Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരീഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
൧൬. മഹാനിപാതോ
16. Mahānipāto
൧. സുമേധാഥേരീഗാഥാവണ്ണനാ
1. Sumedhātherīgāthāvaṇṇanā
മഹാനിപാതേ മന്താവതിയാ നഗരേതിആദികാ സുമേധായ ഥേരിയാ ഗാഥാ. അയമ്പി പുരിമബുദ്ധേസു കതാധികാരാ തത്ഥ തത്ഥ ഭവേ വിവട്ടൂപനിസ്സയം കുസലം ഉപചിനന്തീ, സക്കച്ചം വിമോക്ഖസമ്ഭാരേ സമ്ഭാരേന്തീ കോണാഗമനസ്സ ഭഗവതോ കാലേ കുലഗേഹേ നിബ്ബത്തിത്വാ വിഞ്ഞുതം പത്വാ, അത്തനോ സഖീഹി കുലധീതാഹി സദ്ധിം ഏകജ്ഝാസയാ ഹുത്വാ മഹന്തം ആരാമം കാരേത്വാ ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ ഭിക്ഖുസങ്ഘസ്സ നിയ്യാദേസി. സാ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന കായസ്സ ഭേദാ താവതിംസം ഉപഗച്ഛി. തത്ഥ യാവതായുകം ദിബ്ബസമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാ തതോ ചുതാ യാമേസു ഉപപജ്ജി. തതോ ചുതാ തുസിതേസു, തതോ ചുതാ നിമ്മാനരതീസു, തതോ ചുതാ പരനിമ്മിതവസവത്തീസൂതി അനുക്കമേന പഞ്ചസു കാമസഗ്ഗേസു ഉപ്പജ്ജിത്വാ തത്ഥ തത്ഥ ദേവരാജൂനം മഹേസീ ഹുത്വാ തതോ ചുതാ കസ്സപസ്സ ഭഗവതോ കാലേ മഹാവിഭവസ്സ സേട്ഠിനോ ധീതാ ഹുത്വാ അനുക്കമേന വിഞ്ഞുതം പത്വാ സാസനേ അഭിപ്പസന്നാ ഹുത്വാ രതനത്തയം ഉദ്ദിസ്സ ഉളാരപുഞ്ഞകമ്മം അകാസി.
Mahānipāte mantāvatiyā nagaretiādikā sumedhāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī, sakkaccaṃ vimokkhasambhāre sambhārentī koṇāgamanassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā, attano sakhīhi kuladhītāhi saddhiṃ ekajjhāsayā hutvā mahantaṃ ārāmaṃ kāretvā buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyādesi. Sā tena puññakammena kāyassa bhedā tāvatiṃsaṃ upagacchi. Tattha yāvatāyukaṃ dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cutā yāmesu upapajji. Tato cutā tusitesu, tato cutā nimmānaratīsu, tato cutā paranimmitavasavattīsūti anukkamena pañcasu kāmasaggesu uppajjitvā tattha tattha devarājūnaṃ mahesī hutvā tato cutā kassapassa bhagavato kāle mahāvibhavassa seṭṭhino dhītā hutvā anukkamena viññutaṃ patvā sāsane abhippasannā hutvā ratanattayaṃ uddissa uḷārapuññakammaṃ akāsi.
തത്ഥ യാവജീവം ധമ്മൂപജീവിനീ കുസലധമ്മനിരതാ ഹുത്വാ തതോ ചുതാ താവതിംസേസു നിബ്ബത്തിത്വാ അപരാപരം സുഗതീസുയേവ സംസരന്തീ, ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ മന്താവതീനഗരേ കോഞ്ചസ്സ നാമ രഞ്ഞോ ധീതാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തി. തസ്സാ മാതാപിതരോ സുമേധാതി നാമം അകംസു. തം അനുക്കമേന വുദ്ധിപ്പത്തവയപ്പത്തകാലേ മാതാപിതരോ ‘‘വാരണവതീനഗരേ അനികരത്തസ്സ നാമ രഞ്ഞോ ദസ്സാമാ’’തി സമ്മന്തേസും. സാ പന ദഹരകാലതോ പട്ഠായ അത്തനോ സമാനവയാഹി രാജകഞ്ഞാഹി ദാസിജനേഹി ച സദ്ധിം ഭിക്ഖുനുപസ്സയം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ ധമ്മം സുത്വാ ചിരകാലതോ പട്ഠായ കതാധികാരതായ സംസാരേ ജാതസംവേഗാ സാസനേ അഭിപ്പസന്നാ ഹുത്വാ വയപ്പത്തകാലേ കാമേഹി വിനിവത്തിതമാനസാ അഹോസി. തേന സാ മാതാപിതൂനം ഞാതീനം സമ്മന്തനം സുത്വാ ‘‘ന മയ്ഹം ഘരാവാസേന കിച്ചം, പബ്ബജിസ്സാമഹ’’ന്തി ആഹ. തം മാതാപിതരോ ഘരാവാസേ നിയോജേന്താ നാനപ്പകാരേന യാചന്താപി സഞ്ഞാപേതും നാസക്ഖിംസു. സാ ‘‘ഏവം മേ പബ്ബജിതും ലബ്ഭതീ’’തി ഖഗ്ഗം ഗഹേത്വാ സയമേവ അത്തനോ കേസേ ഛിന്ദിത്വാ തേ ഏവ കേസേ ആരബ്ഭ പടിക്കൂലമനസികാരം പവത്തേന്തീ തത്ഥ കതാധികാരതായ ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ മനസികാരവിധാനസ്സ സുതപുബ്ബത്താ ച അസുഭനിമിത്തം ഉപ്പാദേത്വാ തത്ഥ പഠമജ്ഝാനം അധിഗച്ഛി. അധിഗതപഠമജ്ഝാനാ ച അത്തനാ ഘരാവാസേ ഉയ്യോജേതും ഉപഗതേ മാതാപിതരോ ആദിം കത്വാ അന്തോജനപരിജനം സബ്ബം രാജകുലം സാസനേ അഭിപ്പസന്നം കാരേത്വാ ഘരതോ നിക്ഖമിത്വാ ഭിക്ഖുനുപസ്സയം ഗന്ത്വാ പബ്ബജി. പബ്ബജിത്വാ ച വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ സമ്മദേവ പരിപക്കഞാണാ വിമുത്തിപരിപാചനീയാനം ധമ്മാനം വിസേസിതായ ന ചിരസ്സേവ സഹ പടിസമ്ഭിദാഹി അരഹത്തം പാപുണി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേരീ ൨.൧.൧-൧൯) –
Tattha yāvajīvaṃ dhammūpajīvinī kusaladhammaniratā hutvā tato cutā tāvatiṃsesu nibbattitvā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī, imasmiṃ buddhuppāde mantāvatīnagare koñcassa nāma rañño dhītā hutvā nibbatti. Tassā mātāpitaro sumedhāti nāmaṃ akaṃsu. Taṃ anukkamena vuddhippattavayappattakāle mātāpitaro ‘‘vāraṇavatīnagare anikarattassa nāma rañño dassāmā’’ti sammantesuṃ. Sā pana daharakālato paṭṭhāya attano samānavayāhi rājakaññāhi dāsijanehi ca saddhiṃ bhikkhunupassayaṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike dhammaṃ sutvā cirakālato paṭṭhāya katādhikāratāya saṃsāre jātasaṃvegā sāsane abhippasannā hutvā vayappattakāle kāmehi vinivattitamānasā ahosi. Tena sā mātāpitūnaṃ ñātīnaṃ sammantanaṃ sutvā ‘‘na mayhaṃ gharāvāsena kiccaṃ, pabbajissāmaha’’nti āha. Taṃ mātāpitaro gharāvāse niyojentā nānappakārena yācantāpi saññāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Sā ‘‘evaṃ me pabbajituṃ labbhatī’’ti khaggaṃ gahetvā sayameva attano kese chinditvā te eva kese ārabbha paṭikkūlamanasikāraṃ pavattentī tattha katādhikāratāya bhikkhunīnaṃ santike manasikāravidhānassa sutapubbattā ca asubhanimittaṃ uppādetvā tattha paṭhamajjhānaṃ adhigacchi. Adhigatapaṭhamajjhānā ca attanā gharāvāse uyyojetuṃ upagate mātāpitaro ādiṃ katvā antojanaparijanaṃ sabbaṃ rājakulaṃ sāsane abhippasannaṃ kāretvā gharato nikkhamitvā bhikkhunupassayaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitvā ca vipassanaṃ paṭṭhapetvā sammadeva paripakkañāṇā vimuttiparipācanīyānaṃ dhammānaṃ visesitāya na cirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.1-19) –
‘‘ഭഗവതി കോണാഗമനേ, സങ്ഘാരാമമ്ഹി നവനിവേസമ്ഹി;
‘‘Bhagavati koṇāgamane, saṅghārāmamhi navanivesamhi;
സഖിയോ തിസ്സോ ജനിയോ, വിഹാരദാനം അദാസിമ്ഹ.
Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimha.
‘‘ദസക്ഖത്തും സതക്ഖത്തും, ദസസതക്ഖത്തും സതാനി ച സതക്ഖത്തും;
‘‘Dasakkhattuṃ satakkhattuṃ, dasasatakkhattuṃ satāni ca satakkhattuṃ;
ദേവേസു ഉപപജ്ജിമ്ഹ, കോ പന വാദോ മനുസ്സേസു.
Devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu.
‘‘ദേവേസു മഹിദ്ധികാ അഹുമ്ഹ, മാനുസകമ്ഹി കോ പന വാദോ;
‘‘Devesu mahiddhikā ahumha, mānusakamhi ko pana vādo;
സത്തരതനസ്സ മഹേസീ, ഇത്ഥിരതനം അഹം ആസിം.
Sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsiṃ.
‘‘ഇധ സഞ്ചിതകുസലാ, സുസമിദ്ധകുലപ്പജാ;
‘‘Idha sañcitakusalā, susamiddhakulappajā;
ധനഞ്ജാനീ ച ഖേമാ ച, അഹമ്പി ച തയോ ജനാ.
Dhanañjānī ca khemā ca, ahampi ca tayo janā.
‘‘ആരാമം സുകതം കത്വാ, സബ്ബാവയവമണ്ഡിതം;
‘‘Ārāmaṃ sukataṃ katvā, sabbāvayavamaṇḍitaṃ;
ബുദ്ധപ്പമുഖസങ്ഘസ്സ, നിയ്യാദേത്വാ പമോദിതാ.
Buddhappamukhasaṅghassa, niyyādetvā pamoditā.
‘‘യത്ഥ യത്ഥൂപപജ്ജാമി, തസ്സ കമ്മസ്സ വാഹസാ;
‘‘Yattha yatthūpapajjāmi, tassa kammassa vāhasā;
ദേവേസു അഗ്ഗതം പത്താ, മനുസ്സേസു തഥേവ ച.
Devesu aggataṃ pattā, manussesu tatheva ca.
‘‘ഇമസ്മിംയേവ കപ്പമ്ഹി, ബ്രഹ്മബന്ധു മഹായസോ;
‘‘Imasmiṃyeva kappamhi, brahmabandhu mahāyaso;
കസ്സപോ നാമ ഗോത്തേന, ഉപ്പജ്ജി വദതം വരോ.
Kassapo nāma gottena, uppajji vadataṃ varo.
‘‘ഉപട്ഠാകോ മഹേസിസ്സ, തദാ ആസി നരിസ്സരോ;
‘‘Upaṭṭhāko mahesissa, tadā āsi narissaro;
കാസിരാജാ കികീ നാമ, ബാരാണസിപുരുത്തമേ.
Kāsirājā kikī nāma, bārāṇasipuruttame.
‘‘തസ്സാസും സത്ത ധീതരോ, രാജകഞ്ഞാ സുഖേധിതാ;
‘‘Tassāsuṃ satta dhītaro, rājakaññā sukhedhitā;
ബുദ്ധോപട്ഠാനനിരതാ, ബ്രഹ്മചരിയം ചരിംസു താ.
Buddhopaṭṭhānaniratā, brahmacariyaṃ cariṃsu tā.
‘‘താസം സഹായികാ ഹുത്വാ, സീലേസു സുസമാഹിതാ;
‘‘Tāsaṃ sahāyikā hutvā, sīlesu susamāhitā;
ദത്വാ ദാനാനി സക്കച്ചം, അഗാരേവ വതം ചരിം.
Datvā dānāni sakkaccaṃ, agāreva vataṃ cariṃ.
‘‘തേന കമ്മേന സുകതേന, ചേതനാപണിധീഹി ച;
‘‘Tena kammena sukatena, cetanāpaṇidhīhi ca;
ജഹിത്വാ മാനുസം ദേഹം, താവതിംസൂപഗാ അഹം.
Jahitvā mānusaṃ dehaṃ, tāvatiṃsūpagā ahaṃ.
‘‘തതോ ചുതാ യാമമഗം, തതോഹം തുസിതം ഗതാ;
‘‘Tato cutā yāmamagaṃ, tatohaṃ tusitaṃ gatā;
തതോ ച നിമ്മാനരതിം, വസവത്തിപുരം ഗതാ.
Tato ca nimmānaratiṃ, vasavattipuraṃ gatā.
‘‘യത്ഥ യത്ഥൂപപജ്ജാമി, പുഞ്ഞകമ്മസമോഹിതാ;
‘‘Yattha yatthūpapajjāmi, puññakammasamohitā;
തത്ഥ തത്ഥേവ രാജൂനം, മഹേസിത്തമഹാരയിം.
Tattha tattheva rājūnaṃ, mahesittamahārayiṃ.
‘‘തതോ ചുതാ മനുസ്സത്തേ, രാജൂനം ചക്കവത്തിനം;
‘‘Tato cutā manussatte, rājūnaṃ cakkavattinaṃ;
മണ്ഡലീനഞ്ച രാജൂനം, മഹേസിത്തമകാരയിം.
Maṇḍalīnañca rājūnaṃ, mahesittamakārayiṃ.
‘‘സമ്പത്തിമനുഭോത്വാന, ദേവേസു മാനുസേസു ച;
‘‘Sampattimanubhotvāna, devesu mānusesu ca;
സബ്ബത്ഥ സുഖിതാ ഹുത്വാ, നേകജാതീസു സംസരിം.
Sabbattha sukhitā hutvā, nekajātīsu saṃsariṃ.
‘‘സോ ഹേതു സോ പഭവോ, തമ്മൂലം സാവ സാസനേ ഖന്തീ;
‘‘So hetu so pabhavo, tammūlaṃ sāva sāsane khantī;
തം പഠമസമോധാനം, തം ധമ്മരതായ നിബ്ബാനം.
Taṃ paṭhamasamodhānaṃ, taṃ dhammaratāya nibbānaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം, ഭവാ സബ്ബേ സമൂഹതാ;
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ, bhavā sabbe samūhatā;
നാഗീവ ബന്ധനം ഛേത്വാ, വിഹരാമി അനാസവാ.
Nāgīva bandhanaṃ chetvā, viharāmi anāsavā.
‘‘സ്വാഗതം വത മേ ആസി, ബുദ്ധസേട്ഠസ്സ സന്തികേ;
‘‘Svāgataṃ vata me āsi, buddhaseṭṭhassa santike;
തിസ്സോ വിജ്ജാ അനുപ്പത്താ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസനം.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
‘‘പടിസമ്ഭിദാ ചതസ്സോ, വിമോക്ഖാപി ച അട്ഠിമേ;
‘‘Paṭisambhidā catasso, vimokkhāpi ca aṭṭhime;
ഛളഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
Chaḷabhiññā sacchikatā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
അരഹത്തം പന പത്വാ അത്തനോ പടിപത്തിം പച്ചവേക്ഖിത്വാ ഉദാനവസേന –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
൪൫൦.
450.
‘‘മന്താവതിയാ നഗരേ, രഞ്ഞോ കോഞ്ചസ്സ അഗ്ഗമഹേസിയാ;
‘‘Mantāvatiyā nagare, rañño koñcassa aggamahesiyā;
ധീതാ ആസിം സുമേധാ, പസാദിതാ സാസനകരേഹി.
Dhītā āsiṃ sumedhā, pasāditā sāsanakarehi.
൪൫൧.
451.
‘‘സീലവതീ ചിത്തകഥാ, ബഹുസ്സുതാ ബുദ്ധസാസനേ വിനിതാ;
‘‘Sīlavatī cittakathā, bahussutā buddhasāsane vinitā;
മാതാപിതരോ ഉപഗമ്മ, ഭണതി ഉഭയോ നിസാമേഥ.
Mātāpitaro upagamma, bhaṇati ubhayo nisāmetha.
൪൫൨.
452.
‘‘നിബ്ബാനാഭിരതാഹം , അസസ്സതം ഭവഗതം യദിപി ദിബ്ബം;
‘‘Nibbānābhiratāhaṃ , asassataṃ bhavagataṃ yadipi dibbaṃ;
കിമങ്ഗം പന തുച്ഛാ കാമാ, അപ്പസ്സാദാ ബഹുവിഘാതാ.
Kimaṅgaṃ pana tucchā kāmā, appassādā bahuvighātā.
൪൫൩.
453.
‘‘കാമാ കടുകാ ആസീ, വിസൂപമാ യേസു മുച്ഛിതാ ബാലാ;
‘‘Kāmā kaṭukā āsī, visūpamā yesu mucchitā bālā;
തേ ദീഘരത്തം നിരയേ, സമപ്പിതാ ഹഞ്ഞന്തേ ദുക്ഖിതാ.
Te dīgharattaṃ niraye, samappitā haññante dukkhitā.
