ഞാബലം സമാഹരിതും നവദോസസമന്നാഗതം സാടകം പജഹിത്വാ ദ്വാദസഗുണമുപാഗതം വാകചീരം നിവാസേത്വാ പബ്ബജി. ഏവം പന സോ പബ്ബജിതോ അട്ഠദോസസമാകിണ്ണം പണ്ണസാലം പഹായ ദസഗുണസമന്നാഗതം രുക്ഖമൂലം ഉപഗന്ത്വാ സബ്ബധഞ്ഞവികതിം പഹായ പവത്തഫലഭോജനോ ഹുത്വാ നിസജ്ജട്ഠാനചങ്കമനവസേന പധാനം പദഹന്തോ സത്താഹബ്ഭന്തരേയേവ അട്ഠന്നം സമാപത്തീനം പഞ്ചന്നഞ്ച അഭിഞ്ഞാനം ലാഭീ അഹോസി. തേന വുത്തം –
So ca ‘‘sādhu devā’’ti nagare bheriṃ carāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā vatthukāme ca kilesakāme ca pahāya amaravaranagarasadisato amaranagarato nikkhamitvā ekakova nānāmigagaṇavante himavante dhammikaṃ nāma pabbataṃ nissāya assamaṃ katvā tattha paṇṇasālaṃ katvā pañcadosavivajjitaṃ caṅkamaṃ māpetvā aṭṭhaguṇasamupetaṃ abhiññābalaṃ samāharituṃ navadosasamannāgataṃ sāṭakaṃ pajahitvā dvādasaguṇamupāgataṃ vākacīraṃ nivāsetvā pabbaji. Evaṃ pana so pabbajito aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ paṇṇasālaṃ pahāya dasaguṇasamannāgataṃ rukkhamūlaṃ upagantvā sabbadhaññavikatiṃ pahāya pavattaphalabhojano hutvā nisajjaṭṭhānacaṅkamanavasena padhānaṃ padahanto sattāhabbhantareyeva aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ pañcannañca abhiññānaṃ lābhī ahosi. Tena vuttaṃ –
൨൭.
27.
‘‘ഏവാഹം ചിന്തയിത്വാന, നേകകോടിസതം ധനം;
‘‘Evāhaṃ cintayitvāna, nekakoṭisataṃ dhanaṃ;
നാഥാനാഥാനം ദത്വാന, ഹിമവന്തമുപാഗമിം.
Nāthānāthānaṃ datvāna, himavantamupāgamiṃ.
൨൮.
28.
‘‘ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേ, ധമ്മികോ നാമ പബ്ബതോ;
‘‘Himavantassāvidūre, dhammiko nāma pabbato;
അസ്സമോ സുകതോ മയ്ഹം, പണ്ണസാലാ സുമാപിതാ.
Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā.
൨൯.
29.
‘‘ചങ്കമം തത്ഥ മാപേസിം, പഞ്ചദോസവിവജ്ജിതം.
‘‘Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjitaṃ.
അട്ഠഗുണസമുപേതം, അഭിഞ്ഞാബലമാഹരിം.
Aṭṭhaguṇasamupetaṃ, abhiññābalamāhariṃ.
൩൦.
30.
‘‘സാടകം പജഹിം തത്ഥ, നവദോസമുപാഗതം;
‘‘Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha, navadosamupāgataṃ;
വാകചീരം നിവാസേസിം, ദ്വാദസഗുണമുപാഗതം.
Vākacīraṃ nivāsesiṃ, dvādasaguṇamupāgataṃ.
൩൧.
31.
‘‘അട്ഠദോസസമാകിണ്ണം, പജഹിം പണ്ണസാലകം;
‘‘Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālakaṃ;
ഉപാഗമിം രുക്ഖമൂലം, ഗുണേ ദസഹുപാഗതം.
Upāgamiṃ rukkhamūlaṃ, guṇe dasahupāgataṃ.
൩൨.
32.
‘‘വാപിതം രോപിതം ധഞ്ഞം, പജഹിം നിരവസേസതോ;
‘‘Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ, pajahiṃ niravasesato;
അനേകഗുണസമ്പന്നം, പവത്തഫലമാദിയിം.
Anekaguṇasampannaṃ, pavattaphalamādiyiṃ.
൩൩.
33.
‘‘തത്ഥപ്പധാനം പദഹിം, നിസ്സജ്ജട്ഠാനചങ്കമേ;
‘‘Tatthappadhānaṃ padahiṃ, nissajjaṭṭhānacaṅkame;
അബ്ഭന്തരമ്ഹി സത്താഹേ, അഭിഞ്ഞാബലപാപുണി’’ന്തി.
Abbhantaramhi sattāhe, abhiññābalapāpuṇi’’nti.
തത്ഥ ഏവാഹന്തി ഏവം അഹം, ഹേട്ഠാ വുത്തപ്പകാരേന ചിന്തേത്വാതി അത്ഥോ. നാഥാനാഥാനന്തി സനാഥാനമനാഥാനഞ്ച അഡ്ഢാനഞ്ചേവ ദലിദ്ദാനഞ്ച ‘‘അത്ഥികാ ഗണ്ഹന്തൂ’’തി സഹ കോട്ഠാഗാരേഹി ദത്വാതി അത്ഥോ. ഹിമവന്തസ്സാവിദൂരേതി ഹിമവന്തപബ്ബതരാജസ്സ അവിദൂരേ സമീപേ. ധമ്മികോ നാമ പബ്ബതോതി ഏവംനാമകോ പബ്ബതോ. കസ്മാ പനായം ധമ്മികോതി? യേഭുയ്യേന പന ബോധിസത്താ ഇസിപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിത്വാ തം പബ്ബതം ഉപനിസ്സായ അഭിഞ്ഞായോ നിബ്ബത്തേത്വാ സമണധമ്മം അകംസു. തസ്മാ സമണധമ്മസ്സ നിസ്സയഭൂതത്താ ‘‘ധമ്മികോ’’ത്വേവ പാകടോ അഹോസി. അസ്സമോ സുകതോ മയ്ഹന്തിആദിനാ സുമേധപണ്ഡിതേന അസ്സമപണ്ണസാലാ ചങ്കമാ സഹത്ഥാ മാപിതാ വിയ വുത്താ, ന ച പന സഹത്ഥാ മാപിതാ, കിന്തു സക്കേന ദേവേന പേസിതേ വിസ്സകമ്മുനാ ദേവപുത്തേന നിമ്മിതാ. ഭഗവാ പന തദാ അത്തനോ പുഞ്ഞാനുഭാവേന നിബ്ബത്തം തം സമ്പദം സന്ധായ – ‘‘സാരിപുത്ത, തസ്മിം പബ്ബതേ –
Tattha evāhanti evaṃ ahaṃ, heṭṭhā vuttappakārena cintetvāti attho. Nāthānāthānanti sanāthānamanāthānañca aḍḍhānañceva daliddānañca ‘‘atthikā gaṇhantū’’ti saha koṭṭhāgārehi datvāti attho. Himavantassāvidūreti himavantapabbatarājassa avidūre samīpe. Dhammiko nāma pabbatoti evaṃnāmako pabbato. Kasmā panāyaṃ dhammikoti? Yebhuyyena pana bodhisattā isipabbajjaṃ pabbajitvā taṃ pabbataṃ upanissāya abhiññāyo nibbattetvā samaṇadhammaṃ akaṃsu. Tasmā samaṇadhammassa nissayabhūtattā ‘‘dhammiko’’tveva pākaṭo ahosi. Assamo sukato mayhantiādinā sumedhapaṇḍitena assamapaṇṇasālā caṅkamā sahatthā māpitā viya vuttā, na ca pana sahatthā māpitā, kintu sakkena devena pesite vissakammunā devaputtena nimmitā. Bhagavā pana tadā attano puññānubhāvena nibbattaṃ taṃ sampadaṃ sandhāya – ‘‘sāriputta, tasmiṃ pabbate –
‘അസ്സമോ സുകതോ മയ്ഹം, പണ്ണസാലാ സുമാപിതാ;
‘Assamo sukato mayhaṃ, paṇṇasālā sumāpitā;
ചങ്കമം തത്ഥ മാപേസിം, പഞ്ചദോസവിവജ്ജിത’’’ന്തി. – ആദിമാഹ;
Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ, pañcadosavivajjita’’’nti. – ādimāha;
തത്ഥ പണ്ണസാലാതി പണ്ണഛദനസാലാ. തത്ഥാതി തസ്മിം അസ്സമപദേ. പഞ്ചദോസവിവജ്ജിതന്തി പഞ്ചഹി ചങ്കമദോസേഹി വിവജ്ജിതം. കതമേ പഞ്ച ചങ്കമദോസാ നാമ? ഥദ്ധവിസമതാ, അന്തോരുക്ഖതാ, ഗഹനച്ഛന്നതാ, അതിസമ്ബാധതാ, അതിവിസാലതാതി ഇമേഹി പഞ്ചഹി ദോസേഹി വിവജ്ജിതം. ഉക്കട്ഠപരിച്ഛേദേന ദീഘതോ സട്ഠിരതനോ വിത്ഥാരതോ ദിയഡ്ഢരതനോ ചങ്കമോ വുത്തോ. അഥ വാ പഞ്ചദോസവിവജ്ജിതന്തി പഞ്ചഹി നീവരണദോസേഹി വിവജ്ജിതം പരിഹീനം അഭിഞ്ഞാബലമാഹരിന്തി ഇമിനാ ഉത്തരപദേന സമ്ബന്ധോ ദട്ഠബ്ബോ (ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ, സുമേധകഥാ). അട്ഠഗുണസമുപേതന്തി ‘‘ഏവം സമാഹിതേ ചിത്തേ പരിസുദ്ധേ പരിയോദാതേ അനങ്ഗണേ വിഗതൂപക്കിലേസേ മുദുഭൂതേ കമ്മനിയേ ഠിതേ ആനേഞ്ജപ്പത്തേ’’തി ഏവം വുത്തേഹി അട്ഠഗുണേഹി (ദീ॰ നി॰ ൧.൨൪൪-൨൪൫; മ॰ നി॰ ൧.൩൮൪-൩൮൬, ൪൩൧-൪൩൩; പാരാ॰ ൧൨-൧൪) സമന്നാഗതം അഭിഞ്ഞാബലം ആഹരിം ആനേസിന്തി അത്ഥോ.
Tattha paṇṇasālāti paṇṇachadanasālā. Tatthāti tasmiṃ assamapade. Pañcadosavivajjitanti pañcahi caṅkamadosehi vivajjitaṃ. Katame pañca caṅkamadosā nāma? Thaddhavisamatā, antorukkhatā, gahanacchannatā, atisambādhatā, ativisālatāti imehi pañcahi dosehi vivajjitaṃ. Ukkaṭṭhaparicchedena dīghato saṭṭhiratano vitthārato diyaḍḍharatano caṅkamo vutto. Atha vā pañcadosavivajjitanti pañcahi nīvaraṇadosehi vivajjitaṃ parihīnaṃ abhiññābalamāharinti iminā uttarapadena sambandho daṭṭhabbo (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā, sumedhakathā). Aṭṭhaguṇasamupetanti ‘‘evaṃ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anaṅgaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte’’ti evaṃ vuttehi aṭṭhaguṇehi (dī. ni. 1.244-245; ma. ni. 1.384-386, 431-433; pārā. 12-14) samannāgataṃ abhiññābalaṃ āhariṃ ānesinti attho.
കേചി പന ‘‘അട്ഠഹി സമണസുഖേഹി ഉപേതം, അട്ഠിമാനി സമണസുഖാനി നാമ ധനധഞ്ഞപരിഗ്ഗഹാഭാവോ, അനവജ്ജപിണ്ഡപാതപരിയേസനഭാവോ, നിബ്ബുതപിണ്ഡഭുഞ്ജനഭാവോ, രട്ഠം പീളേത്വാ ധനധഞ്ഞാദീസു ഗണ്ഹന്തേസു രാജപുരിസേസു രട്ഠപീളനകിലേസാഭാവോ, ഉപകരണേസു നിച്ഛന്ദരാഗഭാവോ, ചോരവിലോപനേ നിബ്ഭയഭാവോ, രാജരാജമഹാമത്തേഹി അസംസട്ഠഭാവോ, ചതൂസു ദിസാസു അപ്പടിഹതഭാവോതി ഇമേഹി അട്ഠഹി സമണസുഖേഹി (അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ) ഉപേതം സമുപേതം അസ്സമം മാപേസി’’ന്തി അസ്സമേന സമ്ബന്ധം കത്വാ വദന്തി, തം പാളിയാ ന സമേതി.
Keci pana ‘‘aṭṭhahi samaṇasukhehi upetaṃ, aṭṭhimāni samaṇasukhāni nāma dhanadhaññapariggahābhāvo, anavajjapiṇḍapātapariyesanabhāvo, nibbutapiṇḍabhuñjanabhāvo, raṭṭhaṃ pīḷetvā dhanadhaññādīsu gaṇhantesu rājapurisesu raṭṭhapīḷanakilesābhāvo, upakaraṇesu nicchandarāgabhāvo, coravilopane nibbhayabhāvo, rājarājamahāmattehi asaṃsaṭṭhabhāvo, catūsu disāsu appaṭihatabhāvoti imehi aṭṭhahi samaṇasukhehi (apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā) upetaṃ samupetaṃ assamaṃ māpesi’’nti assamena sambandhaṃ katvā vadanti, taṃ pāḷiyā na sameti.
സാടകന്തി വത്ഥം. തത്ഥാതി തസ്മിം അസ്സമേ. നവദോസമുപാഗതന്തി, സാരിപുത്ത, തത്ഥ വസന്തോ അത്തനോ നിവത്ഥപാരുതം മഹഗ്ഘസാടകം പജഹിം പരിച്ചജിം. സാടകം പജഹന്തോ ച തത്ഥ നവ ദോസേ ദിസ്വാ പജഹിന്തി ദീപേതി. താപസപബ്ബജ്ജം പബ്ബജിതാനഞ്ഹി സാടകസ്മിം നവ ദോസാ പകാസിതാ. കതമേ നവ? സാടകസ്സ മഹഗ്ഘഭാവോ, പരപടിബദ്ധഭാവോ, പരിഭോഗേന ലഹുകം കിലിസ്സനഭാവോ, കിലിട്ഠോ ച ധോവിതബ്ബോ പുന രജിതബ്ബോ ച ഹോതി പരിഭോഗേന ജീരണഭാവോ, ജിണ്ണസ്സ പുന തുന്നകരണം വാ അഗ്ഗളദാനം വാ കാതബ്ബം ഹോതി പുന പരിയേസനായ ദുരഭിസമ്ഭവഭാവോ, താപസപബ്ബജ്ജായ അനനുച്ഛവികഭാവോ, പച്ചത്ഥികാനം സാധാരണഭാവോ, യഥാ നം ന പച്ചത്ഥികാ ഗണ്ഹന്തി, ഏവം ഗോപേതബ്ബോ ഹോതി പരിദഹതോ വിഭൂസനട്ഠാനഭാവോ, ഗഹേത്വാ ചരന്തസ്സ മഹിച്ഛഭാവോതി ഏതേഹി നവഹി ദോസേഹി (അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ) ഉപഗതം സാടകം പഹായ വാകചീരം നിവാസേസിന്തി ദീപേതി. വാകചീരന്തി മുഞ്ജതിണം ഹീരാഹീരം കത്വാ ഗന്ഥേത്വാ കതം വാകമയചീരം നിവാസനപാരുപനത്ഥായ ആദിയിന്തി അത്ഥോ. ദ്വാദസഗുണമുപാഗതന്തി ദ്വാദസഹി ആനിസംസേഹി ഉപേതം. ഏത്ഥ ഗുണ-സദ്ദോ ആനിസംസട്ഠോ ‘‘സതഗുണാ ദക്ഖിണാ പാടികങ്ഖിതബ്ബാ’’തിആദീസു (മ॰ നി॰ ൩.൩൭൯) വിയ. മ-കാരോ പദസന്ധികരോ. വാകചീരസ്മിം ദ്വാദസാനിസംസാ അപ്പഗ്ഘതാ, അപരായത്തതാ, സഹത്ഥാ കാതും സക്കുണേയ്യതാ, പരിഭോഗേന ജിണ്ണേപി സിബ്ബിതബ്ബാഭാവോ, ചോരഭയാഭാവോ പരിയേസന്തസ്സ സുഖേന കരണഭാവോ, താപസപബ്ബജ്ജായ സാരുപ്പഭാവോ, സേവമാനസ്സ വിഭൂസനട്ഠാനാഭാവോ, ചീവരപ്പച്ചയേ അപ്പിച്ഛഭാവോ , പരിഭോഗസുഖഭാവോ, വാകുപ്പത്തിയാ സുലഭഭാവോ, വാകചീരേ നട്ഠേപി അനപേക്ഖഭാവോതി ഇമേഹി ദ്വാദസഹി ഗുണേഹി സമ്പന്നം (അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ).
Sāṭakanti vatthaṃ. Tatthāti tasmiṃ assame. Navadosamupāgatanti, sāriputta, tattha vasanto attano nivatthapārutaṃ mahagghasāṭakaṃ pajahiṃ pariccajiṃ. Sāṭakaṃ pajahanto ca tattha nava dose disvā pajahinti dīpeti. Tāpasapabbajjaṃ pabbajitānañhi sāṭakasmiṃ nava dosā pakāsitā. Katame nava? Sāṭakassa mahagghabhāvo, parapaṭibaddhabhāvo, paribhogena lahukaṃ kilissanabhāvo, kiliṭṭho ca dhovitabbo puna rajitabbo ca hoti paribhogena jīraṇabhāvo, jiṇṇassa puna tunnakaraṇaṃ vā aggaḷadānaṃ vā kātabbaṃ hoti puna pariyesanāya durabhisambhavabhāvo, tāpasapabbajjāya ananucchavikabhāvo, paccatthikānaṃ sādhāraṇabhāvo, yathā naṃ na paccatthikā gaṇhanti, evaṃ gopetabbo hoti paridahato vibhūsanaṭṭhānabhāvo, gahetvā carantassa mahicchabhāvoti etehi navahi dosehi (apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā) upagataṃ sāṭakaṃ pahāya vākacīraṃ nivāsesinti dīpeti. Vākacīranti muñjatiṇaṃ hīrāhīraṃ katvā ganthetvā kataṃ vākamayacīraṃ nivāsanapārupanatthāya ādiyinti attho. Dvādasaguṇamupāgatanti dvādasahi ānisaṃsehi upetaṃ. Ettha guṇa-saddo ānisaṃsaṭṭho ‘‘sataguṇā dakkhiṇā pāṭikaṅkhitabbā’’tiādīsu (ma. ni. 3.379) viya. Ma-kāro padasandhikaro. Vākacīrasmiṃ dvādasānisaṃsā appagghatā, aparāyattatā, sahatthā kātuṃ sakkuṇeyyatā, paribhogena jiṇṇepi sibbitabbābhāvo, corabhayābhāvo pariyesantassa sukhena karaṇabhāvo, tāpasapabbajjāya sāruppabhāvo, sevamānassa vibhūsanaṭṭhānābhāvo, cīvarappaccaye appicchabhāvo , paribhogasukhabhāvo, vākuppattiyā sulabhabhāvo, vākacīre naṭṭhepi anapekkhabhāvoti imehi dvādasahi guṇehi sampannaṃ (apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā).
അഥ സുമേധപണ്ഡിതോ തത്ഥ പണ്ണസാലായം വിഹരന്തോ പച്ചൂസസമയേ പച്ചുട്ഠായ അത്തനോ നിക്ഖമനകാരണം പച്ചവേക്ഖമാനോ ഏവം കിര ചിന്തേസി – ‘‘അഹം പന നവകനകകടകനൂപുരാദിസങ്ഘട്ടനസദ്ദസമ്മിസ്സിത-മധുരഹസിതകഥിതഗേഹജനരമണീയം ഉളാരവിഭവസോഭിതം സുരവരഭവനാകാരമഗാരം ഖേളപിണ്ഡം വിയ പഹായ വിവേകാരാമതായ സബ്ബജനപാപപവാഹനം തപോവനം പവിട്ഠോസ്മി, ഇധ പന മേ പണ്ണസാലായ വാസോ ദുതിയോ ഘരാവാസോ വിയ ഹോതി, ഹന്ദാഹം രുക്ഖമൂലേ വസേയ്യ’’ന്തി. തേന വുത്തം –
Atha sumedhapaṇḍito tattha paṇṇasālāyaṃ viharanto paccūsasamaye paccuṭṭhāya attano nikkhamanakāraṇaṃ paccavekkhamāno evaṃ kira cintesi – ‘‘ahaṃ pana navakanakakaṭakanūpurādisaṅghaṭṭanasaddasammissita-madhurahasitakathitagehajanaramaṇīyaṃ uḷāravibhavasobhitaṃ suravarabhavanākāramagāraṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya vivekārāmatāya sabbajanapāpapavāhanaṃ tapovanaṃ paviṭṭhosmi, idha pana me paṇṇasālāya vāso dutiyo gharāvāso viya hoti, handāhaṃ rukkhamūle vaseyya’’nti. Tena vuttaṃ –
൩൧.
31.
‘‘അട്ഠദോസസമാകിണ്ണം, പജഹിം പണ്ണസാലക’’ന്തി.
‘‘Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ, pajahiṃ paṇṇasālaka’’nti.
തത്ഥ അട്ഠദോസസമാകിണ്ണന്തി അട്ഠഹി ദോസേഹി സമാകിണ്ണം സംയുത്തം. കതമേഹി അട്ഠഹി? മഹാസമ്ഭാരേഹി നിപ്ഫാദനീയതാ, തിണപണ്ണമത്തികാദീഹി നിച്ചം പടിജഗ്ഗനീയതാ, സേനാസനം നാമ മഹല്ലകസ്സ പാപുണാതീതി അവേലായ വുട്ഠാപിയമാനസ്സ ചിത്തേകഗ്ഗതാ ന ഹോതീതി വുട്ഠാപനീയഭാവോ, സീതുണ്ഹസ്സ പടിഘാതേന കായസ്സ സുഖുമാലകരണഭാവോ, ഘരം പവിട്ഠേന യം കിഞ്ചി പാപം സക്കാ കാതുന്തി ഗരഹപടിച്ഛാദനകരണഭാവോ, ‘‘മയ്ഹമിദ’’ന്തി സപരിഗ്ഗഹഭാവോ, ഗേഹസ്സ അത്ഥിഭാവോ സദുതിയകവാസോ, ഊകാമങ്ഗുലഘരഗോളികാദീനം സാധാരണതായ ബഹുസാധാരണഭാവോതി ഇതി ഇമേ അട്ഠ ആദീനവേ (അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ) ദിസ്വാ മഹാസത്തോ പണ്ണസാലം പജഹിം.
Tattha aṭṭhadosasamākiṇṇanti aṭṭhahi dosehi samākiṇṇaṃ saṃyuttaṃ. Katamehi aṭṭhahi? Mahāsambhārehi nipphādanīyatā, tiṇapaṇṇamattikādīhi niccaṃ paṭijagganīyatā, senāsanaṃ nāma mahallakassa pāpuṇātīti avelāya vuṭṭhāpiyamānassa cittekaggatā na hotīti vuṭṭhāpanīyabhāvo, sītuṇhassa paṭighātena kāyassa sukhumālakaraṇabhāvo, gharaṃ paviṭṭhena yaṃ kiñci pāpaṃ sakkā kātunti garahapaṭicchādanakaraṇabhāvo, ‘‘mayhamida’’nti sapariggahabhāvo, gehassa atthibhāvo sadutiyakavāso, ūkāmaṅgulagharagoḷikādīnaṃ sādhāraṇatāya bahusādhāraṇabhāvoti iti ime aṭṭha ādīnave (apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā) disvā mahāsatto paṇṇasālaṃ pajahiṃ.
ഗുണേ ദസഹുപാഗതന്തി ഛന്നം പടിക്ഖിപിത്വാ ദസഹി ഗുണേഹി ഉപേതം, രുക്ഖമൂലം ഉപഗതോസ്മീതി അത്ഥോ. കതമേഹി ദസഹി? അപ്പസമാരമ്ഭതാ, ഉപഗമനമത്തമേവേത്ഥ ഹോതീതി സുലഭാനവജ്ജതാ, അഭിണ്ഹം തരുപണ്ണവികാരദസ്സനേന അനിച്ചസഞ്ഞാസമുട്ഠാപനതാ, സേനാസനമച്ഛേരാഭാവോ, തത്ഥ ഹി പാപം കരോന്തോ ലജ്ജതീതി പാപകരണാരഹാഭാവോ, പരിഗ്ഗഹകരണാഭാവോ, ദേവതാഹി സഹ വാസോ, ഛന്നപടിക്ഖേപോ, പരിഭോഗസുഖതാ, രുക്ഖമൂലസേനാസനസ്സ ഗതഗതട്ഠാനേ സുലഭതായ അനപേക്ഖഭാവോതി ഇതി ഇമേ ദസ ഗുണേ (അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ) ദിസ്വാ രുക്ഖമൂലം ഉപഗതോസ്മീതി വദതി. ആഹ ച –
Guṇe dasahupāgatanti channaṃ paṭikkhipitvā dasahi guṇehi upetaṃ, rukkhamūlaṃ upagatosmīti attho. Katamehi dasahi? Appasamārambhatā, upagamanamattamevettha hotīti sulabhānavajjatā, abhiṇhaṃ tarupaṇṇavikāradassanena aniccasaññāsamuṭṭhāpanatā, senāsanamaccherābhāvo, tattha hi pāpaṃ karonto lajjatīti pāpakaraṇārahābhāvo, pariggahakaraṇābhāvo, devatāhi saha vāso, channapaṭikkhepo, paribhogasukhatā, rukkhamūlasenāsanassa gatagataṭṭhāne sulabhatāya anapekkhabhāvoti iti ime dasa guṇe (apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā) disvā rukkhamūlaṃ upagatosmīti vadati. Āha ca –
‘‘വണ്ണിതോ ബുദ്ധസേട്ഠേന, നിസ്സയോതി ച ഭാസിതോ;
‘‘Vaṇṇito buddhaseṭṭhena, nissayoti ca bhāsito;
നിവാസോ പവിവിത്തസ്സ, രുക്ഖമൂലസമോ കുതോ.
Nivāso pavivittassa, rukkhamūlasamo kuto.
‘‘ആവാസമച്ഛേരഹരേ, ദേവതാപരിപാലിതേ;
‘‘Āvāsamaccherahare, devatāparipālite;
പവിവിത്തേ വസന്തോ ഹി, രുക്ഖമൂലമ്ഹി സുബ്ബതോ.
Pavivitte vasanto hi, rukkhamūlamhi subbato.
‘‘അഭിരത്താനി നീലാനി, പണ്ഡൂനി പതിതാനി ച;
‘‘Abhirattāni nīlāni, paṇḍūni patitāni ca;
പസ്സന്തോ തരുപണ്ണാനി, നിച്ചസഞ്ഞം പനൂദതി.
Passanto tarupaṇṇāni, niccasaññaṃ panūdati.
‘‘തസ്മാ ഹി ബുദ്ധദായജ്ജം, ഭാവനാഭിരതാലയം;
‘‘Tasmā hi buddhadāyajjaṃ, bhāvanābhiratālayaṃ;
വിവിത്തം നാതിമഞ്ഞേയ്യ, രുക്ഖമൂലം വിചക്ഖണോ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൩൨);
Vivittaṃ nātimaññeyya, rukkhamūlaṃ vicakkhaṇo’’ti. (visuddhi. 1.32);
അഥ സുമേധപണ്ഡിതോ പണ്ണസാലായ ദിട്ഠദോസോ ഹുത്വാ രുക്ഖമൂലസേനാസനേ ലദ്ധാനിസംസോ വിഹരന്തോ ഉത്തരിപി ചിന്തേസി – ‘‘ആഹാരത്ഥായ മേ ഗാമഗമനം ആഹാരപരിയേസനദുക്ഖം, നാഹം കേനചി പാരിജുഞ്ഞേന നിക്ഖമിത്വാ ആഹാരത്ഥായ പബ്ബജിതോ, ആഹാരപരിയേസനമൂലസ്സ ച ദുക്ഖസ്സ പമാണം നത്ഥി, യംനൂനാഹം പവത്തഫലേന യാപേയ്യ’’ന്തി. ഇമം പന അത്ഥവിസേസം ദീപേന്തോ –
Atha sumedhapaṇḍito paṇṇasālāya diṭṭhadoso hutvā rukkhamūlasenāsane laddhānisaṃso viharanto uttaripi cintesi – ‘‘āhāratthāya me gāmagamanaṃ āhārapariyesanadukkhaṃ, nāhaṃ kenaci pārijuññena nikkhamitvā āhāratthāya pabbajito, āhārapariyesanamūlassa ca dukkhassa pamāṇaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ pavattaphalena yāpeyya’’nti. Imaṃ pana atthavisesaṃ dīpento –
൩൨-൩൩. ‘‘വാപിതം രോപിതം ധഞ്ഞം, പജഹിം നിരവസേസതോ.
32-33. ‘‘Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ, pajahiṃ niravasesato.
അനേകഗുണസമ്പന്നം, പവത്തഫലമാദിയി’’ന്തി. – ആദിമാഹ;
Anekaguṇasampannaṃ, pavattaphalamādiyi’’nti. – ādimāha;
തത്ഥ വാപിതന്തി വപിത്വാ നിപ്ഫന്നം. രോപിതന്തി രോപിത്വാ നിപ്ഫന്നം, വപനരോപനവസേന ദുവിധാവ സസ്സനിപ്ഫത്തി, തം ദുവിധമ്പി അത്തനോ അപ്പിച്ഛതായ പഹായ പവത്തഫലേന യാപേസിം. പവത്തഫലന്തി സയമേവ പതിതഫലം. ആദിയിന്തി പരിഭുഞ്ജിം.
Tattha vāpitanti vapitvā nipphannaṃ. Ropitanti ropitvā nipphannaṃ, vapanaropanavasena duvidhāva sassanipphatti, taṃ duvidhampi attano appicchatāya pahāya pavattaphalena yāpesiṃ. Pavattaphalanti sayameva patitaphalaṃ. Ādiyinti paribhuñjiṃ.
‘‘പവത്തഫലസന്തുട്ഠോ, അപരായത്തജീവികോ;
‘‘Pavattaphalasantuṭṭho, aparāyattajīviko;
പഹീനാഹാരലോലുപ്പോ, ഹോതി ചാതുദ്ദിസോ മുനി.
Pahīnāhāraloluppo, hoti cātuddiso muni.
‘‘ജഹാതി രസതണ്ഹഞ്ച, ആജീവോ തസ്സ സുജ്ഝതി;
‘‘Jahāti rasataṇhañca, ājīvo tassa sujjhati;
തസ്മാ ഹി നാതിമഞ്ഞേയ്യ, പവത്തഫലഭോജന’’ന്തി. (വിസുദ്ധി॰ ൧.൨൬ ഥോകം വിസദിസം) –
Tasmā hi nātimaññeyya, pavattaphalabhojana’’nti. (visuddhi. 1.26 thokaṃ visadisaṃ) –
ഏവം പവത്തമാനോ സുമേധപണ്ഡിതോ നചിരസ്സേവ അന്തോസത്താഹേ അട്ഠ സമാപത്തിയോ പഞ്ച അഭിഞ്ഞായോ ച പാപുണി. ഇമമത്ഥം പകാസേന്തേന ‘‘തത്ഥപ്പധാനം പദഹി’’ന്തിആദി വുത്തം. തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്മിം അസ്സമേ. പധാനന്തി വീരിയം, വീരിയഞ്ഹി പദഹിതബ്ബതോ പധാനഭാവകരണതോ വാ ‘‘പധാന’’ന്തി വുച്ചതി. പദഹിന്തി വീരിയമാരഭിം. നിസ്സജ്ജട്ഠാനചങ്കമേതി നിസജ്ജായ ച ഠാനേന ച ചങ്കമേന ച.
Evaṃ pavattamāno sumedhapaṇḍito nacirasseva antosattāhe aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca pāpuṇi. Imamatthaṃ pakāsentena ‘‘tatthappadhānaṃpadahi’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tatthāti tasmiṃ assame. Padhānanti vīriyaṃ, vīriyañhi padahitabbato padhānabhāvakaraṇato vā ‘‘padhāna’’nti vuccati. Padahinti vīriyamārabhiṃ. Nissajjaṭṭhānacaṅkameti nisajjāya ca ṭhānena ca caṅkamena ca.
സുമേധപണ്ഡിതോ പന സേയ്യം പടിക്ഖിപിത്വാ നിസജ്ജട്ഠാനചങ്കമേഹേവ രത്തിന്ദിവം വീതിനാമേത്വാ സത്താഹബ്ഭന്തരേയേവ അഭിഞ്ഞാബലം പാപുണി. ഏവം പന അഭിഞ്ഞാബലം പത്വാ സുമേധതാപസേ സമാപത്തിസുഖേന വീതിനാമേന്തേ തദാ സബ്ബജനസങ്ഗഹകരോ മാരബലഭയംകരോ ഞാണദീപങ്കരോ ദീപങ്കരോ നാമ സത്ഥാ ലോകേ ഉദപാദി.
Sumedhapaṇḍito pana seyyaṃ paṭikkhipitvā nisajjaṭṭhānacaṅkameheva rattindivaṃ vītināmetvā sattāhabbhantareyeva abhiññābalaṃ pāpuṇi. Evaṃ pana abhiññābalaṃ patvā sumedhatāpase samāpattisukhena vītināmente tadā sabbajanasaṅgahakaro mārabalabhayaṃkaro ñāṇadīpaṅkaro dīpaṅkaro nāma satthā loke udapādi.
സങ്ഖേപേനേവ തസ്സായമാനുപുബ്ബികഥാ – അയം കിര ദീപങ്കരോ നാമ മഹാസത്തോ സമത്തിംസ പാരമിയോ പൂരേത്വാ വേസ്സന്തരത്തഭാവസദിസേ അത്തഭാവേ ഠിതോ പഥവികമ്പനാദീനി മഹാദാനാനി ദത്വാ ആയുപരിയോസാനേ തുസിതപുരേ നിബ്ബത്തിത്വാ തത്ഥ യാവതായുകം ഠത്വാ ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാഹി സന്നിപതിത്വാ –
Saṅkhepeneva tassāyamānupubbikathā – ayaṃ kira dīpaṅkaro nāma mahāsatto samattiṃsa pāramiyo pūretvā vessantarattabhāvasadise attabhāve ṭhito pathavikampanādīni mahādānāni datvā āyupariyosāne tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi sannipatitvā –
‘‘കാലോ ഖോ തേ മഹാവീര, ഉപ്പജ്ജ മാതുകുച്ഛിയം;
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
സദേവകം താരയന്തോ, ബുജ്ഝസ്സു അമതം പദ’’ന്തി. (ബു॰ വം॰ ൧.൬൭) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
വുത്തേ തതോ സോ ദേവതാനം വചനം സുത്വാ ച പഞ്ച മഹാവിലോകനാനി വിലോകേത്വാ തതോ ചുതോ രമ്മവതീനഗരേ അത്തനോ യസവിഭൂതിയാ വിജിതവാസുദേവസ്സ നരദേവസ്സ സുദേവസ്സ നാമ രഞ്ഞോ കുലേ സുമേധായ ദേവിയാ കുച്ഛിസ്മിം ആസാള്ഹിപുണ്ണമിയാ ഉത്തരാസാള്ഹനക്ഖത്തേന പടിസന്ധിം ഗഹേത്വാ മഹതാ പരിവാരേന പരിഹരിയമാനോ മഹാദേവിയാ കുച്ഛിമ്ഹി മണികൂടഗതോ വിയ കേനചി അസുചിനാ അമക്ഖിതോ ദസ മാസേ വസിത്വാ സലിലധരവിവരഗതോ സരദകാലചന്ദോ വിയ തസ്സാ ഉദരതോ നിക്ഖമി.
Vutte tato so devatānaṃ vacanaṃ sutvā ca pañca mahāvilokanāni viloketvā tato cuto rammavatīnagare attano yasavibhūtiyā vijitavāsudevassa naradevassa sudevassa nāma rañño kule sumedhāya deviyā kucchismiṃ āsāḷhipuṇṇamiyā uttarāsāḷhanakkhattena paṭisandhiṃ gahetvā mahatā parivārena parihariyamāno mahādeviyā kucchimhi maṇikūṭagato viya kenaci asucinā amakkhito dasa māse vasitvā saliladharavivaragato saradakālacando viya tassā udarato nikkhami.
ദ്വത്തിംസ പുബ്ബനിമിത്താനി
Dvattiṃsa pubbanimittāni
തസ്സ പന ദീപങ്കരകുമാരസ്സ പടിസന്ധിക്ഖണേപി വിജാതക്ഖണേപി ദ്വത്തിംസ പുബ്ബനിമിത്താനി പാടിഹാരിയാനി പാതുരഹേസും. സബ്ബസബ്ബഞ്ഞുബോധിസത്തേസു മാതുകുച്ഛിം ഓക്കമന്തേസു നിക്ഖമന്തേസു സമ്ബുജ്ഝന്തേസു ധമ്മചക്കം പവത്തന്തേസൂതി ഇമേസു ചതൂസു ഠാനേസു ദ്വത്തിംസ പാടിഹാരിയാനി പവത്തന്തേവ. തസ്മാ മയാ പാകടത്താ ദീപങ്കരകുമാരസ്സ ജാതിയം ദസ്സിതാനി –
Tassa pana dīpaṅkarakumārassa paṭisandhikkhaṇepi vijātakkhaṇepi dvattiṃsa pubbanimittāni pāṭihāriyāni pāturahesuṃ. Sabbasabbaññubodhisattesu mātukucchiṃ okkamantesu nikkhamantesu sambujjhantesu dhammacakkaṃ pavattantesūti imesu catūsu ṭhānesu dvattiṃsa pāṭihāriyāni pavattanteva. Tasmā mayā pākaṭattā dīpaṅkarakumārassa jātiyaṃ dassitāni –
‘‘ദീപങ്കരേ ചാരുകരേ കുമാരേ, സിവംകരേ സന്തികരേവ ജാതേ;
‘‘Dīpaṅkare cārukare kumāre, sivaṃkare santikareva jāte;
പകമ്പി സങ്കമ്പി തദാ സമന്താ, സഹസ്സസങ്ഖ്യാ ദസലോകധാതു.
Pakampi saṅkampi tadā samantā, sahassasaṅkhyā dasalokadhātu.
‘‘ചക്കവാളസഹസ്സേസു, ദസസഹസ്സേവ ദേവതാ;
‘‘Cakkavāḷasahassesu, dasasahasseva devatā;
ഏകസ്മിം ചക്കവാളസ്മിം, തദാ സന്നിപതിംസു താ.
Ekasmiṃ cakkavāḷasmiṃ, tadā sannipatiṃsu tā.
‘‘ബോധിസത്തം മഹാസത്തം, ജാതമത്തന്തു ദേവതാ;
‘‘Bodhisattaṃ mahāsattaṃ, jātamattantu devatā;
പഠമം പടിഗ്ഗണ്ഹിംസു, പച്ഛാ തം മനുജാ പന.
Paṭhamaṃ paṭiggaṇhiṃsu, pacchā taṃ manujā pana.
‘‘അവാദിതാ കേനചി ചമ്മനദ്ധാ, സുപോക്ഖരാ ദുന്ദുഭിയോ ച വീണാ;
‘‘Avāditā kenaci cammanaddhā, supokkharā dundubhiyo ca vīṇā;
അഘട്ടിതാനാഭരണാനി തസ്മിം, ഖണേ സമന്താ മധുരം രവിംസു.
Aghaṭṭitānābharaṇāni tasmiṃ, khaṇe samantā madhuraṃ raviṃsu.
‘‘ഛിജ്ജിംസു സബ്ബത്ഥ ച ബന്ധനാനി, സയം വിഗച്ഛിംസു ച സബ്ബരോഗാ;
‘‘Chijjiṃsu sabbattha ca bandhanāni, sayaṃ vigacchiṃsu ca sabbarogā;
രൂപാനി പസ്സിംസു ച ജാതിഅന്ധാ, സദ്ദം സമന്താ ബധിരാ സുണിംസു.
Rūpāni passiṃsu ca jātiandhā, saddaṃ samantā badhirā suṇiṃsu.
‘‘അനുസ്സതിം ജാതിജളാ മനുസ്സാ, ലഭിംസു യാനം പദസാവ പങ്ഗുലാ;
‘‘Anussatiṃ jātijaḷā manussā, labhiṃsu yānaṃ padasāva paṅgulā;
വിദേസയാതാ സയമേവ നാവാ, സപട്ടനം സീഘമുപാഗമിംസു.
Videsayātā sayameva nāvā, sapaṭṭanaṃ sīghamupāgamiṃsu.
‘‘ആകാസട്ഠം ഭൂമിഗതഞ്ച സബ്ബം, സയം സമന്താ രതനം വിരോചി;
‘‘Ākāsaṭṭhaṃ bhūmigatañca sabbaṃ, sayaṃ samantā ratanaṃ viroci;
നിബ്ബായി ഘോരേ നിരയേ ഹുതാസോ, നദീസു തോയമ്പി ച നപ്പവത്തി.
Nibbāyi ghore niraye hutāso, nadīsu toyampi ca nappavatti.
‘‘ലോകന്തരേ ദുക്ഖനിരന്തരേപി, പഭാ ഉളാരാ വിപുലാ അഹോസി;
‘‘Lokantare dukkhanirantarepi, pabhā uḷārā vipulā ahosi;
തഥാ തദാ സന്തതരങ്ഗമാലോ, മഹാസമുദ്ദോ മധുരോദകോയം.
Tathā tadā santataraṅgamālo, mahāsamuddo madhurodakoyaṃ.
‘‘ന വായി വാതോ ഫരുസോ ഖരോ വാ, സമ്ഫുല്ലപുപ്ഫാ തരവോ അഹേസും;
‘‘Na vāyi vāto pharuso kharo vā, samphullapupphā taravo ahesuṃ;
വിരോചി ചന്ദോ അധികം സതാരോ, ന ചാപി ഉണ്ഹോ സൂരിയോ അഹോസി.
Viroci cando adhikaṃ satāro, na cāpi uṇho sūriyo ahosi.
‘‘ഖഗാ നഭമ്ഹാപി ച രുക്ഖതോ ച, ഹട്ഠാവ ഹേട്ഠാ പഥവിം ഭജിംസു;
‘‘Khagā nabhamhāpi ca rukkhato ca, haṭṭhāva heṭṭhā pathaviṃ bhajiṃsu;
മഹാചതുദ്ദീപഗതോ ച മേഘോ, പവസ്സി തോയം മധുരം സമന്താ.
Mahācatuddīpagato ca megho, pavassi toyaṃ madhuraṃ samantā.
‘‘ഠത്വാവ ദിബ്ബേ ഭവനേ സകസ്മിം, പസന്നചിത്താ പന ദേവതായോ;
‘‘Ṭhatvāva dibbe bhavane sakasmiṃ, pasannacittā pana devatāyo;
നച്ചിംസു ഗായിംസു ച വാദയിംസു, സേളിംസു താ കേളിമകംസു ചേവ.
Nacciṃsu gāyiṃsu ca vādayiṃsu, seḷiṃsu tā keḷimakaṃsu ceva.
‘‘സയം കിര ദ്വാരമഹാകവാടാ, ഖണേവ തസ്മിം വിവടാ അഹേസും;
‘‘Sayaṃ kira dvāramahākavāṭā, khaṇeva tasmiṃ vivaṭā ahesuṃ;
മഹാജനേ നേവ ഖുദാ പിപാസാ, പീളേസി ലോകം കിര കഞ്ചി കഞ്ചി.
Mahājane neva khudā pipāsā, pīḷesi lokaṃ kira kañci kañci.
‘‘യേ നിച്ചവേരാ പന പാണിസങ്ഘാ, തേ മേത്തചിത്തം പരമം ലഭിംസു;
‘‘Ye niccaverā pana pāṇisaṅghā, te mettacittaṃ paramaṃ labhiṃsu;
കാകാ ഉലൂകേഹി ചരിംസു സദ്ധിം, കോണാ വരാഹേഹി അകംസു കേളിം.
Kākā ulūkehi cariṃsu saddhiṃ, koṇā varāhehi akaṃsu keḷiṃ.
‘‘ഘോരാപി സപ്പാനമുഖാപി സപ്പാ, കീളിംസു കാമം നകുലേഹി സദ്ധിം;
‘‘Ghorāpi sappānamukhāpi sappā, kīḷiṃsu kāmaṃ nakulehi saddhiṃ;
ഗണ്ഹിംസു മജ്ജാരസിരേസു യൂകാ, വിസ്സത്ഥചിത്താ ഘരമൂസികാപി.
Gaṇhiṃsu majjārasiresu yūkā, vissatthacittā gharamūsikāpi.
‘‘ബുദ്ധന്തരേനാപി അലദ്ധതോയേ, പിസാചലോകേ വിഗതാ പിപാസാ;
‘‘Buddhantarenāpi aladdhatoye, pisācaloke vigatā pipāsā;
ഖുജ്ജാ അഹേസും സമചാരുകായാ, മൂഗാ ച വാചം മധുരം ലപിംസു.
Khujjā ahesuṃ samacārukāyā, mūgā ca vācaṃ madhuraṃ lapiṃsu.
‘‘പസന്നചിത്താ പന പാണിസങ്ഘാ, തദഞ്ഞമഞ്ഞം പിയമാലപിംസു;
‘‘Pasannacittā pana pāṇisaṅghā, tadaññamaññaṃ piyamālapiṃsu;
അസ്സാ ച ഹേസിംസു പഹട്ഠചിത്താ, ഗജ്ജിംസു മത്താ വരവാരണാപി.
Assā ca hesiṃsu pahaṭṭhacittā, gajjiṃsu mattā varavāraṇāpi.
‘‘സുരഭിചന്ദനചുണ്ണസമാകുലാ , കുസുമകുങ്കുമധൂപസുഗന്ധിനീ;
‘‘Surabhicandanacuṇṇasamākulā , kusumakuṅkumadhūpasugandhinī;
വിവിധചാരുമഹദ്ധജമാലിനീ, ദസസഹസ്സി അഹോസി സമന്തതോ’’തി.
Vividhacārumahaddhajamālinī, dasasahassi ahosi samantato’’ti.
തത്ര ഹിസ്സ ദസസഹസ്സിലോകധാതുകമ്പോ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, ദേവതാനം ഏകചക്കവാളേ സന്നിപാതോ ധമ്മചക്കപ്പവത്തനകാലേ ഏകപ്പഹാരേനേവ സന്നിപതിത്വാ ധമ്മപടിഗ്ഗഹണസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, പഠമം ദേവതാനം പടിഗ്ഗഹണം ചതുന്നം രൂപാവചരജ്ഝാനാനം പടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, പച്ഛാ മനുസ്സാനം പടിഗ്ഗഹണം ചതുന്നം അരൂപാവചരജ്ഝാനാനം പടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, ചമ്മനദ്ധദുന്ദുഭീനം സയമേവ വജ്ജനം മഹന്തിയാ ധമ്മഭേരിയാ അനുസാവനസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, വീണാഭരണാനം സയമേവ വജ്ജനം അനുപുബ്ബവിഹാരപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, ബന്ധനാനം സയമേവ ഛേദോ അസ്മിമാനസമുച്ഛേദസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, മഹാജനസ്സ സബ്ബരോഗവിഗമോ ചതുസച്ചഫലപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, ജച്ചന്ധാനം രൂപദസ്സനം ദിബ്ബചക്ഖുപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, ബധിരാനം സദ്ദസ്സവനം ദിബ്ബസോതധാതുപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം.
Tatra hissa dasasahassilokadhātukampo sabbaññutaññāṇapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, devatānaṃ ekacakkavāḷe sannipāto dhammacakkappavattanakāle ekappahāreneva sannipatitvā dhammapaṭiggahaṇassa pubbanimittaṃ, paṭhamaṃ devatānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ rūpāvacarajjhānānaṃ paṭilābhassa pubbanimittaṃ, pacchā manussānaṃ paṭiggahaṇaṃ catunnaṃ arūpāvacarajjhānānaṃ paṭilābhassa pubbanimittaṃ, cammanaddhadundubhīnaṃ sayameva vajjanaṃ mahantiyā dhammabheriyā anusāvanassa pubbanimittaṃ, vīṇābharaṇānaṃ sayameva vajjanaṃ anupubbavihārapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, bandhanānaṃ sayameva chedo asmimānasamucchedassa pubbanimittaṃ, mahājanassa sabbarogavigamo catusaccaphalapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, jaccandhānaṃ rūpadassanaṃ dibbacakkhupaṭilābhassa pubbanimittaṃ, badhirānaṃ saddassavanaṃ dibbasotadhātupaṭilābhassa pubbanimittaṃ.
ജാതിജളാനം അനുസ്സതുപ്പാദോ ചതുസതിപട്ഠാനപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, പങ്ഗുലാനം പദസാ ഗമനം ചതുരിദ്ധിപാദപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം, വിദേസഗതാനം നാവാനം സപട്ടനാഗമനം ചതുപടിസമ്ഭിദാധിഗമസ്സ, രതനാനം സയമേവ വിരോചനം ധമ്മോഭാസപടിലാഭസ്സ, നിരയേ അഗ്ഗിനിബ്ബായനം ഏകാദസഗ്ഗിനിബ്ബായനസ്സ, നദീസു തോയസ്സ നപ്പവത്തനം ചതുവേസാരജ്ജപടിലാഭസ്സ, ലോകന്തരേ ആലോകോ അവിജ്ജന്ധകാരം വിധമേത്വാ ഞാണലോകദസ്സനസ്സ, മഹാസമുദ്ദസ്സ മധുരോദകതാ നിബ്ബാനരസേന ഏകരസഭാവസ്സ, വാതസ്സ അവായനം ദ്വാസട്ഠിദിട്ഠിഗതഭേദനസ്സ, തരൂനം പുപ്ഫിതഭാവോ വിമുത്തിപുപ്ഫേഹി പുപ്ഫിതഭാവസ്സ പുബ്ബനിമിത്തം.
Jātijaḷānaṃ anussatuppādo catusatipaṭṭhānapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, paṅgulānaṃ padasā gamanaṃ caturiddhipādapaṭilābhassa pubbanimittaṃ, videsagatānaṃ nāvānaṃ sapaṭṭanāgamanaṃ catupaṭisambhidādhigamassa, ratanānaṃ sayameva virocanaṃ dhammobhāsapaṭilābhassa, niraye agginibbāyanaṃ ekādasagginibbāyanassa, nadīsu toyassa nappavattanaṃ catuvesārajjapaṭilābhassa, lokantare āloko avijjandhakāraṃ vidhametvā ñāṇalokadassanassa, mahāsamuddassa madhurodakatā nibbānarasena ekarasabhāvassa, vātassa avāyanaṃ dvāsaṭṭhidiṭṭhigatabhedanassa, tarūnaṃ pupphitabhāvo vimuttipupphehi pupphitabhāvassa pubbanimittaṃ.
ചന്ദസ്സ അതിവിരോചനം ബഹുജനകന്തതായ പുബ്ബനിമിത്തം, സൂരിയസ്സ നാതിഉണ്ഹവിമലഭാവോ കായികചേതസികസുഖുപ്പത്തിയാ, ഖഗാനം നഗാദീഹി പഥവിഗമനം ഓവാദം സുത്വാ മഹാജനസ്സ പാണേഹി സരണഗമനസ്സ, മഹതോ ചതുദ്ദീപഗതമേഘസ്സ പവസ്സനം മഹതോ ധമ്മവസ്സസ്സ, ദേവതാനം സകസകഭവനേസ്വേവ ഠത്വാ നച്ചാദീഹി കീളനം ബുദ്ധഭാവം പത്വാ ഉദാനുദാനസ്സ, ദ്വാരകവാടാനം സയമേവ വിവരണം അട്ഠങ്ഗികമഗ്ഗദ്വാരവിവരണസ്സ, ഖുദാപീളനസ്സ അഭാവോ വിമുത്തിസുഖേന സുഖിതഭാവസ്സ, വേരീനം മേത്തചിത്തപടിലാഭോ ചതുബ്രഹ്മവിഹാരപടിലാഭസ്സ, ദസസഹസ്സിലോകധാതുയാ ഏകധജമാലിതാ അരിയധജമാലിതായ പുബ്ബനിമിത്തം, സേസവിസേസാ പന സേസബുദ്ധഗുണപടിലാഭസ്സ പുബ്ബനിമിത്താനീതി വേദിതബ്ബാ.
Candassa ativirocanaṃ bahujanakantatāya pubbanimittaṃ, sūriyassa nātiuṇhavimalabhāvo kāyikacetasikasukhuppattiyā, khagānaṃ nagādīhi pathavigamanaṃ ovādaṃ sutvā mahājanassa pāṇehi saraṇagamanassa, mahato catuddīpagatameghassa pavassanaṃ mahato dhammavassassa, devatānaṃ sakasakabhavanesveva ṭhatvā naccādīhi kīḷanaṃ buddhabhāvaṃ patvā udānudānassa, dvārakavāṭānaṃ sayameva vivaraṇaṃ aṭṭhaṅgikamaggadvāravivaraṇassa, khudāpīḷanassa abhāvo vimuttisukhena sukhitabhāvassa, verīnaṃ mettacittapaṭilābho catubrahmavihārapaṭilābhassa, dasasahassilokadhātuyā ekadhajamālitā ariyadhajamālitāya pubbanimittaṃ, sesavisesā pana sesabuddhaguṇapaṭilābhassa pubbanimittānīti veditabbā.
അഥ ദീപങ്കരകുമാരോ മഹതിയാ സമ്പത്തിയാ പരിചാരിയമാനോ അനുക്കമേന ഭദ്ദം യോബ്ബനം പത്വാ തിണ്ണം ഉതൂനം അനുച്ഛവികേസു തീസു പാസാദേസു ദേവലോകസിരിം വിയ രജ്ജസിരിമനുഭവന്തോ ഉയ്യാനകീളായ ഗമനസമയേ അനുക്കമേന ജിണ്ണബ്യാധിമതസങ്ഖാതേ തയോ ദേവദൂതേ ദിസ്വാ സഞ്ജാതസംവേഗോ നിവത്തിത്വാ സുദസ്സനനഗരസദിസവിഭവസോഭം രമ്മവതീ നാമ നഗരം പാവിസി. നഗരം പവിസിത്വാ പുന ചതുത്ഥവാരേ ഹത്ഥാചരിയം പക്കോസാപേത്വാ ഏതദവോച – ‘‘അഹം, താത, ഉയ്യാനദസ്സനത്ഥായ നിക്ഖമിസ്സാമി ഹത്ഥിയാനാനി കപ്പാപേഹീ’’തി. സോ ‘‘സാധു, ദേവാ’’തി പടിസുണിത്വാ ചതുരാസീതിഹത്ഥിസഹസ്സാനി കപ്പാപേസി. അഥ വിസ്സകമ്മോ നാമ ദേവപുത്തോ ബോധിസത്തം നാനാവിരാഗവസനനിവാസനം ആമുക്കമുത്താഹാരകേയൂരം രുചിരനവകനകകടകമകുടകുണ്ഡലധരം പരമസുരഭികുസുമമാലസമലങ്കതസിരോരുഹം സമലങ്കരി കിര. അഥ ദീപങ്കരകുമാരോ ദേവകുമാരോ വിയ ചതുരാസീതിയാ ഹത്ഥിസഹസ്സേഹി പരിവുതോ ഹത്ഥിക്ഖന്ധവരഗതോ മഹതാ ബലകായേന പരിവുതോ രതിജനനം ഉയ്യാനം പവിസിത്വാ ഹത്ഥിക്ഖന്ധതോ ഓരുയ്ഹ തം ഉയ്യാനമനുസഞ്ചരിത്വാ പരമരുചിരദസ്സനേ സകഹദയസീതലേ സിലാതലേ നിസീദിത്വാ പബ്ബജ്ജായ ചിത്തം ഉപ്പാദേസി . തങ്ഖണഞ്ഞേവ സുദ്ധാവാസഖീണാസവോ മഹാബ്രഹ്മാ അട്ഠ സമണപരിക്ഖാരേ ആദായ മഹാപുരിസസ്സ ചക്ഖുപഥേ പാതുരഹോസി.
Atha dīpaṅkarakumāro mahatiyā sampattiyā paricāriyamāno anukkamena bhaddaṃ yobbanaṃ patvā tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavikesu tīsu pāsādesu devalokasiriṃ viya rajjasirimanubhavanto uyyānakīḷāya gamanasamaye anukkamena jiṇṇabyādhimatasaṅkhāte tayo devadūte disvā sañjātasaṃvego nivattitvā sudassananagarasadisavibhavasobhaṃ rammavatī nāma nagaraṃ pāvisi. Nagaraṃ pavisitvā puna catutthavāre hatthācariyaṃ pakkosāpetvā etadavoca – ‘‘ahaṃ, tāta, uyyānadassanatthāya nikkhamissāmi hatthiyānāni kappāpehī’’ti. So ‘‘sādhu, devā’’ti paṭisuṇitvā caturāsītihatthisahassāni kappāpesi. Atha vissakammo nāma devaputto bodhisattaṃ nānāvirāgavasananivāsanaṃ āmukkamuttāhārakeyūraṃ ruciranavakanakakaṭakamakuṭakuṇḍaladharaṃ paramasurabhikusumamālasamalaṅkatasiroruhaṃ samalaṅkari kira. Atha dīpaṅkarakumāro devakumāro viya caturāsītiyā hatthisahassehi parivuto hatthikkhandhavaragato mahatā balakāyena parivuto ratijananaṃ uyyānaṃ pavisitvā hatthikkhandhato oruyha taṃ uyyānamanusañcaritvā paramaruciradassane sakahadayasītale silātale nisīditvā pabbajjāya cittaṃ uppādesi . Taṅkhaṇaññeva suddhāvāsakhīṇāsavo mahābrahmā aṭṭha samaṇaparikkhāre ādāya mahāpurisassa cakkhupathe pāturahosi.
മഹാപുരിസോ തം ദിസ്വാ – ‘‘കിമിദ’’ന്തി പുച്ഛിത്വാ, ‘‘സമണപരിക്ഖാരോ’’തി സുത്വാ അലങ്കാരഭണ്ഡം ഓമുഞ്ചിത്വാ പസാധനഭണ്ഡാഗാരികസ്സ ഹത്ഥേ ദത്വാ മങ്ഗലഖഗ്ഗമാദായ സദ്ധിം മകുടേന കേസേ ഛിന്ദിത്വാ അന്തലിക്ഖേ ആകാസേ ഉക്ഖിപി. അഥ സക്കോ ദേവരാജാ സുവണ്ണചങ്കോടകേന തം കേസമകുടം ആദായ സിനേരുമുദ്ധനി തിയോജനപ്പമാണം ഇന്ദനീലമണിമയം മകുടചേതിയം നാമ അകാസി. അഥ മഹാപുരിസോ ദേവദത്തിയം അരഹത്തധജം കാസാവം പരിദഹിത്വാ സാടകയുഗം ആകാസേ ഖിപി. തം ബ്രഹ്മാ പടിഗ്ഗഹേത്വാ ബ്രഹ്മലോകേ ദ്വാദസയോജനികം സബ്ബരതനമയം ചേതിയമകാസി. ദീപങ്കരകുമാരം പന പബ്ബജന്തം ഏകാ പുരിസകോടി അനുപബ്ബജി. തായ പന പരിസായ പരിവുതോ ബോധിസത്തോ ദസ മാസേ പധാനചരിയം അചരി. അഥ വിസാഖപുണ്ണമായ അഞ്ഞതരം നഗരം പിണ്ഡായ പാവിസി.
Mahāpuriso taṃ disvā – ‘‘kimida’’nti pucchitvā, ‘‘samaṇaparikkhāro’’ti sutvā alaṅkārabhaṇḍaṃ omuñcitvā pasādhanabhaṇḍāgārikassa hatthe datvā maṅgalakhaggamādāya saddhiṃ makuṭena kese chinditvā antalikkhe ākāse ukkhipi. Atha sakko devarājā suvaṇṇacaṅkoṭakena taṃ kesamakuṭaṃ ādāya sinerumuddhani tiyojanappamāṇaṃ indanīlamaṇimayaṃ makuṭacetiyaṃ nāma akāsi. Atha mahāpuriso devadattiyaṃ arahattadhajaṃ kāsāvaṃ paridahitvā sāṭakayugaṃ ākāse khipi. Taṃ brahmā paṭiggahetvā brahmaloke dvādasayojanikaṃ sabbaratanamayaṃ cetiyamakāsi. Dīpaṅkarakumāraṃ pana pabbajantaṃ ekā purisakoṭi anupabbaji. Tāya pana parisāya parivuto bodhisatto dasa māse padhānacariyaṃ acari. Atha visākhapuṇṇamāya aññataraṃ nagaraṃ piṇḍāya pāvisi.
തസ്മിം കിര നഗരേ തംദിവസം ദേവതാനം ബലികരണത്ഥായ നിരുദകപായാസം പചിംസു. തസ്സ പന മഹാസത്തസ്സ സപരിസസ്സ പിണ്ഡായ പവിട്ഠസ്സ മനുസ്സാ അദംസു. തം കിര സബ്ബേസം കോടിസങ്ഖ്യായാനം ഭിക്ഖൂനം പരിയത്തം അഹോസി. മഹാപുരിസസ്സ പന പത്തേ ദേവതാ ദിബ്ബോജം പക്ഖിപിംസു. തം പരിഭുഞ്ജിത്വാ തത്ഥേവ സാലവനേ ദിവാവിഹാരം വീതിനാമേത്വാ സായന്ഹസമയേ പടിസല്ലാനാ വുട്ഠായ ഗണം വിസ്സജ്ജേത്വാ സുനന്ദേന നാമാജീവകേന ദിന്നാ അട്ഠ തിണമുട്ഠിയോ ഗഹേത്വാ പിപ്ഫലിബോധിരുക്ഖമൂലം ഗന്ത്വാ തിണസന്ഥരം സന്ഥരിത്വാ നവുതിഹത്ഥം ബോധിക്ഖന്ധം പിട്ഠിതോ കത്വാ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ ചതുരങ്ഗവീരിയം അധിട്ഠഹിത്വാ ബോധിരുക്ഖമൂലേ നിസീദി.
Tasmiṃ kira nagare taṃdivasaṃ devatānaṃ balikaraṇatthāya nirudakapāyāsaṃ paciṃsu. Tassa pana mahāsattassa saparisassa piṇḍāya paviṭṭhassa manussā adaṃsu. Taṃ kira sabbesaṃ koṭisaṅkhyāyānaṃ bhikkhūnaṃ pariyattaṃ ahosi. Mahāpurisassa pana patte devatā dibbojaṃ pakkhipiṃsu. Taṃ paribhuñjitvā tattheva sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā sāyanhasamaye paṭisallānā vuṭṭhāya gaṇaṃ vissajjetvā sunandena nāmājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā pipphalibodhirukkhamūlaṃ gantvā tiṇasantharaṃ santharitvā navutihatthaṃ bodhikkhandhaṃ piṭṭhito katvā pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgavīriyaṃ adhiṭṭhahitvā bodhirukkhamūle nisīdi.
തതോ മാരബലം വിധമിത്വാ രത്തിയാ പഠമയാമേ പുബ്ബേനിവാസം അനുസ്സരിത്വാ മജ്ഝിമയാമേ ദിബ്ബചക്ഖും വിസോധേത്വാ പച്ഛിമയാമേ അനുലോമപടിലോമവസേന പച്ചയാകാരം സമ്മസിത്വാ ആനാപാനചതുത്ഥജ്ഝാനം സമാപജ്ജിത്വാ തതോ വുട്ഠായ പഞ്ചസു ഖന്ധേസു അഭിനിവിസിത്വാ ഉദയബ്ബയവസേന സമപഞ്ഞാസ ലക്ഖണാനി ദിസ്വാ യാവ ഗോത്രഭുഞാണം വിപസ്സനം വഡ്ഢേത്വാ അരുണോദയേ അരിയമഗ്ഗേന സകലബുദ്ധഗുണേ പടിവിജ്ഝിത്വാ ബുദ്ധസീഹനാദം നദിത്വാ സത്തസത്താഹം ബോധിസമീപേയേവ വീതിനാമേത്വാ ബ്രഹ്മുനോ ധമ്മദേസനം പടിഞ്ഞായ സുനന്ദാരാമേ ധമ്മചക്കം പവത്തേത്വാ കോടിസതാനം ദേവമനുസ്സാനം ധമ്മാമതം പായേത്വാ ചതുദ്ദീപികമഹാമേഘോ വിയ ധമ്മവസ്സം വസ്സേന്തോ മഹാജനസ്സ ബന്ധനമോക്ഖം കരോന്തോ ജനപദചാരികം വിചരി.
Tato mārabalaṃ vidhamitvā rattiyā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme anulomapaṭilomavasena paccayākāraṃ sammasitvā ānāpānacatutthajjhānaṃ samāpajjitvā tato vuṭṭhāya pañcasu khandhesu abhinivisitvā udayabbayavasena samapaññāsa lakkhaṇāni disvā yāva gotrabhuñāṇaṃ vipassanaṃ vaḍḍhetvā aruṇodaye ariyamaggena sakalabuddhaguṇe paṭivijjhitvā buddhasīhanādaṃ naditvā sattasattāhaṃ bodhisamīpeyeva vītināmetvā brahmuno dhammadesanaṃ paṭiññāya sunandārāme dhammacakkaṃ pavattetvā koṭisatānaṃ devamanussānaṃ dhammāmataṃ pāyetvā catuddīpikamahāmegho viya dhammavassaṃ vassento mahājanassa bandhanamokkhaṃ karonto janapadacārikaṃ vicari.
തദാ കിര സുമേധപണ്ഡിതോ സമാപത്തിസുഖേന വീതിനാമേന്തോ നേവ പഥവികമ്പനമദ്ദസ ന താനി നിമിത്താനി. തേന വുത്തം –
Tadā kira sumedhapaṇḍito samāpattisukhena vītināmento neva pathavikampanamaddasa na tāni nimittāni. Tena vuttaṃ –
൩൪.
34.
‘‘ഏവം മേ സിദ്ധിപ്പത്തസ്സ, വസീഭൂതസ്സ സാസനേ;
‘‘Evaṃ me siddhippattassa, vasībhūtassa sāsane;
ദീപങ്കരോ നാമ ജിനോ, ഉപ്പജ്ജി ലോകനായകോ.
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako.
൩൫.
35.
‘‘ഉപ്പജ്ജന്തേ ച ജായന്തേ, ബുജ്ഝന്തേ ധമ്മദേസനേ;
‘‘Uppajjante ca jāyante, bujjhante dhammadesane;
ചതുരോ നിമിത്തേ നാദ്ദസം, ഝാനരതിസമപ്പിതോ’’തി.
Caturo nimitte nāddasaṃ, jhānaratisamappito’’ti.
തത്ഥ ഏവന്തി ഇദാനി വത്തബ്ബം നിദസ്സേതി. മേതി മമ. സിദ്ധിപ്പത്തസ്സാതി പഞ്ചാഭിഞ്ഞാസിദ്ധിപ്പത്തസ്സ. വസീഭൂതസ്സാതി ഭൂതവസിസ്സ, ചിണ്ണവസീഭാവമുപഗതസ്സാതി അത്ഥോ. സാസനേതി വിവേകമാനസാനം സാസനേ, അനാദരലക്ഖണേ സാമിവചനം ദട്ഠബ്ബം. ജിനോതി കിലേസാരിജയനേന ജിനോ.
Tattha evanti idāni vattabbaṃ nidasseti. Meti mama. Siddhippattassāti pañcābhiññāsiddhippattassa. Vasībhūtassāti bhūtavasissa, ciṇṇavasībhāvamupagatassāti attho. Sāsaneti vivekamānasānaṃ sāsane, anādaralakkhaṇe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Jinoti kilesārijayanena jino.
ഉപ്പജ്ജന്തേതി പടിസന്ധിഗ്ഗഹണേ. ജായന്തേതി മാതുകുച്ഛിതോ നിക്ഖമനേ. ബുജ്ഝന്തേതി അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം അഭിസമ്ബുജ്ഝന്തേ. ധമ്മദേസനേതി ധമ്മചക്കപ്പവത്തനേ. ചതുരോ നിമിത്തേതി ചത്താരി നിമിത്താനി. ദീപങ്കരസ്സ ദസബലസ്സ പടിസന്ധി-ജാതി-ബോധി-ധമ്മചക്കപ്പവത്തനേസു ചതൂസു ഠാനേസു ദസസഹസ്സിലോകധാതുകമ്പനാദീനി നിമിത്താനീതി അത്ഥോ. ഏത്ഥാഹ – താനി പന ബഹൂനി നിമിത്താനി, കസ്മാ ‘‘ചതുരോ നിമിത്തേ’’തി വുത്തം, അയുത്തം നനൂതി? നായുത്തം, യദിപി ഏതാനി ബഹൂനി നിമിത്താനി, ചതൂസു ഠാനേസു പന പവത്തത്താ ‘‘ചതുരോ നിമിത്തേ’’തി വുത്തം. നാദ്ദസന്തി നാദ്ദസിം. ഇദാനി തേസം ചതുന്നം നിമിത്താനം അദസ്സനേ കാരണം നിദ്ദിസന്തോ ‘‘ഝാനരതിസമപ്പിതോ’’തി ആഹ. ഝാനരതീതി സമാപത്തിസുഖസ്സേതം അധിവചനം. ഝാനരതിയാ സമപ്പിതത്താ സമങ്ഗീഭൂതത്താ താനി നിമിത്താനി നാദ്ദസന്തി അത്ഥോ.
Uppajjanteti paṭisandhiggahaṇe. Jāyanteti mātukucchito nikkhamane. Bujjhanteti anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhante. Dhammadesaneti dhammacakkappavattane. Caturonimitteti cattāri nimittāni. Dīpaṅkarassa dasabalassa paṭisandhi-jāti-bodhi-dhammacakkappavattanesu catūsu ṭhānesu dasasahassilokadhātukampanādīni nimittānīti attho. Etthāha – tāni pana bahūni nimittāni, kasmā ‘‘caturo nimitte’’ti vuttaṃ, ayuttaṃ nanūti? Nāyuttaṃ, yadipi etāni bahūni nimittāni, catūsu ṭhānesu pana pavattattā ‘‘caturo nimitte’’ti vuttaṃ. Nāddasanti nāddasiṃ. Idāni tesaṃ catunnaṃ nimittānaṃ adassane kāraṇaṃ niddisanto ‘‘jhānaratisamappito’’ti āha. Jhānaratīti samāpattisukhassetaṃ adhivacanaṃ. Jhānaratiyā samappitattā samaṅgībhūtattā tāni nimittāni nāddasanti attho.