൪൫൪.
454.
‘‘സോചന്തി പാപകമ്മാ, വിനിപാതേ പാപവദ്ധിനോ സദാ;
‘‘Socanti pāpakammā, vinipāte pāpavaddhino sadā;
കായേന ച വാചായ ച, മനസാ ച അസംവുതാ ബാലാ.
Kāyena ca vācāya ca, manasā ca asaṃvutā bālā.
൪൫൫.
455.
‘‘ബാലാ തേ ദുപ്പഞ്ഞാ, അചേതനാ ദുക്ഖസമുദയോരുദ്ധാ;
‘‘Bālā te duppaññā, acetanā dukkhasamudayoruddhā;
ദേസേന്തേ അജാനന്താ, ന ബുജ്ഝരേ അരിയസച്ചാനി.
Desente ajānantā, na bujjhare ariyasaccāni.
൪൫൬.
456.
‘‘സച്ചാനി ‘അമ്മ’ബുദ്ധവരദേസി, താനി തേ ബഹുതരാ അജാനന്താ യേ;
‘‘Saccāni ‘amma’buddhavaradesi, tāni te bahutarā ajānantā ye;
അഭിനന്ദന്തി ഭവഗതം, പിഹേന്തി ദേവേസു ഉപപത്തിം.
Abhinandanti bhavagataṃ, pihenti devesu upapattiṃ.
൪൫൭.
457.
‘‘ദേവേസുപി ഉപപത്തി, അസസ്സതാ ഭവഗതേ അനിച്ചമ്ഹി;
‘‘Devesupi upapatti, asassatā bhavagate aniccamhi;
ന ച സന്തസന്തി ബാലാ, പുനപ്പുനം ജായിതബ്ബസ്സ.
Na ca santasanti bālā, punappunaṃ jāyitabbassa.
൪൫൮.
458.
‘‘ചത്താരോ വിനിപാതാ, ദുവേ ച ഗതിയോ കഥഞ്ചി ലബ്ഭന്തി;
‘‘Cattāro vinipātā, duve ca gatiyo kathañci labbhanti;
ന ച വിനിപാതഗതാനം, പബ്ബജ്ജാ അത്ഥി നിരയേസു.
Na ca vinipātagatānaṃ, pabbajjā atthi nirayesu.
൪൫൯.
459.
‘‘അനുജാനാഥ മം ഉഭയോ, പബ്ബജിതും ദസബലസ്സ പാവചനേ;
‘‘Anujānātha maṃ ubhayo, pabbajituṃ dasabalassa pāvacane;
അപ്പോസ്സുക്കാ ഘടിസ്സം, ജാതിമരണപ്പഹാനായ.
Appossukkā ghaṭissaṃ, jātimaraṇappahānāya.
൪൬൦.
460.
‘‘കിം ഭവഗതേ അഭിനന്ദി, തേന കായകലിനാ അസാരേന;
‘‘Kiṃ bhavagate abhinandi, tena kāyakalinā asārena;
ഭവതണ്ഹായ നിരോധാ, അനുജാനാഥ പബ്ബജിസ്സാമി.
Bhavataṇhāya nirodhā, anujānātha pabbajissāmi.
൪൬൧.
461.
‘‘ബുദ്ധാനം ഉപ്പാദോ, വിവജ്ജിതോ അക്ഖണോ ഖണോ ലദ്ധോ;
‘‘Buddhānaṃ uppādo, vivajjito akkhaṇo khaṇo laddho;
സീലാനി ബ്രഹ്മചരിയം, യാവജീവം ന ദൂസേയ്യം.
Sīlāni brahmacariyaṃ, yāvajīvaṃ na dūseyyaṃ.
൪൬൨.
462.
‘‘ഏവം ഭണതി സുമേധാ, മാതാപിതരോ ‘ന താവ ആഹാരം;
‘‘Evaṃ bhaṇati sumedhā, mātāpitaro ‘na tāva āhāraṃ;
ആഹരിസ്സം ഗഹട്ഠാ, മരണവസം ഗതാവ ഹേസ്സാമി’.
Āharissaṃ gahaṭṭhā, maraṇavasaṃ gatāva hessāmi’.
൪൬൩.
463.
‘‘മാതാ ദുക്ഖിതാ രോദതി പിതാ ച;
‘‘Mātā dukkhitā rodati pitā ca;
അസ്സാ സബ്ബസോ സമഭിഹതോ;
Assā sabbaso samabhihato;
ഘടേന്തി സഞ്ഞാപേതും, പാസാദതലേ ഛമാപതിതം.
Ghaṭenti saññāpetuṃ, pāsādatale chamāpatitaṃ.
൪൬൪.
464.
‘‘ഉട്ഠേഹി പുത്തക കിം സോചി, തേന ദിന്നാസി വാരണവതിമ്ഹി;
‘‘Uṭṭhehi puttaka kiṃ soci, tena dinnāsi vāraṇavatimhi;
രാജാ അനീകരത്തോ, അഭിരൂപോ തസ്സ ത്വം ദിന്നാ.
Rājā anīkaratto, abhirūpo tassa tvaṃ dinnā.
൪൬൫.
465.
‘‘അഗ്ഗമഹേസീ ഭവിസ്സസി, അനികരത്തസ്സ രാജിനോ ഭരിയാ;
‘‘Aggamahesī bhavissasi, anikarattassa rājino bhariyā;
സീലാനി ബ്രഹ്മചരിയം, പബ്ബജ്ജാ ദുക്കരാ പുത്തക.
Sīlāni brahmacariyaṃ, pabbajjā dukkarā puttaka.
൪൬൬.
466.
‘‘രജ്ജേ ആണാ ധനമിസ്സരിയം, ഭോഗാ സുഖാ ദഹരികാസി;
‘‘Rajje āṇā dhanamissariyaṃ, bhogā sukhā daharikāsi;
ഭുഞ്ജാഹി കാമഭോഗേ, വാരേയ്യം ഹോതു തേ പുത്ത.
Bhuñjāhi kāmabhoge, vāreyyaṃ hotu te putta.
൪൬൭.
467.
‘‘അഥ നേ ഭണതി സുമേധാ, മാ ഏദിസികാനി ഭവഗതമസാരം;
‘‘Atha ne bhaṇati sumedhā, mā edisikāni bhavagatamasāraṃ;
പബ്ബജ്ജാ വാ ഹോഹിതി, മരണം വാ മേ ന ചേവ വാരേയ്യം.
Pabbajjā vā hohiti, maraṇaṃ vā me na ceva vāreyyaṃ.
൪൬൮.
468.
‘‘കിമിവ പൂതികായമസുചിം, സവനഗന്ധം ഭയാനകം കുണപം;
‘‘Kimiva pūtikāyamasuciṃ, savanagandhaṃ bhayānakaṃ kuṇapaṃ;
അഭിസംവിസേയ്യം ഭസ്തം, അസകിം പഗ്ഘരിതം അസുചിപുണ്ണം.
Abhisaṃviseyyaṃ bhastaṃ, asakiṃ paggharitaṃ asucipuṇṇaṃ.
൪൬൯.
469.
‘‘കിമിവ തഹം ജാനന്തീ, വികൂലകം മംസസോണിതുപലിത്തം;
‘‘Kimiva tahaṃ jānantī, vikūlakaṃ maṃsasoṇitupalittaṃ;
കിമികുലലയം സകുണഭത്തം, കളേവരം കിസ്സ ദിയതീതി.
Kimikulalayaṃ sakuṇabhattaṃ, kaḷevaraṃ kissa diyatīti.
൪൭൦.
470.
‘‘നിബ്ബുയ്ഹതി സുസാനം, അചിരം കായോ അപേതവിഞ്ഞാണോ;
‘‘Nibbuyhati susānaṃ, aciraṃ kāyo apetaviññāṇo;
ഛുദ്ധോ കളിങ്ഗരം വിയ, ജിഗുച്ഛമാനേഹി ഞാതീഹി.
Chuddho kaḷiṅgaraṃ viya, jigucchamānehi ñātīhi.
൪൭൧.
471.
‘‘ഛുദ്ധൂന നം സുസാനേ, പരഭത്തം ന്ഹായന്തി ജിഗുച്ഛന്താ;
‘‘Chuddhūna naṃ susāne, parabhattaṃ nhāyanti jigucchantā;
നിയകാ മാതാപിതരോ, കിം പന സാധാരണാ ജനതാ.
Niyakā mātāpitaro, kiṃ pana sādhāraṇā janatā.
൪൭൨.
472.
‘‘അജ്ഝോസിതാ അസാരേ, കളേവരേ അട്ഠിന്ഹാരുസങ്ഘാതേ;
‘‘Ajjhositā asāre, kaḷevare aṭṭhinhārusaṅghāte;
ഖേളസ്സുച്ചാരസ്സവപരിപുണ്ണേ പൂതികായമ്ഹി.
Kheḷassuccārassavaparipuṇṇe pūtikāyamhi.
൪൭൩.
473.
‘‘യോ നം വിനിബ്ഭുജിത്വാ, അബ്ഭന്തരമസ്സ ബാഹിരം കയിരാ;
‘‘Yo naṃ vinibbhujitvā, abbhantaramassa bāhiraṃ kayirā;
ഗന്ധസ്സ അസഹമാനാ, സകാപി മാതാ ജിഗുച്ഛേയ്യ.
Gandhassa asahamānā, sakāpi mātā jiguccheyya.
൪൭൪.
474.
‘‘ഖന്ധധാതുആയതനം, സങ്ഖതം ജാതിമൂലകം ദുക്ഖം;
‘‘Khandhadhātuāyatanaṃ, saṅkhataṃ jātimūlakaṃ dukkhaṃ;
യോനിസോ അനുവിചിനന്തീ, വാരേയ്യം കിസ്സ ഇച്ഛേയ്യം.
Yoniso anuvicinantī, vāreyyaṃ kissa iccheyyaṃ.
൪൭൫.
475.
‘‘ദിവസേ ദിവസേ തിസത്തി, സതാനി നവനവാ പതേയ്യും കായമ്ഹി;
‘‘Divase divase tisatti, satāni navanavā pateyyuṃ kāyamhi;
വസ്സസതമ്പി ച ഘാതോ, സേയ്യോ ദുക്ഖസ്സ ചേവം ഖയോ.
Vassasatampi ca ghāto, seyyo dukkhassa cevaṃ khayo.
൪൭൬.
476.
‘‘അജ്ഝുപഗച്ഛേ ഘാതം, യോ വിഞ്ഞായേവം സത്ഥുനോ വചനം;
‘‘Ajjhupagacche ghātaṃ, yo viññāyevaṃ satthuno vacanaṃ;
ദീഘോ തേസം സംസാരോ, പുനപ്പുനം ഹഞ്ഞമാനാനം.
Dīgho tesaṃ saṃsāro, punappunaṃ haññamānānaṃ.
൪൭൭.
477.
‘‘ദേവേസു മനുസ്സേസു ച, തിരച്ഛാനയോനിയാ അസുരകായേ;
‘‘Devesu manussesu ca, tiracchānayoniyā asurakāye;
പേതേസു ച നിരയേസു ച, അപരിമിതാ ദിസ്സന്തേ ഘാതാ.
Petesu ca nirayesu ca, aparimitā dissante ghātā.
൪൭൮.
478.
‘‘ഘാതാ നിരയേസു ബഹൂ, വിനിപാതഗതസ്സ പീളിയമാനസ്സ;
‘‘Ghātā nirayesu bahū, vinipātagatassa pīḷiyamānassa;
ദേവേസുപി അത്താണം, നിബ്ബാനസുഖാ പരം നത്ഥി.
Devesupi attāṇaṃ, nibbānasukhā paraṃ natthi.
൪൭൯.
479.
‘‘പത്താ തേ നിബ്ബാനം, യേ യുത്താ ദസബലസ്സ പാവചനേ;
‘‘Pattā te nibbānaṃ, ye yuttā dasabalassa pāvacane;
അപ്പോസ്സുക്കാ ഘടേന്തി, ജാതിമരണപ്പഹാനായ.
Appossukkā ghaṭenti, jātimaraṇappahānāya.
൪൮൦.
480.
‘‘അജ്ജേവ താതഭിനിക്ഖമിസ്സം, ഭോഗേഹി കിം അസാരേഹി;
‘‘Ajjeva tātabhinikkhamissaṃ, bhogehi kiṃ asārehi;
നിബ്ബിന്നാ മേ കാമാ, വന്തസമാ താലവത്ഥുകതാ.
Nibbinnā me kāmā, vantasamā tālavatthukatā.
൪൮൧.
481.
‘‘സാ ചേവം ഭണതി പിതരമനീകരത്തോ, ച യസ്സ സാ ദിന്നാ;
‘‘Sā cevaṃ bhaṇati pitaramanīkaratto, ca yassa sā dinnā;
ഉപയാസി വാരണവതേ, വാരേയ്യമുപട്ഠിതേ കാലേ.
Upayāsi vāraṇavate, vāreyyamupaṭṭhite kāle.
൪൮൨.
482.
‘‘അഥ അസിതനിചിതമുദുകേ, കേസേ ഖഗ്ഗേന ഛിന്ദിയ സുമേധാ;
‘‘Atha asitanicitamuduke, kese khaggena chindiya sumedhā;
പാസാദം പിദഹിത്വാ, പഠമജ്ഝാനം സമാപജ്ജി.
Pāsādaṃ pidahitvā, paṭhamajjhānaṃ samāpajji.
൪൮൩.
483.
‘‘സാ ച തഹിം സമാപന്നാ, അനീകരത്തോ ച ആഗതോ നഗരം;
‘‘Sā ca tahiṃ samāpannā, anīkaratto ca āgato nagaraṃ;
പാസാദേ ച സുമേധാ, അനിച്ചസഞ്ഞം സുഭാവേതി.
Pāsāde ca sumedhā, aniccasaññaṃ subhāveti.
൪൮൪.
484.
‘‘സാ ച മനസി കരോതി, അനീകരത്തോ ച ആരുഹീ തുരിതം;
‘‘Sā ca manasi karoti, anīkaratto ca āruhī turitaṃ;
മണികനകഭൂസിതങ്ഗോ, കതഞ്ജലീ യാചതി സുമേധം.
Maṇikanakabhūsitaṅgo, katañjalī yācati sumedhaṃ.
൪൮൫.
485.
‘‘രജ്ജേ ആണാ ധനമിസ്സരിയം, ഭോഗാ സുഖാ ദഹരികാസി;
‘‘Rajje āṇā dhanamissariyaṃ, bhogā sukhā daharikāsi;
ഭുഞ്ജാഹി കാമഭോഗേ, കാമസുഖാ ദുല്ലഭാ ലോകേ.
Bhuñjāhi kāmabhoge, kāmasukhā dullabhā loke.
൪൮൬.
486.
‘‘നിസ്സട്ഠം തേ രജ്ജം, ഭോഗേ ഭുഞ്ജസ്സു ദേഹി ദാനാനി;
‘‘Nissaṭṭhaṃ te rajjaṃ, bhoge bhuñjassu dehi dānāni;
മാ ദുമ്മനാ അഹോസി, മാതാപിതരോ തേ ദുക്ഖിതാ.
Mā dummanā ahosi, mātāpitaro te dukkhitā.
൪൮൭.
487.
‘‘തം തം ഭണതി സുമേധാ, കാമേഹി അനത്ഥികാ വിഗതമോഹാ;
‘‘Taṃ taṃ bhaṇati sumedhā, kāmehi anatthikā vigatamohā;
മാ കാമേ അഭിനന്ദി, കാമേസ്വാദീനവം പസ്സ.
Mā kāme abhinandi, kāmesvādīnavaṃ passa.
൪൮൮.
488.
‘‘ചാതുദ്ദീപോ രാജാ, മന്ധാതാ ആസി കാമഭോഗിനമഗ്ഗോ;
‘‘Cātuddīpo rājā, mandhātā āsi kāmabhoginamaggo;
അതിത്തോ കാലങ്കതോ, ന ചസ്സ പരിപൂരിതാ ഇച്ഛാ.
Atitto kālaṅkato, na cassa paripūritā icchā.
൪൮൯.
489.
‘‘സത്ത രതനാനി വസ്സേയ്യ, വുട്ഠിമാ ദസദിസാ സമന്തേന;
‘‘Satta ratanāni vasseyya, vuṭṭhimā dasadisā samantena;
ന ചത്ഥി തിത്തി കാമാനം, അതിത്താവ മരന്തി നരാ.
Na catthi titti kāmānaṃ, atittāva maranti narā.
൪൯൦.
490.
‘‘അസിസൂനൂപമാ കാമാ, കാമാ സപ്പസിരോപമാ;
‘‘Asisūnūpamā kāmā, kāmā sappasiropamā;
ഉക്കോപമാ അനുദഹന്തി, അട്ഠികങ്കലസന്നിഭാ.
Ukkopamā anudahanti, aṭṭhikaṅkalasannibhā.
൪൯൧.
491.
‘‘അനിച്ചാ അധുവാ കാമാ, ബഹുദുക്ഖാ മഹാവിസാ;
‘‘Aniccā adhuvā kāmā, bahudukkhā mahāvisā;
അയോഗുളോവ സന്തത്തോ, അഘമൂലാ ദുഖപ്ഫലാ.
Ayoguḷova santatto, aghamūlā dukhapphalā.
൪൯൨.
492.
‘‘രുക്ഖഫലൂപമാ കാമാ, മംസപേസൂപമാ ദുഖാ;
‘‘Rukkhaphalūpamā kāmā, maṃsapesūpamā dukhā;
സുപിനോപമാ വഞ്ചനിയാ, കാമാ യാചിതകൂപമാ.