അഥ തസ്മിം കാലേ ദീപങ്കരദസബലോ ചതൂഹി ഖീണാസവസതസഹസ്സേഹി പരിവുതോ അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ പരമരമ്മം രമ്മം നാമ നഗരം പത്വാ സുദസ്സനമഹാവിഹാരേ പടിവസതി. രമ്മനഗരവാസിനോ ‘‘ദീപങ്കരോ കിര ദസബലോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ അനുപുബ്ബേന ചാരികം ചരമാനോ രമ്മനഗരം പത്വാ സുദസ്സനമഹാവിഹാരേ പടിവസതീ’’തി സുത്വാ സപ്പിആദീനി ഭേസജ്ജാനി ഗഹേത്വാ ഭുത്തപാതരാസാ സുദ്ധുത്തരാസങ്ഗാ പുപ്ഫധൂപഗന്ധഹത്ഥാ യേന ബുദ്ധോ തേനുപസങ്കമിംസു, ഉപസങ്കമിത്വാ സത്ഥാരം വന്ദിത്വാ പുപ്ഫാദീഹി പൂജേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദിത്വാ അതിമധുരം ധമ്മകഥം സുത്വാ സ്വാതനായ ഭഗവന്തം നിമന്തേത്വാ ഉട്ഠായാസനാ ദസബലം പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കമിംസു.
Atha tasmiṃ kāle dīpaṅkaradasabalo catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno paramarammaṃ rammaṃ nāma nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammanagaravāsino ‘‘dīpaṅkaro kira dasabalo anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko anupubbena cārikaṃ caramāno rammanagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasatī’’ti sutvā sappiādīni bhesajjāni gahetvā bhuttapātarāsā suddhuttarāsaṅgā pupphadhūpagandhahatthā yena buddho tenupasaṅkamiṃsu, upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā pupphādīhi pūjetvā ekamantaṃ nisīditvā atimadhuraṃ dhammakathaṃ sutvā svātanāya bhagavantaṃ nimantetvā uṭṭhāyāsanā dasabalaṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu.
തേ പുനദിവസേ അസദിസമഹാദാനം സജ്ജേത്വാ മണ്ഡപം കാരേത്വാ വിമലകോമലേഹി നീലുപ്പലേഹി ഛാദേത്വാ ചതുജ്ജാതിഗന്ധേന പരിഭണ്ഡം കാരേത്വാ ലാജപഞ്ചമാനി സുരഭികുസുമാനി വികിരിത്വാ മണ്ഡപസ്സ ചതൂസു കോണേസു സീതലമധുരവാരിപുണ്ണാ ചാടിയോ ഠപേത്വാ കദലിപണ്ണേഹി പിദഹിത്വാ മണ്ഡപോപരി ജയസുമനകുസുമസദിസം പരമരുചിരദസ്സനം ചേലവിതാനം ബന്ധിത്വാ സുവണ്ണമണിരജതതാരകാഹി രചയിത്വാ തത്ഥ ഗന്ധദാമപുപ്ഫദാമപത്തദാമരതനദാമാനി ഓലമ്ബേത്വാ ധൂപേഹി ദുദ്ദിനം കത്വാ സകലഞ്ച തം രമ്മം രമ്മനഗരം സമ്മട്ഠം സഫലകദലിയോ ച പുപ്ഫസമലങ്കതേ പുണ്ണഘടേ ച ഠപാപേത്വാ നാനാവിരാഗാ ധജപടാകായോ ച സമുസ്സാപേത്വാ മഹാവീഥിയാ ഉഭോസു പസ്സേസു സാണിപാകാരേഹി പരിക്ഖിപിത്വാ ദീപങ്കരദസബലസ്സ ആഗമനമഗ്ഗം അലങ്കരോന്താ ഉദകപരിഭിന്നട്ഠാനേസു പംസും പക്ഖിപിത്വാ ചിക്ഖല്ലകമ്പി പഥവിം അസമം സമം കത്വാ മുത്താസദിസാഹി വാലുകാഹി ആകിരന്തി, ലാജപഞ്ചമേഹി ച പുപ്ഫേഹി ആകിരന്തി, സഫലകദലികമുകേ ച പതിട്ഠാപേന്തി.
Te punadivase asadisamahādānaṃ sajjetvā maṇḍapaṃ kāretvā vimalakomalehi nīluppalehi chādetvā catujjātigandhena paribhaṇḍaṃ kāretvā lājapañcamāni surabhikusumāni vikiritvā maṇḍapassa catūsu koṇesu sītalamadhuravāripuṇṇā cāṭiyo ṭhapetvā kadalipaṇṇehi pidahitvā maṇḍapopari jayasumanakusumasadisaṃ paramaruciradassanaṃ celavitānaṃ bandhitvā suvaṇṇamaṇirajatatārakāhi racayitvā tattha gandhadāmapupphadāmapattadāmaratanadāmāni olambetvā dhūpehi duddinaṃ katvā sakalañca taṃ rammaṃ rammanagaraṃ sammaṭṭhaṃ saphalakadaliyo ca pupphasamalaṅkate puṇṇaghaṭe ca ṭhapāpetvā nānāvirāgā dhajapaṭākāyo ca samussāpetvā mahāvīthiyā ubhosu passesu sāṇipākārehi parikkhipitvā dīpaṅkaradasabalassa āgamanamaggaṃ alaṅkarontā udakaparibhinnaṭṭhānesu paṃsuṃ pakkhipitvā cikkhallakampi pathaviṃ asamaṃ samaṃ katvā muttāsadisāhi vālukāhi ākiranti, lājapañcamehi ca pupphehi ākiranti, saphalakadalikamuke ca patiṭṭhāpenti.
അഥ തസ്മിം കാലേ സുമേധതാപസോ അത്തനോ അസ്സമപദതോ ഉഗ്ഗന്ത്വാ രമ്മനഗരവാസീനം തേസം മനുസ്സാനം ഉപരിഭാഗേന ആകാസേന ഗച്ഛന്തോ തേ ഹട്ഠപഹട്ഠേ മഗ്ഗം സോധേന്തേ ച അലങ്കരോന്തേ ച ദിസ്വാ – ‘‘കിം നു ഖോ കാരണ’’ന്തി ചിന്തേത്വാ സബ്ബേസം പസ്സന്താനഞ്ഞേവ ആകാസതോ ഓരുയ്ഹ ഏകമന്തേ ഠത്വാ തേ മനുസ്സേ പുച്ഛി – ‘‘അമ്ഭോ! കസ്സത്ഥായ തുമ്ഹേ ഇമം മഗ്ഗം സോധേഥാ’’തി? തേന വുത്തം –
Atha tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assamapadato uggantvā rammanagaravāsīnaṃ tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchanto te haṭṭhapahaṭṭhe maggaṃ sodhente ca alaṅkaronte ca disvā – ‘‘kiṃ nu kho kāraṇa’’nti cintetvā sabbesaṃ passantānaññeva ākāsato oruyha ekamante ṭhatvā te manusse pucchi – ‘‘ambho! Kassatthāya tumhe imaṃ maggaṃ sodhethā’’ti? Tena vuttaṃ –
൩൬.
36.
‘‘പച്ചന്തദേസവിസയേ, നിമന്തേത്വാ തഥാഗതം;
‘‘Paccantadesavisaye, nimantetvā tathāgataṃ;
തസ്സ ആഗമനം മഗ്ഗം, സോധേന്തി തുട്ഠമാനസാ.
Tassa āgamanaṃ maggaṃ, sodhenti tuṭṭhamānasā.
൩൭.
37.
‘‘അഹം തേന സമയേന, നിക്ഖമിത്വാ സകസ്സമാ;
‘‘Ahaṃ tena samayena, nikkhamitvā sakassamā;
ധുനന്തോ വാകചീരാനി, ഗച്ഛാമി അമ്ബരേ തദാ.
Dhunanto vākacīrāni, gacchāmi ambare tadā.
൩൮.
38.
‘‘വേദജാതം ജനം ദിസ്വാ, തുട്ഠഹട്ഠം പമോദിതം;
‘‘Vedajātaṃ janaṃ disvā, tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ;
ഓരോഹിത്വാന ഗഗനാ, മനുസ്സേ പുച്ഛി താവദേ.
Orohitvāna gaganā, manusse pucchi tāvade.
൩൯.
39.
‘‘തുട്ഠഹട്ഠോ പമുദിതോ, വേദജാതോ മഹാജനോ;
‘‘Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, vedajāto mahājano;
കസ്സ സോധീയതി മഗ്ഗോ, അഞ്ജസം വടുമായന’’ന്തി.
Kassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyana’’nti.
തത്ഥ പച്ചന്തദേസവിസയേതി മജ്ഝിമദേസസ്സേവ ഏകപസ്സേ പച്ചന്തദേസസഞ്ഞിതേ ജനപദേ. തസ്സ ആഗമനം മഗ്ഗന്തി തേന ആഗന്തബ്ബം മഗ്ഗന്തി അത്ഥോ. അഹം തേന സമയേനാതി അഹം തസ്മിം സമയേ, ഭുമ്മത്ഥേ ചേതം കരണവചനം ദട്ഠബ്ബം. സകസ്സമാതി അത്തനോ അസ്സമപദതോ നിക്ഖമിത്വാ. ധുനന്തോതി ഓധുനന്തോ. ‘‘തേന സമയേന’’ ച, ‘‘തദാ’’ ചാതി ഇമേസം ദ്വിന്നം പദാനം ഏകത്ഥത്താ പുരിമസ്സ നിക്ഖമനകിരിയായ പച്ഛിമസ്സ ച ഗമനകിരിയായ സദ്ധിം സമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോ, ഇതരഥാ പുനരുത്തിദോസാ ന മുച്ചതി. തദാതി തസ്മിം സമയേ.
Tattha paccantadesavisayeti majjhimadesasseva ekapasse paccantadesasaññite janapade. Tassa āgamanaṃ magganti tena āgantabbaṃ magganti attho. Ahaṃ tena samayenāti ahaṃ tasmiṃ samaye, bhummatthe cetaṃ karaṇavacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sakassamāti attano assamapadato nikkhamitvā. Dhunantoti odhunanto. ‘‘Tena samayena’’ ca, ‘‘tadā’’ cāti imesaṃ dvinnaṃ padānaṃ ekatthattā purimassa nikkhamanakiriyāya pacchimassa ca gamanakiriyāya saddhiṃ sambandho veditabbo, itarathā punaruttidosā na muccati. Tadāti tasmiṃ samaye.
വേദജാതന്തി സഞ്ജാതസോമനസ്സം. തുട്ഠഹട്ഠം പമോദിതന്തി ഇമാനി തീണി പദാനി അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനാനി അഞ്ഞമഞ്ഞസ്സ അത്ഥദീപനാനി. അഥ വാ സുഖേന തുട്ഠം, പീതിയാ ഹട്ഠം, പാമോജ്ജേന പമുദിതം. ഓരോഹിത്വാനാതി ഓതരിത്വാ. മനുസ്സേ പുച്ഛീതി മാനുസേ പുച്ഛി. അയമേവ വാ പാഠോ. താവദേതി തദാ, തങ്ഖണേയേവാതി അത്ഥോ. ഇദാനി പുച്ഛിതമത്ഥം ദസ്സേന്തേന ‘‘തുട്ഠഹട്ഠോ പമുദിതോ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ അയം മഹാജനോ തുട്ഠഹട്ഠോ പമോദിതഹദയോ ഹുത്വാ മഗ്ഗം സോധേതി, കിം കാരണാ സോധേതി, കസ്സത്ഥായ വാ സോധേതീതി? ഏവം ‘‘സോധേതി’’ സദ്ദം ആഹരിത്വാ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ, ഇതരഥാ ന യുജ്ജതി. സോധീയതീതി സുദ്ധഭാവോ കരീയതി. മഗ്ഗോ അഞ്ജസം വടുമായനന്തി മഗ്ഗസ്സേവേതാനി വേവചനാനി.
Vedajātanti sañjātasomanassaṃ. Tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditanti imāni tīṇi padāni aññamaññavevacanāni aññamaññassa atthadīpanāni. Atha vā sukhena tuṭṭhaṃ, pītiyā haṭṭhaṃ, pāmojjena pamuditaṃ. Orohitvānāti otaritvā. Manusse pucchīti mānuse pucchi. Ayameva vā pāṭho. Tāvadeti tadā, taṅkhaṇeyevāti attho. Idāni pucchitamatthaṃ dassentena ‘‘tuṭṭhahaṭṭho pamudito’’tiādi vuttaṃ. Tattha ayaṃ mahājano tuṭṭhahaṭṭho pamoditahadayo hutvā maggaṃ sodheti, kiṃ kāraṇā sodheti, kassatthāya vā sodhetīti? Evaṃ ‘‘sodheti’’ saddaṃ āharitvā attho daṭṭhabbo, itarathā na yujjati. Sodhīyatīti suddhabhāvo karīyati. Maggo añjasaṃ vaṭumāyananti maggassevetāni vevacanāni.
ഏവം തേന സുമേധതാപസേന പുട്ഠാ തേ മനുസ്സാ ആഹംസു – ‘‘ഭന്തേ സുമേധ, കിം ന ജാനാഥ ദീപങ്കരോ നാമ ബുദ്ധോ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം പത്വാ പവത്തിതവരധമ്മചക്കോ ജനപദചാരികം ചരമാനോ അനുക്കമേന അമ്ഹാകം നഗരം പത്വാ സുദസ്സനമഹാവിഹാരേ പടിവസതി, മയം തം ഭഗവന്തം നിമന്തയിത്വാ തസ്സേവ ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ ആഗമനമഗ്ഗം സോധേമാ’’തി. തതോ തം സുത്വാ സുമേധപണ്ഡിതോ ചിന്തേസി – ‘‘ബുദ്ധോതി ഖോ പനേസ ഘോസോപി ദുല്ലഭോ, പഗേവ ബുദ്ധുപ്പാദോ, തേന ഹി മയാപി ഇമേഹി മനുസ്സേഹി സദ്ധിം ദസബലസ്സ ആഗമനമഗ്ഗം സോധേതും വട്ടതീ’’തി. സോ തേ മനുസ്സേ ആഹ – ‘‘സചേ, ഭോ, തുമ്ഹേ ഇമം മഗ്ഗം ബുദ്ധസ്സ സോധേഥ, മയ്ഹമ്പി ഏകം ഓകാസം ദേഥ, അഹമ്പി തുമ്ഹേഹി സദ്ധിം ബുദ്ധസ്സ മഗ്ഗം സോധേസ്സാമീ’’തി. തതോ തേ ‘‘സാധൂ’’തി സമ്പടിച്ഛിത്വാ – ‘‘അയം സുമേധപണ്ഡിതോ മഹിദ്ധികോ മഹാനുഭാവോ’’തി ജാനമാനാ ദുബ്ബിസോധനം ഉദകസമ്ഭിന്നം അതിവിയ വിസമം ഏകം ഓകാസം സല്ലക്ഖേത്വാ – ‘‘ഇമം ഓകാസം തുമ്ഹേ സോധേഥ അലങ്കരോഥ ചാ’’തി അദംസു. തതോ സുമേധപണ്ഡിതോ ബുദ്ധാരമ്മണം പീതിം ഉപ്പാദേത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘അഹം പന ഇമം ഓകാസം ഇദ്ധിയാ പരമദസ്സനീയം കാതും പഹോമി, ഏവം കതേ പന മം ന പരിതോസേസ്സതി. അജ്ജ പന മയാ കായവേയ്യാവച്ചം കാതും വട്ടതീ’’തി പംസും ആഹരിത്വാ തം പദേസം പൂരേതി.
Evaṃ tena sumedhatāpasena puṭṭhā te manussā āhaṃsu – ‘‘bhante sumedha, kiṃ na jānātha dīpaṅkaro nāma buddho anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patvā pavattitavaradhammacakko janapadacārikaṃ caramāno anukkamena amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati, mayaṃ taṃ bhagavantaṃ nimantayitvā tasseva buddhassa bhagavato āgamanamaggaṃ sodhemā’’ti. Tato taṃ sutvā sumedhapaṇḍito cintesi – ‘‘buddhoti kho panesa ghosopi dullabho, pageva buddhuppādo, tena hi mayāpi imehi manussehi saddhiṃ dasabalassa āgamanamaggaṃ sodhetuṃ vaṭṭatī’’ti. So te manusse āha – ‘‘sace, bho, tumhe imaṃ maggaṃ buddhassa sodhetha, mayhampi ekaṃ okāsaṃ detha, ahampi tumhehi saddhiṃ buddhassa maggaṃ sodhessāmī’’ti. Tato te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā – ‘‘ayaṃ sumedhapaṇḍito mahiddhiko mahānubhāvo’’ti jānamānā dubbisodhanaṃ udakasambhinnaṃ ativiya visamaṃ ekaṃ okāsaṃ sallakkhetvā – ‘‘imaṃ okāsaṃ tumhe sodhetha alaṅkarotha cā’’ti adaṃsu. Tato sumedhapaṇḍito buddhārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā cintesi – ‘‘ahaṃ pana imaṃ okāsaṃ iddhiyā paramadassanīyaṃ kātuṃ pahomi, evaṃ kate pana maṃ na paritosessati. Ajja pana mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti paṃsuṃ āharitvā taṃ padesaṃ pūreti.
തസ്സ പന തസ്മിം പദേസേ അസോധിതേ വിപ്പകതേയേവ രമ്മനഗരവാസിനോ മനുസ്സാ ഭഗവതോ കാലമാരോചേസും – ‘‘നിട്ഠിതം, ഭന്തേ, ഭത്ത’’ന്തി. ഏവം തേഹി കാലേ ആരോചിതേ ദസബലോ ജയസുമനകുസുമസദിസവണ്ണം ദുപട്ടചീവരം തിമണ്ഡലം പടിച്ഛാദേത്വാ നിവാസേത്വാ തസ്സുപരി സുവണ്ണപാമങ്ഗേന ജയസുമനകുസുമകലാപം പരിക്ഖിപന്തോ വിയ വിജ്ജുലതാസസ്സിരികം കായബന്ധനം ബന്ധിത്വാ കനകഗിരിസിഖരമത്ഥകേ ലാഖാരസം പരിസിഞ്ചന്തോ വിയ സുവണ്ണചേതിയം പവാളജാലേന പരിക്ഖിപന്തോ വിയ ച സുവണ്ണഗ്ഘികം രത്തകമ്ബലേന പടിമുഞ്ചന്തോ വിയ ച സരദസമയരജനികരം രത്തവലാഹകേന പടിച്ഛാദേന്തോ വിയ ച ലാഖാരസേന തിന്തകിംസുകകുസുമസദിസവണ്ണം രത്തവരപംസുകൂലചീവരം പാരുപിത്വാ ഗന്ധകുടിദ്വാരതോ കഞ്ചനഗുഹതോ സീഹോ വിയ നിക്ഖമിത്വാ ഗന്ധകുടിപമുഖേ അട്ഠാസി. അഥ സബ്ബേ ഭിക്ഖൂ അത്തനോ അത്തനോ പത്തചീവരമാദായ ഭഗവന്തം പരിവാരയിംസു. തേ പന പരിവാരേത്വാ ഠിതാ ഭിക്ഖൂ ഏവരൂപാ അഹേസും –
Tassa pana tasmiṃ padese asodhite vippakateyeva rammanagaravāsino manussā bhagavato kālamārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, bhatta’’nti. Evaṃ tehi kāle ārocite dasabalo jayasumanakusumasadisavaṇṇaṃ dupaṭṭacīvaraṃ timaṇḍalaṃ paṭicchādetvā nivāsetvā tassupari suvaṇṇapāmaṅgena jayasumanakusumakalāpaṃ parikkhipanto viya vijjulatāsassirikaṃ kāyabandhanaṃ bandhitvā kanakagirisikharamatthake lākhārasaṃ parisiñcanto viya suvaṇṇacetiyaṃ pavāḷajālena parikkhipanto viya ca suvaṇṇagghikaṃ rattakambalena paṭimuñcanto viya ca saradasamayarajanikaraṃ rattavalāhakena paṭicchādento viya ca lākhārasena tintakiṃsukakusumasadisavaṇṇaṃ rattavarapaṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā gandhakuṭidvārato kañcanaguhato sīho viya nikkhamitvā gandhakuṭipamukhe aṭṭhāsi. Atha sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaramādāya bhagavantaṃ parivārayiṃsu. Te pana parivāretvā ṭhitā bhikkhū evarūpā ahesuṃ –
‘‘അപ്പിച്ഛാ പന സന്തുട്ഠാ, വത്താരോ വചനക്ഖമാ;
‘‘Appicchā pana santuṭṭhā, vattāro vacanakkhamā;
പവിവിത്താ അസംസട്ഠാ, വിനീതാ പാപഗരഹിനോ.
Pavivittā asaṃsaṭṭhā, vinītā pāpagarahino.
‘‘സബ്ബേപി സീലസമ്പന്നാ, സമാധിജ്ഝാനകോവിദാ;
‘‘Sabbepi sīlasampannā, samādhijjhānakovidā;
പഞ്ഞാവിമുത്തിസമ്പന്നാ, തിപഞ്ചചരണായുതാ.
Paññāvimuttisampannā, tipañcacaraṇāyutā.
‘‘ഖീണാസവാ വസിപ്പത്താ, ഇദ്ധിമന്തോ യസസ്സിനോ;
‘‘Khīṇāsavā vasippattā, iddhimanto yasassino;
സന്തിന്ദ്രിയാ ദമപ്പത്താ, സുദ്ധാ ഖീണപുനബ്ഭവാ’’തി.
Santindriyā damappattā, suddhā khīṇapunabbhavā’’ti.
ഇതി ഭഗവാ സയം വീതരാഗോ വീതരാഗേഹി വീതദോസോ വീതദോസേഹി വീതമോഹോ വീതമോഹേഹി പരിവുതോ അതിവിയ വിരോചിത്ഥ. അഥ സത്ഥാ മഹാനുഭാവാനം ഖീണാസവാനം ഛളഭിഞ്ഞാനം ചതൂഹി സതസഹസ്സേഹി പരിവുതോ മരുഗണപരിവുതോ ദസസതനയനോ വിയ ബ്രഹ്മഗണപരിവുതോ ഹാരിതമഹാബ്രഹ്മാ വിയ ച അപരിമിതസമയസമുപചിതകുസലബലജനിതായ അനോപമായ ബുദ്ധലീളായ താരാഗണപരിവുതോ സരദസമയരജനികരോ വിയ ച ഗഗനതലം തം മഗ്ഗം അലങ്കതപടിയത്തം പടിപജ്ജി.
Iti bhagavā sayaṃ vītarāgo vītarāgehi vītadoso vītadosehi vītamoho vītamohehi parivuto ativiya virocittha. Atha satthā mahānubhāvānaṃ khīṇāsavānaṃ chaḷabhiññānaṃ catūhi satasahassehi parivuto marugaṇaparivuto dasasatanayano viya brahmagaṇaparivuto hāritamahābrahmā viya ca aparimitasamayasamupacitakusalabalajanitāya anopamāya buddhalīḷāya tārāgaṇaparivuto saradasamayarajanikaro viya ca gaganatalaṃ taṃ maggaṃ alaṅkatapaṭiyattaṃ paṭipajji.
‘‘സുവണ്ണവണ്ണായ പഭായ ധീരോ, സുവണ്ണവണ്ണേ കിര മഗ്ഗരുക്ഖേ;
‘‘Suvaṇṇavaṇṇāya pabhāya dhīro, suvaṇṇavaṇṇe kira maggarukkhe;
സുവണ്ണവണ്ണേ കുസുമേ കരോന്തോ, സുവണ്ണവണ്ണോ പടിപജ്ജി മഗ്ഗം’’.
Suvaṇṇavaṇṇe kusume karonto, suvaṇṇavaṇṇo paṭipajji maggaṃ’’.
സുമേധതാപസോപി തേന അലങ്കതപടിയത്തേന മഗ്ഗേന ആഗച്ഛന്തസ്സ ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ ദ്വത്തിംസമഹാപുരിസലക്ഖണപടിമണ്ഡിതം അസീതിയാ അനുബ്യഞ്ജനേഹി അനുരഞ്ജിതം ബ്യാമപ്പഭായ പരിക്ഖേപം സസ്സിരികം ഇന്ദനീലമണിസദിസം ആകാസേ നാനപ്പകാരാ വിജ്ജുലതാ വിയ ഛബ്ബണ്ണബുദ്ധരസ്മിയോ വിസ്സജ്ജേന്തം രൂപസോഭഗ്ഗപ്പത്തം അത്തഭാവം അക്ഖീനി ഉമ്മീലേത്വാ ഓലോകേത്വാ – ‘‘അജ്ജ മയാ ദസബലസ്സ ജീവിതപരിച്ചാഗം കാതും വട്ടതീ’’തി, ‘‘മാ ഭഗവാ കലലേ അക്കമി, മണിമയഫലകസേതും അക്കമന്തോ വിയ സദ്ധിം ചതൂഹി ഖീണാസവസതസഹസ്സേഹി മമ പിട്ഠിം അക്കമന്തോ ഗച്ഛതു, തം മേ ഭവിസ്സതി ദീഘരത്തം ഹിതായ സുഖായാ’’തി കേസേ മോചേത്വാ അജിനജടാവാകചീരാനി കാളവണ്ണേ കലലേ പത്ഥരിത്വാ തത്ഥേവ കലലപിട്ഠേ നിപജ്ജി. തേന വുത്തം –
Sumedhatāpasopi tena alaṅkatapaṭiyattena maggena āgacchantassa dīpaṅkarassa bhagavato dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ asītiyā anubyañjanehi anurañjitaṃ byāmappabhāya parikkhepaṃ sassirikaṃ indanīlamaṇisadisaṃ ākāse nānappakārā vijjulatā viya chabbaṇṇabuddharasmiyo vissajjentaṃ rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ akkhīni ummīletvā oloketvā – ‘‘ajja mayā dasabalassa jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭatī’’ti, ‘‘mā bhagavā kalale akkami, maṇimayaphalakasetuṃ akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsavasatasahassehi mama piṭṭhiṃ akkamanto gacchatu, taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya sukhāyā’’ti kese mocetvā ajinajaṭāvākacīrāni kāḷavaṇṇe kalale pattharitvā tattheva kalalapiṭṭhe nipajji. Tena vuttaṃ –
൪൦.
40.
‘‘തേ മേ പുട്ഠാ വിയാകംസു, ബുദ്ധോ ലോകേ അനുത്തരോ;
‘‘Te me puṭṭhā viyākaṃsu, buddho loke anuttaro;
ദീപങ്കരോ നാമ ജിനോ, ഉപ്പജ്ജി ലോകനായകോ;
Dīpaṅkaro nāma jino, uppajji lokanāyako;
തസ്സ സോധീയതി മഗ്ഗോ, അഞ്ജസം വടുമായനം.
Tassa sodhīyati maggo, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.
൪൧.
41.
‘‘ബുദ്ധോതി വചനം സുത്വാന, പീതി ഉപ്പജ്ജി താവദേ;
‘‘Buddhoti vacanaṃ sutvāna, pīti uppajji tāvade;
ബുദ്ധോ ബുദ്ധോതി കഥയന്തോ, സോമനസ്സം പവേദയിം.
Buddho buddhoti kathayanto, somanassaṃ pavedayiṃ.
൪൨.
42.
‘‘തത്ഥ ഠത്വാ വിചിന്തേസിം, തുട്ഠോ സംവിഗ്ഗമാനസോ;
‘‘Tattha ṭhatvā vicintesiṃ, tuṭṭho saṃviggamānaso;
ഇധ ബീജാനി രോപിസ്സം, ഖണോ വേ മാ ഉപച്ചഗാ.
Idha bījāni ropissaṃ, khaṇo ve mā upaccagā.
൪൩.
43.
‘‘യദി ബുദ്ധസ്സ സോധേഥ, ഏകോകാസം ദദാഥ മേ;
‘‘Yadi buddhassa sodhetha, ekokāsaṃ dadātha me;
അഹമ്പി സോധയിസ്സാമി, അഞ്ജസം വടുമായനം.
Ahampi sodhayissāmi, añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.
൪൪.
44.
‘‘അദംസു തേ മമോകാസം, സോധേതും അഞ്ജസം തദാ;
‘‘Adaṃsu te mamokāsaṃ, sodhetuṃ añjasaṃ tadā;
ബുദ്ധോ ബുദ്ധോതി ചിന്തേന്തോ, മഗ്ഗം സോധേമഹം തദാ.
Buddho buddhoti cintento, maggaṃ sodhemahaṃ tadā.
൪൫.
45.
‘‘അനിട്ഠിതേ മമോകാസേ, ദീപങ്കരോ മഹാമുനി;
‘‘Aniṭṭhite mamokāse, dīpaṅkaro mahāmuni;
ചതൂഹി സതസഹസ്സേഹി, ഛളഭിഞ്ഞേഹി താദിഹി;
Catūhi satasahassehi, chaḷabhiññehi tādihi;
ഖീണാസവേഹി വിമലേഹി, പടിപജ്ജി അഞ്ജസം ജിനോ.
Khīṇāsavehi vimalehi, paṭipajji añjasaṃ jino.
൪൬.
46.
‘‘പച്ചുഗ്ഗമനാ വത്തന്തി, വജ്ജന്തി ഭേരിയോ ബഹൂ;
‘‘Paccuggamanā vattanti, vajjanti bheriyo bahū;
ആമോദിതാ നരമരൂ, സാധുകാരം പവത്തയും.
Āmoditā naramarū, sādhukāraṃ pavattayuṃ.
൪൭.
47.
‘‘ദേവാ മനുസ്സേ പസ്സന്തി, മനുസ്സാപി ച ദേവതാ;
‘‘Devā manusse passanti, manussāpi ca devatā;
ഉഭോപി തേ പഞ്ജലികാ, അനുയന്തി തഥാഗതം.
Ubhopi te pañjalikā, anuyanti tathāgataṃ.
൪൮.
48.
‘‘ദേവാ ദിബ്ബേഹി തുരിയേഹി, മനുസ്സാ മാനുസേഹി ച;
‘‘Devā dibbehi turiyehi, manussā mānusehi ca;
ഉഭോപി തേ വജ്ജയന്താ, അനുയന്തി തഥാഗതം.
Ubhopi te vajjayantā, anuyanti tathāgataṃ.
൪൯.
49.
‘‘ദിബ്ബം മന്ദാരവം പുപ്ഫം, പദുമം പാരിഛത്തകം;
‘‘Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ, padumaṃ pārichattakaṃ;
ദിസോദിസം ഓകിരന്തി, ആകാസനഭഗതാ മരൂ.
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
൫൦.
50.
‘‘ദിബ്ബം ചന്ദനചുണ്ണഞ്ച, വരഗന്ധഞ്ച കേവലം;
‘‘Dibbaṃ candanacuṇṇañca, varagandhañca kevalaṃ;
ദിസോദിസം ഓകിരന്തി, ആകാസനഭഗതാ മരൂ.
Disodisaṃ okiranti, ākāsanabhagatā marū.
൫൧.
51.
‘‘ചമ്പകം സരലം നീപം, നാഗപുന്നാഗകേതലം;
‘‘Campakaṃ saralaṃ nīpaṃ, nāgapunnāgaketalaṃ;
ദിസോദിസം ഉക്ഖിപന്തി, ഭൂമിതലഗതാ നരാ.
Disodisaṃ ukkhipanti, bhūmitalagatā narā.
൫൨.
52.
‘‘കേസേ മുഞ്ചിത്വാഹം തത്ഥ, വാകചീരഞ്ച ചമ്മകം;
‘‘Kese muñcitvāhaṃ tattha, vākacīrañca cammakaṃ;
കലലേ പത്ഥരിത്വാന, അവകുജ്ജോ നിപജ്ജഹം.
Kalale pattharitvāna, avakujjo nipajjahaṃ.
൫൩.
53.
‘‘അക്കമിത്വാന മം ബുദ്ധോ, സഹ സിസ്സേഹി ഗച്ഛതു;
‘‘Akkamitvāna maṃ buddho, saha sissehi gacchatu;
മാ നം കലലേ അക്കമിത്ഥ, ഹിതായ മേ ഭവിസ്സതീ’’തി.
Mā naṃ kalale akkamittha, hitāya me bhavissatī’’ti.
തത്ഥ വിയാകംസൂതി ബ്യാകരിംസു. ‘‘ദീപങ്കരോ നാമ ജിനോ, തസ്സ സോധീയതി പഥോ’’തിപി പാഠോ. സോമനസ്സം പവേദയിന്തി സോമനസ്സമനുഭവിന്തി അത്ഥോ. തത്ഥ ഠത്വാതി യസ്മിം പദേസേ ആകാസതോ ഓതരി, തത്ഥേവ ഠത്വാ. സംവിഗ്ഗമാനസോതി പീതിവിമ്ഹിതമാനസോ. ഇധാതി ഇമസ്മിം ദീപങ്കരേ പുഞ്ഞക്ഖേത്തേ. ബീജാനീതി കുസലബീജാനി. രോപിസ്സന്തി രോപിസ്സാമി. ഖണോതി അട്ഠക്ഖണവിരഹിതോ നവമോ ഖണസന്നിപാതോ. അതിദുല്ലഭോ സോ മയാ പടിലദ്ധോ. വേതി നിപാതമത്തം. മാ ഉപച്ചഗാതി സോ മാ അച്ചഗമാ, മാ അതിക്കമീതി അത്ഥോ. ദദാഥാതി ദേഥ. തേതി യേ മേ പുട്ഠാ മനുസ്സാ, തേതി അത്ഥോ. സോധേമഹം തദാതി സോധേമി അഹം തദാ. അനിട്ഠിതേതി അപരിയോസിതേ വിപ്പകതേ. ഖീണാസവേഹീതി ഏത്ഥ ചത്താരോ ആസവാ – കാമാസവോ, ഭവാസവോ, ദിട്ഠാസവോ, അവിജ്ജാസവോതി (ചൂളനി॰ ജതുകണ്ണിമാണവപുച്ഛാനിദ്ദേസ ൬൯) ഇമേ ചത്താരോ ആസവാ യേസം ഖീണാ പഹീനാ സമുച്ഛിന്നാ പടിപ്പസ്സദ്ധാ അഭബ്ബുപ്പത്തികാ ഞാണഗ്ഗിനാ ദഡ്ഢാ, തേ ഖീണാസവാ, തേഹി ഖീണാസവേഹി. ഖീണാസവത്തായേവ വിമലേഹി.
Tattha viyākaṃsūti byākariṃsu. ‘‘Dīpaṅkaro nāma jino, tassa sodhīyati patho’’tipi pāṭho. Somanassaṃ pavedayinti somanassamanubhavinti attho. Tattha ṭhatvāti yasmiṃ padese ākāsato otari, tattheva ṭhatvā. Saṃviggamānasoti pītivimhitamānaso. Idhāti imasmiṃ dīpaṅkare puññakkhette. Bījānīti kusalabījāni. Ropissanti ropissāmi. Khaṇoti aṭṭhakkhaṇavirahito navamo khaṇasannipāto. Atidullabho so mayā paṭiladdho. Veti nipātamattaṃ. Mā upaccagāti so mā accagamā, mā atikkamīti attho. Dadāthāti detha. Teti ye me puṭṭhā manussā, teti attho. Sodhemahaṃ tadāti sodhemi ahaṃ tadā. Aniṭṭhiteti apariyosite vippakate. Khīṇāsavehīti ettha cattāro āsavā – kāmāsavo, bhavāsavo, diṭṭhāsavo, avijjāsavoti (cūḷani. jatukaṇṇimāṇavapucchāniddesa 69) ime cattāro āsavā yesaṃ khīṇā pahīnā samucchinnā paṭippassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, te khīṇāsavā, tehi khīṇāsavehi. Khīṇāsavattāyeva vimalehi.
ദേവാ മനുസ്സേ പസ്സന്തീതി ഏത്ഥ ദേവാനം മനുസ്സദസ്സനേ വത്തബ്ബം നത്ഥി, പകതിദസ്സനവസേന പന യഥാ മനുസ്സാ ഇധ ഠത്വാ പസ്സന്തി, ഏവം ദേവാപി മനുസ്സേ പസ്സന്തീതി അത്ഥോ. ദേവതാതി ദേവേ. ഉഭോപീതി ഉഭോ ദേവമനുസ്സാ. പഞ്ജലികാതി കതപഞ്ജലികാ, ഉഭോപി ഹത്ഥേ സിരസി പതിട്ഠാപേത്വാതി അത്ഥോ. അനുയന്തി തഥാഗതന്തി തഥാഗതസ്സ പച്ഛതോ യന്തി, അനുയോഗേ സതി സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം ഹോതീതി ലക്ഖണം. തേന വുത്തം ‘‘അനുയന്തി തഥാഗത’’ന്തി. വജ്ജയന്താതി വാദേന്താ.
Devā manusse passantīti ettha devānaṃ manussadassane vattabbaṃ natthi, pakatidassanavasena pana yathā manussā idha ṭhatvā passanti, evaṃ devāpi manusse passantīti attho. Devatāti deve. Ubhopīti ubho devamanussā. Pañjalikāti katapañjalikā, ubhopi hatthe sirasi patiṭṭhāpetvāti attho. Anuyanti tathāgatanti tathāgatassa pacchato yanti, anuyoge sati sāmiatthe upayogavacanaṃ hotīti lakkhaṇaṃ. Tena vuttaṃ ‘‘anuyanti tathāgata’’nti. Vajjayantāti vādentā.
മന്ദാരവന്തി മന്ദാരവപുപ്ഫം. ദിസോദിസന്തി ദിസതോ ദിസതോ. ഓകിരന്തീതി അവകിരന്തി. ആകാസനഭഗതാതി ആകാസസങ്ഖാതേ നഭസി ഗതാ. അഥ വാ ആകാസം ഗതാ സഗ്ഗഗതാവ. ‘‘നഭോ’’തി ഹി സഗ്ഗോ വുച്ചതി. മരൂതി അമരാ. സരലന്തി സരലതരുകുസുമം. നീപന്തി കദമ്ബപുപ്ഫം. നാഗപുന്നാഗകേതകന്തി നാഗപുന്നാഗകേതകപുപ്ഫാനി ച. ഭൂമിതലഗതാതി ഭൂമിഗതാ.
Mandāravanti mandāravapupphaṃ. Disodisanti disato disato. Okirantīti avakiranti. Ākāsanabhagatāti ākāsasaṅkhāte nabhasi gatā. Atha vā ākāsaṃ gatā saggagatāva. ‘‘Nabho’’ti hi saggo vuccati. Marūti amarā. Saralanti saralatarukusumaṃ. Nīpanti kadambapupphaṃ. Nāgapunnāgaketakanti nāgapunnāgaketakapupphāni ca. Bhūmitalagatāti bhūmigatā.
കേസേ മുഞ്ചിത്വാഹന്തി അഹം കേസേ ബദ്ധാ കലാപകുടിലജടാ മുഞ്ചിത്വാ, വിപ്പകിരിത്വാതി അത്ഥോ. തത്ഥാതി മയ്ഹം ദിന്നേ ഓകാസേ. ചമ്മകന്തി ചമ്മക്ഖണ്ഡം. കലലേതി ചിക്ഖല്ലകദ്ദമേ. അവകുജ്ജോതി അധോമുഖോ ഹുത്വാ. നിപജ്ജഹന്തി നിപജ്ജിം അഹം. മാ നന്തി ഏത്ഥ മാതി പടിസേധത്ഥേ നിപാതോ. നന്തി പദപൂരണത്ഥേ നിപാതോ, ബുദ്ധോ കലലേ മാ അക്കമിത്ഥാതി അത്ഥോ. ഹിതായ മേ ഭവിസ്സതീതി തം കലലേ അനക്കമനം ദീഘരത്തം മമ ഹിതത്ഥായ ഭവിസ്സതീതി. ‘‘സുഖായ മേ ഭവിസ്സതീ’’തിപി പാഠോ.
Kesemuñcitvāhanti ahaṃ kese baddhā kalāpakuṭilajaṭā muñcitvā, vippakiritvāti attho. Tatthāti mayhaṃ dinne okāse. Cammakanti cammakkhaṇḍaṃ. Kalaleti cikkhallakaddame. Avakujjoti adhomukho hutvā. Nipajjahanti nipajjiṃ ahaṃ. Mā nanti ettha māti paṭisedhatthe nipāto. Nanti padapūraṇatthe nipāto, buddho kalale mā akkamitthāti attho. Hitāya me bhavissatīti taṃ kalale anakkamanaṃ dīgharattaṃ mama hitatthāya bhavissatīti. ‘‘Sukhāya me bhavissatī’’tipi pāṭho.
തതോ സുമേധപണ്ഡിതോ കലലപിട്ഠേ നിപന്നോ ഏവം ചിന്തേസി – ‘‘സചാഹം ഇച്ഛേയ്യം സബ്ബകിലേസേ ഝാപേത്വാ സങ്ഘനവകോ ഹുത്വാ രമ്മനഗരം പവിസേയ്യം, അഞ്ഞാതകവേസേന പന മേ കിലേസേ ഝാപേത്വാ നിബ്ബാനപ്പത്തിയാ കിച്ചം നത്ഥി, യംനൂനാഹം ദീപങ്കരദസബലോ വിയ പരമാഭിസമ്ബോധിം പത്വാ ധമ്മനാവം ആരോപേത്വാ മഹാജനം സംസാരസാഗരാ ഉത്താരേത്വാ പച്ഛാ പരിനിബ്ബായേയ്യം, ഇദം മേ പതിരൂപ’’ന്തി. തതോ അട്ഠ ധമ്മേ സമോധാനേത്വാ ബുദ്ധഭാവായ അഭിനീഹാരം കത്വാ നിപജ്ജി. തേന വുത്തം –
Tato sumedhapaṇḍito kalalapiṭṭhe nipanno evaṃ cintesi – ‘‘sacāhaṃ iccheyyaṃ sabbakilese jhāpetvā saṅghanavako hutvā rammanagaraṃ paviseyyaṃ, aññātakavesena pana me kilese jhāpetvā nibbānappattiyā kiccaṃ natthi, yaṃnūnāhaṃ dīpaṅkaradasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā parinibbāyeyyaṃ, idaṃ me patirūpa’’nti. Tato aṭṭha dhamme samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Tena vuttaṃ –
൫൪.
54.
‘‘പഥവിയം നിപന്നസ്സ, ഏവം മേ ആസി ചേതസോ;
‘‘Pathaviyaṃ nipannassa, evaṃ me āsi cetaso;
ഇച്ഛമാനോ അഹം അജ്ജ, കിലേസേ ഝാപയേ മമ.
Icchamāno ahaṃ ajja, kilese jhāpaye mama.
൫൫.
55.
‘‘കിം മേ അഞ്ഞാതവേസേന, ധമ്മം സച്ഛികതേനിധ;
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
സബ്ബഞ്ഞുതം പാപുണിത്വാ, ബുദ്ധോ ഹേസ്സം സദേവകേ.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake.
൫൬.
56.
‘‘കിം മേ ഏകേന തിണ്ണേന, പുരിസേന ഥാമദസ്സിനാ;
‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
സബ്ബഞ്ഞുതം പാപുണിത്വാ, സന്താരേസ്സം സദേവകം.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
൫൭.
57.
‘‘ഇമിനാ മേ അധികാരേന, കതേന പുരിസുത്തമേ;
‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
സബ്ബഞ്ഞുതം പാപുണിത്വാ, താരേമി ജനതം ബഹും.
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
൫൮.
58.
‘‘സംസാരസോതം ഛിന്ദിത്വാ, വിദ്ധംസേത്വാ തയോ ഭവേ;
‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
ധമ്മനാവം സമാരുയ്ഹ, സന്താരേസ്സം സദേവക’’ന്തി.
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevaka’’nti.
തത്ഥ പഥവിയം നിപന്നസ്സാതി പുഥവിയാ നിപന്നസ്സ. അയമേവ വാ പാഠോ. ചേതസോതി ചേതസോ പരിവിതക്കോ അഹോസീതി അത്ഥോ. ‘‘ഏവം മേ ആസി ചേതനാ’’തിപി പാഠോ. ഇച്ഛമാനോതി ആകങ്ഖമാനോ. കിലേസേതി കിലിസ്സന്തി ഉപതാപേന്തീതി കിലേസാ, രാഗാദയോ ദസ. ഝാപയേതി ഝാപേയ്യം, മമ കിലേസേ ഝാപയേ അഹന്തി അത്ഥോ.
Tattha pathaviyaṃ nipannassāti puthaviyā nipannassa. Ayameva vā pāṭho. Cetasoti cetaso parivitakko ahosīti attho. ‘‘Evaṃ me āsi cetanā’’tipi pāṭho. Icchamānoti ākaṅkhamāno. Kileseti kilissanti upatāpentīti kilesā, rāgādayo dasa. Jhāpayeti jhāpeyyaṃ, mama kilese jhāpaye ahanti attho.
കിന്തി പടിക്ഖേപവചനം. അഞ്ഞാതവേസേനാതി അപാകടവേസേന, അവിഞ്ഞാതേന പടിച്ഛന്നേന. ഇധ പന ഭിക്ഖൂ വിയ ആസവക്ഖയം കത്വാ കിം, ബുദ്ധകരേ ധമ്മേ പൂരേത്വാ പടിസന്ധിജാതിബോധിധമ്മചക്കപ്പവത്തനേസു മഹാപഥവികമ്പനം കത്വാ ബുദ്ധോ ബോധേതാ, തിണ്ണോ താരേതാ, മുത്തോ മോചേതാ ഭവേയ്യന്തി അധിപ്പായോ. സദേവകേതി സദേവകേ ലോകേ.
Kinti paṭikkhepavacanaṃ. Aññātavesenāti apākaṭavesena, aviññātena paṭicchannena. Idha pana bhikkhū viya āsavakkhayaṃ katvā kiṃ, buddhakare dhamme pūretvā paṭisandhijātibodhidhammacakkappavattanesu mahāpathavikampanaṃ katvā buddho bodhetā, tiṇṇo tāretā, mutto mocetā bhaveyyanti adhippāyo. Sadevaketi sadevake loke.
ഥാമദസ്സിനാതി അത്തനോ ഥാമബലം പസ്സമാനേന. സന്താരേസ്സന്തി സന്താരേസ്സാമി. സദേവകന്തി സദേവകം സത്തനികായം, സദേവകം ലോകം വാ. അധികാരേനാതി അധിവിസിട്ഠേന കാരേന, ബുദ്ധസ്സ മമ ജീവിതം പരിച്ചജിത്വാ കലലപിട്ഠേ സയനേനാധികാരേനാതി അത്ഥോ.
Thāmadassināti attano thāmabalaṃ passamānena. Santāressanti santāressāmi. Sadevakanti sadevakaṃ sattanikāyaṃ, sadevakaṃ lokaṃ vā. Adhikārenāti adhivisiṭṭhena kārena, buddhassa mama jīvitaṃ pariccajitvā kalalapiṭṭhe sayanenādhikārenāti attho.
സംസാരസോതന്തി കമ്മകിലേസവസേന യോനിഗതിവിഞ്ഞാണട്ഠിതിനവസത്താവാസേസു ഇതോ ചിതോ ച സംസരണം സംസാരോ. യഥാഹ –
Saṃsārasotanti kammakilesavasena yonigativiññāṇaṭṭhitinavasattāvāsesu ito cito ca saṃsaraṇaṃ saṃsāro. Yathāha –
‘‘ഖന്ധാനഞ്ച പടിപാടി, ധാതുആയതനാനഞ്ച;
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanānañca;
അബ്ബോച്ഛിന്നം വത്തമാനാ, സംസാരോതി പവുച്ചതീ’’തി. (വിസുദ്ധി॰ ൨.൬൧൯; ദീ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൯൫ അപസാദനാവണ്ണനാ; സം॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൨.൬൦; അ॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൪.൧൯൯; ധ॰ സ॰ അട്ഠ॰ നിദാനകഥാ; വിഭ॰ അട്ഠ॰ ൨൨൬ സങ്ഖാപദനിദ്ദേസ; സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൨.൫൨൩; ഉദാ॰ അട്ഠ॰ ൩൯; ഇതിവു॰ അട്ഠ॰ ൧൪, ൫൮; ഥേരഗാ॰ അട്ഠ॰ ൧.൬൭, ൯൯; ചൂളനി॰ അട്ഠ॰ ൬; പടി॰ മ॰ അട്ഠ॰ ൨.൧.൧൧൭);
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti. (visuddhi. 2.619; dī. ni. aṭṭha. 2.95 apasādanāvaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.60; a. ni. aṭṭha. 2.4.199; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; vibha. aṭṭha. 226 saṅkhāpadaniddesa; su. ni. aṭṭha. 2.523; udā. aṭṭha. 39; itivu. aṭṭha. 14, 58; theragā. aṭṭha. 1.67, 99; cūḷani. aṭṭha. 6; paṭi. ma. aṭṭha. 2.1.117);
സംസാരോ ച സോ സോതം ചേതി സംസാരസോതം, തം സംസാരസോതം. അഥ വാ സംസാരസ്സ സോതം സംസാരസോതം, സംസാരകാരണം തണ്ഹാസോതം ഛിന്ദിത്വാതി അത്ഥോ. തയോ ഭവേതി കാമരൂപാരൂപഭവേ. തിഭവനിബ്ബത്തകകമ്മകിലേസാ തയോ ഭവാതി അധിപ്പേതാ. ധമ്മനാവന്തി അരിയം അട്ഠങ്ഗികം മഗ്ഗം. സോ ഹി ചതുരോഘുത്തരണട്ഠേന ‘‘ധമ്മനാവാ’’തി വുച്ചതി. സമാരുയ്ഹാതി ആരുയ്ഹ. സന്താരേസ്സന്തി സന്താരേസ്സാമി. യസ്മാ പന ബുദ്ധത്തം പത്ഥേന്തസ്സ –
Saṃsāro ca so sotaṃ ceti saṃsārasotaṃ, taṃ saṃsārasotaṃ. Atha vā saṃsārassa sotaṃ saṃsārasotaṃ, saṃsārakāraṇaṃ taṇhāsotaṃ chinditvāti attho. Tayo bhaveti kāmarūpārūpabhave. Tibhavanibbattakakammakilesā tayo bhavāti adhippetā. Dhammanāvanti ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ. So hi caturoghuttaraṇaṭṭhena ‘‘dhammanāvā’’ti vuccati. Samāruyhāti āruyha. Santāressanti santāressāmi. Yasmā pana buddhattaṃ patthentassa –
൫൯.
59.
‘‘മനുസ്സത്തം ലിങ്ഗസമ്പത്തി, ഹേതു സത്ഥാരദസ്സനം;
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ;
പബ്ബജ്ജാ ഗുണസമ്പത്തി, അധികാരോ ച ഛന്ദതാ;
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
അട്ഠധമ്മസമോധാനാ, അഭിനീഹാരോ സമിജ്ഝതി’’.
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhati’’.
തത്ഥ മനുസ്സത്തന്തി മനുസ്സത്തഭാവേയേവ ഠത്വാ ബുദ്ധത്തം പത്ഥേന്തസ്സ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി, ന നാഗജാതിആദീസു ഠിതാനം. കസ്മാതി ചേ? അഹേതുകഭാവതോ.
Tattha manussattanti manussattabhāveyeva ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa patthanā samijjhati, na nāgajātiādīsu ṭhitānaṃ. Kasmāti ce? Ahetukabhāvato.
ലിങ്ഗസമ്പത്തീതി മനുസ്സത്തഭാവേ വത്തമാനസ്സാപി പുരിസലിങ്ഗേ ഠിതസ്സേവ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി, ന ഇത്ഥിയാ വാ പണ്ഡകനപുംസകഉഭതോബ്യഞ്ജനകാനം വാ സമിജ്ഝതി . കസ്മാതി ചേ? ലക്ഖണപാരിപൂരിയാ അഭാവതോ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘അട്ഠാനമേതം, ഭിക്ഖവേ, അനവകാസോ, യം ഇത്ഥീ അരഹം അസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ’’തി (മ॰ നി॰ ൩.൧൩൦; അ॰ നി॰ ൧.൨൭൯; വിഭ॰ ൮൦൯) വിത്ഥാരോ. തസ്മാ ഇത്ഥിലിങ്ഗേ ഠിതസ്സ മനുസ്സജാതികസ്സാപി പത്ഥനാ ന സമിജ്ഝതി.
Liṅgasampattīti manussattabhāve vattamānassāpi purisaliṅge ṭhitasseva patthanā samijjhati, na itthiyā vā paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā samijjhati . Kasmāti ce? Lakkhaṇapāripūriyā abhāvato. Vuttañhetaṃ – ‘‘aṭṭhānametaṃ, bhikkhave, anavakāso, yaṃ itthī arahaṃ assa sammāsambuddho’’ti (ma. ni. 3.130; a. ni. 1.279; vibha. 809) vitthāro. Tasmā itthiliṅge ṭhitassa manussajātikassāpi patthanā na samijjhati.
ഹേതൂതി പുരിസസ്സാപി തസ്മിം അത്തഭാവേ അരഹത്തപ്പത്തിയാ ഹേതുസമ്പന്നസ്സേവ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി, നോ ഇതരസ്സ.
Hetūti purisassāpi tasmiṃ attabhāve arahattappattiyā hetusampannasseva patthanā samijjhati, no itarassa.
സത്ഥാരദസ്സനന്തി സചേ ജീവമാനകബുദ്ധസ്സേവ സന്തികേ പത്ഥേതി പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി. പരിനിബ്ബുതേ ഭഗവതി ചേതിയസ്സ സന്തികേ വാ ബോധിരുക്ഖമൂലേ വാ പടിമായ വാ പച്ചേകബുദ്ധബുദ്ധസാവകാനം വാ സന്തികേ പത്ഥനാ ന സമിജ്ഝതി. കസ്മാ? ഭബ്ബാഭബ്ബകേ ഞത്വാ കമ്മവിപാകപരിച്ഛേദകഞാണേന പരിച്ഛിന്ദിത്വാ ബ്യാകാതും അസമത്ഥത്താ. തസ്മാ ബുദ്ധസ്സ സന്തികേയേവ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി.
Satthāradassananti sace jīvamānakabuddhasseva santike pattheti patthanā samijjhati. Parinibbute bhagavati cetiyassa santike vā bodhirukkhamūle vā paṭimāya vā paccekabuddhabuddhasāvakānaṃ vā santike patthanā na samijjhati. Kasmā? Bhabbābhabbake ñatvā kammavipākaparicchedakañāṇena paricchinditvā byākātuṃ asamatthattā. Tasmā buddhassa santikeyeva patthanā samijjhati.
പബ്ബജ്ജാതി ബുദ്ധസ്സ ഭഗവതോ സന്തികേ പത്ഥേന്തസ്സാപി കമ്മകിരിയവാദീസു താപസേസു വാ ഭിക്ഖൂസു വാ പബ്ബജിതസ്സേവ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി, നോ ഗിഹിലിങ്ഗേ ഠിതസ്സ. കസ്മാ? പബ്ബജിതായേവ ഹി ബോധിസത്താ സമ്ബോധിം അധിഗച്ഛന്തി, ന ഗഹട്ഠാ. തസ്മാ ആദിമ്ഹി പണിധാനകാലേപി പബ്ബജിതേനേവ ഭവിതബ്ബം.
Pabbajjāti buddhassa bhagavato santike patthentassāpi kammakiriyavādīsu tāpasesu vā bhikkhūsu vā pabbajitasseva patthanā samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Kasmā? Pabbajitāyeva hi bodhisattā sambodhiṃ adhigacchanti, na gahaṭṭhā. Tasmā ādimhi paṇidhānakālepi pabbajiteneva bhavitabbaṃ.
ഗുണസമ്പത്തീതി പബ്ബജിതസ്സാപി അട്ഠസമാപത്തിലാഭിനോ പഞ്ചാഭിഞ്ഞസ്സേവ സമിജ്ഝതി, ന പന ഇമായ ഗുണസമ്പത്തിയാ വിരഹിതസ്സ. കസ്മാ? നിഗ്ഗുണസ്സ തദഭാവതോ.
Guṇasampattīti pabbajitassāpi aṭṭhasamāpattilābhino pañcābhiññasseva samijjhati, na pana imāya guṇasampattiyā virahitassa. Kasmā? Nigguṇassa tadabhāvato.
അധികാരോതി ഗുണസമ്പന്നേനാപി യേന അത്തനോ ജീവിതം ബുദ്ധാനം പരിച്ചത്തം ഹോതി, തസ്സ ഇമിനാ അധികാരേന സമ്പന്നസ്സേവ സമിജ്ഝതി, ന ഇതരസ്സ.
Adhikāroti guṇasampannenāpi yena attano jīvitaṃ buddhānaṃ pariccattaṃ hoti, tassa iminā adhikārena sampannasseva samijjhati, na itarassa.
ഛന്ദതാതി അഭിനീഹാരസമ്പന്നസ്സാപി യസ്സ ബുദ്ധകാരകധമ്മാനം അത്ഥായ മഹന്തോ ഛന്ദോ വായാമോ ച ഉസ്സാഹോ ച പരിയേട്ഠി ച, തസ്സേവ സമിജ്ഝതി, ന ഇതരസ്സ. തത്രിദം ഛന്ദമഹന്തതായ ഓപമ്മം – സചേ ഹി ഏവമസ്സ, ‘‘യോ പന സകലചക്കവാളഗബ്ഭം ഏകോദകീഭൂതം അത്തനോ ബാഹുബലേന ഉത്തരിത്വാ പാരം ഗന്തും സമത്ഥോ, സോ ബുദ്ധത്തം പാപുണാതി. യോ പനിമം അത്തനോ ദുക്കരം ന മഞ്ഞതി ‘അഹം ഇമം ഉത്തരിത്വാ പാരം ഗമിസ്സാമീ’’’തി ഏവം മഹതാ ഛന്ദേന ഉസ്സാഹേന സമന്നാഗതോ ഹോതി, തസ്സ പത്ഥനാ സമിജ്ഝതി, ന ഇതരസ്സ (സു॰ നി॰ അട്ഠ॰ ൧.ഖഗ്ഗവിസാണസുത്തവണ്ണനാ; അപ॰ അട്ഠ॰ ൧.ദൂരേനിദാന, സുമേധകഥാ; ചരിയാ॰ അട്ഠ॰ പകിണ്ണകകഥാ).
Chandatāti abhinīhārasampannassāpi yassa buddhakārakadhammānaṃ atthāya mahanto chando vāyāmo ca ussāho ca pariyeṭṭhi ca, tasseva samijjhati, na itarassa. Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ – sace hi evamassa, ‘‘yo pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubalena uttaritvā pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo panimaṃ attano dukkaraṃ na maññati ‘ahaṃ imaṃ uttaritvā pāraṃ gamissāmī’’’ti evaṃ mahatā chandena ussāhena samannāgato hoti, tassa patthanā samijjhati, na itarassa (su. ni. aṭṭha. 1.khaggavisāṇasuttavaṇṇanā; apa. aṭṭha. 1.dūrenidāna, sumedhakathā; cariyā. aṭṭha. pakiṇṇakakathā).
സുമേധപണ്ഡിതോ പന ഇമേ അട്ഠ ധമ്മേ സമോധാനേത്വാവ ബുദ്ധഭാവായ അഭിനീഹാരം കത്വാ നിപജ്ജി. ദീപങ്കരോപി ഭഗവാ ആഗന്ത്വാ സുമേധപണ്ഡിതസ്സ സീസഭാഗേ ഠത്വാ കലലപിട്ഠേ നിപന്നം സുമേധതാപസം ദിസ്വാ – ‘‘അയം താപസോ ബുദ്ധത്തായ അഭിനീഹാരം കത്വാ നിപന്നോ, ഇജ്ഝിസ്സതി നു ഖോ ഏതസ്സ പത്ഥനാ, ഉദാഹു നോ’’തി അനാഗതംസഞാണം പേസേത്വാ ഉപധാരേന്തോ – ‘‘ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനി ചത്താരി അസങ്ഖ്യേയ്യാനി അതിക്കമിത്വാ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഞത്വാ ഠിതകോവ പരിസമജ്ഝേ ബ്യാകാസി – ‘‘പസ്സഥ നോ, തുമ്ഹേ ഭിക്ഖവേ, ഇമം ഉഗ്ഗതപം താപസം കലലപിട്ഠേ നിപന്ന’’ന്തി. ‘‘ഏവം, ഭന്തേ’’തി. അയം ബുദ്ധത്തായ അഭിനീഹാരം കത്വാ നിപന്നോ, സമിജ്ഝിസ്സതി ഇമസ്സ താപസസ്സ പത്ഥനാ, അയഞ്ഹി ഇതോ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവിസ്സതി. തസ്മിം പനസ്സ അത്തഭാവേ കപിലവത്ഥു നാമ നഗരം നിവാസോ ഭവിസ്സതി, മഹാമായാ നാമ ദേവീ മാതാ, സുദ്ധോദനോ നാമ രാജാ പിതാ, ഉപതിസ്സോ ച കോലിതോ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവകാ, ആനന്ദോ നാമ ഉപട്ഠാകോ, ഖേമാ ച ഉപ്പലവണ്ണാ ച ദ്വേ അഗ്ഗസാവികാ ഭവിസ്സന്തി . അയം പരിപക്കഞാണോ ഹുത്വാ മഹാഭിനിക്ഖമനം നിക്ഖമിത്വാ മഹാപധാനം പദഹിത്വാ നിഗ്രോധമൂലേ സുജാതായ നാമ കുമാരിയാ ദിന്നം പായാസം പടിഗ്ഗഹേത്വാ നേരഞ്ജരായ തീരേ പരിഭുഞ്ജിത്വാ ബോധിമണ്ഡം ആരുയ്ഹ അസ്സത്ഥരുക്ഖമൂലേ അഭിസമ്ബുജ്ഝിസ്സതീതി. തേന വുത്തം –
Sumedhapaṇḍito pana ime aṭṭha dhamme samodhānetvāva buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Dīpaṅkaropi bhagavā āgantvā sumedhapaṇḍitassa sīsabhāge ṭhatvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ sumedhatāpasaṃ disvā – ‘‘ayaṃ tāpaso buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, ijjhissati nu kho etassa patthanā, udāhu no’’ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā upadhārento – ‘‘ito kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti ñatvā ṭhitakova parisamajjhe byākāsi – ‘‘passatha no, tumhe bhikkhave, imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipanna’’nti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti. Ayaṃ buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati imassa tāpasassa patthanā, ayañhi ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho loke bhavissati. Tasmiṃ panassa attabhāve kapilavatthu nāma nagaraṃ nivāso bhavissati, mahāmāyā nāma devī mātā, suddhodano nāma rājā pitā, upatisso ca kolito ca dve aggasāvakā, ānando nāma upaṭṭhāko, khemā ca uppalavaṇṇā ca dve aggasāvikā bhavissanti . Ayaṃ paripakkañāṇo hutvā mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā mahāpadhānaṃ padahitvā nigrodhamūle sujātāya nāma kumāriyā dinnaṃ pāyāsaṃ paṭiggahetvā nerañjarāya tīre paribhuñjitvā bodhimaṇḍaṃ āruyha assattharukkhamūle abhisambujjhissatīti. Tena vuttaṃ –
൬൦.
60.
‘‘ദീപങ്കരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
ഉസ്സീസകേ മം ഠത്വാന, ഇദം വചനമബ്രവി.
Ussīsake maṃ ṭhatvāna, idaṃ vacanamabravi.
൬൧.
61.
‘‘പസ്സഥ ഇമം താപസം, ജടിലം ഉഗ്ഗതാപനം;
‘‘Passatha imaṃ tāpasaṃ, jaṭilaṃ uggatāpanaṃ;
അപരിമേയ്യിതോ കപ്പേ, ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവിസ്സതി.
Aparimeyyito kappe, buddho loke bhavissati.
൬൨.
62.
‘‘അഹൂ കപിലവ്ഹയാ രമ്മാ, നിക്ഖമിത്വാ തഥാഗതോ;
‘‘Ahū kapilavhayā rammā, nikkhamitvā tathāgato;
പധാനം പദഹിത്വാന, കത്വാ ദുക്കരകാരികം.
Padhānaṃ padahitvāna, katvā dukkarakārikaṃ.
൬൩.
63.
‘‘അജപാലരുക്ഖമൂലസ്മിം, നിസീദിത്വാ തഥാഗതോ;
‘‘Ajapālarukkhamūlasmiṃ, nisīditvā tathāgato;
തത്ഥ പായാസം പഗ്ഗയ്ഹ, നേരഞ്ജരമുപേഹിതി.
Tattha pāyāsaṃ paggayha, nerañjaramupehiti.
൬൪.
64.
‘‘നേരഞ്ജരായ തീരമ്ഹി, പായാസം അദ സോ ജിനോ;
‘‘Nerañjarāya tīramhi, pāyāsaṃ ada so jino;
പടിയത്തവരമഗ്ഗേന, ബോധിമൂലമുപേഹിതി.
Paṭiyattavaramaggena, bodhimūlamupehiti.
൬൫.
65.
‘‘തതോ പദക്ഖിണം കത്വാ, ബോധിമണ്ഡം അനുത്തരോ;
‘‘Tato padakkhiṇaṃ katvā, bodhimaṇḍaṃ anuttaro;
അസ്സത്ഥരുക്ഖമൂലമ്ഹി, ബുജ്ഝിസ്സതി മഹായസോ.
Assattharukkhamūlamhi, bujjhissati mahāyaso.
൬൬.
66.
‘‘ഇമസ്സ ജനികാ മാതാ, മായാ നാമ ഭവിസ്സതി;
‘‘Imassa janikā mātā, māyā nāma bhavissati;
പിതാ സുദ്ധോദനോ നാമ, അയം ഹേസ്സതി ഗോതമോ.
Pitā suddhodano nāma, ayaṃ hessati gotamo.
൬൭.
67.
‘‘അനാസവാ വീതരാഗാ, സന്തചിത്താ സമാഹിതാ;
‘‘Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā;
കോലിതോ ഉപതിസ്സോ ച, അഗ്ഗാ ഹേസ്സന്തി സാവകാ;
Kolito upatisso ca, aggā hessanti sāvakā;
ആനന്ദോ നാമുപട്ഠാകോ, ഉപട്ഠിസ്സതിമം ജിനം.
Ānando nāmupaṭṭhāko, upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ.
൬൮.
68.
‘‘ഖേമാ ഉപ്പലവണ്ണാ ച, അഗ്ഗാ ഹേസ്സന്തി സാവികാ;
‘‘Khemā uppalavaṇṇā ca, aggā hessanti sāvikā;
അനാസവാ വീതരാഗാ, സന്തചിത്താ സമാഹിതാ.
Anāsavā vītarāgā, santacittā samāhitā.
൬൯.
69.
‘‘ബോധി തസ്സ ഭഗവതോ, അസ്സത്ഥോതി പവുച്ചതി;
‘‘Bodhi tassa bhagavato, assatthoti pavuccati;
ചിത്തോ ച ഹത്ഥാളവകോ, അഗ്ഗാ ഹേസ്സന്തുപട്ഠകാ;
Citto ca hatthāḷavako, aggā hessantupaṭṭhakā;
ഉത്തരാ നന്ദമാതാ ച, അഗ്ഗാ ഹേസ്സന്തുപട്ഠികാ’’തി.
Uttarā nandamātā ca, aggā hessantupaṭṭhikā’’ti.
തത്ഥ ലോകവിദൂതി സബ്ബഥാ വിദിതലോകത്താ പന ലോകവിദൂ. ഭഗവാ ഹി സഭാവതോ സമുദയതോ നിരോധതോ നിരോധൂപായതോതി സബ്ബഥാപി ലോകം അവേദി അഞ്ഞാസി പടിവിജ്ഝി. തസ്മാ ലോകവിദൂതി വുച്ചതി. യഥാഹ –
Tattha lokavidūti sabbathā viditalokattā pana lokavidū. Bhagavā hi sabhāvato samudayato nirodhato nirodhūpāyatoti sabbathāpi lokaṃ avedi aññāsi paṭivijjhi. Tasmā lokavidūti vuccati. Yathāha –
‘‘തസ്മാ ഹവേ ലോകവിദൂ സുമേധോ, ലോകന്തഗൂ വൂസിതബ്രഹ്മചരിയോ;
‘‘Tasmā have lokavidū sumedho, lokantagū vūsitabrahmacariyo;
ലോകസ്സ അന്തം സമിതാവി ഞത്വാ, നാസീസതീ ലോകമിമം പരഞ്ചാ’’തി. (സം॰ നി॰ ൧.൧൦൭; അ॰ നി॰ ൪.൪൬);
Lokassa antaṃ samitāvi ñatvā, nāsīsatī lokamimaṃ parañcā’’ti. (saṃ. ni. 1.107; a. ni. 4.46);
അപി ച തയോ ലോകാ – സങ്ഖാരലോകോ, സത്തലോകോ, ഓകാസലോകോതി. തത്ഥ സങ്ഖാരലോകോ നാമ പടിച്ചസമുപ്പന്നാ പഥവിആദയോ ധമ്മാ. സത്തലോകോ നാമ സഞ്ഞിനോ അസഞ്ഞിനോ നേവസഞ്ഞിനാസഞ്ഞിനോ ച സത്താ. ഓകാസലോകോ നാമ സത്താനം നിവാസട്ഠാനം. ഇമേ പന തയോപി ലോകാ ഭഗവതാ യഥാസഭാവതോ വിദിതാ, തസ്മാ ലോകവിദൂതി വുച്ചതി. ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോതി ദാനാനം പടിഗ്ഗഹേതും അരഹത്താ ദക്ഖിണേയ്യത്താ ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ. ഉസ്സീസകേ മം ഠത്വാനാതി മമ സീസസമീപേ ഠത്വാ. ഇദം ഇദാനി വത്തബ്ബം വചനം അബ്രവീതി അത്ഥോ. ജടിലന്തി ജടാ അസ്സ സന്തീതി ജടിലോ, തം ജടിലം. ഉഗ്ഗതാപനന്തി ഉഗ്ഗതാപസം. അഹൂതി അഹനി, അഥാതി അത്ഥോ. അയമേവ വാ പാഠോ. കപിലവ്ഹയാതി കപിലഅവ്ഹയാ അഭിധാനാ. രമ്മാതി രമണീയതോ. പധാനന്തി വീരിയം. ഏഹിതീതി ഏസ്സതി ഗമിസ്സതി. സേസഗാഥാസു ഉത്താനമേവാതി.
Api ca tayo lokā – saṅkhāraloko, sattaloko, okāsalokoti. Tattha saṅkhāraloko nāma paṭiccasamuppannā pathaviādayo dhammā. Sattaloko nāma saññino asaññino nevasaññināsaññino ca sattā. Okāsaloko nāma sattānaṃ nivāsaṭṭhānaṃ. Ime pana tayopi lokā bhagavatā yathāsabhāvato viditā, tasmā lokavidūti vuccati. Āhutīnaṃ paṭiggahoti dānānaṃ paṭiggahetuṃ arahattā dakkhiṇeyyattā āhutīnaṃ paṭiggaho. Ussīsake maṃ ṭhatvānāti mama sīsasamīpe ṭhatvā. Idaṃ idāni vattabbaṃ vacanaṃ abravīti attho. Jaṭilanti jaṭā assa santīti jaṭilo, taṃ jaṭilaṃ. Uggatāpananti uggatāpasaṃ. Ahūti ahani, athāti attho. Ayameva vā pāṭho. Kapilavhayāti kapilaavhayā abhidhānā. Rammāti ramaṇīyato. Padhānanti vīriyaṃ. Ehitīti essati gamissati. Sesagāthāsu uttānamevāti.