Supinopamā vañcaniyā, kāmā yācitakūpamā.
൪൯൩.
493.
‘‘സത്തിസൂലൂപമാ കാമാ, രോഗോ ഗണ്ഡോ അഘം നിഘം;
‘‘Sattisūlūpamā kāmā, rogo gaṇḍo aghaṃ nighaṃ;
അങ്ഗാരകാസുസദിസാ, അഘമൂലം ഭയം വധോ.
Aṅgārakāsusadisā, aghamūlaṃ bhayaṃ vadho.
൪൯൪.
494.
‘‘ഏവം ബഹുദുക്ഖാ കാമാ, അക്ഖാതാ അന്തരായികാ;
‘‘Evaṃ bahudukkhā kāmā, akkhātā antarāyikā;
ഗച്ഛഥ ന മേ ഭവഗതേ, വിസ്സാസോ അത്ഥി അത്തനോ.
Gacchatha na me bhavagate, vissāso atthi attano.
൪൯൫.
495.
‘‘കിം മമ പരോ കരിസ്സതി, അത്തനോ സീസമ്ഹി ഡയ്ഹമാനമ്ഹി;
‘‘Kiṃ mama paro karissati, attano sīsamhi ḍayhamānamhi;
അനുബന്ധേ ജരാമരണേ, തസ്സ ഘാതായ ഘടിതബ്ബം.
Anubandhe jarāmaraṇe, tassa ghātāya ghaṭitabbaṃ.
൪൯൬.
496.
‘‘ദ്വാരം അപാപുരിത്വാനഹം, മാതാപിതരോ അനീകരത്തഞ്ച;
‘‘Dvāraṃ apāpuritvānahaṃ, mātāpitaro anīkarattañca;
ദിസ്വാന ഛമം നിസിന്നേ, രോദന്തേ ഇദമവോചം.
Disvāna chamaṃ nisinne, rodante idamavocaṃ.
൪൯൭.
497.
‘‘ദീഘോ ബാലാനം സംസാരോ, പുനപ്പുനഞ്ച രോദതം;
‘‘Dīgho bālānaṃ saṃsāro, punappunañca rodataṃ;
അനമതഗ്ഗേ പിതു മരണേ, ഭാതു വധേ അത്തനോ ച വധേ.
Anamatagge pitu maraṇe, bhātu vadhe attano ca vadhe.
൪൯൮.
498.
‘‘അസ്സു ഥഞ്ഞം രുധിരം, സംസാരം അനമതഗ്ഗതോ സരഥ;
‘‘Assu thaññaṃ rudhiraṃ, saṃsāraṃ anamataggato saratha;
സത്താനം സംസരതം, സരാഹി അട്ഠീനഞ്ച സന്നിചയം.
Sattānaṃ saṃsarataṃ, sarāhi aṭṭhīnañca sannicayaṃ.
൪൯൯.
499.
‘‘സര ചതുരോദധീ, ഉപനീതേ അസ്സുഥഞ്ഞരുധിരമ്ഹി;
‘‘Sara caturodadhī, upanīte assuthaññarudhiramhi;
സര ഏകകപ്പമട്ഠീനം, സഞ്ചയം വിപുലേന സമം.
Sara ekakappamaṭṭhīnaṃ, sañcayaṃ vipulena samaṃ.
൫൦൦.
500.
‘‘അനമതഗ്ഗേ സംസരതോ, മഹിം ജമ്ബുദീപമുപനീതം;
‘‘Anamatagge saṃsarato, mahiṃ jambudīpamupanītaṃ;
കോലട്ഠിമത്തഗുളികാ, മാതാ മാതുസ്വേവ നപ്പഹോന്തി.
Kolaṭṭhimattaguḷikā, mātā mātusveva nappahonti.
൫൦൧.
501.
‘‘തിണകട്ഠസാഖാപലാസം, ഉപനീതം അനമതഗ്ഗതോ സര;
‘‘Tiṇakaṭṭhasākhāpalāsaṃ, upanītaṃ anamataggato sara;
ചതുരങ്ഗുലികാ ഘടികാ, പിതുപിതുസ്വേവ നപ്പഹോന്തി.
Caturaṅgulikā ghaṭikā, pitupitusveva nappahonti.
൫൦൨.
502.
‘‘സര കാണകച്ഛപം പുബ്ബസമുദ്ദേ, അപരതോ ച യുഗഛിദ്ദം;
‘‘Sara kāṇakacchapaṃ pubbasamudde, aparato ca yugachiddaṃ;
സിരം തസ്സ ച പടിമുക്കം, മനുസ്സലാഭമ്ഹി ഓപമ്മം.
Siraṃ tassa ca paṭimukkaṃ, manussalābhamhi opammaṃ.
൫൦൩.
503.
‘‘സര രൂപം ഫേണപിണ്ഡോപമസ്സ, കായകലിനോ അസാരസ്സ;
‘‘Sara rūpaṃ pheṇapiṇḍopamassa, kāyakalino asārassa;
ഖന്ധേ പസ്സ അനിച്ചേ, സരാഹി നിരയേ ബഹുവിഘാതേ.
Khandhe passa anicce, sarāhi niraye bahuvighāte.
൫൦൪.
504.
‘‘സര കടസിം വഡ്ഢേന്തേ, പുനപ്പുനം താസു താസു ജാതീസു;
‘‘Sara kaṭasiṃ vaḍḍhente, punappunaṃ tāsu tāsu jātīsu;
സര കുമ്ഭീലഭയാനി ച, സരാഹി ചത്താരി സച്ചാനി.
Sara kumbhīlabhayāni ca, sarāhi cattāri saccāni.
൫൦൫.
505.
‘‘അമതമ്ഹി വിജ്ജമാനേ, കിം തവ പഞ്ചകടുകേന പീതേന;
‘‘Amatamhi vijjamāne, kiṃ tava pañcakaṭukena pītena;
സബ്ബാ ഹി കാമരതിയോ, കടുകതരാ പഞ്ചകടുകേന.
Sabbā hi kāmaratiyo, kaṭukatarā pañcakaṭukena.
൫൦൬.
506.
‘‘അമതമ്ഹി വിജ്ജമാനേ, കിം തവ കാമേഹി യേ പരിളാഹാ;
‘‘Amatamhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi ye pariḷāhā;
സബ്ബാ ഹി കാമരതിയോ, ജലിതാ കുഥിതാ കമ്പിതാ സന്താപിതാ.
Sabbā hi kāmaratiyo, jalitā kuthitā kampitā santāpitā.
൫൦൭.
507.
‘‘അസപത്തമ്ഹി സമാനേ, കിം തവ കാമേഹി യേ ബഹുസപത്താ;
‘‘Asapattamhi samāne, kiṃ tava kāmehi ye bahusapattā;
രാജഗ്ഗിചോരഉദകപ്പിയേഹി, സാധാരണാ കാമാ ബഹുസപത്താ.
Rājaggicoraudakappiyehi, sādhāraṇā kāmā bahusapattā.
൫൦൮.
508.
‘‘മോക്ഖമ്ഹി വിജ്ജമാനേ, കിം തവ കാമേഹി യേസു വധബന്ധോ;
‘‘Mokkhamhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi yesu vadhabandho;
കാമേസു ഹി അസകാമാ, വധബന്ധദുഖാനി അനുഭോന്തി.
Kāmesu hi asakāmā, vadhabandhadukhāni anubhonti.
൫൦൯.
509.
‘‘ആദീപിതാ തിണുക്കാ, ഗണ്ഹന്തം ദഹന്തി നേവ മുഞ്ചന്തം;
‘‘Ādīpitā tiṇukkā, gaṇhantaṃ dahanti neva muñcantaṃ;
ഉക്കോപമാ ഹി കാമാ, ദഹന്തി യേ തേ ന മുഞ്ചന്തി.
Ukkopamā hi kāmā, dahanti ye te na muñcanti.
൫൧൦.
510.
‘‘മാ അപ്പകസ്സ ഹേതു, കാമസുഖസ്സ വിപുലം ജഹീ സുഖം;
‘‘Mā appakassa hetu, kāmasukhassa vipulaṃ jahī sukhaṃ;
മാ പുഥുലോമോവ ബളിസം, ഗിലിത്വാ പച്ഛാ വിഹഞ്ഞസി.
Mā puthulomova baḷisaṃ, gilitvā pacchā vihaññasi.
൫൧൧.
511.
‘‘കാമം കാമേസു ദമസ്സു, താവ സുനഖോവ സങ്ഖലാബദ്ധോ;
‘‘Kāmaṃ kāmesu damassu, tāva sunakhova saṅkhalābaddho;
കാഹിന്തി ഖു തം കാമാ, ഛാതാ സുനഖംവ ചണ്ഡാലാ.
Kāhinti khu taṃ kāmā, chātā sunakhaṃva caṇḍālā.
൫൧൨.
512.
‘‘അപരിമിതഞ്ച ദുക്ഖം, ബഹൂനി ച ചിത്തദോമനസ്സാനി;
‘‘Aparimitañca dukkhaṃ, bahūni ca cittadomanassāni;
അനുഭോഹിസി കാമയുത്തോ, പടിനിസ്സജ അദ്ധുവേ കാമേ.
Anubhohisi kāmayutto, paṭinissaja addhuve kāme.
൫൧൩.
513.
‘‘അജരമ്ഹി വിജ്ജമാനേ, കിം തവ കാമേഹി യേസു ജരാ;
‘‘Ajaramhi vijjamāne, kiṃ tava kāmehi yesu jarā;
മരണബ്യാധിഗഹിതാ, സബ്ബാ സബ്ബത്ഥ ജാതിയോ.
Maraṇabyādhigahitā, sabbā sabbattha jātiyo.
൫൧൪.
514.
‘‘ഇദമജരമിദമമരം, ഇദമജരാമരം പദമസോകം;
‘‘Idamajaramidamamaraṃ, idamajarāmaraṃ padamasokaṃ;
അസപത്തമസമ്ബാധം, അഖലിതമഭയം നിരുപതാപം.
Asapattamasambādhaṃ, akhalitamabhayaṃ nirupatāpaṃ.
൫൧൫.
515.
‘‘അധിഗതമിദം ബഹൂഹി, അമതം അജ്ജാപി ച ലഭനീയമിദം;
‘‘Adhigatamidaṃ bahūhi, amataṃ ajjāpi ca labhanīyamidaṃ;
യോ യോനിസോ പയുഞ്ജതി, ന ച സക്കാ അഘടമാനേന.
Yo yoniso payuñjati, na ca sakkā aghaṭamānena.
൫൧൬.
516.
‘‘ഏവം ഭണതി സുമേധാ, സങ്ഖാരഗതേ രതിം അലഭമാനാ;
‘‘Evaṃ bhaṇati sumedhā, saṅkhāragate ratiṃ alabhamānā;
അനുനേന്തീ അനികരത്തം, കേസേ ച ഛമം ഖിപി സുമേധാ.
Anunentī anikarattaṃ, kese ca chamaṃ khipi sumedhā.
൫൧൭.
517.
‘‘ഉട്ഠായ അനികരത്തോ, പഞ്ജലികോ യാചതസ്സാ പിതരം സോ;
‘‘Uṭṭhāya anikaratto, pañjaliko yācatassā pitaraṃ so;
വിസ്സജ്ജേഥ സുമേധം, പബ്ബജിതും വിമോക്ഖസച്ചദസ്സാ.
Vissajjetha sumedhaṃ, pabbajituṃ vimokkhasaccadassā.
൫൧൮.
518.
‘‘വിസ്സജ്ജിതാ മാതാപിതൂഹി, പബ്ബജി സോകഭയഭീതാ;
‘‘Vissajjitā mātāpitūhi, pabbaji sokabhayabhītā;
ഛ അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, അഗ്ഗഫലം സിക്ഖമാനായ.
Cha abhiññā sacchikatā, aggaphalaṃ sikkhamānāya.
൫൧൯.
519.
‘‘അച്ഛരിയമബ്ഭുതം തം, നിബ്ബാനം ആസി രാജകഞ്ഞായ;
‘‘Acchariyamabbhutaṃ taṃ, nibbānaṃ āsi rājakaññāya;
പുബ്ബേനിവാസചരിതം, യഥാ ബ്യാകരി പച്ഛിമേ കാലേ.
Pubbenivāsacaritaṃ, yathā byākari pacchime kāle.
൫൨൦.
520.
‘‘ഭഗവതി കോണാഗമനേ, സങ്ഘാരാമമ്ഹി നവനിവേസമ്ഹി;
‘‘Bhagavati koṇāgamane, saṅghārāmamhi navanivesamhi;
സഖിയോ തിസ്സോ ജനിയോ, വിഹാരദാനം അദാസിമ്ഹ.
Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimha.
൫൨൧.
521.
‘‘ദസക്ഖത്തും സതക്ഖത്തും, ദസസതക്ഖത്തും സതാനി ച സതക്ഖത്തും;
‘‘Dasakkhattuṃ satakkhattuṃ, dasasatakkhattuṃ satāni ca satakkhattuṃ;
ദേവേസു ഉപപജ്ജിമ്ഹ, കോ പന വാദോ മനുസ്സേസു.
Devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu.
൫൨൨.
522.
‘‘ദേവേസു മഹിദ്ധികാ അഹുമ്ഹ, മാനുസകമ്ഹി കോ പന വാദോ;
‘‘Devesu mahiddhikā ahumha, mānusakamhi ko pana vādo;
സത്തരതനസ്സ മഹേസീ, ഇത്ഥിരതനം അഹം ആസിം.
Sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsiṃ.
൫൨൩.
523.
‘‘സോ ഹേതു സോ പഭവോ, തം മൂലം സാവ സാസനേ ഖന്തീ;
‘‘So hetu so pabhavo, taṃ mūlaṃ sāva sāsane khantī;
തം പഠമസമോധാനം, തം ധമ്മരതായ നിബ്ബാനം.
Taṃ paṭhamasamodhānaṃ, taṃ dhammaratāya nibbānaṃ.
൫൨൪.
524.
‘‘ഏവം കരോന്തി യേ സദ്ദഹന്തി, വചനം അനോമപഞ്ഞസ്സ;
‘‘Evaṃ karonti ye saddahanti, vacanaṃ anomapaññassa;
നിബ്ബിന്ദന്തി ഭവഗതേ, നിബ്ബിന്ദിത്വാ വിരജ്ജന്തീ’’തി. –
Nibbindanti bhavagate, nibbinditvā virajjantī’’ti. –
ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി.
Imā gāthā abhāsi.
തത്ഥ മന്തവതിയാ നഗരേതി മന്തവതീതി ഏവംനാമകേ നഗരേ. രഞ്ഞോ കോഞ്ചസ്സാതി കോഞ്ചസ്സ നാമ രഞ്ഞോ മഹേസിയാ കുച്ഛിമ്ഹി ജാതാ ധീതാ ആസിം. സുമേധാതി നാമേന സുമേധാ. പസാദിതാ സാസനകരേഹീതി സത്ഥുസാസനകരേഹി അരിയേഹി ധമ്മദേസനായ സാസനേ പസാദിതാ സഞ്ജാതരതനത്തയപ്പസാദാ കതാ.
Tattha mantavatiyā nagareti mantavatīti evaṃnāmake nagare. Rañño koñcassāti koñcassa nāma rañño mahesiyā kucchimhi jātā dhītā āsiṃ. Sumedhāti nāmena sumedhā. Pasāditā sāsanakarehīti satthusāsanakarehi ariyehi dhammadesanāya sāsane pasāditā sañjātaratanattayappasādā katā.
സീലവതീതി ആചാരസീലസമ്പന്നാ. ചിത്തകഥാതി ചിത്തധമ്മകഥാ. ബഹുസ്സുതാതി ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ പരിയത്തിധമ്മസ്സുതിയുതാ. ബുദ്ധസാസനേ വിനീതാതി ഏവം പവത്തി, ഏവം നിവത്തി, ഇതി സീലം, ഇതി സമാധി, ഇതി പഞ്ഞാതി സുത്താനുഗതേന (ദീ॰ നി॰ ൨.൧൮൬) യോനിസോമനസികാരേന തദങ്ഗതോ കിലേസാനം വിനിവത്തത്താ ബുദ്ധാനം സാസനേ വിനീതാ സംയതകായവാചാചിത്താ. ഉഭയോ നിസാമേഥാതി തുമ്ഹേ ദ്വേപി മമ വചനം നിസാമേഥ, മാതാപിതരോ ഉപഗന്ത്വാ ഭണതീതി യോജനാ.
Sīlavatīti ācārasīlasampannā. Cittakathāti cittadhammakathā. Bahussutāti bhikkhunīnaṃ santike pariyattidhammassutiyutā. Buddhasāsane vinītāti evaṃ pavatti, evaṃ nivatti, iti sīlaṃ, iti samādhi, iti paññāti suttānugatena (dī. ni. 2.186) yonisomanasikārena tadaṅgato kilesānaṃ vinivattattā buddhānaṃ sāsane vinītā saṃyatakāyavācācittā. Ubhayo nisāmethāti tumhe dvepi mama vacanaṃ nisāmetha, mātāpitaro upagantvā bhaṇatīti yojanā.
യദിപി ദിബ്ബന്തി ദേവലോകപരിയാപന്നമ്പി ഭവഗതം നാമ സബ്ബമ്പി അസസ്സതം അനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം. കിമങ്ഗം പന തുച്ഛാ കാമാതി കിമങ്ഗം പന മാനുസകാ കാമാ, തേ സബ്ബേപി അസാരകഭാവതോ തുച്ഛാ രിത്താ, സത്ഥധാരായം മധുബിന്ദു വിയ അപ്പസ്സാദാ, ഏതരഹി ആയതിഞ്ച വിപുലദുക്ഖതായ ബഹുവിഘാതാ.
Yadipi dibbanti devalokapariyāpannampi bhavagataṃ nāma sabbampi asassataṃ aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ. Kimaṅgaṃ pana tucchā kāmāti kimaṅgaṃ pana mānusakā kāmā, te sabbepi asārakabhāvato tucchā rittā, satthadhārāyaṃ madhubindu viya appassādā, etarahi āyatiñca vipuladukkhatāya bahuvighātā.
കടുകാതി അനിട്ഠാ. സപ്പടിഭയട്ഠേന ആസീവിസൂപമാ. യേസു കാമേസു. മുച്ഛിതാതി അജ്ഝോസിതാ. സമപ്പിതാതി സകമ്മുനാ സബ്ബസോ അപ്പിതാ ഖിത്താ, ഉപപന്നാതി അത്ഥോ . ഹഞ്ഞന്തേതി ബാധീയന്തി.
Kaṭukāti aniṭṭhā. Sappaṭibhayaṭṭhena āsīvisūpamā. Yesu kāmesu. Mucchitāti ajjhositā. Samappitāti sakammunā sabbaso appitā khittā, upapannāti attho . Haññanteti bādhīyanti.
വിനിപാതേതി അപായേ.
Vinipāteti apāye.
അചേതനാതി അത്തഹിതചേതനായ അഭാവേന അചേതനാ. ദുക്ഖസമുദയോരുദ്ധാതി തണ്ഹാനിമിത്തസംസാരേ അവരുദ്ധാ. ദേസേന്തേതി ചതുസച്ചധമ്മേ ദേസിയമാനേ. അജാനന്താതി അത്ഥം അജാനന്താ. ന ബുജ്ഝരേ അരിയസച്ചാനീതി ദുക്ഖാദീനി അരിയസച്ചാനി ന പടിബുജ്ഝന്തി.
Acetanāti attahitacetanāya abhāvena acetanā. Dukkhasamudayoruddhāti taṇhānimittasaṃsāre avaruddhā. Desenteti catusaccadhamme desiyamāne. Ajānantāti atthaṃ ajānantā. Na bujjhare ariyasaccānīti dukkhādīni ariyasaccāni na paṭibujjhanti.
അമ്മാതി മാതരം പമുഖം കത്വാ ആലപതി. തേ ബഹുതരാ അജാനന്താതി യേ അഭിനന്ദന്തി ഭവഗതം പിഹേന്തി ദേവേസു ഉപപത്തിം ബുദ്ധവരദേസിതാനി സച്ചാനി അജാനന്താ, തേയേവ ച ഇമസ്മിം ലോകേ ബഹുതരാതി യോജനാ.
Ammāti mātaraṃ pamukhaṃ katvā ālapati. Te bahutarā ajānantāti ye abhinandanti bhavagataṃ pihenti devesu upapattiṃ buddhavaradesitāni saccāni ajānantā, teyeva ca imasmiṃ loke bahutarāti yojanā.
ഭവഗതേ അനിച്ചമ്ഹീതി സബ്ബസ്മിം ഭവേ അനിച്ചേ ദേവേസു ഉപപത്തി ന സസ്സതാ, ഏവം സന്തേപി ന ച സന്തസന്തി ബാലാ ന ഉത്തസന്തി ന സംവേഗം ആപജ്ജന്തി. പുനപ്പുനം ജായിതബ്ബസ്സാതി അപരാപരം ഉപപജ്ജമാനസ്സ.
Bhavagate aniccamhīti sabbasmiṃ bhave anicce devesu upapatti na sassatā, evaṃ santepi na ca santasanti bālā na uttasanti na saṃvegaṃ āpajjanti. Punappunaṃ jāyitabbassāti aparāparaṃ upapajjamānassa.
ചത്താരോ വിനിപാതാതി നിരയോ തിരച്ഛാനയോനി പേത്തിവിസയോ അസുരയോനീതി ഇമേ ചത്താരോ സുഖസമുസ്സയതോ വിനിപാതഗതിയോ. മനുസ്സദേവൂപപത്തിസഞ്ഞിതാ പന ദ്വേവ ഗതിയോ കഥഞ്ചി കിച്ഛേന കസിരേന ലബ്ഭന്തി പുഞ്ഞകമ്മസ്സ ദുക്കരത്താ. നിരയേസൂതി സുഖരഹിതേസു അപായേസു.
Cattāro vinipātāti nirayo tiracchānayoni pettivisayo asurayonīti ime cattāro sukhasamussayato vinipātagatiyo. Manussadevūpapattisaññitā pana dveva gatiyo kathañci kicchena kasirena labbhanti puññakammassa dukkarattā. Nirayesūti sukharahitesu apāyesu.
അപ്പോസ്സുക്കാതി അഞ്ഞകിച്ചേസു നിരുസ്സുക്കാ. ഘടിസ്സന്തി വായമിസ്സം ഭാവനം അനുയുഞ്ജിസ്സാമി, കായകലിനാ അസാരേന ഭവഗതേ കിം അഭിനന്ദിതേനാതി യോജനാ.
Appossukkāti aññakiccesu nirussukkā. Ghaṭissanti vāyamissaṃ bhāvanaṃ anuyuñjissāmi, kāyakalinā asārena bhavagate kiṃ abhinanditenāti yojanā.
ഭവതണ്ഹായ നിരോധാതി ഭവഗതായ തണ്ഹായ നിരോധഹേതു നിരോധത്ഥം.
Bhavataṇhāya nirodhāti bhavagatāya taṇhāya nirodhahetu nirodhatthaṃ.
ബുദ്ധാനം ഉപ്പാദോ ലദ്ധോ, വിവജ്ജിതോ നിരയൂപപത്തിആദികോ അട്ഠവിധോ അക്ഖണോ, ഖണോ നവമോ ഖണോ ലദ്ധോതി യോജനാ. സീലാനീതി ചതുപാരിസുദ്ധിസീലാനി. ബ്രഹ്മചരിയന്തി സാസനബ്രഹ്മചരിയം. ന ദൂസേയ്യന്തി ന കോപേയ്യാമി.
Buddhānaṃ uppādo laddho, vivajjito nirayūpapattiādiko aṭṭhavidho akkhaṇo, khaṇo navamo khaṇo laddhoti yojanā. Sīlānīti catupārisuddhisīlāni. Brahmacariyanti sāsanabrahmacariyaṃ. Na dūseyyanti na kopeyyāmi.
ന താവ ആഹാരം ആഹരിസ്സം ഗഹട്ഠാതി ‘‘നേവ താവ അഹം ഗഹട്ഠാ ഹുത്വാ ആഹാരം ആഹരിസ്സാമി, സചേ പബ്ബജ്ജം ന ലഭിസ്സാമി, മരണവസമേവ ഗതാ ഭവിസ്സാമീ’’തി ഏവം സുമേധാ മാതാപിതരോ ഭണതീതി യോജനാ.
Na tāva āhāraṃ āharissaṃ gahaṭṭhāti ‘‘neva tāva ahaṃ gahaṭṭhā hutvā āhāraṃ āharissāmi, sace pabbajjaṃ na labhissāmi, maraṇavasameva gatā bhavissāmī’’ti evaṃ sumedhā mātāpitaro bhaṇatīti yojanā.
അസ്സാതി സുമേധായ. സബ്ബസോ സമഭിഹതോതി അസ്സൂഹി സബ്ബസോ അഭിഹതമുഖോ. ഘടേന്തി സഞ്ഞാപേതുന്തി പാസാദതലേ ഛമാപതിതം സുമേധം മാതാ ച പിതാ ച ഗിഹിഭാവായ സഞ്ഞാപേതും ഘടേന്തി വായമന്തി. ‘‘ഘടേന്തി വായമന്തീ’’തിപി പാഠോ, സോ ഏവത്ഥോ.
Assāti sumedhāya. Sabbaso samabhihatoti assūhi sabbaso abhihatamukho. Ghaṭenti saññāpetunti pāsādatale chamāpatitaṃ sumedhaṃ mātā ca pitā ca gihibhāvāya saññāpetuṃ ghaṭenti vāyamanti. ‘‘Ghaṭenti vāyamantī’’tipi pāṭho, so evattho.
കിം സോചിതേനാതി ‘‘പബ്ബജ്ജം ന ലഭിസ്സാമീ’’തി കിം സോചനേന. ദിന്നാസി വാരണവതിമ്ഹീതി വാരണവതീനഗരേ ദിന്നാ അസി. ‘‘ദിന്നാസീ’’തി വത്വാ പുനപി ‘‘ത്വം ദിന്നാ’’തി വചനം ദള്ഹം ദിന്നഭാവദസ്സനത്ഥം.
Kiṃ socitenāti ‘‘pabbajjaṃ na labhissāmī’’ti kiṃ socanena. Dinnāsi vāraṇavatimhīti vāraṇavatīnagare dinnā asi. ‘‘Dinnāsī’’ti vatvā punapi ‘‘tvaṃ dinnā’’ti vacanaṃ daḷhaṃ dinnabhāvadassanatthaṃ.
രജ്ജേ ആണാതി അനികരത്തസ്സ രജ്ജേ തവ ആണാ പവത്തതി. ധനമിസ്സരിയന്തി ഇമസ്മിം കുലേ പതികുലേ ച ധനം ഇസ്സരിയഞ്ച, ഭോഗാ സുഖാ അതിവിയ ഇട്ഠാ ഭോഗാതി സബ്ബമിദം തുയ്ഹം ഉപട്ഠിതം ഹത്ഥഗതം. ദഹരികാസീതി തരുണീ ചാസി, തസ്മാ ഭുഞ്ജാഹി കാമഭോഗേ. തേന കാരണേന വാരേയ്യം ഹോതു തേ പുത്താതി യോജനാ.
Rajje āṇāti anikarattassa rajje tava āṇā pavattati. Dhanamissariyanti imasmiṃ kule patikule ca dhanaṃ issariyañca, bhogā sukhā ativiya iṭṭhā bhogāti sabbamidaṃ tuyhaṃ upaṭṭhitaṃ hatthagataṃ. Daharikāsīti taruṇī cāsi, tasmā bhuñjāhi kāmabhoge. Tena kāraṇena vāreyyaṃ hotu te puttāti yojanā.
നേതി മാതാപിതരോ. മാ ഏദിസികാനീതി ഏവരൂപാനി രജ്ജേ ആണാദീനി മാ ഭവന്തു. കസ്മാതി ചേ ആഹ ‘‘ഭഗവതമസാര’’ന്തിആദി.
Neti mātāpitaro. Mā edisikānīti evarūpāni rajje āṇādīni mā bhavantu. Kasmāti ce āha ‘‘bhagavatamasāra’’ntiādi.
കിമിവാതി കിമി വിയ. പൂതികായന്തി ഇമം പൂതികളേവരം. സവനഗന്ധന്തി വിസ്സട്ഠവിസ്സഗന്ധം. ഭയാനകന്തി അവീതരാഗാനം ഭയാവഹം. കുണപം അഭിസംവിസേയ്യം ഭസ്തന്തി കുണപഭരിതം ചമ്മപസിബ്ബകം, അസകിം പഗ്ഘരിതം അസുചിപുണ്ണം നാനപ്പകാരസ്സ അസുചിനോ പുണ്ണം ഹുത്വാ അസകിം സബ്ബകാലം അധിപഗ്ഘരന്തം ‘‘മമ ഇദ’’ന്തി അഭിനിവേസേയ്യം.
Kimivāti kimi viya. Pūtikāyanti imaṃ pūtikaḷevaraṃ. Savanagandhanti vissaṭṭhavissagandhaṃ. Bhayānakanti avītarāgānaṃ bhayāvahaṃ. Kuṇapaṃ abhisaṃviseyyaṃ bhastanti kuṇapabharitaṃ cammapasibbakaṃ, asakiṃ paggharitaṃ asucipuṇṇaṃ nānappakārassa asucino puṇṇaṃ hutvā asakiṃ sabbakālaṃ adhipaggharantaṃ ‘‘mama ida’’nti abhiniveseyyaṃ.
കിമിവ തഹം ജാനന്തീ, വികൂലകന്തി അതിവിയ പടിക്കൂലം അസുചീഹി മംസപേസീഹി സോണിതേഹി ച ഉപലിത്തം അനേകേസം കിമികുലാനം ആലയം സകുണാനം ഭത്തഭൂതം. ‘‘കിമികുലാലസകുണഭത്ത’’ന്തിപി പാഠോ, കിമീനം അവസിട്ഠസകുണാനഞ്ച ഭത്തഭൂതന്തി അത്ഥോ. തം അഹം കളേവരം ജാനന്തീ ഠിതാ. തം മം ഇദാനി വാരേയ്യവസേന കിസ്സ കേന നാമ കാരണേന ദിയ്യതീതി ദസ്സേതി. തസ്സ തഞ്ച ദാനം കിമിവ കിം വിയ ഹോതീതി യോജനാ.
Kimiva tahaṃ jānantī, vikūlakanti ativiya paṭikkūlaṃ asucīhi maṃsapesīhi soṇitehi ca upalittaṃ anekesaṃ kimikulānaṃ ālayaṃ sakuṇānaṃ bhattabhūtaṃ. ‘‘Kimikulālasakuṇabhatta’’ntipi pāṭho, kimīnaṃ avasiṭṭhasakuṇānañca bhattabhūtanti attho. Taṃ ahaṃ kaḷevaraṃ jānantī ṭhitā. Taṃ maṃ idāni vāreyyavasena kissa kena nāma kāraṇena diyyatīti dasseti. Tassa tañca dānaṃ kimiva kiṃ viya hotīti yojanā.
നിബ്ബുയ്ഹതി സുസാനം, അചിരം കായോ അപേതവിഞ്ഞാണോതി അയം കായോ അചിരേനേവ അപഗതവിഞ്ഞാണോ സുസാനം നിബ്ബുയ്ഹതി ഉപനീയതി. ഛുദ്ധോതി ഛഡ്ഡിതോ. കളിങ്ഗരം വിയാതി നിരത്ഥകകട്ഠഖണ്ഡസദിസോ. ജിഗുച്ഛമാനേഹി ഞാതീഹീതി ഞാതിജനേഹിപി ജിഗുച്ഛമാനേഹി.
Nibbuyhati susānaṃ, aciraṃ kāyo apetaviññāṇoti ayaṃ kāyo acireneva apagataviññāṇo susānaṃ nibbuyhati upanīyati. Chuddhoti chaḍḍito. Kaḷiṅgaraṃ viyāti niratthakakaṭṭhakhaṇḍasadiso. Jigucchamānehi ñātīhīti ñātijanehipi jigucchamānehi.
ഛുദ്ധൂന നം സുസാനേതി നം കളേവരം സുസാനേ ഛഡ്ഡേത്വാ. പരഭത്തന്തി പരേസം സോണസിങ്ഗാലാദീനം ഭത്തഭൂതം. ന്ഹായന്തി ജിഗുച്ഛന്താതി ‘‘ഇമസ്സ പച്ഛതോ ആഗതാ’’തി ഏത്തകേനാപി ജിഗുച്ഛമാനാ സസീസം നിമുജ്ജന്താ ന്ഹായന്തി, പഗേവ ഫുട്ഠവന്തോ. നിയകാ മാതാപിതരോതി അത്തനോ മാതാപിതരോപി. കിം പന സാധാരണാ ജനതാതി ഇതരോ പന സമൂഹോ ജിഗുച്ഛതീതി കിമേവ വത്തബ്ബം.
Chuddhūna naṃ susāneti naṃ kaḷevaraṃ susāne chaḍḍetvā. Parabhattanti paresaṃ soṇasiṅgālādīnaṃ bhattabhūtaṃ. Nhāyanti jigucchantāti ‘‘imassa pacchato āgatā’’ti ettakenāpi jigucchamānā sasīsaṃ nimujjantā nhāyanti, pageva phuṭṭhavanto. Niyakā mātāpitaroti attano mātāpitaropi. Kiṃ pana sādhāraṇā janatāti itaro pana samūho jigucchatīti kimeva vattabbaṃ.
അജ്ഝോസിതാതി തണ്ഹാവസേന അഭിനിവിട്ഠാ. അസാരേതി നിച്ചസാരാദിസാരരഹിതേ.
Ajjhositāti taṇhāvasena abhiniviṭṭhā. Asāreti niccasārādisārarahite.
വിനിബ്ഭുജിത്വാതി വിഞ്ഞാണവിനിബ്ഭോഗം കത്വാ. ഗന്ധസ്സ അസഹമാനാതി ഗന്ധം അസ്സ കായസ്സ അസഹന്തീ. സകാപി മാതാതി അത്തനോ മാതാപി ജിഗുച്ഛേയ്യ കോട്ഠാസാനം വിനിബ്ഭുജ്ജനേന പടിക്കൂലഭാവായ സുട്ഠുതരം ഉപട്ഠഹനതോ.
Vinibbhujitvāti viññāṇavinibbhogaṃ katvā. Gandhassa asahamānāti gandhaṃ assa kāyassa asahantī. Sakāpi mātāti attano mātāpi jiguccheyya koṭṭhāsānaṃ vinibbhujjanena paṭikkūlabhāvāya suṭṭhutaraṃ upaṭṭhahanato.