തതോ സുമേധപണ്ഡിതോ – ‘‘മയ്ഹം കിര പത്ഥനാ സമിജ്ഝിസ്സതീ’’തി സഞ്ജാതസോമനസ്സോ അഹോസി. മഹാജനോ ദീപങ്കരദസബലസ്സ വചനം സുത്വാ – ‘‘സുമേധതാപസോ കിര ബുദ്ധബീജങ്കുരോ’’തി ഹട്ഠതുട്ഠോ അഹോസി. ഏവഞ്ചസ്സ അഹോസി – ‘‘യഥാ നാമ പുരിസോ നദിം തരന്തോ ഉജുകേന തിത്ഥേന തരിതും അസക്കോന്തോ ഹേട്ഠാതിത്ഥേന ഉത്തരതി, ഏവമേവ മയം ദീപങ്കരദസബലസ്സ സാസനേ മഗ്ഗഫലം അലഭമാനാ അനാഗതേ യദാ ത്വം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി, തദാ തവ സമ്മുഖാ മഗ്ഗഫലം സച്ഛികാതും സമത്ഥാ ഭവേയ്യാമാ’’തി പത്ഥനം അകംസു. ദീപങ്കരദസബലോ ബോധിസത്തം മഹാസത്തം പസംസിത്വാ അട്ഠഹി പുപ്ഫമുട്ഠീഹി പൂജേത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കാമി. തേപി ചതുസതസഹസ്സാ ഖീണാസവാ ബോധിസത്തം പുപ്ഫേഹി ച ഗന്ധേഹി ച പൂജേത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ പക്കമിംസു. ദേവമനുസ്സാ പന തഥേവ പൂജേത്വാ വന്ദിത്വാ പക്കമിംസു.
Tato sumedhapaṇḍito – ‘‘mayhaṃ kira patthanā samijjhissatī’’ti sañjātasomanasso ahosi. Mahājano dīpaṅkaradasabalassa vacanaṃ sutvā – ‘‘sumedhatāpaso kira buddhabījaṅkuro’’ti haṭṭhatuṭṭho ahosi. Evañcassa ahosi – ‘‘yathā nāma puriso nadiṃ taranto ujukena titthena tarituṃ asakkonto heṭṭhātitthena uttarati, evameva mayaṃ dīpaṅkaradasabalassa sāsane maggaphalaṃ alabhamānā anāgate yadā tvaṃ buddho bhavissasi, tadā tava sammukhā maggaphalaṃ sacchikātuṃ samatthā bhaveyyāmā’’ti patthanaṃ akaṃsu. Dīpaṅkaradasabalo bodhisattaṃ mahāsattaṃ pasaṃsitvā aṭṭhahi pupphamuṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Tepi catusatasahassā khīṇāsavā bodhisattaṃ pupphehi ca gandhehi ca pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Devamanussā pana tatheva pūjetvā vanditvā pakkamiṃsu.
അഥ സബ്ബലോകമതിദീപങ്കരോ ദീപങ്കരോ ഭഗവാ ചതൂഹി ഖീണാസവസതസഹസ്സേഹി പരിവുതോ രമ്മനഗരവാസീഹി പൂജിയമാനോ ദേവതാഹി അഭിവന്ദിയമാനോ സഞ്ഝാപ്പഭാനുരഞ്ജിതവരകനകഗിരിസിഖരോ വിയ ജങ്ഗമമാനോ അനേകേസു പാടിഹാരിയേസു വത്തമാനേസു തേന അലങ്കതപടിയത്തേന മഗ്ഗേന ഗന്ത്വാ നാനാസുരഭികുസുമഗന്ധവാസിതം ചുണ്ണസമ്മോദഗന്ധം സമുസ്സിതധജപടാകം ഗന്ധാനുബദ്ധഹദയേഹി ഭമരഗണേഹി ഗുമ്ബഗുമ്ബായമാനം ധൂപന്ധകാരം അമരപുരസദിസസോഭം അഭിരമ്മം രമ്മനഗരം പവിസിത്വാ പഞ്ഞത്തേ മഹാരഹേ ബുദ്ധാസനേ യുഗന്ധരമത്ഥകേ സരദസമയരുചിരകരരജനികരോ തിമിരനികരനിധനകരോ കമലവനവികസനകരോ ദിവസകരോ വിയ ദസബലദിവസകരോ നിസീദി. ഭിക്ഖുസങ്ഘോപി പടിപാടിയാ അത്തനോ അത്തനോ പത്താസനേ നിസീദി. രമ്മനഗരവാസിനോ പന ഉപാസകാ സദ്ധാദിഗുണസമ്പന്നാ നാനാവിധഖജ്ജാദീഹി സമലങ്കതം വണ്ണഗന്ധരസസമ്പന്നം അസദിസം സുഖനിദാനം ദാനം ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ അദംസു.
Atha sabbalokamatidīpaṅkaro dīpaṅkaro bhagavā catūhi khīṇāsavasatasahassehi parivuto rammanagaravāsīhi pūjiyamāno devatāhi abhivandiyamāno sañjhāppabhānurañjitavarakanakagirisikharo viya jaṅgamamāno anekesu pāṭihāriyesu vattamānesu tena alaṅkatapaṭiyattena maggena gantvā nānāsurabhikusumagandhavāsitaṃ cuṇṇasammodagandhaṃ samussitadhajapaṭākaṃ gandhānubaddhahadayehi bhamaragaṇehi gumbagumbāyamānaṃ dhūpandhakāraṃ amarapurasadisasobhaṃ abhirammaṃ rammanagaraṃ pavisitvā paññatte mahārahe buddhāsane yugandharamatthake saradasamayarucirakararajanikaro timiranikaranidhanakaro kamalavanavikasanakaro divasakaro viya dasabaladivasakaro nisīdi. Bhikkhusaṅghopi paṭipāṭiyā attano attano pattāsane nisīdi. Rammanagaravāsino pana upāsakā saddhādiguṇasampannā nānāvidhakhajjādīhi samalaṅkataṃ vaṇṇagandharasasampannaṃ asadisaṃ sukhanidānaṃ dānaṃ buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa adaṃsu.
അഥ ഖോ ബോധിസത്തോ ദസബലസ്സ ബ്യാകരണം സുത്വാ ബുദ്ധഭാവം കരതലഗതമിവ മഞ്ഞമാനോ പമുദിതഹദയോ സബ്ബേസു പടിക്കന്തേസു സയനാ വുട്ഠായ – ‘‘പാരമിയോ വിചിനിസ്സാമീ’’തി പുപ്ഫരാസിമത്ഥകേ പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ നിസീദി. ഏവം നിസിന്നേ മഹാസത്തേ സകലദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാ സാധുകാരം ദത്വാ – ‘‘അയ്യ സുമേധതാപസ, പോരാണകബോധിസത്താനം പല്ലങ്കം ആഭുജിത്വാ – ‘പാരമിയോ വിചിനിസ്സാമീ’തി നിസിന്നകാലേ യാനി പുബ്ബനിമിത്താനി നാമ പഞ്ഞായന്തി, താനി സബ്ബാനിപി അജ്ജ പാതുഭൂതാനി നിസ്സംസയേന ത്വം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി, മയമേതം ജാനാമ – ‘യസ്സേതാനി നിമിത്താനി പഞ്ഞായന്തി, സോ ഏകന്തേനേവ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതി’ തസ്മാ ത്വം അത്തനോ വീരിയം ദള്ഹം കത്വാ പഗ്ഗണ്ഹാ’’തി ബോധിസത്തം നാനപ്പകാരാഹി ഥുതീഹി അഭിത്ഥവിംസു. തേന വുത്തം –
Atha kho bodhisatto dasabalassa byākaraṇaṃ sutvā buddhabhāvaṃ karatalagatamiva maññamāno pamuditahadayo sabbesu paṭikkantesu sayanā vuṭṭhāya – ‘‘pāramiyo vicinissāmī’’ti puppharāsimatthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Evaṃ nisinne mahāsatte sakaladasasahassacakkavāḷadevatā sādhukāraṃ datvā – ‘‘ayya sumedhatāpasa, porāṇakabodhisattānaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā – ‘pāramiyo vicinissāmī’ti nisinnakāle yāni pubbanimittāni nāma paññāyanti, tāni sabbānipi ajja pātubhūtāni nissaṃsayena tvaṃ buddho bhavissasi, mayametaṃ jānāma – ‘yassetāni nimittāni paññāyanti, so ekanteneva buddho bhavissati’ tasmā tvaṃ attano vīriyaṃ daḷhaṃ katvā paggaṇhā’’ti bodhisattaṃ nānappakārāhi thutīhi abhitthaviṃsu. Tena vuttaṃ –
൭൦.
70.
‘‘ഇദം സുത്വാന വചനം, അസമസ്സ മഹേസിനോ;
‘‘Idaṃ sutvāna vacanaṃ, asamassa mahesino;
ആമോദിതാ നരമരൂ, ബുദ്ധബീജം കിര അയം.
Āmoditā naramarū, buddhabījaṃ kira ayaṃ.
൭൧.
71.
‘‘ഉക്കുട്ഠിസദ്ദാ വത്തന്തി, അപ്ഫോടേന്തി ഹസന്തി ച;
‘‘Ukkuṭṭhisaddā vattanti, apphoṭenti hasanti ca;
കതഞ്ജലീ നമസ്സന്തി, ദസസഹസ്സീ സദേവകാ.
Katañjalī namassanti, dasasahassī sadevakā.
൭൨.
72.
‘‘യദിമസ്സ ലോകനാഥസ്സ, വിരജ്ഝിസ്സാമ സാസനം;
‘‘Yadimassa lokanāthassa, virajjhissāma sāsanaṃ;
അനാഗതമ്ഹി അദ്ധാനേ, ഹേസ്സാമ സമ്മുഖാ ഇമം.
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
൭൩.
73.
‘‘യഥാ മനുസ്സാ നദിം തരന്താ, പടിതിത്ഥം വിരജ്ഝിയ;
‘‘Yathā manussā nadiṃ tarantā, paṭititthaṃ virajjhiya;
ഹേട്ഠാതിത്ഥേ ഗഹേത്വാന, ഉത്തരന്തി മഹാനദിം.
Heṭṭhātitthe gahetvāna, uttaranti mahānadiṃ.
൭൪.
74.
‘‘ഏവമേവ മയം സബ്ബേ, യദി മുഞ്ചാമിമം ജിനം;
‘‘Evameva mayaṃ sabbe, yadi muñcāmimaṃ jinaṃ;
അനാഗതമ്ഹി അദ്ധാനേ, ഹേസ്സാമ സമ്മുഖാ ഇമം.
Anāgatamhi addhāne, hessāma sammukhā imaṃ.
൭൫.
75.
‘‘ദീപങ്കരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
‘‘Dīpaṅkaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
മമ കമ്മം പകിത്തേത്വാ, ദക്ഖിണം പാദമുദ്ധരി.
Mama kammaṃ pakittetvā, dakkhiṇaṃ pādamuddhari.
൭൬.
76.
‘‘യേ തത്ഥാസും ജിനപുത്താ, പദക്ഖിണമകംസു മം;
‘‘Ye tatthāsuṃ jinaputtā, padakkhiṇamakaṃsu maṃ;
ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ ച, അഭിവാദേത്വാന പക്കമും.
Devā manussā asurā ca, abhivādetvāna pakkamuṃ.
൭൭.
77.
‘‘ദസ്സനം മേ അതിക്കന്തേ, സസങ്ഘേ ലോകനായകേ;
‘‘Dassanaṃ me atikkante, sasaṅghe lokanāyake;
സയനാ വുട്ഠഹിത്വാന, പല്ലങ്കം ആഭുജിം തദാ.
Sayanā vuṭṭhahitvāna, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
൭൮.
78.
‘‘സുഖേന സുഖിതോ ഹോമി, പാമോജ്ജേന പമോദിതോ;
‘‘Sukhena sukhito homi, pāmojjena pamodito;
പീതിയാ ച അഭിസ്സന്നോ, പല്ലങ്കം ആഭുജിം തദാ.
Pītiyā ca abhissanno, pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
൭൯.
79.
‘‘പല്ലങ്കേന നിസീദിത്വാ, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ;
‘‘Pallaṅkena nisīditvā, evaṃ cintesahaṃ tadā;
വസീഭൂതോ അഹം ഝാനേ, അഭിഞ്ഞാസു പാരമിം ഗതോ.
Vasībhūto ahaṃ jhāne, abhiññāsu pāramiṃ gato.
൮൦.
80.
‘‘സഹസ്സിയമ്ഹി ലോകമ്ഹി, ഇസയോ നത്ഥി മേ സമാ;
‘‘Sahassiyamhi lokamhi, isayo natthi me samā;
അസമോ ഇദ്ധിധമ്മേസു, അലഭിം ഈദിസം സുഖം.
Asamo iddhidhammesu, alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ.
൮൧.
81.
‘‘പല്ലങ്കാഭുജനേ മയ്ഹം, ദസസഹസ്സാധിവാസിനോ;
‘‘Pallaṅkābhujane mayhaṃ, dasasahassādhivāsino;
മഹാനാദം പവത്തേസും, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Mahānādaṃ pavattesuṃ, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൨.
82.
‘‘യാ പുബ്ബേ ബോധിസത്താനം, പല്ലങ്കവരമാഭുജേ;
‘‘Yā pubbe bodhisattānaṃ, pallaṅkavaramābhuje;
നിമിത്താനി പദിസ്സന്തി, താനി അജ്ജ പദിസ്സരേ.
Nimittāni padissanti, tāni ajja padissare.
൮൩.
83.
‘‘സീതം ബ്യപഗതം ഹോതി, ഉണ്ഹഞ്ച ഉപസമ്മതി;
‘‘Sītaṃ byapagataṃ hoti, uṇhañca upasammati;
താനി അജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൪.
84.
‘‘ദസസഹസ്സീ ലോകധാതു, നിസ്സദ്ദാ ഹോന്തി നിരാകുലാ;
‘‘Dasasahassī lokadhātu, nissaddā honti nirākulā;
താനി അജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൫.
85.
‘‘മഹാവാതാ ന വായന്തി, ന സന്ദന്തി സവന്തിയോ;
‘‘Mahāvātā na vāyanti, na sandanti savantiyo;
താനി അജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൬.
86.
‘‘ഥലജാ ദകജാ പുപ്ഫാ, സബ്ബേ പുപ്ഫന്തി താവദേ;
‘‘Thalajā dakajā pupphā, sabbe pupphanti tāvade;
തേപജ്ജ പുപ്ഫിതാ സബ്ബേ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja pupphitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൭.
87.
‘‘ലതാ വാ യദി വാ രുക്ഖാ, ഫലഭാരാ ഹോന്തി താവദേ;
‘‘Latā vā yadi vā rukkhā, phalabhārā honti tāvade;
തേപജ്ജ ഫലിതാ സബ്ബേ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja phalitā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൮.
88.
‘‘ആകാസട്ഠാ ച ഭൂമട്ഠാ, രതനാ ജോതന്തി താവദേ;
‘‘Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā, ratanā jotanti tāvade;
തേപജ്ജ രതനാ ജോതന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja ratanā jotanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൮൯.
89.
‘‘മാനുസ്സകാ ച ദിബ്ബാ ച, തുരിയാ വജ്ജന്തി താവദേ;
‘‘Mānussakā ca dibbā ca, turiyā vajjanti tāvade;
തേപജ്ജുഭോ അഭിരവന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൦.
90.
‘‘വിചിത്തപുപ്ഫാ ഗഗനാ, അഭിവസ്സന്തി താവദേ;
‘‘Vicittapupphā gaganā, abhivassanti tāvade;
തേപി അജ്ജ പവസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepi ajja pavassanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൧.
91.
‘‘മഹാസമുദ്ദോ ആഭുജതി, ദസസഹസ്സീ പകമ്പതി;
‘‘Mahāsamuddo ābhujati, dasasahassī pakampati;
തേപജ്ജുഭോ അഭിരവന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajjubho abhiravanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൨.
92.
‘‘നിരയേപി ദസസഹസ്സേ, അഗ്ഗീ നിബ്ബന്തി താവദേ;
‘‘Nirayepi dasasahasse, aggī nibbanti tāvade;
തേപജ്ജ നിബ്ബുതാ അഗ്ഗീ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja nibbutā aggī, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൩.
93.
‘‘വിമലോ ഹോതി സൂരിയോ, സബ്ബാ ദിസ്സന്തി താരകാ;
‘‘Vimalo hoti sūriyo, sabbā dissanti tārakā;
തേപി അജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepi ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൪.
94.
‘‘അനോവട്ഠേന ഉദകം, മഹിയാ ഉബ്ഭിജ്ജി താവദേ;
‘‘Anovaṭṭhena udakaṃ, mahiyā ubbhijji tāvade;
തമ്പജ്ജുബ്ഭിജ്ജതേ മഹിയാ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tampajjubbhijjate mahiyā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൫.
95.
‘‘താരാഗണാ വിരോചന്തി, നക്ഖത്താ ഗഗനമണ്ഡലേ;
‘‘Tārāgaṇā virocanti, nakkhattā gaganamaṇḍale;
വിസാഖാ ചന്ദിമായുത്താ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Visākhā candimāyuttā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൬.
96.
‘‘ബിലാസയാ ദരീസയാ, നിക്ഖമന്തി സകാസയാ;
‘‘Bilāsayā darīsayā, nikkhamanti sakāsayā;
തേപജ്ജ ആസയാ ഛുദ്ധാ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja āsayā chuddhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൭.
97.
‘‘ന ഹോന്തി അരതീ സത്താനം, സന്തുട്ഠാ ഹോന്തി താവദേ;
‘‘Na honti aratī sattānaṃ, santuṭṭhā honti tāvade;
തേപജ്ജ സബ്ബേ സന്തുട്ഠാ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja sabbe santuṭṭhā, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൮.
98.
‘‘രോഗാ തദുപസമ്മന്തി, ജിഘച്ഛാ ച വിനസ്സസി;
‘‘Rogā tadupasammanti, jighacchā ca vinassasi;
താനി അജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tāni ajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൯൯.
99.
‘‘രോഗാ തദാ തനു ഹോതി, ദോസോ മോഹോ വിനസ്സസി;
‘‘Rogā tadā tanu hoti, doso moho vinassasi;
തേപജ്ജ വിഗതാ സബ്ബേ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja vigatā sabbe, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൦.
100.
‘‘ഭയം തദാ ന ഭവതി, അജ്ജപേതം പദിസ്സതി;
‘‘Bhayaṃ tadā na bhavati, ajjapetaṃ padissati;
തേന ലിങ്ഗേന ജാനാമ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൧.
101.
‘‘രജോനുദ്ധംസതീ ഉദ്ധം, അജ്ജപേതം പദിസ്സതി;
‘‘Rajonuddhaṃsatī uddhaṃ, ajjapetaṃ padissati;
തേന ലിങ്ഗേന ജാനാമ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tena liṅgena jānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൨.
102.
‘‘അനിട്ഠഗന്ധോ പക്കമതി, ദിബ്ബഗന്ധോ പവായതി;
‘‘Aniṭṭhagandho pakkamati, dibbagandho pavāyati;
സോപജ്ജ വായതീ ഗന്ധോ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Sopajja vāyatī gandho, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൩.
103.
‘‘സബ്ബേ ദേവാ പദിസ്സന്തി, ഠപയിത്വാ അരൂപിനോ;
‘‘Sabbe devā padissanti, ṭhapayitvā arūpino;
തേപജ്ജ സബ്ബേ ദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൪.
104.
‘‘യാവതാ നിരയാ നാമ, സബ്ബേ ദിസ്സന്തി താവദേ;
‘‘Yāvatā nirayā nāma, sabbe dissanti tāvade;
തേപജ്ജ സബ്ബേ ദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tepajja sabbe dissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൫.
105.
‘‘കുട്ടാ കവാടാ സേലാ ച, ന ഹോന്താവരണാ തദാ;
‘‘Kuṭṭā kavāṭā selā ca, na hontāvaraṇā tadā;
ആകാസഭൂതാ തേപജ്ജ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Ākāsabhūtā tepajja, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൬.
106.
‘‘ചുതീ ച ഉപപത്തീ ച, ഖണേ തസ്മിം ന വിജ്ജതി;
‘‘Cutī ca upapattī ca, khaṇe tasmiṃ na vijjati;
താനിപജ്ജ പദിസ്സന്തി, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസി.
Tānipajja padissanti, dhuvaṃ buddho bhavissasi.
൧൦൭.
107.
‘‘ദള്ഹം പഗ്ഗണ്ഹ വീരിയം, മാ നിവത്ത അഭിക്കമ;
‘‘Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ, mā nivatta abhikkama;
മയമ്പേതം വിജാനാമ, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി.
Mayampetaṃ vijānāma, dhuvaṃ buddho bhavissasī’’ti.
തത്ഥ ഇദം സുത്വാന വചനന്തി ഇദം ദീപങ്കരസ്സ ഭഗവതോ ബോധിസത്തസ്സ ബ്യാകരണവചനം സുത്വാ. അസമസ്സാതി സമസ്സ സദിസസ്സ അഭാവതോ അസമസ്സ. യഥാഹ –
Tattha idaṃ sutvāna vacananti idaṃ dīpaṅkarassa bhagavato bodhisattassa byākaraṇavacanaṃ sutvā. Asamassāti samassa sadisassa abhāvato asamassa. Yathāha –
‘‘ന മേ ആചരിയോ അത്ഥി, സദിസോ മേ ന വിജ്ജതി;
‘‘Na me ācariyo atthi, sadiso me na vijjati;
സദേവകസ്മിം ലോകസ്മിം, നത്ഥി മേ പടിപുഗ്ഗലോ’’തി. (മ॰ നി॰ ൧.൨൮൫; ൨.൩൪൧; മഹാവ॰ ൧൧; കഥാ॰ ൪൦൫; മി॰ പ॰ ൪.൫.൧൧);
Sadevakasmiṃ lokasmiṃ, natthi me paṭipuggalo’’ti. (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11; kathā. 405; mi. pa. 4.5.11);
മഹേസിനോതി മഹന്തേ സീലസമാധിപഞ്ഞാക്ഖന്ധേ ഏസി ഗവേസീതി മഹേസീ, തസ്സ മഹേസിനോ. നരമരൂതി നരാ ച അമരാ ച, ഉക്കട്ഠനിദ്ദേസോ പനായം സബ്ബേപി ദസസഹസ്സിലോകധാതുയാ നാഗസുപണ്ണയക്ഖാദയോപി ആമോദിതാവ. ബുദ്ധബീജം കിര അയന്തി അയം കിര ബുദ്ധങ്കുരോ ഉപ്പന്നോതി ആമോദിതാതി അത്ഥോ.
Mahesinoti mahante sīlasamādhipaññākkhandhe esi gavesīti mahesī, tassa mahesino. Naramarūti narā ca amarā ca, ukkaṭṭhaniddeso panāyaṃ sabbepi dasasahassilokadhātuyā nāgasupaṇṇayakkhādayopi āmoditāva. Buddhabījaṃ kira ayanti ayaṃ kira buddhaṅkuro uppannoti āmoditāti attho.
ഉക്കുട്ഠിസദ്ദാതി ഉന്നാദസദ്ദാ വത്തന്തി. അപ്ഫോടേന്തീതി ഹത്ഥേഹി ബാഹാ അഭിഹനന്തി. ദസസഹസ്സീതി ദസസഹസ്സിലോകധാതുയോ. സദേവകാതി സഹ ദേവേഹി സദേവകാ ദസസഹസ്സീ നമസ്സന്തീതി അത്ഥോ. യദിമസ്സാതി യദി ഇമസ്സ, അയമേവ വാ പാഠോ. വിരജ്ഝിസ്സാമാതി യദി ന സമ്പാപുണിസ്സാമ. അനാഗതമ്ഹി അദ്ധാനേതി അനാഗതേ കാലേ. ഹേസ്സാമാതി ഭവിസ്സാമ. സമ്മുഖാതി സമ്മുഖീഭൂതാ. ഇമന്തി ഇമസ്സ, സാമിഅത്ഥേ ഉപയോഗവചനം.
Ukkuṭṭhisaddāti unnādasaddā vattanti. Apphoṭentīti hatthehi bāhā abhihananti. Dasasahassīti dasasahassilokadhātuyo. Sadevakāti saha devehi sadevakā dasasahassī namassantīti attho. Yadimassāti yadi imassa, ayameva vā pāṭho. Virajjhissāmāti yadi na sampāpuṇissāma. Anāgatamhi addhāneti anāgate kāle. Hessāmāti bhavissāma. Sammukhāti sammukhībhūtā. Imanti imassa, sāmiatthe upayogavacanaṃ.
നദിം തരന്താതി നദീതരണകാ, ‘‘നദിതരന്താ’’തിപി പാഠോ. പടിതിത്ഥന്തി പടിമുഖതിത്ഥം. വിരജ്ഝിയാതി വിരജ്ഝിത്വാ. യദി മുഞ്ചാമാതി യദി ഇമം ഭഗവന്തം മുഞ്ചിത്വാ അകതകിച്ചാ ഗമിസ്സാമാതി അത്ഥോ. മമ കമ്മം പകിത്തേത്വാതി മമ ഭാവിതമത്ഥം ബ്യാകരിത്വാ. ദക്ഖിണം പാദമുദ്ധരീതി ദക്ഖിണം പാദം ഉക്ഖിപി, ‘‘കതപദക്ഖിണോ’’തിപി പാഠോ.
Nadiṃtarantāti nadītaraṇakā, ‘‘naditarantā’’tipi pāṭho. Paṭititthanti paṭimukhatitthaṃ. Virajjhiyāti virajjhitvā. Yadi muñcāmāti yadi imaṃ bhagavantaṃ muñcitvā akatakiccā gamissāmāti attho. Mama kammaṃ pakittetvāti mama bhāvitamatthaṃ byākaritvā. Dakkhiṇaṃpādamuddharīti dakkhiṇaṃ pādaṃ ukkhipi, ‘‘katapadakkhiṇo’’tipi pāṭho.
ജിനപുത്താതി ദീപങ്കരസ്സ സത്ഥുനോ സാവകാ. ദേവാ മനുസ്സാ അസുരാ ച, അഭിവാദേത്വാന പക്കമുന്തി ദേവാദയോ സബ്ബേപി ഇമേ മം തിക്ഖത്തും പദക്ഖിണം കത്വാ പുപ്ഫാദീഹി പൂജേത്വാ സുപ്പതിട്ഠിതപഞ്ചങ്ഗാ വന്ദിത്വാ നിവത്തിത്വാ പുനപ്പുനം ഓലോകേത്വാ മധുരത്ഥബ്യഞ്ജനാഹി നാനപ്പകാരാഹി ഥുതീഹി വണ്ണേന്താ പക്കമിംസു. ‘‘നരാ നാഗാ ച ഗന്ധബ്ബാ, അഭിവാദേത്വാന പക്കമു’’ന്തിപി പാഠോ.
Jinaputtāti dīpaṅkarassa satthuno sāvakā. Devā manussā asurā ca, abhivādetvāna pakkamunti devādayo sabbepi ime maṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā pupphādīhi pūjetvā suppatiṭṭhitapañcaṅgā vanditvā nivattitvā punappunaṃ oloketvā madhuratthabyañjanāhi nānappakārāhi thutīhi vaṇṇentā pakkamiṃsu. ‘‘Narā nāgā ca gandhabbā, abhivādetvāna pakkamu’’ntipi pāṭho.
ദസ്സനം മേ അതിക്കന്തേതി മമ ദസ്സനവിസയം ഭഗവതി അതിക്കന്തേ. ‘‘ജഹിതേ ദസ്സനൂപചാരേ’’തിപി പാഠോ. സസങ്ഘേതി സദ്ധിം സങ്ഘേന സസങ്ഘോ, തസ്മിം സസങ്ഘേ. സയനാ വുട്ഠഹിത്വാനാതി നിപന്നട്ഠാനതോ കലലതോ ഉട്ഠഹിത്വാ. പല്ലങ്കം ആഭുജിന്തി കതപല്ലങ്കോ ഹുത്വാ പുപ്ഫരാസിമ്ഹി നിസീദിന്തി അത്ഥോ. ‘‘ഹട്ഠോ ഹട്ഠേന ചിത്തേന, ആസനാ വുട്ഠഹിം തദാ’’തിപി പാഠോ, സോ ഉത്താനത്ഥോവ.
Dassanaṃ me atikkanteti mama dassanavisayaṃ bhagavati atikkante. ‘‘Jahite dassanūpacāre’’tipi pāṭho. Sasaṅgheti saddhiṃ saṅghena sasaṅgho, tasmiṃ sasaṅghe. Sayanā vuṭṭhahitvānāti nipannaṭṭhānato kalalato uṭṭhahitvā. Pallaṅkaṃ ābhujinti katapallaṅko hutvā puppharāsimhi nisīdinti attho. ‘‘Haṭṭho haṭṭhena cittena, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā’’tipi pāṭho, so uttānatthova.
പീതിയാ ച അഭിസ്സന്നോതി പീതിപരിപ്ഫുടോ. വസീഭൂതോതി വസീഭാവപ്പത്തോ. ഝാനേതി രൂപാവചരാരൂപാവചരഝാനേസു. സഹസ്സിയമ്ഹീതി ദസസഹസ്സിയം. ലോകമ്ഹീതി ലോകധാതുയാ. മേ സമാതി മയാ സദിസാ. അവിസേസേന ‘‘മേ സമാ നത്ഥീ’’തി വത്വാ ഇദാനി തമേവ നിയമേന്തോ ‘‘അസമോ ഇദ്ധിധമ്മേസൂ’’തി ആഹ. തത്ഥ ഇദ്ധിധമ്മേസൂതി പഞ്ചസു ഇദ്ധിധമ്മേസൂതി അത്ഥോ. അലഭിന്തി പടിലഭിം. ഈദിസം സുഖന്തി ഈദിസം സോമനസ്സം.
Pītiyā ca abhissannoti pītiparipphuṭo. Vasībhūtoti vasībhāvappatto. Jhāneti rūpāvacarārūpāvacarajhānesu. Sahassiyamhīti dasasahassiyaṃ. Lokamhīti lokadhātuyā. Me samāti mayā sadisā. Avisesena ‘‘me samā natthī’’ti vatvā idāni tameva niyamento ‘‘asamo iddhidhammesū’’ti āha. Tattha iddhidhammesūti pañcasu iddhidhammesūti attho. Alabhinti paṭilabhiṃ. Īdisaṃ sukhanti īdisaṃ somanassaṃ.
അഥ സുമേധതാപസോ ദസബലസ്സ ബ്യാകരണം സുത്വാ ബുദ്ധഭാവം കരതലഗതകാലമിവ മഞ്ഞമാനോ പമുദിതഹദയോ ദസസു ലോകധാതുസഹസ്സേസു സുദ്ധാവാസമഹാബ്രഹ്മാനോ അതീതബുദ്ധദസ്സാവിനോ നിയതബോധിസത്താനം ബ്യാകരണേ ഉപ്പജ്ജമാനപാടിഹാരിയദസ്സനേന തഥാഗതവചനസ്സ അവിതഥതം പകാസേന്തോ മം പരിതോസയന്താ ഇമാ ഗാഥായോ ആഹംസൂതി ദസ്സേന്തോ ഭഗവാ ‘‘പല്ലങ്കാഭുജനേ മയ്ഹ’’ന്തിആദിമാഹ.
Atha sumedhatāpaso dasabalassa byākaraṇaṃ sutvā buddhabhāvaṃ karatalagatakālamiva maññamāno pamuditahadayo dasasu lokadhātusahassesu suddhāvāsamahābrahmāno atītabuddhadassāvino niyatabodhisattānaṃ byākaraṇe uppajjamānapāṭihāriyadassanena tathāgatavacanassa avitathataṃ pakāsento maṃ paritosayantā imā gāthāyo āhaṃsūti dassento bhagavā ‘‘pallaṅkābhujane mayha’’ntiādimāha.
തത്ഥ പല്ലങ്കാഭുജനേ മയ്ഹന്തി മമ പല്ലങ്കാഭുജനേ. അയമേവ വാ പാഠോ. ദസസഹസ്സാധിവാസിനോതി ദസസഹസ്സിവാസിനോ മഹാബ്രഹ്മാനോ. യാ പുബ്ബേതി യാനി പുബ്ബേ, വിഭത്തിലോപം കത്വാ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം. പല്ലങ്കവരമാഭുജേതി വരപല്ലങ്കാഭുജനേ. നിമിത്താനി പദിസ്സന്തീതി നിമിത്താനി പദിസ്സിംസൂതി അത്ഥോ. അതീതവചനേ വത്തബ്ബേ വത്തമാനവചനം വുത്തം. കിഞ്ചാപി വുത്തം, അതീതവസേന അത്ഥോ ഗഹേതബ്ബോ. താനി അജ്ജ പദിസ്സരേതി പുബ്ബേപി നിയതബോധിസത്താനം പല്ലങ്കാഭുജനേ യാനി നിമിത്താനി ഉപ്പജ്ജിംസു, താനി നിമിത്താനി അജ്ജ പദിസ്സരേ. തസ്മാ ത്വം ധുവമേവ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീതി അത്ഥോ. ന പന താനിയേവ നിമിത്താനി ഉപ്പജ്ജിംസു, തംസദിസത്താ ‘‘താനി അജ്ജ പദിസ്സരേ’’തി വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
Tattha pallaṅkābhujane mayhanti mama pallaṅkābhujane. Ayameva vā pāṭho. Dasasahassādhivāsinoti dasasahassivāsino mahābrahmāno. Yā pubbeti yāni pubbe, vibhattilopaṃ katvā vuttanti veditabbaṃ. Pallaṅkavaramābhujeti varapallaṅkābhujane. Nimittāni padissantīti nimittāni padissiṃsūti attho. Atītavacane vattabbe vattamānavacanaṃ vuttaṃ. Kiñcāpi vuttaṃ, atītavasena attho gahetabbo. Tāni ajja padissareti pubbepi niyatabodhisattānaṃ pallaṅkābhujane yāni nimittāni uppajjiṃsu, tāni nimittāni ajja padissare. Tasmā tvaṃ dhuvameva buddho bhavissasīti attho. Na pana tāniyeva nimittāni uppajjiṃsu, taṃsadisattā ‘‘tāni ajja padissare’’ti vuttanti veditabbaṃ.
സീതന്തി സീതത്തം. ബ്യപഗതന്തി ഗതം വിഗതം. താനീതി സീതവിഗമനഉണ്ഹുപസമനാനീതി അത്ഥോ. നിസ്സദ്ദാതി അസദ്ദാ അനിഗ്ഘോസാ. നിരാകുലാതി അനാകുലാ, അയമേവ വാ പാഠോ. ന സന്ദന്തീതി ന വഹന്തി നപ്പവത്തന്തി. സവന്തിയോതി നദിയോ. താനീതി അവായനഅസന്ദനാനി. ഥലജാതി പഥവിതലപബ്ബതരുക്ഖേസു ജാതാനി. ദകജാതി ഓദകാനി പുപ്ഫാനി. പുപ്ഫന്തീതി പുബ്ബേ ബോധിസത്താനം പുപ്ഫിംസു, അതീതത്ഥേ വത്തമാനവചനം ഹേട്ഠാ വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം. തേപജ്ജ പുപ്ഫിതാനീതി താനി പുപ്ഫാനി അജ്ജ പുപ്ഫിതാനീതി അത്ഥോ.
Sītanti sītattaṃ. Byapagatanti gataṃ vigataṃ. Tānīti sītavigamanauṇhupasamanānīti attho. Nissaddāti asaddā anigghosā. Nirākulāti anākulā, ayameva vā pāṭho. Na sandantīti na vahanti nappavattanti. Savantiyoti nadiyo. Tānīti avāyanaasandanāni. Thalajāti pathavitalapabbatarukkhesu jātāni. Dakajāti odakāni pupphāni. Pupphantīti pubbe bodhisattānaṃ pupphiṃsu, atītatthe vattamānavacanaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Tepajja pupphitānīti tāni pupphāni ajja pupphitānīti attho.
ഫലഭാരാതി ഫലധരാ. തേപജ്ജാതി തേപി അജ്ജ, പുല്ലിങ്ഗവസേന ‘‘തേപീ’’തി വുത്തം, ‘‘ലതാ വാ രുക്ഖാ വാ’’തി വുത്തത്താ. ഫലിതാതി സഞ്ജാതഫലാ. ആകാസട്ഠാ ച ഭൂമട്ഠാ ചാതി ആകാസഗതാ ച ഭൂമിഗതാ ച രതനാനീതി മുത്താദീനി രതനാനി. ജോതന്തീതി ഓഭാസന്തി. മാനുസ്സകാതി മനുസ്സാനം സന്തകാ മാനുസ്സകാ. ദിബ്ബാതി ദേവാനം സന്തകാ ദിബ്ബാ. തുരിയാതി ആതതം വിതതം ആതതവിതതം സുസിരം ഘനന്തി പഞ്ച തുരിയാനി. തത്ഥ ആതതം നാമ ചമ്മപരിയോനദ്ധേസു ഭേരിആദീസു ഏകതലതുരിയം. വിതതം നാമ ഉഭയതലം. ആതതവിതതം നാമ സബ്ബതോ പരിയോനദ്ധം മഹതിവല്ലകിആദികം. സുസിരം നാമ വംസാദികം. ഘനം നാമ സമ്മതാളാദികം. വജ്ജന്തീതി ഹേട്ഠാ വുത്തനയേന വജ്ജിംസു, അതീതത്ഥേ വത്തമാനവചനം വേദിതബ്ബം. ഏസ നയോ ഉപരി ഈദിസേസു വചനേസുപി. അഭിരവന്തീതി തത്ര തത്ര കുസലേഹി സുമുഞ്ചിതാ സുപ്പതാളിതാ സുവാദിതാ വിയ അഭിരവന്തി, അഭിനദന്തീതി അത്ഥോ.
Phalabhārāti phaladharā. Tepajjāti tepi ajja, pulliṅgavasena ‘‘tepī’’ti vuttaṃ, ‘‘latā vā rukkhā vā’’ti vuttattā. Phalitāti sañjātaphalā. Ākāsaṭṭhā ca bhūmaṭṭhā cāti ākāsagatā ca bhūmigatā ca ratanānīti muttādīni ratanāni. Jotantīti obhāsanti. Mānussakāti manussānaṃ santakā mānussakā. Dibbāti devānaṃ santakā dibbā. Turiyāti ātataṃ vitataṃ ātatavitataṃ susiraṃ ghananti pañca turiyāni. Tattha ātataṃ nāma cammapariyonaddhesu bheriādīsu ekatalaturiyaṃ. Vitataṃ nāma ubhayatalaṃ. Ātatavitataṃ nāma sabbato pariyonaddhaṃ mahativallakiādikaṃ. Susiraṃ nāma vaṃsādikaṃ. Ghanaṃ nāma sammatāḷādikaṃ. Vajjantīti heṭṭhā vuttanayena vajjiṃsu, atītatthe vattamānavacanaṃ veditabbaṃ. Esa nayo upari īdisesu vacanesupi. Abhiravantīti tatra tatra kusalehi sumuñcitā suppatāḷitā suvāditā viya abhiravanti, abhinadantīti attho.
വിചിത്തപുപ്ഫാതി വിചിത്രാനി നാനാഗന്ധവണ്ണാനി പുപ്ഫാനി. അഭിവസ്സന്തീതി അഭിവസ്സിംസു, നിപതിംസൂതി അത്ഥോ. തേപീതി താനിപി വിചിത്രപുപ്ഫാനി അഭിവസ്സന്താനി പദിസ്സന്തി, ദേവബ്രഹ്മഗണേഹി ഓകിരിയമാനാനീതി അധിപ്പായോ. ആഭുജതീതി ഓസക്കതി. തേപജ്ജുഭോതി തേപി അജ്ജ ഉഭോ മഹാസമുദ്ദദസസഹസ്സിയോ. അഭിരവന്തീതി അഭിനദന്തി. നിരയേതി നിരയേസു. ദസസഹസ്സാതി അനേകദസസഹസ്സാ. നിബ്ബന്തീതി സമ്മന്തി, സന്തിം ഉപേന്തീതി അത്ഥോ. താരകാതി നക്ഖത്താനി . തേപി അജ്ജ പദിസ്സന്തീതി തേപി സൂരിയസ്സ വിമലഭാവാ താരകാ അജ്ജ ദിവാ ദിസ്സന്തി.
Vicittapupphāti vicitrāni nānāgandhavaṇṇāni pupphāni. Abhivassantīti abhivassiṃsu, nipatiṃsūti attho. Tepīti tānipi vicitrapupphāni abhivassantāni padissanti, devabrahmagaṇehi okiriyamānānīti adhippāyo. Ābhujatīti osakkati. Tepajjubhoti tepi ajja ubho mahāsamuddadasasahassiyo. Abhiravantīti abhinadanti. Nirayeti nirayesu. Dasasahassāti anekadasasahassā. Nibbantīti sammanti, santiṃ upentīti attho. Tārakāti nakkhattāni . Tepi ajja padissantīti tepi sūriyassa vimalabhāvā tārakā ajja divā dissanti.
അനോവട്ഠേനാതി അനോവട്ഠേ, ഭുമ്മത്ഥേ കരണവചനം. അഥ വാ അനോവട്ഠേതി അനഭിവട്ഠേപി. നാതി നിപാതമത്തം ‘‘സുത്വാ ന ദൂതവചന’’ന്തിആദീസു വിയ. തമ്പജ്ജുബ്ഭിജ്ജതേതി തമ്പി ഉദകം അജ്ജ ഉബ്ഭിജ്ജതി, ഉബ്ഭിജ്ജിത്വാ ഉട്ഠഹതീതി അത്ഥോ. മഹിയാതി പഥവിയാ, നിസ്സക്കവചനം. താരാഗണാതി ഗഹനക്ഖത്താദയോ സബ്ബേ താരഗണാ. നക്ഖത്താതി നക്ഖത്തതാരകാ ച. ഗഗനമണ്ഡലേതി സകലഗഗനമണ്ഡലം വിരോചന്തീതി അത്ഥോ. ബിലാസയാതി ബിലാസയാ അഹിനകുലകുമ്ഭീലഗോധാദയോ. ദരീസയാതി ഝരാസയാ. അയമേവ വാ പാഠോ. നിക്ഖമന്തീതി നിക്ഖമിംസു. സകാസയാതി അത്തനോ അത്തനോ ആസയതോ. ‘‘തദാസയാ’’തിപി പാഠോ. തസ്സ തദാ തസ്മിം കാലേ, ആസയതോ, ബിലതോതി അത്ഥോ. ഛുദ്ധാതി സുഛുദ്ധാ സുവുദ്ധാരിതാ, നിക്ഖന്താതി അത്ഥോ.
Anovaṭṭhenāti anovaṭṭhe, bhummatthe karaṇavacanaṃ. Atha vā anovaṭṭheti anabhivaṭṭhepi. Nāti nipātamattaṃ ‘‘sutvā na dūtavacana’’ntiādīsu viya. Tampajjubbhijjateti tampi udakaṃ ajja ubbhijjati, ubbhijjitvā uṭṭhahatīti attho. Mahiyāti pathaviyā, nissakkavacanaṃ. Tārāgaṇāti gahanakkhattādayo sabbe tāragaṇā. Nakkhattāti nakkhattatārakā ca. Gaganamaṇḍaleti sakalagaganamaṇḍalaṃ virocantīti attho. Bilāsayāti bilāsayā ahinakulakumbhīlagodhādayo. Darīsayāti jharāsayā. Ayameva vā pāṭho. Nikkhamantīti nikkhamiṃsu. Sakāsayāti attano attano āsayato. ‘‘Tadāsayā’’tipi pāṭho. Tassa tadā tasmiṃ kāle, āsayato, bilatoti attho. Chuddhāti suchuddhā suvuddhāritā, nikkhantāti attho.
അരതീതി ഉക്കണ്ഠാ. സന്തുട്ഠാതി പരമേന സന്തുട്ഠേന സന്തുട്ഠാ. വിനസ്സതീതി വിഗച്ഛതി. രാഗോതി കാമരാഗോ. തദാ തനു ഹോതീതി ഓരമത്തകോ ഹോതി, ഇമിനാ പരിയുട്ഠാനാഭാവം ദീപേതി. വിഹതാതി വിനട്ഠാ. തദാതി പുബ്ബേ, ബോധിസത്താനം പല്ലങ്കാഭുജനേതി അത്ഥോ. ന ഭവതീതി ന ഹോതി. അജ്ജപേതന്തി അജ്ജ തവ പല്ലങ്കാഭുജനേപി ഏതം ഭയം ന ഹോതേവാതി അത്ഥോ. തേന ലിങ്ഗേന ജാനാമാതി തേന കാരണേന സബ്ബേവ മയം ജാനാമ, യം ത്വം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീതി അത്ഥോ.
Aratīti ukkaṇṭhā. Santuṭṭhāti paramena santuṭṭhena santuṭṭhā. Vinassatīti vigacchati. Rāgoti kāmarāgo. Tadā tanu hotīti oramattako hoti, iminā pariyuṭṭhānābhāvaṃ dīpeti. Vihatāti vinaṭṭhā. Tadāti pubbe, bodhisattānaṃ pallaṅkābhujaneti attho. Na bhavatīti na hoti. Ajjapetanti ajja tava pallaṅkābhujanepi etaṃ bhayaṃ na hotevāti attho. Tena liṅgena jānāmāti tena kāraṇena sabbeva mayaṃ jānāma, yaṃ tvaṃ buddho bhavissasīti attho.
അനുദ്ധംസതീതി ന ഉഗ്ഗച്ഛതി. അനിട്ഠഗന്ധോതി ദുഗ്ഗന്ധോ. പക്കമതീതി പക്കമി വിഗച്ഛി. പവായതീതി പവായി. സോപജ്ജാതി സോപി ദിബ്ബഗന്ധോ അജ്ജ. പദിസ്സന്തീതി പദിസ്സിംസു. തേപജ്ജാതി തേപി സബ്ബേ ദേവാ അജ്ജ. യാവതാതി പരിച്ഛേദനത്ഥേ നിപാതോ, യത്തകാതി അത്ഥോ. കുട്ടാതി പാകാരാ. ന ഹോന്താവരണാതി ആവരണകരാ ന അഹേസും. തദാതി പുബ്ബേ. ആകാസഭൂതാതി തേ കുട്ടകവാടപബ്ബതാ ആവരണം തിരോകരണം കാതും അസക്കോന്താ, അജടാകാസഭൂതാതി അത്ഥോ. ചുതീതി മരണം. ഉപപത്തീതി പടിസന്ധിഗ്ഗഹണം. ഖണേതി പുബ്ബേ ബോധിസത്താനം പല്ലങ്കാഭുജനക്ഖണേ. ന വിജ്ജതീതി നാഹോസി. താനിപജ്ജാതി താനിപി അജ്ജ ചവനഭവനാനീതി അത്ഥോ. മാ നിവത്തീതി മാ പടിക്കമി. അഭിക്കമാതി പരക്കമ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
Anuddhaṃsatīti na uggacchati. Aniṭṭhagandhoti duggandho. Pakkamatīti pakkami vigacchi. Pavāyatīti pavāyi. Sopajjāti sopi dibbagandho ajja. Padissantīti padissiṃsu. Tepajjāti tepi sabbe devā ajja. Yāvatāti paricchedanatthe nipāto, yattakāti attho. Kuṭṭāti pākārā. Na hontāvaraṇāti āvaraṇakarā na ahesuṃ. Tadāti pubbe. Ākāsabhūtāti te kuṭṭakavāṭapabbatā āvaraṇaṃ tirokaraṇaṃ kātuṃ asakkontā, ajaṭākāsabhūtāti attho. Cutīti maraṇaṃ. Upapattīti paṭisandhiggahaṇaṃ. Khaṇeti pubbe bodhisattānaṃ pallaṅkābhujanakkhaṇe. Na vijjatīti nāhosi. Tānipajjāti tānipi ajja cavanabhavanānīti attho. Mā nivattīti mā paṭikkami. Abhikkamāti parakkama. Sesamettha uttānamevāti.
തതോ സുമേധപണ്ഡിതോ ദീപങ്കരസ്സ ദസബലസ്സ ച ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാനഞ്ച വചനം സുത്വാ ഭിയ്യോസോമത്തായ സഞ്ജാതുസ്സാഹോ ഹുത്വാ ചിന്തേസി – ‘‘ബുദ്ധാ നാമ അമോഘവചനാ, നത്ഥി ബുദ്ധാനം കഥായ അഞ്ഞഥത്തം. യഥാ ഹി ആകാസേ ഖിത്തസ്സ ലേഡ്ഡുസ്സ പതനം ധുവം, ജാതസ്സ മരണം, അരുണേ ഉഗ്ഗതേ സൂരിയസ്സ അബ്ഭുഗ്ഗമനം, ആസയാ നിക്ഖന്തസ്സ സീഹസ്സ സീഹനാദനദനം, ഗരുഗബ്ഭായ ഇത്ഥിയാ ഭാരമോരോപനം ധുവം അവസ്സമ്ഭാവീ, ഏവമേവ ബുദ്ധാനം വചനം നാമ ധുവം അമോഘം, അദ്ധാ അഹം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീതി. തേന വുത്തം –
Tato sumedhapaṇḍito dīpaṅkarassa dasabalassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānañca vacanaṃ sutvā bhiyyosomattāya sañjātussāho hutvā cintesi – ‘‘buddhā nāma amoghavacanā, natthi buddhānaṃ kathāya aññathattaṃ. Yathā hi ākāse khittassa leḍḍussa patanaṃ dhuvaṃ, jātassa maraṇaṃ, aruṇe uggate sūriyassa abbhuggamanaṃ, āsayā nikkhantassa sīhassa sīhanādanadanaṃ, garugabbhāya itthiyā bhāramoropanaṃ dhuvaṃ avassambhāvī, evameva buddhānaṃ vacanaṃ nāma dhuvaṃ amoghaṃ, addhā ahaṃ buddho bhavissāmīti. Tena vuttaṃ –
൧൦൮.
108.
‘‘ബുദ്ധസ്സ വചനം സുത്വാ, ദസസഹസ്സീനചൂഭയം;
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassīnacūbhayaṃ;
തുട്ഠഹട്ഠോ പമുദിതോ, ഏവം ചിന്തേസഹം തദാ.
Tuṭṭhahaṭṭho pamudito, evaṃ cintesahaṃ tadā.
൧൦൯.
109.
‘‘അദ്വേജ്ഝവചനാ ബുദ്ധാ, അമോഘവചനാ ജിനാ;
‘‘Advejjhavacanā buddhā, amoghavacanā jinā;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹം.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
൧൧൦.
110.
‘‘യഥാ ഖിത്തം നഭേ ലേഡ്ഡു, ധുവം പതതി ഭൂമിയം;
‘‘Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu, dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ;
തഥേവ ബുദ്ധസേട്ഠാനം, വചനം ധുവസസ്സതം;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹം.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
൧൧൧.
111.
‘‘യഥാപി സബ്ബസത്താനം, മരണം ധുവസസ്സതം;
‘‘Yathāpi sabbasattānaṃ, maraṇaṃ dhuvasassataṃ;
തഥേവ ബുദ്ധസേട്ഠാനം, വചനം ധുവസസ്സതം;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹം.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
൧൧൨.
112.
‘‘യഥാ രത്തിക്ഖയേ പത്തേ, സൂരിയുഗ്ഗമനം ധുവം;
‘‘Yathā rattikkhaye patte, sūriyuggamanaṃ dhuvaṃ;
തഥേവ ബുദ്ധസേട്ഠാനം, വചനം ധുവസസ്സതം;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹം.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
൧൧൩.
113.
‘‘യഥാ നിക്ഖന്തസയനസ്സ, സീഹസ്സ നദനം ധുവം;
‘‘Yathā nikkhantasayanassa, sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ;
തഥേവ ബുദ്ധസേട്ഠാനം, വചനം ധുവസസ്സതം;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹം.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmahaṃ.
൧൧൪.
114.
‘‘യഥാ ആപന്നസത്താനം, ഭാരമോരോപനം ധുവം;
‘‘Yathā āpannasattānaṃ, bhāramoropanaṃ dhuvaṃ;
തഥേവ ബുദ്ധസേട്ഠാനം, വചനം ധുവസസ്സതം;
Tatheva buddhaseṭṭhānaṃ, vacanaṃ dhuvasassataṃ;
വിതഥം നത്ഥി ബുദ്ധാനം, ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹ’’ന്തി.
Vitathaṃ natthi buddhānaṃ, dhuvaṃ buddho bhavāmaha’’nti.
തത്ഥ ബുദ്ധസ്സ വചനം സുത്വാ, ദസസഹസ്സീ ന ചൂഭയന്തി ദീപങ്കരസമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ ച ദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാനഞ്ച വചനം സുത്വാ. ഉഭയന്തി ഉഭയേസം, സാമിഅത്ഥേ പച്ചത്തവചനം, ഉഭയവചനം വാ. ഏവം ചിന്തേസഹന്തി ഏവം ചിന്തേസിം അഹം.
Tattha buddhassa vacanaṃ sutvā, dasasahassī na cūbhayanti dīpaṅkarasammāsambuddhassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānañca vacanaṃ sutvā. Ubhayanti ubhayesaṃ, sāmiatthe paccattavacanaṃ, ubhayavacanaṃ vā. Evaṃ cintesahanti evaṃ cintesiṃ ahaṃ.
അദ്വേജ്ഝവചനാതി ദ്വേധാ അപ്പവത്തവചനാ, ഏകംസവചനാതി അത്ഥോ. ‘‘അച്ഛിദ്ദവചനാ’’തിപി പാഠോ, തസ്സ നിദ്ദോസവചനാതി അത്ഥോ. അമോഘവചനാതി അവിതഥവചനാ. വിതഥന്തി വിതഥവചനം നത്ഥീതി അത്ഥോ. ധുവം ബുദ്ധോ ഭവാമഹന്തി അഹം ഏകംസേനേവ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീതി നിയതവസേന അവസ്സമ്ഭാവിവസേന ച വത്തമാനവചനം കതന്തി വേദിതബ്ബം.
Advejjhavacanāti dvedhā appavattavacanā, ekaṃsavacanāti attho. ‘‘Acchiddavacanā’’tipi pāṭho, tassa niddosavacanāti attho. Amoghavacanāti avitathavacanā. Vitathanti vitathavacanaṃ natthīti attho. Dhuvaṃ buddho bhavāmahanti ahaṃ ekaṃseneva buddho bhavissāmīti niyatavasena avassambhāvivasena ca vattamānavacanaṃ katanti veditabbaṃ.
സൂരിയുഗ്ഗമനന്തി സൂരിയസ്സ ഉദയനം, അയമേവ വാ പാഠോ. ധുവസസ്സതന്തി ഏകംസഭാവീ ചേവ സസ്സതഞ്ച. നിക്ഖന്തസയനസ്സാതി സയനതോ നിക്ഖന്തസ്സ. ആപന്നസത്താനന്തി ഗരുഗബ്ഭാനം, ഗബ്ഭിനീനന്തി അത്ഥോ. ഭാരമോരോപനന്തി ഭാരഓരോപനം, ഗബ്ഭസ്സ ഓരോപനന്തി അത്ഥോ. മ-കാരോ പദസന്ധികരോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Sūriyuggamananti sūriyassa udayanaṃ, ayameva vā pāṭho. Dhuvasassatanti ekaṃsabhāvī ceva sassatañca. Nikkhantasayanassāti sayanato nikkhantassa. Āpannasattānanti garugabbhānaṃ, gabbhinīnanti attho. Bhāramoropananti bhāraoropanaṃ, gabbhassa oropananti attho. Ma-kāro padasandhikaro. Sesametthāpi uttānamevāti.
‘‘സ്വാഹം അദ്ധാ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീ’’തി ഏവം കതസന്നിട്ഠാനോ ബുദ്ധകാരകേ ധമ്മേ ഉപധാരേതും – ‘‘കഹം നു ഖോ ബുദ്ധകാരകാ ധമ്മാ’’തി, ഉദ്ധം അധോ ദിസാസു വിദിസാസൂതി അനുക്കമേന സകലം ധമ്മധാതും വിചിനന്തോ പുബ്ബേ പോരാണകേഹി ബോധിസത്തേഹി ആസേവിതനിസേവിതം പഠമം ദാനപാരമിം ദിസ്വാ ഏവം അത്താനം ഓവദി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ പഠമം ദാനപാരമിം പൂരേയ്യാസി. യഥാ ഹി നികുജ്ജിതോ ഉദകകുമ്ഭോ നിസ്സേസം കത്വാ ഉദകം വമതിയേവ ന പച്ചാഹരതി, ഏവമേവ ധനം വാ യസം വാ പുത്തദാരം വാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗം വാ അനോലോകേത്വാ സബ്ബത്ഥ യാചകാനം സബ്ബം ഇച്ഛിതിച്ഛിതം നിസ്സേസം കത്വാ ദദമാനോ ബോധിമൂലേ നിസീദിത്വാ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി പഠമം ദാനപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
‘‘Svāhaṃ addhā buddho bhavissāmī’’ti evaṃ katasanniṭṭhāno buddhakārake dhamme upadhāretuṃ – ‘‘kahaṃ nu kho buddhakārakā dhammā’’ti, uddhaṃ adho disāsu vidisāsūti anukkamena sakalaṃ dhammadhātuṃ vicinanto pubbe porāṇakehi bodhisattehi āsevitanisevitaṃ paṭhamaṃ dānapāramiṃ disvā evaṃ attānaṃ ovadi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paṭhamaṃ dānapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā hi nikujjito udakakumbho nissesaṃ katvā udakaṃ vamatiyeva na paccāharati, evameva dhanaṃ vā yasaṃ vā puttadāraṃ vā aṅgapaccaṅgaṃ vā anoloketvā sabbattha yācakānaṃ sabbaṃ icchiticchitaṃ nissesaṃ katvā dadamāno bodhimūle nisīditvā buddho bhavissasī’’ti paṭhamaṃ dānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൧൫.
115.
‘‘ഹന്ദ ബുദ്ധകരേ ധമ്മേ, വിചിനാമി ഇതോ ചിതോ;
‘‘Handa buddhakare dhamme, vicināmi ito cito;
ഉദ്ധം അധോ ദസ ദിസാ, യാവതാ ധമ്മധാതുയാ.
Uddhaṃ adho dasa disā, yāvatā dhammadhātuyā.
൧൧൬.
116.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, പഠമം ദാനപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, paṭhamaṃ dānapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, അനുചിണ്ണം മഹാപഥം.
Pubbakehi mahesīhi, anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.
൧൧൭.
117.
‘‘ഇമം ത്വം പഠമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
ദാനപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Dānapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൧൮.
118.
‘‘യഥാപി കുമ്ഭോ സമ്പുണ്ണോ, യസ്സ കസ്സചി അധോ കതോ;
‘‘Yathāpi kumbho sampuṇṇo, yassa kassaci adho kato;
വമതേവുദകം നിസ്സേസം, ന തത്ഥ പരിരക്ഖതി.
Vamatevudakaṃ nissesaṃ, na tattha parirakkhati.
൧൧൯.
119.
‘‘തഥേവ യാചകേ ദിസ്വാ, ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമേ;
‘‘Tatheva yācake disvā, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
ദദാഹി ദാനം നിസ്സേസം, കുമ്ഭോ വിയ അധോ കതോ’’തി.
Dadāhi dānaṃ nissesaṃ, kumbho viya adho kato’’ti.
തത്ഥ ഹന്ദാതി വവസ്സഗ്ഗത്ഥേ നിപാതോ. ബുദ്ധകരേ ധമ്മേതി ബുദ്ധത്തകരേ ധമ്മേ. ബുദ്ധത്തകരാ നാമ ധമ്മാ ദാനപാരമിതാദയോ ദസ ധമ്മാ. വിചിനാമീതി വിചിനിസ്സാമി, വീമംസിസ്സാമി ഉപപരിക്ഖിസ്സാമീതി അത്ഥോ. ഇതോ ചിതോതി ഇതോ ഇതോ, അയമേവ വാ പാഠോ. തത്ഥ തത്ഥ വിചിനാമീതി അത്ഥോ. ഉദ്ധന്തി ദേവലോകേ. അധോതി മനുസ്സലോകേ. ദസ ദിസാതി ദസസു ദിസാസു; കത്ഥ നു ഖോ തേ ബുദ്ധകാരകധമ്മാ ഉദ്ധം അധോ തിരിയം ദിസാസു വിദിസാസൂതി അധിപ്പായോ. യാവതാ ധമ്മധാതുയാതി ഏത്ഥ യാവതാതി പരിച്ഛേദവചനം. ധമ്മധാതുയാതി സഭാവധമ്മസ്സ, പവത്തനീതി വചനസേസോ ദട്ഠബ്ബോ. കിം വുത്തം ഹോതി? യാവതികാ സഭാവധമ്മാനം കാമരൂപാരൂപധമ്മാനം പവത്തി, താവതികം വിചിനിസ്സാമീതി വുത്തം ഹോതി.
Tattha handāti vavassaggatthe nipāto. Buddhakare dhammeti buddhattakare dhamme. Buddhattakarā nāma dhammā dānapāramitādayo dasa dhammā. Vicināmīti vicinissāmi, vīmaṃsissāmi upaparikkhissāmīti attho. Ito citoti ito ito, ayameva vā pāṭho. Tattha tattha vicināmīti attho. Uddhanti devaloke. Adhoti manussaloke. Dasa disāti dasasu disāsu; kattha nu kho te buddhakārakadhammā uddhaṃ adho tiriyaṃ disāsu vidisāsūti adhippāyo. Yāvatā dhammadhātuyāti ettha yāvatāti paricchedavacanaṃ. Dhammadhātuyāti sabhāvadhammassa, pavattanīti vacanaseso daṭṭhabbo. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yāvatikā sabhāvadhammānaṃ kāmarūpārūpadhammānaṃ pavatti, tāvatikaṃ vicinissāmīti vuttaṃ hoti.
വിചിനന്തോതി വീമംസന്തോ ഉപപരിക്ഖന്തോ. പുബ്ബകേഹീതി പോരാണേഹി ബോധിസത്തേഹി. അനുചിണ്ണന്തി അജ്ഝാചിണ്ണം ആസേവിതം. സമാദിയാതി സമാദിയനം കരോഹി, അജ്ജ പട്ഠായ അയം പഠമം ദാനപാരമീ പൂരേതബ്ബാ മയാതി ഏവം സമാദിയാതി അത്ഥോ. ദാനപാരമിതം ഗച്ഛാതി ദാനപാരമിം ഗച്ഛ, പൂരയാതി അത്ഥോ. യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസീതി ബോധിമൂലമുപഗന്ത്വാ അനുത്തരം സമ്മാസമ്ബോധിം പത്തും ഇച്ഛസി ചേ. യസ്സ കസ്സചീതി ഉദകസ്സ വാ ഖീരസ്സ വാ യസ്സ കസ്സചി സമ്പുണ്ണോ. സമ്പുണ്ണസദ്ദയോഗേ സതി സാമിവചനം ഇച്ഛന്തി സദ്ദവിദൂ. കരണത്ഥേ വാ സാമിവചനം, യേന കേനചീതി അത്ഥോ. അധോ കതോതി ഹേട്ഠാമുഖീകതോ. ന തത്ഥ പരിരക്ഖതീതി തസ്മിം വമനേ ന പരിരക്ഖതി, നിസ്സേസം ഉദകം വമതേവാതി അത്ഥോ. ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമേതി ഹീനമജ്ഝിമപണീതേ. മ-കാരോ പദസന്ധികരോ. കുമ്ഭോ വിയ അധോ കതോതി ഹേട്ഠാമുഖീകതോ വിയ കുമ്ഭോ. യാചകേ ഉപഗതേ ദിസ്വാ – ‘‘ത്വം, സുമേധ, അത്തനോ അനവസേസേത്വാ സബ്ബധനപരിച്ചാഗേന ദാനപാരമിം, അങ്ഗപരിച്ചാഗേന ഉപപാരമിം, ജീവിതപരിച്ചാഗേന പരമത്ഥപാരമിഞ്ച പൂരേഹീ’’തി ഏവം അത്തനാവ അത്താനം ഓവദി.
Vicinantoti vīmaṃsanto upaparikkhanto. Pubbakehīti porāṇehi bodhisattehi. Anuciṇṇanti ajjhāciṇṇaṃ āsevitaṃ. Samādiyāti samādiyanaṃ karohi, ajja paṭṭhāya ayaṃ paṭhamaṃ dānapāramī pūretabbā mayāti evaṃ samādiyāti attho. Dānapāramitaṃ gacchāti dānapāramiṃ gaccha, pūrayāti attho. Yadibodhiṃ pattumicchasīti bodhimūlamupagantvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ pattuṃ icchasi ce. Yassa kassacīti udakassa vā khīrassa vā yassa kassaci sampuṇṇo. Sampuṇṇasaddayoge sati sāmivacanaṃ icchanti saddavidū. Karaṇatthe vā sāmivacanaṃ, yena kenacīti attho. Adho katoti heṭṭhāmukhīkato. Na tattha parirakkhatīti tasmiṃ vamane na parirakkhati, nissesaṃ udakaṃ vamatevāti attho. Hīnamukkaṭṭhamajjhimeti hīnamajjhimapaṇīte. Ma-kāro padasandhikaro. Kumbho viya adho katoti heṭṭhāmukhīkato viya kumbho. Yācake upagate disvā – ‘‘tvaṃ, sumedha, attano anavasesetvā sabbadhanapariccāgena dānapāramiṃ, aṅgapariccāgena upapāramiṃ, jīvitapariccāgena paramatthapāramiñca pūrehī’’ti evaṃ attanāva attānaṃ ovadi.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകേഹി ധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ ദുതിയം സീലപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ സീലപാരമിം പൂരേയ്യാസി. യഥാ ചമരീ മിഗോ നാമ ജീവിതമ്പി അനോലോകേത്വാ അത്തനോ വാലമേവ രക്ഖതി, ഏവം ത്വമ്പി ഇതോ പട്ഠായ ജീവിതമ്പി അനോലോകേത്വാ സീലമേവ രക്ഖന്തോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി ദുതിയം സീലപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakehi dhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dutiyaṃ sīlapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya sīlapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā camarī migo nāma jīvitampi anoloketvā attano vālameva rakkhati, evaṃ tvampi ito paṭṭhāya jīvitampi anoloketvā sīlameva rakkhanto buddho bhavissasī’’ti dutiyaṃ sīlapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൨൦.
120.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൨൧.
121.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, ദുതിയം സീലപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dutiyaṃ sīlapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൨൨.
122.
‘‘ഇമം ത്വം ദുതിയം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
സീലപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Sīlapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൨൩.
123.
‘‘യഥാപി ചമരീ വാലം, കിസ്മിഞ്ചി പടിലഗ്ഗിതം;
‘‘Yathāpi camarī vālaṃ, kismiñci paṭilaggitaṃ;
ഉപേതി മരണം തത്ഥ, ന വികോപേതി വാലധിം.
Upeti maraṇaṃ tattha, na vikopeti vāladhiṃ.
൧൨൪.
124.
‘‘തഥേവ ത്വം ചതൂസു ഭൂമീസു, സീലാനി പരിപൂരയ;
‘‘Tatheva tvaṃ catūsu bhūmīsu, sīlāni paripūraya;
പരിരക്ഖ സബ്ബദാ സീലം, ചമരീ വിയ വാലധി’’ന്തി.
Parirakkha sabbadā sīlaṃ, camarī viya vāladhi’’nti.
തത്ഥ ന ഹേതേതി ന ഹി ഏതേയേവ. ബോധിപാചനാതി മഗ്ഗപരിപാചനാ സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണപരിപാചനാ വാ. ദുതിയം സീലപാരമിന്തി സീലം നാമ സബ്ബേസം കുസലധമ്മാനം പതിട്ഠാ, സീലേ പതിട്ഠിതോ കുസലധമ്മേഹി ന പരിഹായതി, സബ്ബേപി ലോകിയലോകുത്തരഗുണേ പടിലഭതി. തസ്മാ സീലപാരമീ പൂരേതബ്ബാതി ദുതിയം സീലപാരമിം അദ്ദക്ഖിന്തി അത്ഥോ.
Tattha na heteti na hi eteyeva. Bodhipācanāti maggaparipācanā sabbaññutaññāṇaparipācanā vā. Dutiyaṃsīlapāraminti sīlaṃ nāma sabbesaṃ kusaladhammānaṃ patiṭṭhā, sīle patiṭṭhito kusaladhammehi na parihāyati, sabbepi lokiyalokuttaraguṇe paṭilabhati. Tasmā sīlapāramī pūretabbāti dutiyaṃ sīlapāramiṃ addakkhinti attho.
ആസേവിതനിസേവിതന്തി ഭാവിതഞ്ചേവ ബഹുലീകതഞ്ച. ചമരീതി ചമരീ മിഗോ. കിസ്മിഞ്ചീതി യത്ഥ കത്ഥചി രുക്ഖലതാകണ്ടകാദീസു അഞ്ഞതരസ്മിം. പടിലഗ്ഗിതന്തി പടിവിലഗ്ഗിതം. തത്ഥാതി യത്ഥ വിലഗ്ഗിതം, തത്ഥേവ ഠത്വാ മരണം ഉപഗച്ഛതി. ന വികോപേതീതി ന ഛിന്ദതി. വാലധിന്തി വാലം ഛിന്ദിത്വാ ന ഗച്ഛതി, തത്ഥേവ മരണം ഉപേതീതി അത്ഥോ.
Āsevitanisevitanti bhāvitañceva bahulīkatañca. Camarīti camarī migo. Kismiñcīti yattha katthaci rukkhalatākaṇṭakādīsu aññatarasmiṃ. Paṭilaggitanti paṭivilaggitaṃ. Tatthāti yattha vilaggitaṃ, tattheva ṭhatvā maraṇaṃ upagacchati. Na vikopetīti na chindati. Vāladhinti vālaṃ chinditvā na gacchati, tattheva maraṇaṃ upetīti attho.