ഖന്ധധാതുആയതനന്തി രൂപക്ഖന്ധാദയോ ഇമേ പഞ്ചക്ഖന്ധാ, ചക്ഖുധാതുആദയോ ഇമാ അട്ഠാരസധാതുയോ, ചക്ഖായതനാദീനി ഇമാനി ദ്വാദസായതനാനീതി ഏവം ഖന്ധാ ധാതുയോ ആയതനാനി ചാതി സബ്ബം ഇദം രൂപാരൂപധമ്മജാതം സമേച്ച സമ്ഭുയ്യ പച്ചയേഹി കതത്താ സങ്ഖതം, തയിദം തസ്മിം ഭവേ പവത്തമാനം ദുക്ഖം, ജാതിപച്ചയത്താ ജാതിമൂലകന്തി. ഏവം യോനിസോ ഉപായേന അനുവിചിനന്തീ ചിന്തയന്തീ, വാരേയ്യം വിവാഹം, കിസ്സ കേന കാരണേന ഇച്ഛിസ്സാമി.
Khandhadhātuāyatananti rūpakkhandhādayo ime pañcakkhandhā, cakkhudhātuādayo imā aṭṭhārasadhātuyo, cakkhāyatanādīni imāni dvādasāyatanānīti evaṃ khandhā dhātuyo āyatanāni cāti sabbaṃ idaṃ rūpārūpadhammajātaṃ samecca sambhuyya paccayehi katattā saṅkhataṃ, tayidaṃ tasmiṃ bhave pavattamānaṃ dukkhaṃ, jātipaccayattā jātimūlakanti. Evaṃ yoniso upāyena anuvicinantī cintayantī, vāreyyaṃ vivāhaṃ, kissa kena kāraṇena icchissāmi.
‘‘സീലാനി ബ്രഹ്മചരിയം, പബ്ബജ്ജാ ദുക്കരാ’’തി യദേതം മാതാപിതൂഹി വുത്തം തസ്സ പടിവചനം ദാതും ‘‘ദിവസേ ദിവസേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ദിവസേ ദിവസേ തിസത്തിസതാനി നവനവാ പതേയ്യും കായമ്ഹീതി ദിനേ ദിനേ തീണി സത്തിസതാനി താവദേവ പീതനിസിതഭാവേന അഭിനവാനി കായസ്മിം സമ്പതേയ്യും. വസ്സസതമ്പി ച ഘാതോ സേയ്യോതി നിരന്തരം വസ്സസതമ്പി പതമാനോ യഥാവുത്തോ സത്തിഘാതോ സേയ്യോ. ദുക്ഖസ്സ ചേവം ഖയോതി ഏവം ചേ വട്ടദുക്ഖസ്സ പരിക്ഖയോ ഭവേയ്യ, ഏവം മഹന്തമ്പി പവത്തിദുക്ഖം അധിവാസേത്വാ നിബ്ബാനാധിഗമായ ഉസ്സാഹോ കരണീയോതി അധിപ്പായോ.
‘‘Sīlāni brahmacariyaṃ, pabbajjā dukkarā’’ti yadetaṃ mātāpitūhi vuttaṃ tassa paṭivacanaṃ dātuṃ ‘‘divase divase’’tiādi vuttaṃ. Tattha divase divase tisattisatāni navanavā pateyyuṃ kāyamhīti dine dine tīṇi sattisatāni tāvadeva pītanisitabhāvena abhinavāni kāyasmiṃ sampateyyuṃ. Vassasatampi ca ghāto seyyoti nirantaraṃ vassasatampi patamāno yathāvutto sattighāto seyyo. Dukkhassa cevaṃ khayoti evaṃ ce vaṭṭadukkhassa parikkhayo bhaveyya, evaṃ mahantampi pavattidukkhaṃ adhivāsetvā nibbānādhigamāya ussāho karaṇīyoti adhippāyo.
അജ്ഝുപഗച്ഛേതി സമ്പടിച്ഛേയ്യ. ഏവന്തി വുത്തനയേന. ഇദം വുത്തം ഹോതി – യോ പുഗ്ഗലോ അനമതഗ്ഗം സംസാരം അപരിമാണഞ്ച വട്ടദുക്ഖം ദീപേന്തം സത്ഥുനോ വചനം വിഞ്ഞായ ഠിതോ യഥാവുത്തം സത്തിഘാതദുക്ഖം സമ്പടിച്ഛേയ്യ, തേന ചേവ വട്ടദുക്ഖസ്സ പരിക്ഖയോ സിയാതി. തേനാഹ – ‘‘ദീഘോ തേസം സംസാരോ, പുനപ്പുനഞ്ച ഹഞ്ഞമാനാന’’ന്തി, അപരാപരം ജാതിജരാബ്യാധിമരണാദീഹി ബാധിയമാനാനന്തി അത്ഥോ.
Ajjhupagaccheti sampaṭiccheyya. Evanti vuttanayena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yo puggalo anamataggaṃ saṃsāraṃ aparimāṇañca vaṭṭadukkhaṃ dīpentaṃ satthuno vacanaṃ viññāya ṭhito yathāvuttaṃ sattighātadukkhaṃ sampaṭiccheyya, tena ceva vaṭṭadukkhassa parikkhayo siyāti. Tenāha – ‘‘dīgho tesaṃ saṃsāro, punappunañca haññamānāna’’nti, aparāparaṃ jātijarābyādhimaraṇādīhi bādhiyamānānanti attho.
അസുരകായേതി കാലകഞ്ചികാദി പേതാസുരനികായേ. ഘാതാതി കായചിത്താനം ഉപഘാതാ വധാ.
Asurakāyeti kālakañcikādi petāsuranikāye. Ghātāti kāyacittānaṃ upaghātā vadhā.
ബഹൂതി പഞ്ചവിധബന്ധനാദികമ്മകാരണവസേന പവത്തിയമാനാ ബഹൂ അനേകഘാതാ. വിനിപാതഗതസ്സാതി സേസാപായസങ്ഖാതം വിനിപാതം ഉപഗതസ്സാപി. പീളിയമാനസ്സാതി തിരച്ഛാനാദിഅത്തഭാവേ അഭിഘാതാദീഹി ആബാധിയമാനസ്സ. ദേവേസുപി അത്താണന്തി ദേവത്തഭാവേസുപി താണം നത്ഥി രാഗപരിളാഹാദിനാ സദുക്ഖസവിഘാതഭാവതോ. നിബ്ബാനസുഖാ പരം നത്ഥീതി നിബ്ബാനസുഖതോ പരം അഞ്ഞം ഉത്തമം സുഖം നാമ നത്ഥി ലോകിയസുഖസ്സ വിപരിണാമസങ്ഖാരദുക്ഖസഭാവത്താ . തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘നിബ്ബാനം പരമം സുഖ’’ന്തി (ധ॰ പ॰ ൨൦൩-൨൦൪).
Bahūti pañcavidhabandhanādikammakāraṇavasena pavattiyamānā bahū anekaghātā. Vinipātagatassāti sesāpāyasaṅkhātaṃ vinipātaṃ upagatassāpi. Pīḷiyamānassāti tiracchānādiattabhāve abhighātādīhi ābādhiyamānassa. Devesupi attāṇanti devattabhāvesupi tāṇaṃ natthi rāgapariḷāhādinā sadukkhasavighātabhāvato. Nibbānasukhā paraṃnatthīti nibbānasukhato paraṃ aññaṃ uttamaṃ sukhaṃ nāma natthi lokiyasukhassa vipariṇāmasaṅkhāradukkhasabhāvattā . Tenāha bhagavā – ‘‘nibbānaṃ paramaṃ sukha’’nti (dha. pa. 203-204).
പത്താ തേ നിബ്ബാനന്തി തേ നിബ്ബാനം പത്തായേവ നാമ. അഥ വാ തേയേവ നിബ്ബാനം പത്താ. യേ യുത്താ ദസബലസ്സ പാവചനേതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ സാസനേ യേ യുത്താ പയുത്താ.
Pattā te nibbānanti te nibbānaṃ pattāyeva nāma. Atha vā teyeva nibbānaṃ pattā. Ye yuttā dasabalassa pāvacaneti sammāsambuddhassa sāsane ye yuttā payuttā.
നിബ്ബിന്നാതി വിരത്താ. മേതി മയാ. വന്തസമാതി സുവാനവമഥുസദിസാ. താലവത്ഥുകതാതി താലസ്സ പതിട്ഠാനസദിസാ കതാ.
Nibbinnāti virattā. Meti mayā. Vantasamāti suvānavamathusadisā. Tālavatthukatāti tālassa patiṭṭhānasadisā katā.
അഥാതി പച്ഛാ, മാതാപിതൂനം അത്തനോ അജ്ഝാസയം പവേദേത്വാ അനികരത്തസ്സ ച ആഗതഭാവം സുത്വാ. അസിതനിചിതമുദുകേതി ഇന്ദനീലഭമരസമാനവണ്ണതായ അസിതേ, ഘനഭാവേന നിചിതേ, സിമ്ബലിതൂലസമസമ്ഫസ്സതായ മുദുകേ. കേസേ ഖഗ്ഗേന ഛിന്ദിയാതി അത്തനോ കേസേ സുനിസിതേന അസിനാ ഛിന്ദിത്വാ. പാസാദം പിദഹിത്വാതി അത്തനോ വസനപാസാദേ സിരിഗബ്ഭം പിധായ, തസ്സ ദ്വാരം ഥകേത്വാതി അത്ഥോ. പഠമജ്ഝാനം സമാപജ്ജീതി ഖഗ്ഗേന ഛിന്നേ അത്തനോ കേസേ പുരതോ ഠപേത്വാ തത്ഥ പടിക്കൂലമനസികാരം പവത്തേന്തീ യഥാഉപട്ഠിതേ നിമിത്തേ ഉപ്പന്നം പഠമം ഝാനം വസീഭാവം ആപാദേത്വാ സമാപജ്ജി.
Athāti pacchā, mātāpitūnaṃ attano ajjhāsayaṃ pavedetvā anikarattassa ca āgatabhāvaṃ sutvā. Asitanicitamuduketi indanīlabhamarasamānavaṇṇatāya asite, ghanabhāvena nicite, simbalitūlasamasamphassatāya muduke. Kese khaggena chindiyāti attano kese sunisitena asinā chinditvā. Pāsādaṃ pidahitvāti attano vasanapāsāde sirigabbhaṃ pidhāya, tassa dvāraṃ thaketvāti attho. Paṭhamajjhānaṃ samāpajjīti khaggena chinne attano kese purato ṭhapetvā tattha paṭikkūlamanasikāraṃ pavattentī yathāupaṭṭhite nimitte uppannaṃ paṭhamaṃ jhānaṃ vasībhāvaṃ āpādetvā samāpajji.
സാ ച സുമേധാ തഹിം പാസാദേ സമാപന്നാ ഝാനന്തി അധിപ്പായോ. അനിച്ചസഞ്ഞം സുഭാവേതീതി ഝാനതോ വുട്ഠഹിത്വാ ഝാനം പാദകം കത്വാ വിപസ്സനം പട്ഠപേത്വാ ‘‘യംകിഞ്ചി രൂപ’’ന്തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൪.൧൮൧; മ॰ നി॰ ൧.൨൪൪; പടി॰ മ॰ ൧.൪൮) അനിച്ചാനുപസ്സനം സുട്ഠു ഭാവേതി, അനിച്ചസഞ്ഞാഗഹണേനേവ ചേത്ഥ ദുക്ഖസഞ്ഞാദീനമ്പി ഗഹണം കതന്തി വേദിതബ്ബം.
Sā ca sumedhā tahiṃ pāsāde samāpannā jhānanti adhippāyo. Aniccasaññaṃ subhāvetīti jhānato vuṭṭhahitvā jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ‘‘yaṃkiñci rūpa’’ntiādinā (a. ni. 4.181; ma. ni. 1.244; paṭi. ma. 1.48) aniccānupassanaṃ suṭṭhu bhāveti, aniccasaññāgahaṇeneva cettha dukkhasaññādīnampi gahaṇaṃ katanti veditabbaṃ.
മണികനകഭൂസിതങ്ഗോതി മണിവിചിത്തേഹി ഹേമമാലാലങ്കാരേഹി വിഭൂസിതഗത്തോ.
Maṇikanakabhūsitaṅgoti maṇivicittehi hemamālālaṅkārehi vibhūsitagatto.
രജ്ജേ ആണാതിആദി യാചിതാകാരനിദസ്സനം. തത്ഥ ആണാതി ആധിപച്ചം. ഇസ്സരിയന്തി യസോ വിഭവസമ്പത്തി. ഭോഗാ സുഖാതി ഇട്ഠാ മനാപിയാ കാമൂപഭോഗാ. ദഹരികാസീതി ത്വം ഇദാനി ദഹരാ തരുണീ അസി.
Rajje āṇātiādi yācitākāranidassanaṃ. Tattha āṇāti ādhipaccaṃ. Issariyanti yaso vibhavasampatti. Bhogā sukhāti iṭṭhā manāpiyā kāmūpabhogā. Daharikāsīti tvaṃ idāni daharā taruṇī asi.
നിസ്സട്ഠം തേ രജ്ജന്തി മയ്ഹം സബ്ബമ്പി തിയോജനികം രജ്ജം തുയ്ഹം പരിച്ചത്തം, തം പടിപജ്ജിത്വാ ഭോഗേ ച ഭുഞ്ജസ്സു, അയം മം കാമേഹിയേവ നിമന്തേതീതി മാ ദുമ്മനാ അഹോസി. ദേഹി ദാനാനീതി യഥാരുചിയാ മഹന്താനി ദാനാനി സമണബ്രാഹ്മണേസു പവത്തേഹി, മാതാപിതരോ തേ ദുക്ഖിതാ ദോമനസ്സപ്പത്താ തവ പബ്ബജ്ജാധിപ്പായം സുത്വാ തസ്മാ കാമേ പരിഭുഞ്ജന്തീ. തേപി ഉപട്ഠഹന്തീ തേസം ചിത്തം ദുക്ഖാ മോചേഹീതി ഏവമേത്ഥ പദത്ഥയോജനാ വേദിതബ്ബാ.
Nissaṭṭhaṃte rajjanti mayhaṃ sabbampi tiyojanikaṃ rajjaṃ tuyhaṃ pariccattaṃ, taṃ paṭipajjitvā bhoge ca bhuñjassu, ayaṃ maṃ kāmehiyeva nimantetīti mā dummanā ahosi. Dehi dānānīti yathāruciyā mahantāni dānāni samaṇabrāhmaṇesu pavattehi, mātāpitaro te dukkhitā domanassappattā tava pabbajjādhippāyaṃ sutvā tasmā kāme paribhuñjantī. Tepi upaṭṭhahantī tesaṃ cittaṃ dukkhā mocehīti evamettha padatthayojanā veditabbā.
മാ കാമേ അഭിനന്ദീതി വത്ഥുകാമേ കിലേസകാമേ മാ അഭിനന്ദി. അഥ ഖോ തേസു കാമേസു ആദീനവം ദോസം മയ്ഹം വചനാനുസാരേന പസ്സ ഞാണചക്ഖുനാ ഓലോകേഹി.
Mā kāme abhinandīti vatthukāme kilesakāme mā abhinandi. Atha kho tesu kāmesu ādīnavaṃ dosaṃ mayhaṃ vacanānusārena passa ñāṇacakkhunā olokehi.
ചാതുദ്ദീപോതി ജമ്ബുദീപാദീനം ചതുന്നം മഹാദീപാനം ഇസ്സരോ. മന്ധാതാതി ഏവംനാമോ രാജാ, കാമഭോഗീനം അഗ്ഗോ അഗ്ഗഭൂതോ ആസി. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘രാഹുഗ്ഗം അത്തഭാവീനം, മന്ധാതാ കാമഭോഗിന’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൫). അതിത്തോ കാലങ്കതോതി ചതുരാസീതിവസ്സസഹസ്സാനി കുമാരകീളാവസേന ചതുരാസീതിവസ്സസഹസ്സാനി ഓപരജ്ജവസേന ചതുരാസീതിവസ്സസഹസ്സാനി ചക്കവത്തീ രാജാ ഹുത്വാ ദേവഭോഗസദിസേ ഭോഗേ ഭുഞ്ജിത്വാ ഛത്തിംസായ സക്കാനം ആയുപ്പമാണകാലം താവതിംസഭവനേ സഗ്ഗസമ്പത്തിം അനുഭവിത്വാപി കാമേഹി അതിത്തോവ കാലങ്കതോ. ന ചസ്സ പരിപൂരിതാ ഇച്ഛാ അസ്സ മന്ധാതുരഞ്ഞോ കാമേസു ആസാ ന ച പരിപുണ്ണാ ആസി.
Cātuddīpoti jambudīpādīnaṃ catunnaṃ mahādīpānaṃ issaro. Mandhātāti evaṃnāmo rājā, kāmabhogīnaṃ aggo aggabhūto āsi. Tenāha bhagavā – ‘‘rāhuggaṃ attabhāvīnaṃ, mandhātā kāmabhogina’’nti (a. ni. 4.15). Atitto kālaṅkatoti caturāsītivassasahassāni kumārakīḷāvasena caturāsītivassasahassāni oparajjavasena caturāsītivassasahassāni cakkavattī rājā hutvā devabhogasadise bhoge bhuñjitvā chattiṃsāya sakkānaṃ āyuppamāṇakālaṃ tāvatiṃsabhavane saggasampattiṃ anubhavitvāpi kāmehi atittova kālaṅkato. Na cassa paripūritā icchā assa mandhāturañño kāmesu āsā na ca paripuṇṇā āsi.
സത്ത രതനാനി വസ്സേയ്യാതി സത്തപി രതനാനി, വുട്ഠിമാ ദേവോ ദസദിസാ ബ്യാപേത്വാ, സമന്തേന സമന്തതോ പുരിസസ്സ രുചിവസേന യദിപി വസ്സേയ്യ, യഥാ തം മന്ധാതുമഹാരാജസ്സ ഏവം സന്തേപി ന ചത്ഥി തിത്തി കാമാനം, അതിത്താവ മരന്തി നരാ. തേനാഹ ഭഗവാ – ‘‘ന കഹാപണവസ്സേന, തിത്തി കാമേസു വിജ്ജതീ’’തി (ധ॰ പ॰ ൧൮൬; ജാ॰ ൧.൩.൨൩).
Satta ratanāni vasseyyāti sattapi ratanāni, vuṭṭhimā devo dasadisā byāpetvā, samantena samantato purisassa rucivasena yadipi vasseyya, yathā taṃ mandhātumahārājassa evaṃ santepi na catthi titti kāmānaṃ, atittāva maranti narā. Tenāha bhagavā – ‘‘na kahāpaṇavassena, titti kāmesu vijjatī’’ti (dha. pa. 186; jā. 1.3.23).
അസിസൂനൂപമാ കാമാ അധികുട്ടനട്ഠേന, സപ്പസിരോപമാ സപ്പടിഭയട്ഠേന, ഉക്കോപമാ തിണുക്കൂപമാ അനുദഹനട്ഠേന. തേനാഹ ‘‘അനുദഹന്തീ’’തി. അട്ഠികങ്കലസന്നിഭാ അപ്പസ്സാദട്ഠേന.
Asisūnūpamā kāmā adhikuṭṭanaṭṭhena, sappasiropamā sappaṭibhayaṭṭhena, ukkopamā tiṇukkūpamā anudahanaṭṭhena. Tenāha ‘‘anudahantī’’ti. Aṭṭhikaṅkalasannibhā appassādaṭṭhena.
മഹാവിസാതി ഹലാഹലാദിമഹാവിസസദിസാ. അഘമൂലാതി അഘസ്സ ദുക്ഖസ്സ മൂലാ കാരണഭൂതാ. തേനാഹ ‘‘ദുഖപ്ഫലാ’’തി.
Mahāvisāti halāhalādimahāvisasadisā. Aghamūlāti aghassa dukkhassa mūlā kāraṇabhūtā. Tenāha ‘‘dukhapphalā’’ti.
രുക്ഖപ്ഫലൂപമാ അങ്ഗപച്ചങ്ഗാനം ഫലിഭഞ്ജനട്ഠേന. മംസപേസൂപമാ ബഹുസാധാരണട്ഠേന. സുപിനോപമാ ഇത്തരപച്ചുപട്ഠാനട്ഠേന മായാ വിയ പലോഭനതോ. തേനാഹ ‘‘വഞ്ചനിയാ’’തി, വഞ്ചകാതി അത്ഥോ. യാചിതകൂപമാതി യാചിതകഭണ്ഡസദിസാ താവകാലികട്ഠേന.
Rukkhapphalūpamā aṅgapaccaṅgānaṃ phalibhañjanaṭṭhena. Maṃsapesūpamā bahusādhāraṇaṭṭhena. Supinopamā ittarapaccupaṭṭhānaṭṭhena māyā viya palobhanato. Tenāha ‘‘vañcaniyā’’ti, vañcakāti attho. Yācitakūpamāti yācitakabhaṇḍasadisā tāvakālikaṭṭhena.
സത്തിസൂലൂപമാ വിനിവിജ്ഝനട്ഠേന. രുജ്ജനട്ഠേന രോഗോ ദുക്ഖതാസുലഭത്താ. ഗണ്ഡോ കിലേസാസുചിപഗ്ഘരണതോ. ദുക്ഖുപ്പാദനട്ഠേന അഘം. മരണസമ്പാപനേന നിഘം. അങ്ഗാരകാസുസദിസാ മഹാഭിതാപനട്ഠേന. ഭയഹേതുതായ ചേവ വധകപഹൂതതായ ച ഭയം വധോ നാമ, കാമാതി യോജനാ.
Sattisūlūpamā vinivijjhanaṭṭhena. Rujjanaṭṭhena rogo dukkhatāsulabhattā. Gaṇḍo kilesāsucipaggharaṇato. Dukkhuppādanaṭṭhena aghaṃ. Maraṇasampāpanena nighaṃ. Aṅgārakāsusadisā mahābhitāpanaṭṭhena. Bhayahetutāya ceva vadhakapahūtatāya ca bhayaṃ vadho nāma, kāmāti yojanā.
അക്ഖാതാ അന്തരായികാതി ‘‘സഗ്ഗമഗ്ഗാധിഗമസ്സ നിബ്ബാനഗാമിമഗ്ഗസ്സ ച അന്തരായകരാ’’തി ചക്ഖുഭൂതേഹി ബുദ്ധാദീഹി വുത്താ. ഗച്ഛഥാതി അനികരത്തം സപരിസം വിസ്സജ്ജേതി.
Akkhātā antarāyikāti ‘‘saggamaggādhigamassa nibbānagāmimaggassa ca antarāyakarā’’ti cakkhubhūtehi buddhādīhi vuttā. Gacchathāti anikarattaṃ saparisaṃ vissajjeti.
കിം മമ പരോ കരിസ്സതീതി പരോ അഞ്ഞോ മമ കിം നാമ ഹിതം കരിസ്സതി അത്തനോ സീസമ്ഹി ഉത്തമങ്ഗേ ഏകാദസഹി അഗ്ഗീഹി ഡയ്ഹമാനേ. തേനാഹ ‘‘അനുബന്ധേ ജരാമരണേ’’തി. തസ്സ ജരാമരണസ്സ സീസഡാഹസ്സ, ഘാതായ സമുഗ്ഘാതായ, ഘടിതബ്ബം വായമിതബ്ബം.
Kiṃ mama paro karissatīti paro añño mama kiṃ nāma hitaṃ karissati attano sīsamhi uttamaṅge ekādasahi aggīhi ḍayhamāne. Tenāha ‘‘anubandhe jarāmaraṇe’’ti. Tassa jarāmaraṇassa sīsaḍāhassa, ghātāya samugghātāya, ghaṭitabbaṃ vāyamitabbaṃ.
ഛമന്തി ഛമായം. ഇദമവോചന്തി ഇദം ‘‘ദീഘോ ബാലാനം സംസാരോ’’തിആദികം സംവേഗസംവത്തനകം വചനം അവോചം.
Chamanti chamāyaṃ. Idamavocanti idaṃ ‘‘dīgho bālānaṃ saṃsāro’’tiādikaṃ saṃvegasaṃvattanakaṃ vacanaṃ avocaṃ.
ദീഘോ ബാലാനം സംസാരോതി കിലേസകമ്മവിപാകവട്ടഭൂതാനം ഖന്ധായതനാദീനം പടിപാടിപവത്തിസങ്ഖാതോ സംസാരോ അപരിഞ്ഞാതവത്ഥുകാനം അന്ധബാലാനം ദീഘോ ബുദ്ധഞാണേനപി അപരിച്ഛിന്ദനിയോ. യഥാ ഹി അനുപച്ഛിന്നത്താ അവിജ്ജാതണ്ഹാനം അപരിച്ഛിന്നതായേവ ഭവപബന്ധസ്സ പുബ്ബാ കോടി ന പഞ്ഞായതി, ഏവം പരാപി കോടീതി. പുനപ്പുനഞ്ച രോദതന്തി അപരാപരം സോകവസേന രുദന്താനം. ഇമിനാപി അവിജ്ജാതണ്ഹാനം അനുപച്ഛിന്നതംയേവ തേസം വിഭാവേതി.
Dīgho bālānaṃ saṃsāroti kilesakammavipākavaṭṭabhūtānaṃ khandhāyatanādīnaṃ paṭipāṭipavattisaṅkhāto saṃsāro apariññātavatthukānaṃ andhabālānaṃ dīgho buddhañāṇenapi aparicchindaniyo. Yathā hi anupacchinnattā avijjātaṇhānaṃ aparicchinnatāyeva bhavapabandhassa pubbā koṭi na paññāyati, evaṃ parāpi koṭīti. Punappunañca rodatanti aparāparaṃ sokavasena rudantānaṃ. Imināpi avijjātaṇhānaṃ anupacchinnataṃyeva tesaṃ vibhāveti.
അസ്സു ഥഞ്ഞം രുധിരന്തി യം ഞാതിബ്യസനാദിനാ ഫുട്ഠാനം രോദന്താനം അസ്സു ച ദാരകകാലേ മാതുഥനതോ പീതം ഥഞ്ഞഞ്ച യഞ്ച പച്ചത്ഥികേഹി ഘാതിതാനം രുധിരം. സംസാരം അനമതഗ്ഗതോ സംസാരസ്സ അനു അമതഗ്ഗത്താ ഞാണേന അനുഗന്ത്വാപി അമതഅഗ്ഗത്താ അവിദിതഗ്ഗത്താ ഇമിനാ ദീഘേന അദ്ധുനാ സത്താനം സംസരതം, അപരാപരം സംസരന്താനം സംസരിതം സരാഹി, തം ‘‘കീവ ബഹുക’’ന്തി അനുസ്സരാഹി, അട്ഠീനം സന്നിചയം സരാഹി അനുസ്സര, ഉപധാരേഹീതി അത്ഥോ.
Assu thaññaṃ rudhiranti yaṃ ñātibyasanādinā phuṭṭhānaṃ rodantānaṃ assu ca dārakakāle mātuthanato pītaṃ thaññañca yañca paccatthikehi ghātitānaṃ rudhiraṃ. Saṃsāraṃ anamataggato saṃsārassa anu amataggattā ñāṇena anugantvāpi amataaggattā aviditaggattā iminā dīghena addhunā sattānaṃ saṃsarataṃ, aparāparaṃ saṃsarantānaṃ saṃsaritaṃ sarāhi, taṃ ‘‘kīva bahuka’’nti anussarāhi, aṭṭhīnaṃ sannicayaṃ sarāhi anussara, upadhārehīti attho.
ഇദാനി ആദീനവസ്സ ബഹുഭാവഞ്ച ഉപമായ ദസ്സേതും ‘‘സര ചതുരോദധീ’’തി ഗാഥമാഹ. തത്ഥ സര ചതുരോദധീ ഉപനീതേ അസ്സുഥഞ്ഞരുധിരമ്ഹീതി ഇമേസം സത്താനം അനമതഗ്ഗസംസാരേ സംസരന്താനം ഏകേകസ്സപി അസ്സുമ്ഹി ഥഞ്ഞേ രുധിരമ്ഹി ച പമാണതോ ഉപമേതബ്ബേ ചതുരോദധീ ചത്താരോ മഹാസമുദ്ദേ ഉപമാവസേന ബുദ്ധേഹി ഉപനീതേ സര സരാഹി. ഏകകപ്പമട്ഠീനം, സഞ്ചയം വിപുലേന സമന്തി ഏകസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ ഏകസ്മിം കപ്പേ അട്ഠീനം സഞ്ചയം വേപുല്ലപബ്ബതേന സമം ഉപനീതം സര. വുത്തമ്പി ചേസം –
Idāni ādīnavassa bahubhāvañca upamāya dassetuṃ ‘‘sara caturodadhī’’ti gāthamāha. Tattha sara caturodadhī upanīte assuthaññarudhiramhīti imesaṃ sattānaṃ anamataggasaṃsāre saṃsarantānaṃ ekekassapi assumhi thaññe rudhiramhi ca pamāṇato upametabbe caturodadhī cattāro mahāsamudde upamāvasena buddhehi upanīte sara sarāhi. Ekakappamaṭṭhīnaṃ, sañcayaṃ vipulena samanti ekassa puggalassa ekasmiṃ kappe aṭṭhīnaṃ sañcayaṃ vepullapabbatena samaṃ upanītaṃ sara. Vuttampi cesaṃ –
‘‘ഏകസ്സേകേന കപ്പേന, പുഗ്ഗലസ്സട്ഠിസഞ്ചയോ;
‘‘Ekassekena kappena, puggalassaṭṭhisañcayo;
സിയാ പബ്ബതസമോ രാസി, ഇതി വുത്തം മഹേസിനാ.
Siyā pabbatasamo rāsi, iti vuttaṃ mahesinā.
‘‘സോ ഖോ പനായം അക്ഖാതോ, വേപുല്ലോ പബ്ബതോ മഹാ;
‘‘So kho panāyaṃ akkhāto, vepullo pabbato mahā;
ഉത്തരോ ഗിജ്ഝകൂടസ്സ, മഗധാനം ഗിരിബ്ബജേ’’തി. (സം॰ നി॰ ൨.൧൩൩);
Uttaro gijjhakūṭassa, magadhānaṃ giribbaje’’ti. (saṃ. ni. 2.133);
മഹിം ജമ്ബുദീപമുപനീതം. കോലട്ഠിമത്തഗുളികാ, മാതാ മാതുസ്വേവ നപ്പഹോന്തീതി ജമ്ബുദീപോതിസങ്ഖാതം മഹാപഥവിം കോലട്ഠിമത്താ ബദരട്ഠിമത്താ ഗുളികാ കത്വാ തത്ഥേകേകാ ‘‘അയം മേ മാതു, അയം മേ മാതുമാതൂ’’തി ഏവം വിഭാജിയമാനേ താ ഗുളികാ മാതാ മാതൂസ്വേവ നപ്പഹോന്തി, മാതാ മാതൂസു അഖീണാസ്വേവ പരിയന്തികാ താ ഗുളികാ പരിക്ഖയം പരിയാദാനം ഗച്ഛേയ്യും, ന ത്വേവ അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ സംസരതോ സത്തസ്സ മാതുമാതരോതി . ഏവം ജമ്ബുദീപമഹിം സംസാരസ്സ ദീഘഭാവേന ഉപമാഭാവേന ഉപനീതം മനസി കരോഹീതി.
Mahiṃ jambudīpamupanītaṃ. Kolaṭṭhimattaguḷikā, mātā mātusveva nappahontīti jambudīpotisaṅkhātaṃ mahāpathaviṃ kolaṭṭhimattā badaraṭṭhimattā guḷikā katvā tatthekekā ‘‘ayaṃ me mātu, ayaṃ me mātumātū’’ti evaṃ vibhājiyamāne tā guḷikā mātā mātūsveva nappahonti, mātā mātūsu akhīṇāsveva pariyantikā tā guḷikā parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyuṃ, na tveva anamatagge saṃsāre saṃsarato sattassa mātumātaroti . Evaṃ jambudīpamahiṃ saṃsārassa dīghabhāvena upamābhāvena upanītaṃ manasi karohīti.
തിണകട്ഠസാഖാപലാസന്തി തിണഞ്ച കട്ഠഞ്ച സാഖാപലാസഞ്ച. ഉപനീതന്തി ഉപമാഭാവേന ഉപനീതം. അനമതഗ്ഗതോതി സംസാരസ്സ അനമതഗ്ഗഭാവതോ. ചതുരങ്ഗുലികാ ഘടികാതി ചതുരങ്ഗുലപ്പമാണാനി ഖണ്ഡാനി. പിതുപിതുസ്വേവ നപ്പഹോന്തീതി പിതുപിതാമഹേസു ഏവ താ ഘടികാ നപ്പഹോന്തി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഇമസ്മിം ലോകേ സബ്ബം തിണഞ്ച കട്ഠഞ്ച സാഖാപലാസഞ്ച ചതുരങ്ഗുലികാ കത്വാ തത്ഥേകേകാ ‘‘അയം മേ പിതു, അയം മേ പിതാമഹസ്സാ’’തി വിഭാജിയമാനേ താ ഘടികാവ പരിക്ഖയം പരിയാദാനം ഗച്ഛേയ്യും, ന ത്വേവ അനമതഗ്ഗേ സംസാരേ സംസരതോ സത്തസ്സ പിതുപിതാമഹാതി. ഏവം തിണഞ്ച കട്ഠഞ്ച സാഖാപലാസഞ്ച സംസാരസ്സ ദീഘഭാവേന ഉപനീതം സരാഹീതി. ഇമസ്മിം പന ഠാനേ –
Tiṇakaṭṭhasākhāpalāsanti tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca. Upanītanti upamābhāvena upanītaṃ. Anamataggatoti saṃsārassa anamataggabhāvato. Caturaṅgulikā ghaṭikāti caturaṅgulappamāṇāni khaṇḍāni. Pitupitusveva nappahontīti pitupitāmahesu eva tā ghaṭikā nappahonti. Idaṃ vuttaṃ hoti – imasmiṃ loke sabbaṃ tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca caturaṅgulikā katvā tatthekekā ‘‘ayaṃ me pitu, ayaṃ me pitāmahassā’’ti vibhājiyamāne tā ghaṭikāva parikkhayaṃ pariyādānaṃ gaccheyyuṃ, na tveva anamatagge saṃsāre saṃsarato sattassa pitupitāmahāti. Evaṃ tiṇañca kaṭṭhañca sākhāpalāsañca saṃsārassa dīghabhāvena upanītaṃ sarāhīti. Imasmiṃ pana ṭhāne –
‘‘അനമതഗ്ഗോയം , ഭിക്ഖവേ, സംസാരോ, പുബ്ബാ കോടി ന പഞ്ഞായതി അവിജ്ജാനീവരണാനം സത്താനം തണ്ഹാസംയോജനാനം സന്ധാവതം സംസരതം. തം കിം മഞ്ഞഥ, ഭിക്ഖവേ, കതമം നു ഖോ ബഹുതരം, യം വാ വോ ഇമിനാ ദീഘേന അദ്ധുനാ സന്ധാവതം സംസരതം അമനാപസമ്പയോഗാ മനാപവിപ്പയോഗാ കന്ദന്താനം രോദന്താനം അസ്സുപസ്സന്നം പഗ്ഘരിതം, യം വാ ചതൂസു മഹാസമുദ്ദേസു ഉദക’’ന്തിആദികാ (സം॰ നി॰ ൨.൧൨൬) – ‘അനമതഗ്ഗപാളി’ ആഹരിതബ്ബാ.