ചതൂസു ഭൂമീസു സീലാനീതി ചതൂസു ഠാനേസു വിഭത്തസീലാനി, പാതിമോക്ഖസംവരഇന്ദ്രിയസംവരആജീവപാരിസുദ്ധിപച്ചയസന്നിസ്സിതവസേനാതി അത്ഥോ. ഭൂമിവസേന പന ദ്വീസുയേവ ഭൂമീസു പരിയാപന്നം തമ്പി ചതുസീലമേവാതി. പരിപൂരയാതി ഖണ്ഡഛിദ്ദസബലാദിഅഭാവേന പരിപൂരയ. സബ്ബദാതി സബ്ബകാലം. ചമരീ വിയാതി ചമരീ മിഗോ വിയ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
Catūsubhūmīsu sīlānīti catūsu ṭhānesu vibhattasīlāni, pātimokkhasaṃvaraindriyasaṃvaraājīvapārisuddhipaccayasannissitavasenāti attho. Bhūmivasena pana dvīsuyeva bhūmīsu pariyāpannaṃ tampi catusīlamevāti. Paripūrayāti khaṇḍachiddasabalādiabhāvena paripūraya. Sabbadāti sabbakālaṃ. Camarī viyāti camarī migo viya. Sesametthāpi uttānatthamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകേഹി ധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ തതിയം നേക്ഖമ്മപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ നേക്ഖമ്മപാരമിമ്പി പൂരേയ്യാസി. യഥാപി സുചിരം ബന്ധനാഗാരേ വസമാനോ പുരിസോ ന തത്ഥ സിനേഹം കരോതി, അഥ ഖോ ഉക്കണ്ഠിതോ അവസിതുകാമോ ഹോതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സബ്ബഭവേ ബന്ധനാഗാരസദിസേ കത്വാ പസ്സ, സബ്ബഭവേഹി ഉക്കണ്ഠിതോ മുച്ചിതുകാമോ ഹുത്വാ നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോവ ഹോതി, ഏവം ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി തതിയം നേക്ഖമ്മപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakehi dhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya nekkhammapāramimpi pūreyyāsi. Yathāpi suciraṃ bandhanāgāre vasamāno puriso na tattha sinehaṃ karoti, atha kho ukkaṇṭhito avasitukāmo hoti, evameva tvampi sabbabhave bandhanāgārasadise katvā passa, sabbabhavehi ukkaṇṭhito muccitukāmo hutvā nekkhammābhimukhova hoti, evaṃ buddho bhavissasī’’ti tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൨൫.
125.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൨൬.
126.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, തതിയം നേക്ഖമ്മപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൨൭.
127.
‘‘ഇമം ത്വം തതിയം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
നേക്ഖമ്മപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Nekkhammapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൨൮.
128.
‘‘യഥാ അന്ദുഘരേ പുരിസോ, ചിരവുട്ഠോ ദുഖട്ടിതോ;
‘‘Yathā andughare puriso, ciravuṭṭho dukhaṭṭito;
ന തത്ഥ രാഗം ജനേതി, മുത്തിംയേവ ഗവേസതി.
Na tattha rāgaṃ janeti, muttiṃyeva gavesati.
൧൨൯.
129.
‘‘തഥേവ ത്വം സബ്ബഭവേ, പസ്സ അന്ദുഘരേ വിയ;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, passa andughare viya;
നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോ ഹോതി, ഭവതോ പരിമുത്തിയാ’’തി.
Nekkhammābhimukho hoti, bhavato parimuttiyā’’ti.
തത്ഥ അന്ദുഘരേതി ബന്ധനാഗാരേ. ചിരവുട്ഠോതി ചിരകാലം വുട്ഠോ. ദുഖട്ടിതോതി ദുക്ഖപീളിതോ. ന തത്ഥ രാഗം ജനേതീതി തത്ഥ അന്ദുഘരേ രാഗം സിനേഹം ന ജനേതി ന ഉപ്പാദേതി. ‘‘ഇമം അന്ദുഘരം മുഞ്ചിത്വാ നാഹം അഞ്ഞത്ഥ ഗമിസ്സാമീ’’തി ഏവം തത്ഥ രാഗം ന ജനേതി, കിന്തു മുത്തിംയേവ മോക്ഖമേവ ഗവേസതീതി അധിപ്പായോ. നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോതി നിക്ഖമനാഭിമുഖോ ഹോതി. ഭവതോതി സബ്ബഭവേഹി. പരിമുത്തിയാതി പരിമോചനത്ഥായ. നേക്ഖമ്മാഭിമുഖോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തിപി പാഠോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനത്ഥമേവാതി.
Tattha andughareti bandhanāgāre. Ciravuṭṭhoti cirakālaṃ vuṭṭho. Dukhaṭṭitoti dukkhapīḷito. Natattha rāgaṃ janetīti tattha andughare rāgaṃ sinehaṃ na janeti na uppādeti. ‘‘Imaṃ andugharaṃ muñcitvā nāhaṃ aññattha gamissāmī’’ti evaṃ tattha rāgaṃ na janeti, kintu muttiṃyeva mokkhameva gavesatīti adhippāyo. Nekkhammābhimukhoti nikkhamanābhimukho hoti. Bhavatoti sabbabhavehi. Parimuttiyāti parimocanatthāya. Nekkhammābhimukho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’tipi pāṭho. Sesamettha uttānatthamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ ചതുത്ഥം പഞ്ഞാപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ പഞ്ഞാപാരമിമ്പി പൂരേയ്യാസി. ഹീനമജ്ഝിമുക്കട്ഠേസു കഞ്ചി അവജ്ജേത്വാ സബ്ബേപി പണ്ഡിതേ ഉപസങ്കമിത്വാ പഞ്ഹം പുച്ഛേയ്യാസി. യഥാപി പിണ്ഡചാരികോ ഭിക്ഖു ഹീനാദിഭേദേസു കുലേസു കിഞ്ചി കുലം അവിവജ്ജേത്വാ പടിപാടിയാ പിണ്ഡായ ചരന്തോ ഖിപ്പം യാപനമത്തം ലഭതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സബ്ബേ പണ്ഡിതേ ഉപസങ്കമിത്വാ പുച്ഛന്തോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി ചതുത്ഥം പഞ്ഞാപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato catutthaṃ paññāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya paññāpāramimpi pūreyyāsi. Hīnamajjhimukkaṭṭhesu kañci avajjetvā sabbepi paṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ puccheyyāsi. Yathāpi piṇḍacāriko bhikkhu hīnādibhedesu kulesu kiñci kulaṃ avivajjetvā paṭipāṭiyā piṇḍāya caranto khippaṃ yāpanamattaṃ labhati, evameva tvampi sabbe paṇḍite upasaṅkamitvā pucchanto buddho bhavissasī’’ti catutthaṃ paññāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൩൦.
130.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൩൧.
131.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, ചതുത്ഥം പഞ്ഞാപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, catutthaṃ paññāpāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൩൨.
132.
‘‘ഇമം ത്വം ചതുത്ഥം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
പഞ്ഞാപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Paññāpāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൩൩.
133.
‘‘യഥാ ഹി ഭിക്ഖു ഭിക്ഖന്തോ, ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമേ;
‘‘Yathā hi bhikkhu bhikkhanto, hīnamukkaṭṭhamajjhime;
കുലാനി ന വിവജ്ജേന്തോ, ഏവം ലഭതി യാപനം.
Kulāni na vivajjento, evaṃ labhati yāpanaṃ.
൧൩൪.
134.
‘‘തഥേവ ത്വം സബ്ബകാലം, പരിപുച്ഛം ബുധം ജനം;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbakālaṃ, paripucchaṃ budhaṃ janaṃ;
പഞ്ഞായ പാരമിം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Paññāya pāramiṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ ഭിക്ഖന്തോതി പിണ്ഡായ ചരന്തോ. ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമേതി ഹീനമുക്കട്ഠമജ്ഝിമാനി കുലാനീതി അത്ഥോ. ലിങ്ഗവിപരിയാസോ കതോ. ന വിവജ്ജേന്തോതി ന പരിഹരന്തോ, ഘരപടിപാടിം മുഞ്ചിത്വാ ചരന്തോ വിവജ്ജേതി നാമ, ഏവമകത്വാതി അത്ഥോ. യാപനന്തി യാപനമത്തം പാണധാരണം ആഹാരം ലഭതീതി അത്ഥോ. പരിപുച്ഛന്തി – ‘‘കിം, ഭന്തേ, കുസലം, കിം അകുസലം; കിം സാവജ്ജം, കിം അനവജ്ജ’’ന്തിആദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൩.൮൪, ൨൧൬) നയേന തത്ഥ തത്ഥ അഭിഞ്ഞാതേ പണ്ഡിതേ ജനേ ഉപസങ്കമിത്വാ പരിപുച്ഛന്തോതി അത്ഥോ. ബുധം ജനന്തി പണ്ഡിതം ജനം. ‘‘ബുധേ ജനേ’’തിപി പാഠോ. പഞ്ഞായ പാരമിന്തി പഞ്ഞായ പാരം. ‘‘പഞ്ഞാപാരമിതം ഗന്ത്വാ’’തിപി പാഠോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Tattha bhikkhantoti piṇḍāya caranto. Hīnamukkaṭṭhamajjhimeti hīnamukkaṭṭhamajjhimāni kulānīti attho. Liṅgavipariyāso kato. Na vivajjentoti na pariharanto, gharapaṭipāṭiṃ muñcitvā caranto vivajjeti nāma, evamakatvāti attho. Yāpananti yāpanamattaṃ pāṇadhāraṇaṃ āhāraṃ labhatīti attho. Paripucchanti – ‘‘kiṃ, bhante, kusalaṃ, kiṃ akusalaṃ; kiṃ sāvajjaṃ, kiṃ anavajja’’ntiādinā (dī. ni. 3.84, 216) nayena tattha tattha abhiññāte paṇḍite jane upasaṅkamitvā paripucchantoti attho. Budhaṃ jananti paṇḍitaṃ janaṃ. ‘‘Budhe jane’’tipi pāṭho. Paññāya pāraminti paññāya pāraṃ. ‘‘Paññāpāramitaṃ gantvā’’tipi pāṭho. Sesametthāpi uttānamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ പഞ്ചമം വീരിയപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ വീരിയപാരമിമ്പി പൂരേയ്യാസി. യഥാപി സീഹോ മിഗരാജാ സബ്ബഇരിയാപഥേസു ദള്ഹവീരിയോ ഹോതി, ഏവം ത്വമ്പി സബ്ബഭവേസു സബ്ബഇരിയാപഥേസു ദള്ഹവീരിയോ അനോലീനവീരിയോ സമാനോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി പഞ്ചമം വീരിയപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato pañcamaṃ vīriyapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya vīriyapāramimpi pūreyyāsi. Yathāpi sīho migarājā sabbairiyāpathesu daḷhavīriyo hoti, evaṃ tvampi sabbabhavesu sabbairiyāpathesu daḷhavīriyo anolīnavīriyo samāno buddho bhavissasī’’ti pañcamaṃ vīriyapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൩൫.
135.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൩൬.
136.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, പഞ്ചമം വീരിയപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, pañcamaṃ vīriyapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൩൭.
137.
‘‘ഇമം ത്വം പഞ്ചമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
വീരിയപാരമിതം ഗച്ഛ, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Vīriyapāramitaṃ gaccha, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൩൮.
138.
‘‘യഥാപി സീഹോ മിഗരാജാ, നിസജ്ജട്ഠാനചങ്കമേ;
‘‘Yathāpi sīho migarājā, nisajjaṭṭhānacaṅkame;
അലീനവീരിയോ ഹോതി, പഗ്ഗഹിതമനോ സദാ.
Alīnavīriyo hoti, paggahitamano sadā.
൧൩൯.
139.
‘‘തഥേവ ത്വം സബ്ബഭവേ, പഗ്ഗണ്ഹ വീരിയം ദള്ഹം;
‘‘Tatheva tvaṃ sabbabhave, paggaṇha vīriyaṃ daḷhaṃ;
വീരിയപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Vīriyapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ അലീനവീരിയോതി അനോലീനവീരിയോ. സബ്ബഭവേതി ജാതജാതഭവേ, സബ്ബേസു ഭവേസൂതി അത്ഥോ. ആരദ്ധവീരിയോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീതിപി പാഠോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Tattha alīnavīriyoti anolīnavīriyo. Sabbabhaveti jātajātabhave, sabbesu bhavesūti attho. Āraddhavīriyo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasītipi pāṭho. Sesametthāpi uttānamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ ഛട്ഠമം ഖന്തിപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ ഖന്തിപാരമിം പരിപൂരേയ്യാസി, സമ്മാനനേപി അവമാനനേപി ഖമോവ ഭവേയ്യാസി. യഥാ ഹി പഥവിയം നാമ സുചിമ്പി പക്ഖിപന്തി അസുചിമ്പി, ന ച തേന പഥവീ സിനേഹം വാ പടിഘം വാ കരോതി, ഖമതി സഹതി അധിവാസേതിയേവ, ഏവമേവ ത്വമ്പി സബ്ബേസം സമ്മാനനാവമാനനേസു ഖമോ സമാനോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി ഛട്ഠമം ഖന്തിപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya khantipāramiṃ paripūreyyāsi, sammānanepi avamānanepi khamova bhaveyyāsi. Yathā hi pathaviyaṃ nāma sucimpi pakkhipanti asucimpi, na ca tena pathavī sinehaṃ vā paṭighaṃ vā karoti, khamati sahati adhivāsetiyeva, evameva tvampi sabbesaṃ sammānanāvamānanesu khamo samāno buddho bhavissasī’’ti chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൪൦.
140.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൪൧.
141.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, ഛട്ഠമം ഖന്തിപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൪൨.
142.
‘‘ഇമം ത്വം ഛട്ഠമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
തത്ഥ അദ്വേജ്ഝമാനസോ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസി.
Tattha advejjhamānaso, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
൧൪൩.
143.
‘‘യഥാപി പഥവീ നാമ, സുചിമ്പി അസുചിമ്പി ച;
‘‘Yathāpi pathavī nāma, sucimpi asucimpi ca;
സബ്ബം സഹതി നിക്ഖേപം, ന കരോതി പടിഘം തയാ.
Sabbaṃ sahati nikkhepaṃ, na karoti paṭighaṃ tayā.
൧൪൪.
144.
‘‘തഥേവ ത്വമ്പി സബ്ബേസം, സമ്മാനാവമാനക്ഖമോ;
‘‘Tatheva tvampi sabbesaṃ, sammānāvamānakkhamo;
ഖന്തിപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Khantipāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ തത്ഥാതി തസ്സം ഖന്തിപാരമിയം. അദ്വേജ്ഝമാനസോതി ഏകംസമാനസോ. സുചിമ്പീതി ചന്ദനകുങ്കുമഗന്ധമാലാദിസുചിമ്പി. അസുചിമ്പീതി അഹികുക്കുരമനുസ്സകുണപഗൂഥമുത്തഖേളസിങ്ഘാണികാദിഅസുചിമ്പി. സഹതീതി ഖമതി, അധിവാസേതി. നിക്ഖേപന്തി നിക്ഖിത്തം. പടിഘന്തി കോധം. തയാതി തായ വുത്തിയാ, തായ നിക്ഖിത്തതായ വാ. ‘‘പടിഘം ദയ’’ന്തിപി പാഠോ, തസ്സ തേന നിക്ഖേപേന പടിഘാനുരോധം ന കരോതീതി അത്ഥോ. സമ്മാനാവമാനക്ഖമോതി സബ്ബേസം സമ്മാനനാവമാനനസഹോ ത്വമ്പി ഭവാതി അത്ഥോ. ‘‘തഥേവ ത്വമ്പി സബ്ബഭവേ, സമ്മാനനവിമാനക്ഖമോ’’തിപി പഠന്തി. ‘‘ഖന്തിയാ പാരമിം ഗന്ത്വാ’’തിപി പാഠോ, തസ്സാ ഖന്തിയാ പാരമിപൂരണവസേന ഗന്ത്വാതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി. ഇതോ പരം ഏത്തകമ്പി അവത്വാ യത്ഥ യത്ഥ വിസേസോ അത്ഥി, തം തമേവ വത്വാ പാഠന്തരം ദസ്സേത്വാ ഗമിസ്സാമാതി.
Tattha tatthāti tassaṃ khantipāramiyaṃ. Advejjhamānasoti ekaṃsamānaso. Sucimpīti candanakuṅkumagandhamālādisucimpi. Asucimpīti ahikukkuramanussakuṇapagūthamuttakheḷasiṅghāṇikādiasucimpi. Sahatīti khamati, adhivāseti. Nikkhepanti nikkhittaṃ. Paṭighanti kodhaṃ. Tayāti tāya vuttiyā, tāya nikkhittatāya vā. ‘‘Paṭighaṃ daya’’ntipi pāṭho, tassa tena nikkhepena paṭighānurodhaṃ na karotīti attho. Sammānāvamānakkhamoti sabbesaṃ sammānanāvamānanasaho tvampi bhavāti attho. ‘‘Tatheva tvampi sabbabhave, sammānanavimānakkhamo’’tipi paṭhanti. ‘‘Khantiyā pāramiṃ gantvā’’tipi pāṭho, tassā khantiyā pāramipūraṇavasena gantvāti attho. Sesametthāpi uttānamevāti. Ito paraṃ ettakampi avatvā yattha yattha viseso atthi, taṃ tameva vatvā pāṭhantaraṃ dassetvā gamissāmāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ സത്തമം സച്ചപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ സച്ചപാരമിമ്പി പൂരേയ്യാസി, അസനിയാ മത്ഥകേ പതമാനായപി ധനാദീനം അത്ഥായ ഛന്ദാദീനം വസേന സമ്പജാനമുസാവാദം നാമ മാ ഭാസി. യഥാപി ഓസധീതാരകാ നാമ സബ്ബഉതൂസു അത്തനോ ഗമനവീഥിം വിജഹിത്വാ അഞ്ഞായ വീഥിയാ ന ഗച്ഛതി, സകവീഥിയാവ ഗച്ഛതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സച്ചം പഹായ മുസാവാദം നാമ അവദന്തോയേവ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി സത്തമം സച്ചപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato sattamaṃ saccapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya saccapāramimpi pūreyyāsi, asaniyā matthake patamānāyapi dhanādīnaṃ atthāya chandādīnaṃ vasena sampajānamusāvādaṃ nāma mā bhāsi. Yathāpi osadhītārakā nāma sabbautūsu attano gamanavīthiṃ vijahitvā aññāya vīthiyā na gacchati, sakavīthiyāva gacchati, evameva tvampi saccaṃ pahāya musāvādaṃ nāma avadantoyeva buddho bhavissasī’’ti sattamaṃ saccapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൪൫.
145.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൪൬.
146.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, സത്തമം സച്ചപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, sattamaṃ saccapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൪൭.
147.
‘‘ഇമം ത്വം സത്തമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
തത്ഥ അദ്വേജ്ഝവചനോ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസി.
Tattha advejjhavacano, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
൧൪൮.
148.
‘‘യഥാപി ഓസധീ നാമ, തുലാഭൂതാ സദേവകേ;
‘‘Yathāpi osadhī nāma, tulābhūtā sadevake;
സമയേ ഉതുവസ്സേ വാ, ന വോക്കമതി വീഥിതോ.
Samaye utuvasse vā, na vokkamati vīthito.
൧൪൯.
149.
‘‘തഥേവ ത്വമ്പി സച്ചേസു, മാ വോക്കമ ഹി വീഥിതോ;
‘‘Tatheva tvampi saccesu, mā vokkama hi vīthito;
സച്ചപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Saccapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ തത്ഥാതി സച്ചപാരമിയം. അദ്വേജ്ഝവചനോതി അവിതഥവചനോ. ഓസധീ നാമാതി ഓസധീതാരകാ, ഓസധഗഹണേ ഓസധീതാരകം ഉദിതം ദിസ്വാ ഓസധം ഗണ്ഹന്തി. തസ്മാ ‘‘ഓസധീതാരകാ’’തി വുച്ചതി. തുലാഭൂതാതി പമാണഭൂതാ. സദേവകേതി സദേവകസ്സ ലോകസ്സ. സമയേതി വസ്സസമയേ. ഉതുവസ്സേതി ഹേമന്തഗിമ്ഹേസു. ‘‘സമയേ ഉതുവട്ടേ’’തിപി പാഠോ. തസ്സ സമയേതി ഗിമ്ഹേ. ഉതുവട്ടേതി ഹേമന്തേ ച വസ്സാനേ ചാതി അത്ഥോ. ന വോക്കമതി വീഥിതോതി തം തം ഉതുമ്ഹി അത്തനോ ഗമനവീഥിതോ ന വോക്കമതി ന വിഗച്ഛതി, ഛ മാസേ പച്ഛിമം ദിസം ഗച്ഛതി, ഛ മാസേ പുബ്ബം ദിസം ഗച്ഛതീതി. അഥ വാ ഓസധീ നാമാതി സിങ്ഗിവേരപിപ്ഫലിമരിചാദികം ഓസധം. ന വോക്കമതീതി യം യം ഫലദാനസമത്ഥം ഓസധം, തം തം ഫലദാനം ഓക്കമ്മ അത്തനോ ഫലം അദത്വാ ന നിവത്തതി. വീഥിതോതി ഗമനവീഥിതോ, പിത്തഹരോ പിത്തം ഹരതേവ, വാതഹരോ വാതം ഹരതേവ, സേമ്ഹഹരോ സേമ്ഹം ഹരതേവാതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Tattha tatthāti saccapāramiyaṃ. Advejjhavacanoti avitathavacano. Osadhī nāmāti osadhītārakā, osadhagahaṇe osadhītārakaṃ uditaṃ disvā osadhaṃ gaṇhanti. Tasmā ‘‘osadhītārakā’’ti vuccati. Tulābhūtāti pamāṇabhūtā. Sadevaketi sadevakassa lokassa. Samayeti vassasamaye. Utuvasseti hemantagimhesu. ‘‘Samaye utuvaṭṭe’’tipi pāṭho. Tassa samayeti gimhe. Utuvaṭṭeti hemante ca vassāne cāti attho. Navokkamati vīthitoti taṃ taṃ utumhi attano gamanavīthito na vokkamati na vigacchati, cha māse pacchimaṃ disaṃ gacchati, cha māse pubbaṃ disaṃ gacchatīti. Atha vā osadhī nāmāti siṅgiverapipphalimaricādikaṃ osadhaṃ. Na vokkamatīti yaṃ yaṃ phaladānasamatthaṃ osadhaṃ, taṃ taṃ phaladānaṃ okkamma attano phalaṃ adatvā na nivattati. Vīthitoti gamanavīthito, pittaharo pittaṃ harateva, vātaharo vātaṃ harateva, semhaharo semhaṃ haratevāti attho. Sesametthāpi uttānamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ അട്ഠമം അധിട്ഠാനപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ അധിട്ഠാനപാരമിമ്പി പൂരേയ്യാസി, യം അധിട്ഠാസി, തസ്മിം അധിട്ഠാനേ നിച്ചലോ ഭവേയ്യാസി, യഥാ പബ്ബതോ നാമ സബ്ബദിസാസു വാതേ പഹരന്തേപി ന കമ്പതി ന ചലതി, അത്തനോ ഠാനേയേവ തിട്ഠതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി അത്തനോ അധിട്ഠാനേ നിച്ചലോ ഹോന്തോവ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി അട്ഠമം അധിട്ഠാനപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസീതി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya adhiṭṭhānapāramimpi pūreyyāsi, yaṃ adhiṭṭhāsi, tasmiṃ adhiṭṭhāne niccalo bhaveyyāsi, yathā pabbato nāma sabbadisāsu vāte paharantepi na kampati na calati, attano ṭhāneyeva tiṭṭhati, evameva tvampi attano adhiṭṭhāne niccalo hontova buddho bhavissasī’’ti aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsīti. Tena vuttaṃ –
൧൫൦.
150.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൫൧.
151.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, അട്ഠമം അധിട്ഠാനപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൫൨.
152.
‘‘ഇമം ത്വം അട്ഠമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
തത്ഥ ത്വം അചലോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസി.
Tattha tvaṃ acalo hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
൧൫൩.
153.
‘‘യഥാപി പബ്ബതോ സേലോ, അചലോ സുപ്പതിട്ഠിതോ;
‘‘Yathāpi pabbato selo, acalo suppatiṭṭhito;
ന കമ്പതി ഭുസവാതേഹി, സകട്ഠാനേവ തിട്ഠതി.
Na kampati bhusavātehi, sakaṭṭhāneva tiṭṭhati.
൧൫൪.
154.
‘‘തത്ഥേവ ത്വമ്പി അധിട്ഠാനേ, സബ്ബദാ അചലോ ഭവ;
‘‘Tattheva tvampi adhiṭṭhāne, sabbadā acalo bhava;
അധിട്ഠാനപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ സേലോതി സിലാമയോ. അചലോതി നിച്ചലോ സുപ്പതിട്ഠിതോതി അചലത്താവ സുട്ഠു പതിട്ഠിതോ. ‘‘യഥാപി പബ്ബതോ അചലോ, നിഖാതോ സുപ്പതിട്ഠിതോ’’തിപി പാഠോ. ഭുസവാതേഹീതി ബലവവാതേഹി. സകട്ഠാനേവാതി അത്തനോ ഠാനേയേവ, യഥാഠിതട്ഠാനേയേവാതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Tattha seloti silāmayo. Acaloti niccalo suppatiṭṭhitoti acalattāva suṭṭhu patiṭṭhito. ‘‘Yathāpi pabbato acalo, nikhāto suppatiṭṭhito’’tipi pāṭho. Bhusavātehīti balavavātehi. Sakaṭṭhānevāti attano ṭhāneyeva, yathāṭhitaṭṭhāneyevāti attho. Sesametthāpi uttānamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ നവമം മേത്താപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ മേത്താപാരമിം പൂരേയ്യാസി, ഹിതേസുപി അഹിതേസുപി ഏകചിത്തോവ ഭവേയ്യാസി. യഥാപി ഉദകം നാമ പാപജനസ്സപി കല്യാണജനസ്സപി സീതഭാവം ഏകസദിസം കത്വാ ഫരതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സബ്ബസത്തേസു മേത്തചിത്തേന ഏകചിത്തോവ ഹുത്വാ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി നവമം മേത്താപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസീതി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato navamaṃ mettāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya mettāpāramiṃ pūreyyāsi, hitesupi ahitesupi ekacittova bhaveyyāsi. Yathāpi udakaṃ nāma pāpajanassapi kalyāṇajanassapi sītabhāvaṃ ekasadisaṃ katvā pharati, evameva tvampi sabbasattesu mettacittena ekacittova hutvā buddho bhavissasī’’ti navamaṃ mettāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsīti. Tena vuttaṃ –
൧൫൫.
155.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൫൬.
156.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, നവമം മേത്താപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, navamaṃ mettāpāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൫൭.
157.
‘‘ഇമം ത്വം നവമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
മേത്തായ അസമോ ഹോതി, യദി ബോധിം പത്തുമിച്ഛസി.
Mettāya asamo hoti, yadi bodhiṃ pattumicchasi.
൧൫൮.
158.
‘‘യഥാപി ഉദകം നാമ, കല്യാണേ പാപകേ ജനേ;
‘‘Yathāpi udakaṃ nāma, kalyāṇe pāpake jane;
സമം ഫരതി സീതേന, പവാഹേതി രജോമലം.
Samaṃ pharati sītena, pavāheti rajomalaṃ.
൧൫൯.
159.
‘‘തഥേവ ത്വം ഹിതാഹിതേ, സമം മേത്തായ ഭാവയ;
‘‘Tatheva tvaṃ hitāhite, samaṃ mettāya bhāvaya;
മേത്താപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Mettāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ അസമോ ഹോഹീതി മേത്താഭാവനായ അസദിസോ ഹോഹി. തത്ഥ ‘‘ത്വം സമസമോ ഹോഹീ’’തിപി പാഠോ, സോ ഉത്താനത്ഥോവ. സമന്തി തുല്യം. ഫരതീതി ഫുസതി. പവാഹേതീതി വിസോധേതി. രജോതി ആഗന്തുകരജം. മലന്തി സരീരേ ഉട്ഠിതം സേദമലാദിം. ‘‘രജമല’’ന്തിപി പാഠോ, സോയേവത്ഥോ. ഹിതാഹിതേതി ഹിതേ ച അഹിതേ ച, മിത്തേ ച അമിത്തേ ചാതി അത്ഥോ. മേത്തായ ഭാവയാതി മേത്തം ഭാവയ വഡ്ഢേഹി. സേസമേത്ഥാപി ഉത്താനമേവാതി.
Tattha asamo hohīti mettābhāvanāya asadiso hohi. Tattha ‘‘tvaṃ samasamo hohī’’tipi pāṭho, so uttānatthova. Samanti tulyaṃ. Pharatīti phusati. Pavāhetīti visodheti. Rajoti āgantukarajaṃ. Malanti sarīre uṭṭhitaṃ sedamalādiṃ. ‘‘Rajamala’’ntipi pāṭho, soyevattho. Hitāhiteti hite ca ahite ca, mitte ca amitte cāti attho. Mettāya bhāvayāti mettaṃ bhāvaya vaḍḍhehi. Sesametthāpi uttānamevāti.
അഥസ്സ ‘‘ന ഏത്തകേഹേവ ബുദ്ധകാരകധമ്മേഹി ഭവിതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തരിമ്പി ഉപധാരയതോ ദസമം ഉപേക്ഖാപാരമിം ദിസ്വാ ഏതദഹോസി – ‘‘സുമേധപണ്ഡിത, ത്വം ഇതോ പട്ഠായ ഉപേക്ഖാപാരമിം പരിപൂരേയ്യാസി, സുഖേപി ദുക്ഖേപി മജ്ഝത്തോവ ഭവേയ്യാസി. യഥാപി പഥവീ നാമ സുചിമ്പി അസുചിമ്പി ച പക്ഖിപമാനേ മജ്ഝത്താവ ഹോതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സുഖദുക്ഖേസു മജ്ഝത്തോവ ഹോന്തോ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സസീ’’തി ദസമം ഉപേക്ഖാപാരമിം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Athassa ‘‘na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabba’’nti uttarimpi upadhārayato dasamaṃ upekkhāpāramiṃ disvā etadahosi – ‘‘sumedhapaṇḍita, tvaṃ ito paṭṭhāya upekkhāpāramiṃ paripūreyyāsi, sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyāsi. Yathāpi pathavī nāma sucimpi asucimpi ca pakkhipamāne majjhattāva hoti, evameva tvampi sukhadukkhesu majjhattova honto buddho bhavissasī’’ti dasamaṃ upekkhāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൬൦.
160.
‘‘ന ഹേതേ ഏത്തകായേവ, ബുദ്ധധമ്മാ ഭവിസ്സരേ;
‘‘Na hete ettakāyeva, buddhadhammā bhavissare;
അഞ്ഞേപി വിചിനിസ്സാമി, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ.
Aññepi vicinissāmi, ye dhammā bodhipācanā.
൧൬൧.
161.
‘‘വിചിനന്തോ തദാ ദക്ഖിം, ദസമം ഉപേക്ഖാപാരമിം;
‘‘Vicinanto tadā dakkhiṃ, dasamaṃ upekkhāpāramiṃ;
പുബ്ബകേഹി മഹേസീഹി, ആസേവിതനിസേവിതം.
Pubbakehi mahesīhi, āsevitanisevitaṃ.
൧൬൨.
162.
‘‘ഇമം ത്വം ദസമം താവ, ദള്ഹം കത്വാ സമാദിയ;
‘‘Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva, daḷhaṃ katvā samādiya;
തുലാഭൂതോ ദള്ഹോ ഹുത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസി.
Tulābhūto daḷho hutvā, sambodhiṃ pāpuṇissasi.
൧൬൩.
163.
‘‘യഥാപി പഥവീ നാമ, നിക്ഖിത്തം അസുചിം സുചിം;
‘‘Yathāpi pathavī nāma, nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ;
ഉപേക്ഖതി ഉഭോപേതേ, കോപാനുനയവജ്ജിതാ.
Upekkhati ubhopete, kopānunayavajjitā.
൧൬൪.
164.
‘‘തഥേവ ത്വം സുഖദുക്ഖേ, തുലാഭൂതോ സദാ ഭവ;
‘‘Tatheva tvaṃ sukhadukkhe, tulābhūto sadā bhava;
ഉപേക്ഖാപാരമിതം ഗന്ത്വാ, സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസീ’’തി.
Upekkhāpāramitaṃ gantvā, sambodhiṃ pāpuṇissasī’’ti.
തത്ഥ തുലാഭൂതോതി മജ്ഝത്തഭാവേ ഠിതോ യഥാ തുലായ ദണ്ഡോ സമം തുലിതോ സമം തിട്ഠതി, ന നമതി ന ഉന്നമതി, ഏവമേവ ത്വമ്പി സുഖദുക്ഖേസു തുലാസദിസോ ഹുത്വാ സമ്ബോധിം പാപുണിസ്സസി. കോപാനുനയവജ്ജിതാതി പടിഘാനുരോധവജ്ജിതാ. ‘‘ദയാകോപവിവജ്ജിതാ’’തിപി പാഠോ, സോയേവത്ഥോ. സേസം ഖന്തിപാരമിയം വുത്തനയേനേവ വേദിതബ്ബം.
Tattha tulābhūtoti majjhattabhāve ṭhito yathā tulāya daṇḍo samaṃ tulito samaṃ tiṭṭhati, na namati na unnamati, evameva tvampi sukhadukkhesu tulāsadiso hutvā sambodhiṃ pāpuṇissasi. Kopānunayavajjitāti paṭighānurodhavajjitā. ‘‘Dayākopavivajjitā’’tipi pāṭho, soyevattho. Sesaṃ khantipāramiyaṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.
തതോ സുമേധപണ്ഡിതോ ഇമേ ദസ പാരമിധമ്മേ വിചിനിത്വാ തതോ പരം ചിന്തേസി – ‘‘ഇമസ്മിം ലോകേ ബോധിസത്തേഹി പരിപൂരേതബ്ബാ ബോധിപാചനാ ബുദ്ധത്തകരാ ധമ്മാ ഏത്തകായേവ, ന ഇതോ ഭിയ്യോ, ഇമാ പന പാരമിയോ ഉദ്ധം ആകാസേപി നത്ഥി, ന ഹേട്ഠാ പഥവിയമ്പി, ന പുരത്ഥിമാദീസു ദിസാസുപി അത്ഥി, മയ്ഹംയേവ പന ഹദയമംസന്തരേയേവ പതിട്ഠിതാ’’തി. ഏവം താസം അത്തനോ ഹദയേ പതിട്ഠിതഭാവം ദിസ്വാ സബ്ബാപി താ ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠായ പുനപ്പുനം സമ്മസന്തോ അനുലോമപടിലോമം സമ്മസി, പരിയന്തേ ഗഹേത്വാ ആദിമ്ഹി പാപേസി, ആദിമ്ഹി ഗഹേത്വാ പരിയന്തേ ഠപേസി, മജ്ഝേ ഗഹേത്വാ ഉഭതോ ഓസാപേസി, ഉഭതോ കോടീസു ഗഹേത്വാ മജ്ഝേ ഓസാപേസി. ബാഹിരഭണ്ഡപരിച്ചാഗോ പാരമിയോ നാമ, അങ്ഗപരിച്ചാഗോ ഉപപാരമിയോ നാമ, ജീവിതപരിച്ചാഗോ പരമത്ഥപാരമിയോ നാമാതി ദസ പാരമിയോ ദസ ഉപപാരമിയോ ദസ പരമത്ഥപാരമിയോതി സമത്തിംസ പാരമിയോ യമകതേലം വിനിവട്ടേന്തോ വിയ സമ്മസി. തസ്സ ദസ പാരമിയോ സമ്മസന്തസ്സ ധമ്മതേജേന ചതുനഹുതാധികദ്വിയോജനസതസഹസ്സബഹലാ വിപുലാ അയം മഹാപഥവീ ഹത്ഥിനാ അക്കന്തനളകലാപോ വിയ ഉപ്പീളിയമാനം ഉച്ഛുയന്തം വിയ ച മഹാവിരവം വിരവമാനാ സങ്കമ്പി സമ്പകമ്പി സമ്പവേധി. കുലാലചക്കം വിയ തേലയന്തചക്കം വിയ ച പരിബ്ഭമി. തേന വുത്തം –
Tato sumedhapaṇḍito ime dasa pāramidhamme vicinitvā tato paraṃ cintesi – ‘‘imasmiṃ loke bodhisattehi paripūretabbā bodhipācanā buddhattakarā dhammā ettakāyeva, na ito bhiyyo, imā pana pāramiyo uddhaṃ ākāsepi natthi, na heṭṭhā pathaviyampi, na puratthimādīsu disāsupi atthi, mayhaṃyeva pana hadayamaṃsantareyeva patiṭṭhitā’’ti. Evaṃ tāsaṃ attano hadaye patiṭṭhitabhāvaṃ disvā sabbāpi tā daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya punappunaṃ sammasanto anulomapaṭilomaṃ sammasi, pariyante gahetvā ādimhi pāpesi, ādimhi gahetvā pariyante ṭhapesi, majjhe gahetvā ubhato osāpesi, ubhato koṭīsu gahetvā majjhe osāpesi. Bāhirabhaṇḍapariccāgo pāramiyo nāma, aṅgapariccāgo upapāramiyo nāma, jīvitapariccāgo paramatthapāramiyo nāmāti dasa pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyoti samattiṃsa pāramiyo yamakatelaṃ vinivaṭṭento viya sammasi. Tassa dasa pāramiyo sammasantassa dhammatejena catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā vipulā ayaṃ mahāpathavī hatthinā akkantanaḷakalāpo viya uppīḷiyamānaṃ ucchuyantaṃ viya ca mahāviravaṃ viravamānā saṅkampi sampakampi sampavedhi. Kulālacakkaṃ viya telayantacakkaṃ viya ca paribbhami. Tena vuttaṃ –
൧൬൫.