‘‘Anamataggoyaṃ , bhikkhave, saṃsāro, pubbā koṭi na paññāyati avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarataṃ. Taṃ kiṃ maññatha, bhikkhave, katamaṃ nu kho bahutaraṃ, yaṃ vā vo iminā dīghena addhunā sandhāvataṃ saṃsarataṃ amanāpasampayogā manāpavippayogā kandantānaṃ rodantānaṃ assupassannaṃ paggharitaṃ, yaṃ vā catūsu mahāsamuddesu udaka’’ntiādikā (saṃ. ni. 2.126) – ‘anamataggapāḷi’ āharitabbā.
സര കാണകച്ഛപന്തി ഉഭയക്ഖികാണം കച്ഛപം അനുസ്സര. പുബ്ബസമുദ്ദേ അപരതോ ച യുഗഛിദ്ദന്തി പുരത്ഥിമസമുദ്ദേ അപരതോ ച പച്ഛിമുത്തരദക്ഖിണസമുദ്ദേ വാതവേഗേന പരിബ്ഭമന്തസ്സ യുഗസ്സ ഏകച്ഛിദ്ദം. സിരം തസ്സ ച പടിമുക്കന്തി കാണകച്ഛപസ്സ സീസം തസ്സ ച വസ്സസതസ്സ വസ്സസതസ്സ അച്ചയേന ഗീവം ഉക്ഖിപന്തസ്സ സീസസ്സ യുഗച്ഛിദ്ദേ പവേസനഞ്ച സര. മനുസ്സലാഭമ്ഹി ഓപമ്മന്തി തയിദം സബ്ബമ്പി ബുദ്ധുപ്പാദധമ്മദേസനാസു വിയ മനുസ്സത്തലാഭേ ഓപമ്മം കത്വാ പഞ്ഞായ സര, തസ്സ അതീവ ദുല്ലഭസഭാവത്തം സാരജ്ജഭയസ്സാപി അതിച്ചസഭാവത്താ. വുത്തഞ്ഹേതം – ‘‘സേയ്യഥാപി, ഭിക്ഖവേ, പുരിസോ മഹാസമുദ്ദേ ഏകച്ഛിഗ്ഗള്ഹം യുഗം പക്ഖിപേയ്യാ’’തിആദി (മ॰ നി॰ ൩.൨൫൨; സം॰ നി॰ ൫.൧൧൧൭).
Sara kāṇakacchapanti ubhayakkhikāṇaṃ kacchapaṃ anussara. Pubbasamudde aparato ca yugachiddanti puratthimasamudde aparato ca pacchimuttaradakkhiṇasamudde vātavegena paribbhamantassa yugassa ekacchiddaṃ. Siraṃ tassa ca paṭimukkanti kāṇakacchapassa sīsaṃ tassa ca vassasatassa vassasatassa accayena gīvaṃ ukkhipantassa sīsassa yugacchidde pavesanañca sara. Manussalābhamhi opammanti tayidaṃ sabbampi buddhuppādadhammadesanāsu viya manussattalābhe opammaṃ katvā paññāya sara, tassa atīva dullabhasabhāvattaṃ sārajjabhayassāpi aticcasabhāvattā. Vuttañhetaṃ – ‘‘seyyathāpi, bhikkhave, puriso mahāsamudde ekacchiggaḷhaṃ yugaṃ pakkhipeyyā’’tiādi (ma. ni. 3.252; saṃ. ni. 5.1117).
സര രൂപം ഫേണപിണ്ഡോപമസ്സാതി വിമദ്ദാസഹനതോ ഫേണപിണ്ഡസദിസസ്സ അനേകാനത്ഥസന്നിപാതതോ കായസങ്ഖാതസ്സ കലിനോ, നിച്ചസാരാദിവിരഹേന അസാരസ്സ രൂപം അസുചിദുഗ്ഗന്ധം ജേഗുച്ഛപടിക്കൂലഭാവം സര. ഖന്ധേ പസ്സ അനിച്ചേതി പഞ്ചപി ഉപാദാനക്ഖന്ധേ ഹുത്വാ അഭാവട്ഠേന അനിച്ചേ പസ്സ ഞാണചക്ഖുനാ ഓലോകേഹി. സരാഹി നിരയേ ബഹുവിഘാതേതി അട്ഠ മഹാനിരയേ സോളസഉസ്സദനിരയേ ച ബഹുവിഘാതേ ബഹുദുക്ഖേ മഹാദുക്ഖേ ച അനുസ്സര.
Sara rūpaṃ pheṇapiṇḍopamassāti vimaddāsahanato pheṇapiṇḍasadisassa anekānatthasannipātato kāyasaṅkhātassa kalino, niccasārādivirahena asārassa rūpaṃ asuciduggandhaṃ jegucchapaṭikkūlabhāvaṃ sara. Khandhe passa anicceti pañcapi upādānakkhandhe hutvā abhāvaṭṭhena anicce passa ñāṇacakkhunā olokehi. Sarāhi niraye bahuvighāteti aṭṭha mahāniraye soḷasaussadaniraye ca bahuvighāte bahudukkhe mahādukkhe ca anussara.
സര കടസിം വഡ്ഢേന്തേതി പുനപ്പുനം താസു താസു ജാതീസു അപരാപരം ഉപ്പത്തിയാ പുനപ്പുനം കടസിം സുസാനം ആളഹനമേവ വഡ്ഢേന്തേ സത്തേ അനുസ്സര. ‘‘വഡ്ഢന്തോ’’തി വാ പാളി, ത്വം വഡ്ഢന്തോതി യോജനാ. കുമ്ഭീലഭയാനീതി ഉദരപോസനത്ഥം അകിച്ചകാരിതാവസേന ഓദരികത്തഭയാനി. വുത്തഞ്ഹി ‘‘കുമ്ഭീലഭയന്തി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, ഓദരികത്തസ്സേതം അധിവചന’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൪.൧൨൨). സരാഹി ചത്താരി സച്ചാനീതി ‘‘ഇദം ദുക്ഖം അരിയസച്ചം…പേ॰… അയം ദുക്ഖനിരോധഗാമിനിപടിപദാ അരിയസച്ച’’ന്തി ചത്താരി അരിയസച്ചാനി യാഥാവതോ അനുസ്സര ഉപധാരേഹി.
Sara kaṭasiṃ vaḍḍhenteti punappunaṃ tāsu tāsu jātīsu aparāparaṃ uppattiyā punappunaṃ kaṭasiṃ susānaṃ āḷahanameva vaḍḍhente satte anussara. ‘‘Vaḍḍhanto’’ti vā pāḷi, tvaṃ vaḍḍhantoti yojanā. Kumbhīlabhayānīti udaraposanatthaṃ akiccakāritāvasena odarikattabhayāni. Vuttañhi ‘‘kumbhīlabhayanti kho, bhikkhave, odarikattassetaṃ adhivacana’’nti (a. ni. 4.122). Sarāhi cattārisaccānīti ‘‘idaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminipaṭipadā ariyasacca’’nti cattāri ariyasaccāni yāthāvato anussara upadhārehi.
ഏവം രാജപുത്തീ അനേകാകാരവോകാരം അനുസ്സരണവസേന കാമേസു സംസാരേ ച ആദീനവം പകാസേത്വാ ഇദാനി ബ്യതിരേകേനപി തം പകാസേതും ‘‘അമതമ്ഹി വിജ്ജമാനേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അമതമ്ഹി വിജ്ജമാനേതി സമ്മാസമ്ബുദ്ധേന മഹാകരുണായ ഉപനീതേ സദ്ധമ്മാമതേ ഉപലബ്ഭമാനേ. കിം തവ പഞ്ചകടുകേന പീതേനാതി പരിയേസനാ പരിഗ്ഗഹോ ആരക്ഖാ പരിഭോഗോ വിപാകോ ചാതി പഞ്ചസുപി ഠാനേസു തിഖിണതരദുക്ഖാനുബന്ധതായ സവിഘാതത്താ സഉപായാസത്താ കിം തുയ്ഹം പഞ്ചകടുകേന പഞ്ചകാമഗുണരസേന പീതേന? ഇദാനി വുത്തമേവത്ഥം പാകടതരം കരോന്തീ ആഹ – ‘‘സബ്ബാ ഹി കാമരതിയോ, കടുകതരാ പഞ്ചകടുകേനാ’’തി , അതിവിയ കടുകതരാതി അത്ഥോ.
Evaṃ rājaputtī anekākāravokāraṃ anussaraṇavasena kāmesu saṃsāre ca ādīnavaṃ pakāsetvā idāni byatirekenapi taṃ pakāsetuṃ ‘‘amatamhi vijjamāne’’tiādimāha. Tattha amatamhivijjamāneti sammāsambuddhena mahākaruṇāya upanīte saddhammāmate upalabbhamāne. Kiṃ tava pañcakaṭukena pītenāti pariyesanā pariggaho ārakkhā paribhogo vipāko cāti pañcasupi ṭhānesu tikhiṇataradukkhānubandhatāya savighātattā saupāyāsattā kiṃ tuyhaṃ pañcakaṭukena pañcakāmaguṇarasena pītena? Idāni vuttamevatthaṃ pākaṭataraṃ karontī āha – ‘‘sabbā hi kāmaratiyo, kaṭukatarā pañcakaṭukenā’’ti , ativiya kaṭukatarāti attho.
യേ പരിളാഹാതി യേ കാമാ സമ്പതി കിലേസപരിളാഹേന ആയതിം വിപാകപരിളാഹേന ച സപരിളാഹാ മഹാവിഘാതാ. ജലിതാ കുഥിതാ കമ്പിതാ സന്താപിതാതി ഏകാദസഹി അഗ്ഗീഹി പജ്ജലിതാ പക്കുഥിതാ ച ഹുത്വാ തംസമങ്ഗീനം കമ്പനകാ സന്താപനകാ ച.
Ye pariḷāhāti ye kāmā sampati kilesapariḷāhena āyatiṃ vipākapariḷāhena ca sapariḷāhā mahāvighātā. Jalitā kuthitā kampitā santāpitāti ekādasahi aggīhi pajjalitā pakkuthitā ca hutvā taṃsamaṅgīnaṃ kampanakā santāpanakā ca.
അസപത്തമ്ഹീതി സപത്തരഹിതേ നേക്ഖമ്മേ. സമാനേതി സന്തേ വിജ്ജമാനേ. ‘‘ബഹുസപത്താ’’തി വത്വാ യേഹി ബഹൂ സപത്താ, തേ ദസ്സേതും ‘‘രാജഗ്ഗീ’’തിആദി വുത്തം. രാജൂഹി ച അഗ്ഗിനാ ച ചോരേഹി ച ഉദകേന ച ദായാദാദിഅപ്പിയേഹി ച രാജഗ്ഗിചോരഉദകപ്പിയേഹി സാധാരണതോ തേസ്വേവോപമാ വുത്താ.
Asapattamhīti sapattarahite nekkhamme. Samāneti sante vijjamāne. ‘‘Bahusapattā’’ti vatvā yehi bahū sapattā, te dassetuṃ ‘‘rājaggī’’tiādi vuttaṃ. Rājūhi ca agginā ca corehi ca udakena ca dāyādādiappiyehi ca rājaggicoraudakappiyehi sādhāraṇato tesvevopamā vuttā.
യേസു വധബന്ധോതി യേസു കാമേസു കാമനിമിത്തം മരണപോഥനാദിപരിക്കിലേസോ അന്ദുബന്ധനാദിബന്ധോ ച ഹോതീതി അത്ഥോ. കാമേസൂതിആദി വുത്തസ്സേവത്ഥസ്സ പാകടകരണം. തത്ഥ ഹീതി ഹേതുഅത്ഥേ നിപാതോ. യസ്മാ കാമേസു കാമഹേതു ഇമേ സത്താ വധബന്ധനദുക്ഖാനി അനുഭവന്തി പാപുണന്തി, തസ്മാ ആഹ – ‘‘അസകാമാ’’തി, കാമാ നാമേതേ അസന്തോ ഹീനാ ലാമകാതി അത്ഥോ. ‘‘അഹകാമാ’’തി വാ പാഠോ, സോ ഏവത്ഥോ. അഹാതി ഹി ലാമകപരിയായോ ‘‘അഹലോകിത്ഥിയോ നാമാ’’തിആദീസു വിയ.
Yesu vadhabandhoti yesu kāmesu kāmanimittaṃ maraṇapothanādiparikkileso andubandhanādibandho ca hotīti attho. Kāmesūtiādi vuttassevatthassa pākaṭakaraṇaṃ. Tattha hīti hetuatthe nipāto. Yasmā kāmesu kāmahetu ime sattā vadhabandhanadukkhāni anubhavanti pāpuṇanti, tasmā āha – ‘‘asakāmā’’ti, kāmā nāmete asanto hīnā lāmakāti attho. ‘‘Ahakāmā’’ti vā pāṭho, so evattho. Ahāti hi lāmakapariyāyo ‘‘ahalokitthiyo nāmā’’tiādīsu viya.
ആദീപിതാതി പജ്ജലിതാ. തിണുക്കാതി തിണേഹി കതാ ഉക്കാ. ദഹന്തി യേ തേ മുഞ്ചന്തീതി യേ സത്താ തേ കാമേ ന മുഞ്ചന്തി, അഞ്ഞദത്ഥു ഗണ്ഹന്തി, തേ ദഹന്തിയേവ, സമ്പതി ആയതിഞ്ച ഝാപേന്തി.
Ādīpitāti pajjalitā. Tiṇukkāti tiṇehi katā ukkā. Dahanti ye te muñcantīti ye sattā te kāme na muñcanti, aññadatthu gaṇhanti, te dahantiyeva, sampati āyatiñca jhāpenti.
മാ അപ്പകസ്സ ഹേതൂതി പുപ്ഫസ്സാദസദിസസ്സ പരിത്തകസ്സ കാമസുഖസ്സ ഹേതു വിപുലം ഉളാരം പണീതഞ്ച ലോകുത്തരം സുഖം മാ ജഹി മാ ഛഡ്ഡേഹി. മാ പുഥുലോമോവ ബളിസം ഗിലിത്വാതി ആമിസലോഭേന ബളിസം ഗിലിത്വാ ബ്യസനം പാപുണന്തോ ‘‘പുഥുലോമോ’’തി ലദ്ധനാമോ മച്ഛോ വിയ കാമേ അപരിച്ചജിത്വാ മാ പച്ഛാ വിഹഞ്ഞസി പച്ഛാ വിഘാടം ആപജ്ജസി.
Mā appakassa hetūti pupphassādasadisassa parittakassa kāmasukhassa hetu vipulaṃ uḷāraṃ paṇītañca lokuttaraṃ sukhaṃ mā jahi mā chaḍḍehi. Mā puthulomova baḷisaṃ gilitvāti āmisalobhena baḷisaṃ gilitvā byasanaṃ pāpuṇanto ‘‘puthulomo’’ti laddhanāmo maccho viya kāme apariccajitvā mā pacchā vihaññasi pacchā vighāṭaṃ āpajjasi.
സുനഖോവ സങ്ഖലാബദ്ധോതി യഥാ ഗദ്ദുലേന ബദ്ധോ സുനഖോ ഗദ്ദുലബന്ധേന ഥമ്ഭേ ഉപനിബദ്ധോ അഞ്ഞതോ ഗന്തും അസക്കോന്തോ തത്ഥേവ പരിബ്ഭമതി, ഏവം ത്വം കാമതണ്ഹായ ബദ്ധോ, ഇദാനി കാമം യദിപി കാമേസു താവ ദമസ്സു ഇന്ദ്രിയാനി ദമേഹി. കാഹിന്തി ഖു തം കാമാ, ഛാതാ സുനഖംവ ചണ്ഡാലാതി ഖൂതി നിപാതമത്തം. തേ പന കാമാ തം തഥാ കരിസ്സന്തി, യഥാ ഛാതജ്ഝത്താ സപാകാ സുനഖം ലഭിത്വാ അനയബ്യസനം പാപേന്തീതി അത്ഥോ.
Sunakhova saṅkhalābaddhoti yathā gaddulena baddho sunakho gaddulabandhena thambhe upanibaddho aññato gantuṃ asakkonto tattheva paribbhamati, evaṃ tvaṃ kāmataṇhāya baddho, idāni kāmaṃ yadipi kāmesu tāva damassu indriyāni damehi. Kāhinti khu taṃ kāmā, chātā sunakhaṃva caṇḍālāti khūti nipātamattaṃ. Te pana kāmā taṃ tathā karissanti, yathā chātajjhattā sapākā sunakhaṃ labhitvā anayabyasanaṃ pāpentīti attho.
അപരിമിതഞ്ച ദുക്ഖന്തി അപരിമാണം ‘‘ഏത്തക’’ന്തി പരിച്ഛിന്ദിതും അസക്കുണേയ്യം നിരയാദീസു കായികം ദുക്ഖം. ബഹൂനി ച ചിത്തദോമനസ്സാനീതി ചിത്തേ ലബ്ഭമാനാനി ബഹൂനി അനേകാനി ദോമനസ്സാനി ചേതോദുക്ഖാനി. അനുഭോഹിസീതി അനുഭവിസ്സസി. കാമയുത്തോതി കാമേഹി യുത്തോ, തേ അപ്പടിനിസ്സജ്ജന്തോ. പടിനിസ്സജ അദ്ധുവേ കാമേതി അദ്ധുവേഹി അനിച്ചേഹി കാമേഹി വിനിസ്സജ അപേഹീതി അത്ഥോ.