165.
‘‘ഏത്തകായേവ തേ ലോകേ, യേ ധമ്മാ ബോധിപാചനാ;
‘‘Ettakāyeva te loke, ye dhammā bodhipācanā;
തതുദ്ധം നത്ഥി അഞ്ഞത്ര, ദള്ഹം തത്ഥ പതിട്ഠഹ.
Tatuddhaṃ natthi aññatra, daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.
൧൬൬.
166.
‘‘ഇമേ ധമ്മേ സമ്മസതോ, സഭാവസരസലക്ഖണേ;
‘‘Ime dhamme sammasato, sabhāvasarasalakkhaṇe;
ധമ്മതേജേന വസുധാ, ദസസഹസ്സീ പകമ്പഥ.
Dhammatejena vasudhā, dasasahassī pakampatha.
൧൬൭.
167.
‘‘ചലതീ രവതീ പഥവീ, ഉച്ഛുയന്തംവ പീളിതം;
‘‘Calatī ravatī pathavī, ucchuyantaṃva pīḷitaṃ;
തേലയന്തേ യഥാ ചക്കം, ഏവം കമ്പതി മേദനീ’’തി.
Telayante yathā cakkaṃ, evaṃ kampati medanī’’ti.
തത്ഥ ഏത്തകായേവാതി നിദ്ദിട്ഠാനം ദസന്നം പാരമിതാനം അനൂനാധികഭാവസ്സ ദസ്സനത്ഥം വുത്തം. തതുദ്ധന്തി തതോ ദസപാരമീഹി ഉദ്ധം നത്ഥി. അഞ്ഞത്രാതി അഞ്ഞം, ലക്ഖണം സദ്ദസത്ഥതോ ഗഹേതബ്ബം. തതോ ദസപാരമിതോ അഞ്ഞോ ബുദ്ധകാരകധമ്മോ നത്ഥീതി അത്ഥോ. തത്ഥാതി താസു ദസസു പാരമീസു. പതിട്ഠഹാതി പതിട്ഠ, പരിപൂരേന്തോ തിട്ഠാതി അത്ഥോ.
Tattha ettakāyevāti niddiṭṭhānaṃ dasannaṃ pāramitānaṃ anūnādhikabhāvassa dassanatthaṃ vuttaṃ. Tatuddhanti tato dasapāramīhi uddhaṃ natthi. Aññatrāti aññaṃ, lakkhaṇaṃ saddasatthato gahetabbaṃ. Tato dasapāramito añño buddhakārakadhammo natthīti attho. Tatthāti tāsu dasasu pāramīsu. Patiṭṭhahāti patiṭṭha, paripūrento tiṭṭhāti attho.
ഇമേ ധമ്മേതി പാരമിധമ്മേ. സമ്മസതോതി ഉപപരിക്ഖന്തസ്സ, അനാദരത്ഥേ സാമിവചനം ദട്ഠബ്ബം. സഭാവസരസലക്ഖണേതി സഭാവസങ്ഖാതേന സരസലക്ഖണേന സമ്മസന്തസ്സാതി അത്ഥോ. ധമ്മതേജേനാതി പാരമിപവിചയഞാണതേജേന. വസുധാതി വസൂതി രതനം വുച്ചതി, തം ധാരേതി ധീയതി വാ ഏത്ഥാതി വസുധാ . കാ സാ? മേദനീ. പകമ്പഥാതി പകമ്പിത്ഥ. സുമേധപണ്ഡിതേ പന പാരമിയോ വിചിനന്തേ തസ്സ ഞാണതേജേന ദസസഹസ്സീ പകമ്പിത്ഥാതി അത്ഥോ.
Ime dhammeti pāramidhamme. Sammasatoti upaparikkhantassa, anādaratthe sāmivacanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sabhāvasarasalakkhaṇeti sabhāvasaṅkhātena sarasalakkhaṇena sammasantassāti attho. Dhammatejenāti pāramipavicayañāṇatejena. Vasudhāti vasūti ratanaṃ vuccati, taṃ dhāreti dhīyati vā etthāti vasudhā . Kā sā? Medanī. Pakampathāti pakampittha. Sumedhapaṇḍite pana pāramiyo vicinante tassa ñāṇatejena dasasahassī pakampitthāti attho.
ചലതീതി ഛപ്പകാരാ കമ്പി. രവതീതി നദതി വികൂജതി. ഉച്ഛുയന്തംവ പീളിതന്തി നിപ്പീളിതം ഉച്ഛുയന്തം വിയ. ‘‘ഗുളയന്തംവ പീളിത’’ന്തിപി പാഠോ, സോയേവത്ഥോ. തേലയന്തേതി തേലപീളനയന്തേ. യഥാ ചക്കന്തി ചക്കികാനം മഹാചക്കയന്തം വിയ. ഏവന്തി യഥാ തേലപീളനചക്കയന്തം പരിബ്ഭമതി കമ്പതി, ഏവം അയം മേദനീ കമ്പതീതി അത്ഥോ. സേസമേത്ഥ ഉത്താനമേവാതി.
Calatīti chappakārā kampi. Ravatīti nadati vikūjati. Ucchuyantaṃva pīḷitanti nippīḷitaṃ ucchuyantaṃ viya. ‘‘Guḷayantaṃva pīḷita’’ntipi pāṭho, soyevattho. Telayanteti telapīḷanayante. Yathā cakkanti cakkikānaṃ mahācakkayantaṃ viya. Evanti yathā telapīḷanacakkayantaṃ paribbhamati kampati, evaṃ ayaṃ medanī kampatīti attho. Sesamettha uttānamevāti.
ഏവം മഹാപഥവിയാ കമ്പമാനായ രമ്മനഗരവാസിനോ മനുസ്സാ ഭഗവന്തം പരിവിസയമാനാ സണ്ഠാതും അസക്കോന്താ യുഗന്ധരവാതബ്ഭാഹതാ മഹാസാലാ വിയ മുച്ഛിതാ പപതിംസു. ഘടാദീനി കുലാലഭണ്ഡാനി പവട്ടേന്താനി അഞ്ഞമഞ്ഞം പഹരന്താനി ചുണ്ണവിചുണ്ണാനി അഹേസും. മഹാജനോ ഭീതതസിതോ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ – ‘‘കിം നു ഖോ ഭഗവാ ‘നാഗാവട്ടോ അയം, ഭൂതയക്ഖദേവതാസു അഞ്ഞതരാവട്ടോ വാ’തി ന ഹി മയം ഏതം ജാനാമ. അപി ച ഖോ സബ്ബോപി അയം മഹാജനോ ഭയേന ഉപദ്ദുതോ, കിം നു ഖോ ഇമസ്സ ലോകസ്സ പാപകം ഭവിസ്സതി, ഉദാഹു കല്യാണം, കഥേഥ നോ ഏതം കാരണ’’ന്തി പുച്ഛിംസു.
Evaṃ mahāpathaviyā kampamānāya rammanagaravāsino manussā bhagavantaṃ parivisayamānā saṇṭhātuṃ asakkontā yugandharavātabbhāhatā mahāsālā viya mucchitā papatiṃsu. Ghaṭādīni kulālabhaṇḍāni pavaṭṭentāni aññamaññaṃ paharantāni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ. Mahājano bhītatasito satthāraṃ upasaṅkamitvā – ‘‘kiṃ nu kho bhagavā ‘nāgāvaṭṭo ayaṃ, bhūtayakkhadevatāsu aññatarāvaṭṭo vā’ti na hi mayaṃ etaṃ jānāma. Api ca kho sabbopi ayaṃ mahājano bhayena upadduto, kiṃ nu kho imassa lokassa pāpakaṃ bhavissati, udāhu kalyāṇaṃ, kathetha no etaṃ kāraṇa’’nti pucchiṃsu.
അഥ സത്ഥാ തേസം കഥം സുത്വാ – ‘‘തുമ്ഹേ മാ ഭായിത്ഥ, മാ ഖോ ചിന്തയിത്ഥ, നത്ഥി വോ ഇതോനിദാനം ഭയം, യോ സോ മയാ അജ്ജ സുമേധപണ്ഡിതോ ‘അനാഗതേ ഗോതമോ നാമ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സതീ’തി ബ്യാകതോ, സോ ഇദാനി പാരമിയോ സമ്മസതി, തസ്സ സമ്മസന്തസ്സ ധമ്മതേജേന സകലദസസഹസ്സീ ലോകധാതു ഏകപ്പഹാരേന കമ്പതി ചേവ വിരവതി ചാ’’തി ആഹ. തേന വുത്തം –
Atha satthā tesaṃ kathaṃ sutvā – ‘‘tumhe mā bhāyittha, mā kho cintayittha, natthi vo itonidānaṃ bhayaṃ, yo so mayā ajja sumedhapaṇḍito ‘anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī’ti byākato, so idāni pāramiyo sammasati, tassa sammasantassa dhammatejena sakaladasasahassī lokadhātu ekappahārena kampati ceva viravati cā’’ti āha. Tena vuttaṃ –
൧൬൮.
168.
‘‘യാവതാ പരിസാ ആസി, ബുദ്ധസ്സ പരിവേസനേ;
‘‘Yāvatā parisā āsi, buddhassa parivesane;
പവേധമാനാ സാ തത്ഥ, മുച്ഛിതാ സേതി ഭൂമിയം.
Pavedhamānā sā tattha, mucchitā seti bhūmiyaṃ.
൧൬൯.
169.
‘‘ഘടാനേകസഹസ്സാനി, കുമ്ഭീനഞ്ച സതാ ബഹൂ;
‘‘Ghaṭānekasahassāni, kumbhīnañca satā bahū;
സഞ്ചുണ്ണമഥിതാ തത്ഥ, അഞ്ഞമഞ്ഞം പഘട്ടിതാ.
Sañcuṇṇamathitā tattha, aññamaññaṃ paghaṭṭitā.
൧൭൦.
170.
‘‘ഉബ്ബിഗ്ഗാ തസിതാ ഭീതാ, ഭന്താ ബ്യഥിതമാനസാ;
‘‘Ubbiggā tasitā bhītā, bhantā byathitamānasā;
മഹാജനാ സമാഗമ്മ, ദീപങ്കരമുപാഗമും.
Mahājanā samāgamma, dīpaṅkaramupāgamuṃ.
൧൭൧.
171.
‘‘കിം ഭവിസ്സതി ലോകസ്സ, കല്യാണമഥ പാപകം;
‘‘Kiṃ bhavissati lokassa, kalyāṇamatha pāpakaṃ;
സബ്ബോ ഉപദ്ദുതോ ലോകോ, തം വിനോദേഹി ചക്ഖുമ.
Sabbo upadduto loko, taṃ vinodehi cakkhuma.
൧൭൨.
172.
‘‘തേസം തദാ സഞ്ഞാപേസി, ദീപങ്കരോ മഹാമുനി;
‘‘Tesaṃ tadā saññāpesi, dīpaṅkaro mahāmuni;
വിസ്സത്ഥാ ഹോഥ മാ ഭാഥ, ഇമസ്മിം പഥവികമ്പനേ.
Vissatthā hotha mā bhātha, imasmiṃ pathavikampane.
൧൭൩.
173.
‘‘യമഹം അജ്ജ ബ്യാകാസിം, ബുദ്ധോ ലോകേ ഭവിസ്സതി;
‘‘Yamahaṃ ajja byākāsiṃ, buddho loke bhavissati;
ഏസോ സമ്മസതീ ധമ്മം, പുബ്ബകം ജിനസേവിതം.
Eso sammasatī dhammaṃ, pubbakaṃ jinasevitaṃ.
൧൭൪.
174.
‘‘തസ്സ സമ്മസതോ ധമ്മം, ബുദ്ധഭൂമിം അസേസതോ;
‘‘Tassa sammasato dhammaṃ, buddhabhūmiṃ asesato;
തേനായം കമ്പിതാ പഥവീ, ദസസഹസ്സീ സദേവകേ’’തി.
Tenāyaṃ kampitā pathavī, dasasahassī sadevake’’ti.
തത്ഥ യാവതാതി യാവതികാ. ആസീതി അഹോസി. ‘‘യാ തദാ പരിസാ ആസീ’’തിപി പാഠോ, തസ്സ യാ തത്ഥ പരിസാ ഠിതാ ആസീതി അത്ഥോ. പവേധമാനാതി കമ്പമാനാ. സാതി സാ പരിസാ. തത്ഥാതി തസ്മിം പരിവേസനട്ഠാനേ. സേതീതി സയിത്ഥ.
Tattha yāvatāti yāvatikā. Āsīti ahosi. ‘‘Yā tadā parisā āsī’’tipi pāṭho, tassa yā tattha parisā ṭhitā āsīti attho. Pavedhamānāti kampamānā. Sāti sā parisā. Tatthāti tasmiṃ parivesanaṭṭhāne. Setīti sayittha.
ഘടാതി ഘടാനം, സാമിഅത്ഥേ പച്ചത്തവചനം, ഘടാനം നേകസഹസ്സാനീതി അത്ഥോ. സഞ്ചുണ്ണമഥിതാതി ചുണ്ണാ ചേവ മഥിതാ ച, മഥിതസഞ്ചുണ്ണാതി അത്ഥോ. അഞ്ഞമഞ്ഞം പഘട്ടിതാതി അഞ്ഞമഞ്ഞം പഹടാ. ഉബ്ബിഗ്ഗാതി ഉത്രാസഹദയാ. തസിതാതി സഞ്ജാതതാസാ. ഭീതാതി ഭയഭീതാ. ഭന്താതി ഫന്ദനമാനസാ, വിബ്ഭന്തചിത്താതി അത്ഥോ. സബ്ബാനി പനേതാനി അഞ്ഞമഞ്ഞവേവചനാനി. സമാഗമ്മാതി സമാഗന്ത്വാ. അയമേവ വാ പാഠോ.
Ghaṭāti ghaṭānaṃ, sāmiatthe paccattavacanaṃ, ghaṭānaṃ nekasahassānīti attho. Sañcuṇṇamathitāti cuṇṇā ceva mathitā ca, mathitasañcuṇṇāti attho. Aññamaññaṃ paghaṭṭitāti aññamaññaṃ pahaṭā. Ubbiggāti utrāsahadayā. Tasitāti sañjātatāsā. Bhītāti bhayabhītā. Bhantāti phandanamānasā, vibbhantacittāti attho. Sabbāni panetāni aññamaññavevacanāni. Samāgammāti samāgantvā. Ayameva vā pāṭho.
ഉപദ്ദുതോതി ഉപഹതോ. തം വിനോദേഹീതി തം ഉപദ്ദുതഭയം വിനോദേഹി, വിനാസയാതി അത്ഥോ. ചക്ഖുമാതി പഞ്ചഹി ചക്ഖൂഹി ചക്ഖുമ. തേസം തദാതി തേ ജനേ തദാ, ഉപയോഗത്ഥേ സാമിവചനം. സഞ്ഞാപേസീതി ഞാപേസി ബോധേസി. വിസത്ഥാതി വിസ്സത്ഥചിത്താ. മാ ഭാഥാതി മാ ഭായഥ. യമഹന്തി യം അഹം സുമേധപണ്ഡിതം. ധമ്മന്തി പാരമിധമ്മം. പുബ്ബകന്തി പോരാണം. ജിനസേവിതന്തി ജിനേഹി ബോധിസത്തകാലേ സേവിതന്തി അത്ഥോ. ബുദ്ധഭൂമിന്തി പാരമിധമ്മം. തേനാതി തേന സമ്മസനകാരണേന. കമ്പിതാതി ചലിതാ. സദേവകേതി സദേവകേ ലോകേ.
Upaddutoti upahato. Taṃ vinodehīti taṃ upaddutabhayaṃ vinodehi, vināsayāti attho. Cakkhumāti pañcahi cakkhūhi cakkhuma. Tesaṃ tadāti te jane tadā, upayogatthe sāmivacanaṃ. Saññāpesīti ñāpesi bodhesi. Visatthāti vissatthacittā. Mā bhāthāti mā bhāyatha. Yamahanti yaṃ ahaṃ sumedhapaṇḍitaṃ. Dhammanti pāramidhammaṃ. Pubbakanti porāṇaṃ. Jinasevitanti jinehi bodhisattakāle sevitanti attho. Buddhabhūminti pāramidhammaṃ. Tenāti tena sammasanakāraṇena. Kampitāti calitā. Sadevaketi sadevake loke.
തതോ മഹാജനോ തഥാഗതസ്സ വചനം സുത്വാ ഹട്ഠതുട്ഠോ മാലാഗന്ധവിലേപനാദീനി ആദായ രമ്മനഗരതോ നിക്ഖമിത്വാ ബോധിസത്തം ഉപസങ്കമിത്വാ മാലാഗന്ധാദീഹി പൂജേത്വാ വന്ദിത്വാ പദക്ഖിണം കത്വാ രമ്മനഗരമേവ പാവിസി. അഥ ഖോ ബോധിസത്തോ ദസ പാരമിയോ സമ്മസിത്വാ വീരിയം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠായ നിസിന്നാസനാ വുട്ഠാസി. തേന വുത്തം –
Tato mahājano tathāgatassa vacanaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho mālāgandhavilepanādīni ādāya rammanagarato nikkhamitvā bodhisattaṃ upasaṅkamitvā mālāgandhādīhi pūjetvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā rammanagarameva pāvisi. Atha kho bodhisatto dasa pāramiyo sammasitvā vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nisinnāsanā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ –
൧൭൫.
175.
‘‘ബുദ്ധസ്സ വചനം സുത്വാ, മനോ നിബ്ബായി താവദേ;
‘‘Buddhassa vacanaṃ sutvā, mano nibbāyi tāvade;
സബ്ബേ മം ഉപസങ്കമ്മ, പുനാപി മം അഭിവന്ദിസും.
Sabbe maṃ upasaṅkamma, punāpi maṃ abhivandisuṃ.
൧൭൬.
176.
‘‘സമാദിയിത്വാ ബുദ്ധഗുണം, ദള്ഹം കത്വാന മാനസം;
‘‘Samādiyitvā buddhaguṇaṃ, daḷhaṃ katvāna mānasaṃ;
ദീപങ്കരം നമസ്സിത്വാ, ആസനാ വുട്ഠഹിം തദാ’’തി.
Dīpaṅkaraṃ namassitvā, āsanā vuṭṭhahiṃ tadā’’ti.
തത്ഥ മനോ നിബ്ബായീതി മഹാജനസ്സ പഥവികമ്പനേ ഉബ്ബിഗ്ഗഹദയസ്സ തത്ഥ കാരണം സുത്വാ മനോ നിബ്ബായി, സന്തിം അഗമാസീതി അത്ഥോ. ‘‘ജനോ നിബ്ബായീ’’തിപി പാഠോ, സോ ഉത്താനോയേവ. സമാദിയിത്വാതി സമ്മാ ആദിയിത്വാ, സമാദായാതി അത്ഥോ. ബുദ്ധഗുണന്തി പാരമിയോ. സേസം ഉത്താനമേവ.
Tattha mano nibbāyīti mahājanassa pathavikampane ubbiggahadayassa tattha kāraṇaṃ sutvā mano nibbāyi, santiṃ agamāsīti attho. ‘‘Jano nibbāyī’’tipi pāṭho, so uttānoyeva. Samādiyitvāti sammā ādiyitvā, samādāyāti attho. Buddhaguṇanti pāramiyo. Sesaṃ uttānameva.
അഥ ഖോ ബോധിസത്തം ദയിതസബ്ബസത്തം ആസനാ വുട്ഠഹന്തം സകലദസസഹസ്സചക്കവാളദേവതാ സന്നിപതിത്വാ ദിബ്ബേഹി മാലാഗന്ധാദീഹി പൂജേത്വാ – ‘‘അയ്യ സുമേധതാപസ, തയാ അജ്ജ ദീപങ്കരദസബലസ്സ പാദമൂലേ മഹതി പത്ഥനാ പത്ഥിതാ, സാ തേ അനന്തരായേന സമിജ്ഝതു, മാ തേ തത്ഥ ഭയം വാ ഛമ്ഭിതത്തം വാ അഹോസി. സരീരേ തേ അപ്പമത്തകോപി രോഗോ മാ ഉപ്പജ്ജതു, ഖിപ്പം പാരമിയോ പൂരേത്വാ സമ്മാസമ്ബോധിം പടിവിജ്ഝ. യഥാ പുപ്ഫൂപഗഫലൂപഗാ രുക്ഖാ സമയേ പുപ്ഫന്തി ചേവ ഫലന്തി ച, തഥേവ ത്വമ്പി തം സമയം അനതിക്കമിത്വാ ഖിപ്പം സമ്ബോധിം ഫുസസ്സൂ’’തിആദീനി ഥുതിമങ്ഗലാനി പയിരുദാഹംസു, ഏവം പയിരുദാഹിത്വാ ബോധിസത്തം അഭിവാദേത്വാ അത്തനോ അത്തനോ ദേവട്ഠാനമേവ അഗമംസു. ബോധിസത്തോപി ദേവതാഹി അഭിത്ഥുതോ – ‘‘അഹം ദസ പാരമിയോ പൂരേത്വാ കപ്പസതസഹസ്സാധികാനം ചതുന്നം അസങ്ഖ്യേയ്യാനം മത്ഥകേ ബുദ്ധോ ഭവിസ്സാമീ’’തി വീരിയം ദള്ഹം കത്വാ അധിട്ഠായ ആകാസമബ്ഭുഗ്ഗന്ത്വാ ഇസിഗണവന്തം ഹിമവന്തം അഗമാസി. തേന വുത്തം –
Atha kho bodhisattaṃ dayitasabbasattaṃ āsanā vuṭṭhahantaṃ sakaladasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā dibbehi mālāgandhādīhi pūjetvā – ‘‘ayya sumedhatāpasa, tayā ajja dīpaṅkaradasabalassa pādamūle mahati patthanā patthitā, sā te anantarāyena samijjhatu, mā te tattha bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā ahosi. Sarīre te appamattakopi rogo mā uppajjatu, khippaṃ pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ paṭivijjha. Yathā pupphūpagaphalūpagā rukkhā samaye pupphanti ceva phalanti ca, tatheva tvampi taṃ samayaṃ anatikkamitvā khippaṃ sambodhiṃ phusassū’’tiādīni thutimaṅgalāni payirudāhaṃsu, evaṃ payirudāhitvā bodhisattaṃ abhivādetvā attano attano devaṭṭhānameva agamaṃsu. Bodhisattopi devatāhi abhitthuto – ‘‘ahaṃ dasa pāramiyo pūretvā kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake buddho bhavissāmī’’ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya ākāsamabbhuggantvā isigaṇavantaṃ himavantaṃ agamāsi. Tena vuttaṃ –
൧൭൭.
177.
‘‘ദിബ്ബം മാനുസകം പുപ്ഫം, ദേവാ മാനുസകാ ഉഭോ;
‘‘Dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ, devā mānusakā ubho;
സമോകിരന്തി പുപ്ഫേഹി, വുട്ഠഹന്തസ്സ ആസനാ.
Samokiranti pupphehi, vuṭṭhahantassa āsanā.
൧൭൮.
178.
‘‘വേദയന്തി ച തേ സോത്ഥിം, ദേവാ മാനുസകാ ഉഭോ;
‘‘Vedayanti ca te sotthiṃ, devā mānusakā ubho;
മഹന്തം പത്ഥിതം തുയ്ഹം, തം ലഭസ്സു യഥിച്ഛിതം.
Mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ, taṃ labhassu yathicchitaṃ.
൧൭൯.
179.
‘‘സബ്ബീതിയോ വിവജ്ജന്തു, സോകോ രോഗോ വിനസ്സതു;
‘‘Sabbītiyo vivajjantu, soko rogo vinassatu;
മാ തേ ഭവന്ത്വന്തരായാ, ഫുസ ഖിപ്പം ബോധിമുത്തമം.
Mā te bhavantvantarāyā, phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.
൧൮൦.
180.
‘‘യഥാപി സമയേ പത്തേ, പുപ്ഫന്തി പുപ്ഫിനോ ദുമാ;
‘‘Yathāpi samaye patte, pupphanti pupphino dumā;
തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ബുദ്ധഞാണേഹി പുപ്ഫസു.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, buddhañāṇehi pupphasu.
൧൮൧.
181.
‘‘യഥാ യേ കേചി സമ്ബുദ്ധാ, പൂരയും ദസപാരമീ;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, pūrayuṃ dasapāramī;
തഥേവ ത്വം മഹാവീര, പൂരയ ദസപാരമീ.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, pūraya dasapāramī.
൧൮൨.
182.
‘‘യഥാ യേ കേചി സമ്ബുദ്ധാ, ബോധിമണ്ഡമ്ഹി ബുജ്ഝരേ;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, bodhimaṇḍamhi bujjhare;
തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ബുജ്ഝസ്സു ജിനബോധിയം.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, bujjhassu jinabodhiyaṃ.
൧൮൩.
183.
‘‘യഥാ യേ കേചി സമ്ബുദ്ധാ, ധമ്മചക്കം പവത്തയും;
‘‘Yathā ye keci sambuddhā, dhammacakkaṃ pavattayuṃ;
തഥേവ ത്വം മഹാവീര, ധമ്മചക്കം പവത്തയ.
Tatheva tvaṃ mahāvīra, dhammacakkaṃ pavattaya.
൧൮൪.
184.
‘‘പുണ്ണമായേ യഥാ ചന്ദോ, പരിസുദ്ധോ വിരോചതി;
‘‘Puṇṇamāye yathā cando, parisuddho virocati;
തഥേവ ത്വം പുണ്ണമനോ, വിരോച ദസസഹസ്സിയം.
Tatheva tvaṃ puṇṇamano, viroca dasasahassiyaṃ.
൧൮൫.
185.
‘‘രാഹുമുത്തോ യഥാ സൂരിയോ, താപേന അതിരോചതി;
‘‘Rāhumutto yathā sūriyo, tāpena atirocati;
തഥേവ ലോകാ മുച്ചിത്വാ, വിരോച സിരിയാ തുവം.
Tatheva lokā muccitvā, viroca siriyā tuvaṃ.
൧൮൬.
186.
‘‘യഥാ യാ കാചി നദിയോ, ഓസരന്തി മഹോദധിം;
‘‘Yathā yā kāci nadiyo, osaranti mahodadhiṃ;
ഏവം സദേവകാ ലോകാ, ഓസരന്തു തവന്തികേ.
Evaṃ sadevakā lokā, osarantu tavantike.
൧൮൭.
187.
‘‘തേഹി ഥുതപ്പസത്ഥോ സോ, ദസ ധമ്മേ സമാദിയ;
‘‘Tehi thutappasattho so, dasa dhamme samādiya;
തേ ധമ്മേ പരിപൂരേന്തോ, പവനം പാവിസീ തദാ’’തി.
Te dhamme paripūrento, pavanaṃ pāvisī tadā’’ti.
തത്ഥ ദിബ്ബന്തി മന്ദാരവപാരിച്ഛത്തകസന്താനകുസേസയാദികം ദിബ്ബകുസുമം ദേവാ മാനുസകാ ച മാനുസപുപ്ഫം ഗഹേത്വാതി അത്ഥോ. സമോകിരന്തീതി മമോപരി സമോകിരിംസൂതി അത്ഥോ. വുട്ഠഹന്തസ്സാതി വുട്ഠഹതോ. വേദയന്തീതി നിവേദയിംസു സഞ്ഞാപേസും. സോത്ഥിന്തി സോത്ഥിഭാവം. ഇദാനി വേദയിതാകാരദസ്സനത്ഥം ‘‘മഹന്തം പത്ഥിതം തുയ്ഹ’’ന്തിആദി വുത്തം. തയാ പന, സുമേധപണ്ഡിത, മഹന്തം ഠാനം പത്ഥിതം, തം യഥാപത്ഥിതം ലഭസ്സൂതി അത്ഥോ.
Tattha dibbanti mandāravapāricchattakasantānakusesayādikaṃ dibbakusumaṃ devā mānusakā ca mānusapupphaṃ gahetvāti attho. Samokirantīti mamopari samokiriṃsūti attho. Vuṭṭhahantassāti vuṭṭhahato. Vedayantīti nivedayiṃsu saññāpesuṃ. Sotthinti sotthibhāvaṃ. Idāni vedayitākāradassanatthaṃ ‘‘mahantaṃ patthitaṃ tuyha’’ntiādi vuttaṃ. Tayā pana, sumedhapaṇḍita, mahantaṃ ṭhānaṃ patthitaṃ, taṃ yathāpatthitaṃ labhassūti attho.
സബ്ബീതിയോതി ഏന്തീതി ഈതിയോ, സബ്ബാ ഈതിയോ സബ്ബീതിയോ, ഉപദ്ദവാ. വിവജ്ജന്തൂതി മാ ഹോന്തു. സോകോ രോഗോ വിനസ്സതൂതി സോചനസങ്ഖാതോ സോകോ രുജനസങ്ഖാതോ രോഗോ ച വിനസ്സതു. തേതി തവ. മാ ഭവന്ത്വന്തരായാതി മാ ഭവന്തു അന്തരായാ. ഫുസാതി അധിഗച്ഛ പാപുണാഹി. ബോധിന്തി അരഹത്തമഗ്ഗഞാണം സബ്ബഞ്ഞുതഞ്ഞാണമ്പി വട്ടതി. ഉത്തമന്തി സേട്ഠം സബ്ബബുദ്ധഗുണദായകത്താ അരഹത്തമഗ്ഗഞാണം ‘‘ഉത്തമ’’ന്തി വുത്തം.
Sabbītiyoti entīti ītiyo, sabbā ītiyo sabbītiyo, upaddavā. Vivajjantūti mā hontu. Soko rogo vinassatūti socanasaṅkhāto soko rujanasaṅkhāto rogo ca vinassatu. Teti tava. Mā bhavantvantarāyāti mā bhavantu antarāyā. Phusāti adhigaccha pāpuṇāhi. Bodhinti arahattamaggañāṇaṃ sabbaññutaññāṇampi vaṭṭati. Uttamanti seṭṭhaṃ sabbabuddhaguṇadāyakattā arahattamaggañāṇaṃ ‘‘uttama’’nti vuttaṃ.
സമയേതി തസ്സ തസ്സ രുക്ഖസ്സ പുപ്ഫനസമയേ സമ്പത്തേതി അത്ഥോ. പുപ്ഫിനോതി പുപ്ഫനകാ. ബുദ്ധഞാണേഹീതി അട്ഠാരസഹി ബുദ്ധഞാണേഹി. പുപ്ഫസൂതി പുപ്ഫസ്സു. പൂരയുന്തി പൂരയിംസു. പൂരയാതി പരിപൂരയ. ബുജ്ഝരേതി ബുജ്ഝിംസു. ജിനബോധിയന്തി ജിനാനം ബുദ്ധാനം ബോധിയാ, സബ്ബഞ്ഞുബോധിമൂലേതി അത്ഥോ. പുണ്ണമായേതി പുണ്ണമാസിയം. പുണ്ണമനോതി പരിപുണ്ണമനോരഥോ.
Samayeti tassa tassa rukkhassa pupphanasamaye sampatteti attho. Pupphinoti pupphanakā. Buddhañāṇehīti aṭṭhārasahi buddhañāṇehi. Pupphasūti pupphassu. Pūrayunti pūrayiṃsu. Pūrayāti paripūraya. Bujjhareti bujjhiṃsu. Jinabodhiyanti jinānaṃ buddhānaṃ bodhiyā, sabbaññubodhimūleti attho. Puṇṇamāyeti puṇṇamāsiyaṃ. Puṇṇamanoti paripuṇṇamanoratho.
രാഹുമുത്തോതി രാഹുനാ സോബ്ഭാനുനാ മുത്തോ. താപേനാതി പതാപേന, ആലോകേന. ലോകാ മുച്ചിത്വാതി ലോകധമ്മേഹി അലിത്തോ ഹുത്വാതി അത്ഥോ. വിരോചാതി വിരാജ. സിരിയാതി ബുദ്ധസിരിയാ. ഓസരന്തീതി മഹാസമുദ്ദം പവിസന്തി. ഓസരന്തൂതി ഉപഗച്ഛന്തു. തവന്തികേതി തവ സന്തികം. തേഹീതി ദേവേഹി. ഥുതപ്പസത്ഥോതി ഥുതോ ചേവ പസത്ഥോ ച, ഥുതേഹി വാ ദീപങ്കരാദീഹി പസത്ഥോതി ഥുതപ്പസത്ഥോ. ദസ ധമ്മേതി ദസ പാരമിധമ്മേ. പവനന്തി മഹാവനം, ധമ്മികപബ്ബതേ മഹാവനം പാവിസീതി അത്ഥോ. സേസഗാഥാ സുഉത്താനാ ഏവാതി.
Rāhumuttoti rāhunā sobbhānunā mutto. Tāpenāti patāpena, ālokena. Lokā muccitvāti lokadhammehi alitto hutvāti attho. Virocāti virāja. Siriyāti buddhasiriyā. Osarantīti mahāsamuddaṃ pavisanti. Osarantūti upagacchantu. Tavantiketi tava santikaṃ. Tehīti devehi. Thutappasatthoti thuto ceva pasattho ca, thutehi vā dīpaṅkarādīhi pasatthoti thutappasattho. Dasa dhammeti dasa pāramidhamme. Pavananti mahāvanaṃ, dhammikapabbate mahāvanaṃ pāvisīti attho. Sesagāthā suuttānā evāti.
ഇതി മധുരത്ഥവിലാസിനിയാ ബുദ്ധവംസ-അട്ഠകഥായ
Iti madhuratthavilāsiniyā buddhavaṃsa-aṭṭhakathāya
സുമേധപത്ഥനാകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sumedhapatthanākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ബുദ്ധവംസപാളി • Buddhavaṃsapāḷi / ൨. സുമേധപത്ഥനാകഥാ • 2. Sumedhapatthanākathā