Aparimitañca dukkhanti aparimāṇaṃ ‘‘ettaka’’nti paricchindituṃ asakkuṇeyyaṃ nirayādīsu kāyikaṃ dukkhaṃ. Bahūni ca cittadomanassānīti citte labbhamānāni bahūni anekāni domanassāni cetodukkhāni. Anubhohisīti anubhavissasi. Kāmayuttoti kāmehi yutto, te appaṭinissajjanto. Paṭinissaja addhuve kāmeti addhuvehi aniccehi kāmehi vinissaja apehīti attho.
ജരാമരണബ്യാധിഗഹിതാ, സബ്ബാ സബ്ബത്ഥ ജാതിയോതി യസ്മാ ഹീനാദിഭേദഭിന്നാ സബ്ബത്ഥ ഭവാദീസു ജാതിയോ ജരാമരണബ്യാധിനാ ച ഗഹിതാ, തേഹി അപരിമുത്താ, തസ്മാ അജരമ്ഹി നിബ്ബാനേ വിജ്ജമാനേ ജരാദീഹി അപരിമുത്തേഹി കാമേഹി കിം തവ പയോജനന്തി യോജനാ.
Jarāmaraṇabyādhigahitā, sabbā sabbattha jātiyoti yasmā hīnādibhedabhinnā sabbattha bhavādīsu jātiyo jarāmaraṇabyādhinā ca gahitā, tehi aparimuttā, tasmā ajaramhi nibbāne vijjamāne jarādīhi aparimuttehi kāmehi kiṃ tava payojananti yojanā.
ഏവം നിബ്ബാനഗുണദസ്സനമുഖേന കാമേസു ഭവേസു ച ആദീനവം പകാസേത്വാ ഇദാനി നിബ്ബത്തിതം നിബ്ബാനഗുണമേവ പകാസേന്തീ ‘‘ഇദമജര’’ന്തിആദിനാ ദ്വേ ഗാഥാ അഭാസി. തത്ഥ ഇദമജരന്തി ഇദമേവേകം അത്തനി ജരാഭാവതോ അധിഗതസ്സ ച ജരാഭാവഹേതുതോ അജരം. ഇദമമരന്തി ഏത്ഥാപി ഏസേവ നയോ. ഇദമജരാമരന്തി തദുഭയമേകജ്ഝം കത്വാ ഥോമനാവസേന വദതി. പദന്തി വട്ടദുക്ഖതോ മുച്ചിതുകാമേഹി പബ്ബജിതബ്ബതോ പടിപജ്ജിതബ്ബതോ പദം. സോകഹേതൂനം അഭാവതോ സോകാഭാവതോ ച അസോകം. സപത്തകരധമ്മാഭാവതോ അസപത്തം. കിലേസസമ്ബാധാഭാവതോ അസമ്ബാധം. ഖലിതസങ്ഖാതാനം ദുച്ചരിതാനം അഭാവേന അഖലിതം. അത്താനുവാദാദിഭയാനം വട്ടഭയസ്സ ച സബ്ബസോ അഭാവാ അഭയം. ദുക്ഖൂപതാപസ്സ കിലേസസ്സാപി അഭാവേന നിരുപതാപം. സബ്ബമേതം അമതമഹാനിബ്ബാനമേവ സന്ധായ വദതി. തഞ്ഹി സാ അനുസ്സവാദിസിദ്ധേന ആകാരേന അത്തനോ ഉപട്ഠഹന്തീ തേസം പച്ചക്ഖതോ ദസ്സേന്തീ വിയ ‘‘ഇദ’’ന്തി അവോച.
Evaṃ nibbānaguṇadassanamukhena kāmesu bhavesu ca ādīnavaṃ pakāsetvā idāni nibbattitaṃ nibbānaguṇameva pakāsentī ‘‘idamajara’’ntiādinā dve gāthā abhāsi. Tattha idamajaranti idamevekaṃ attani jarābhāvato adhigatassa ca jarābhāvahetuto ajaraṃ. Idamamaranti etthāpi eseva nayo. Idamajarāmaranti tadubhayamekajjhaṃ katvā thomanāvasena vadati. Padanti vaṭṭadukkhato muccitukāmehi pabbajitabbato paṭipajjitabbato padaṃ. Sokahetūnaṃ abhāvato sokābhāvato ca asokaṃ. Sapattakaradhammābhāvato asapattaṃ. Kilesasambādhābhāvato asambādhaṃ. Khalitasaṅkhātānaṃ duccaritānaṃ abhāvena akhalitaṃ. Attānuvādādibhayānaṃ vaṭṭabhayassa ca sabbaso abhāvā abhayaṃ. Dukkhūpatāpassa kilesassāpi abhāvena nirupatāpaṃ. Sabbametaṃ amatamahānibbānameva sandhāya vadati. Tañhi sā anussavādisiddhena ākārena attano upaṭṭhahantī tesaṃ paccakkhato dassentī viya ‘‘ida’’nti avoca.
അവിഗതമിദം ബഹൂഹി അമതന്തി ഇദം അമതം നിബ്ബാനം ബഹൂഹി അനന്തഅപരിമാണേഹി ബുദ്ധാദീഹി അരിയേഹി അധിഗതം ഞാതം അത്തനോ പച്ചക്ഖം കതം. ന കേവലം തേഹി അധിഗതമേവ സന്ധായ വദതി, അഥ ഖോ അജ്ജാപി ച ലഭനീയം ഇദാനിപി അധിഗമനീയം അധിഗന്തും സക്കാ. കേന ലഭനീയന്തി ആഹ ‘‘യോ യോനിസോ പയുഞ്ജതീ’’തി, യോ പുഗ്ഗലോ യോനിസോ ഉപായേന സത്ഥാരാ ദിന്നഓവാദേ ഠത്വാ യുഞ്ജതി സമ്മാപയോഗഞ്ച കരോതി, തേന ലഭനീയന്തി യോജനാ. ന ച സക്കാ അഘടമാനേനാതി യോ പന യോനിസോ ന പയുഞ്ജതി, തേന അഘടമാനേന ന ച സക്കാ, കദാചിപി ലദ്ധും ന സക്കായേവാതി അത്ഥോ.
Avigatamidaṃbahūhi amatanti idaṃ amataṃ nibbānaṃ bahūhi anantaaparimāṇehi buddhādīhi ariyehi adhigataṃ ñātaṃ attano paccakkhaṃ kataṃ. Na kevalaṃ tehi adhigatameva sandhāya vadati, atha kho ajjāpi ca labhanīyaṃ idānipi adhigamanīyaṃ adhigantuṃ sakkā. Kena labhanīyanti āha ‘‘yo yoniso payuñjatī’’ti, yo puggalo yoniso upāyena satthārā dinnaovāde ṭhatvā yuñjati sammāpayogañca karoti, tena labhanīyanti yojanā. Na ca sakkā aghaṭamānenāti yo pana yoniso na payuñjati, tena aghaṭamānena na ca sakkā, kadācipi laddhuṃ na sakkāyevāti attho.
ഏവം ഭണതി സുമേധാതി ഏവം വുത്തപ്പകാരേന സുമേധാ രാജകഞ്ഞാ സംസാരേ അത്തനോ സംവേഗദീപനിം കാമേസു നിബ്ബേധഭാഗിനിം ധമ്മകഥം കഥേതി. സങ്ഖാരഗതേ രതിം അലഭമാനാതി അണുമത്തേപി സങ്ഖാരപവത്തേ അഭിരതിം അവിന്ദന്തീ. അനുനേന്തീ അനികരത്തന്തി അനികരത്തം രാജാനം സഞ്ഞാപേന്തീ. കേസേ ച ഛമം ഖിപീതി അത്തനോ ഖഗ്ഗേന ഛിന്നേ കേസേ ച ഭൂമിയം ഖിപി ഛഡ്ഡേസി.
Evaṃ bhaṇati sumedhāti evaṃ vuttappakārena sumedhā rājakaññā saṃsāre attano saṃvegadīpaniṃ kāmesu nibbedhabhāginiṃ dhammakathaṃ katheti. Saṅkhāragate ratiṃ alabhamānāti aṇumattepi saṅkhārapavatte abhiratiṃ avindantī. Anunentī anikarattanti anikarattaṃ rājānaṃ saññāpentī. Kese ca chamaṃ khipīti attano khaggena chinne kese ca bhūmiyaṃ khipi chaḍḍesi.
യാചതസ്സാ പിതരം സോതി സോ അനികരത്തോ അസ്സാ സുമേധായ പിതരം കോഞ്ചരാജാനം യാചതി. കിന്തി യാചതീതി ആഹ ‘‘വിസ്സജ്ജേഥ സുമേധം, പബ്ബജിതും വിമോക്ഖസച്ചദസ്സാ’’തി, സുമേധം രാജപുത്തിം പബ്ബജിതും വിസ്സജ്ജേഥ, സാ ച പബ്ബജിത്വാ വിമോക്ഖസച്ചദസ്സാ അവിപരീതനിബ്ബാനദസ്സാവിനീ ഹോതൂതി അത്ഥോ.
Yācatassā pitaraṃ soti so anikaratto assā sumedhāya pitaraṃ koñcarājānaṃ yācati. Kinti yācatīti āha ‘‘vissajjetha sumedhaṃ, pabbajituṃ vimokkhasaccadassā’’ti, sumedhaṃ rājaputtiṃ pabbajituṃ vissajjetha, sā ca pabbajitvā vimokkhasaccadassā aviparītanibbānadassāvinī hotūti attho.
സോകഭയഭീതാതി ഞാതിവിയോഗാദിഹേതുതോ സബ്ബസ്മാപി സംസാരഭയതോ ഭീതാ ഞാണുത്തരവസേന ഉത്രാസിതാ. സിക്ഖമാനായാതി സിക്ഖമാനായ സമാനായ ഛ അഭിഞ്ഞാ സച്ഛികതാ, തതോ ഏവ അഗ്ഗഫലം അരഹത്തം സച്ഛികതം.
Sokabhayabhītāti ñātiviyogādihetuto sabbasmāpi saṃsārabhayato bhītā ñāṇuttaravasena utrāsitā. Sikkhamānāyāti sikkhamānāya samānāya cha abhiññā sacchikatā, tato eva aggaphalaṃ arahattaṃ sacchikataṃ.
അച്ഛരിയമബ്ഭുതം തം, നിബ്ബാനം ആസി രാജകഞ്ഞായാതി രാജപുത്തിയാ സുമേധായ കിലേസേഹി പരിനിബ്ബാനം അച്ഛരിയം അബ്ഭുതഞ്ച ആസി. ഛളഭിഞ്ഞാവ സിദ്ധിയാ കഥന്തി ചേ പുബ്ബേനിവാസചരിതം, യഥാ ബ്യാകരി പച്ഛിമേ കാലേതി, പച്ഛിമേ ഖന്ധപരിനിബ്ബാനകാലേ അത്തനോ പുബ്ബേനിവാസപരിയാപന്നചരിതം യഥാ ബ്യാകാസി, തഥാ തം ജാനിതബ്ബന്തി.
Acchariyamabbhutaṃ taṃ, nibbānaṃ āsi rājakaññāyāti rājaputtiyā sumedhāya kilesehi parinibbānaṃ acchariyaṃ abbhutañca āsi. Chaḷabhiññāva siddhiyā kathanti ce pubbenivāsacaritaṃ, yathā byākari pacchime kāleti, pacchime khandhaparinibbānakāle attano pubbenivāsapariyāpannacaritaṃ yathā byākāsi, tathā taṃ jānitabbanti.
പുബ്ബേനിവാസം പന തായ യഥാ ബ്യാകതം, തം ദസ്സേതും ‘‘ഭഗവതി കോണാഗമനേ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ ഭഗവതി കോണാഗമനേതി കോണാഗമനേ സമ്മാസമ്ബുദ്ധേ ലോകേ ഉപ്പന്നേ. സങ്ഘാരാമമ്ഹി നവനിവേസമ്ഹീതി സങ്ഘം ഉദ്ദിസ്സ അഭിനവനിവേസിതേ ആരാമേ. സഖിയോ തിസ്സോ ജനിയോ, വിഹാരദാനം അദാസിമ്ഹാതി ധനഞ്ജാനീ ഖേമാ അഹഞ്ചാതി മയം തിസ്സോ സഖിയോ ആരാമം സങ്ഘസ്സ വിഹാരദാനം അദമ്ഹ.
Pubbenivāsaṃ pana tāya yathā byākataṃ, taṃ dassetuṃ ‘‘bhagavati koṇāgamane’’tiādi vuttaṃ. Tattha bhagavati koṇāgamaneti koṇāgamane sammāsambuddhe loke uppanne. Saṅghārāmamhi navanivesamhīti saṅghaṃ uddissa abhinavanivesite ārāme. Sakhiyo tisso janiyo, vihāradānaṃ adāsimhāti dhanañjānī khemā ahañcāti mayaṃ tisso sakhiyo ārāmaṃ saṅghassa vihāradānaṃ adamha.
ദസക്ഖത്തും സതക്ഖത്തുന്തി തസ്സ വിഹാരദാനസ്സ ആനുഭാവേന ദസവാരേ ദേവേസു ഉപപജിമ്ഹ, തതോ മനുസ്സേസു ഉപപജ്ജിത്വാ പുന സതക്ഖത്തും ദേവേസു ഉപപജ്ജിമ്ഹ, തതോപി മനുസ്സേസു ഉപപജ്ജിത്വാ പുന ദസസതക്ഖത്തും സഹസ്സവാരം ദേവേസു ഉപപജ്ജിമ്ഹ, തതോപി മനുസ്സേസു ഉപപജ്ജിത്വാ പുന സതാനി സതക്ഖത്തും ദസസഹസ്സവാരേ ദേവേസു ഉപപജ്ജിമ്ഹ, കോ പന വാദോ മനുസ്സേസു. ഏവം മനുസ്സേസു ഉപ്പന്നവാരേസു കഥാവ നത്ഥി, അനേകസഹസ്സവാരം ഉപപജ്ജിമ്ഹാതി അത്ഥോ.
Dasakkhattuṃ satakkhattunti tassa vihāradānassa ānubhāvena dasavāre devesu upapajimha, tato manussesu upapajjitvā puna satakkhattuṃ devesu upapajjimha, tatopi manussesu upapajjitvā puna dasasatakkhattuṃ sahassavāraṃ devesu upapajjimha, tatopi manussesu upapajjitvā puna satāni satakkhattuṃ dasasahassavāre devesu upapajjimha, ko pana vādo manussesu. Evaṃ manussesu uppannavāresu kathāva natthi, anekasahassavāraṃ upapajjimhāti attho.
ദേവേസു മഹിദ്ധികാ അഹുമ്ഹാതി ദേവേസു ഉപപന്നകാലേ തസ്മിം തസ്മിം ദേവനികായേ മഹിദ്ധികാ മഹാനുഭാവാ അഹുമ്ഹ. മാനുസകമ്ഹി കോ പന വാദോതി മനുസ്സത്തലാഭേ മഹിദ്ധികതായ കഥാവ നത്ഥി. ഇദാനി തമേവ മനുസ്സത്തഭാവേ ഉക്കംസതം മഹിദ്ധികതം ദസ്സേന്തീ ‘‘സത്തരതനസ്സ മഹേസീ, ഇത്ഥിരതനം അഹം ആസി’’ന്തി ആഹ. തത്ഥ ചക്കരതനാദീനി സത്ത രതനാനി ഏതസ്സ സന്തീതി സത്തരതനോ, ചക്കവത്തീ, തസ്സ സത്തരതനസ്സ. ഛദോസരഹിതാ പഞ്ചകല്യാണാ അതിക്കന്തമനുസ്സവണ്ണാ അപത്തദിബ്ബവണ്ണാതി ഏവമാദിഗുണസമന്നാഗമേന ഇത്ഥീസു രതനഭൂതാ അഹം അഹോസിം.
Devesu mahiddhikā ahumhāti devesu upapannakāle tasmiṃ tasmiṃ devanikāye mahiddhikā mahānubhāvā ahumha. Mānusakamhi ko pana vādoti manussattalābhe mahiddhikatāya kathāva natthi. Idāni tameva manussattabhāve ukkaṃsataṃ mahiddhikataṃ dassentī ‘‘sattaratanassa mahesī, itthiratanaṃ ahaṃ āsi’’nti āha. Tattha cakkaratanādīni satta ratanāni etassa santīti sattaratano, cakkavattī, tassa sattaratanassa. Chadosarahitā pañcakalyāṇā atikkantamanussavaṇṇā apattadibbavaṇṇāti evamādiguṇasamannāgamena itthīsu ratanabhūtā ahaṃ ahosiṃ.
സോ ഹേതൂതി യം തം കോണാഗമനസ്സ ഭഗവതോ കാലേ സങ്ഘസ്സ വിഹാരദാനം കതം, സോ യഥാവുത്തായ ദിബ്ബസമ്പത്തിയാ ച ഹേതു. സോ പഭവോ തം മൂലന്തി തസ്സേവ പരിയായവചനം. സാവ സാസനേ ഖന്തീതി സാ ഏവ ഇധ സത്ഥുസാസനേ ധമ്മേ നിജ്ഝാനക്ഖന്തീ. തം പഠമസമോധാനന്തി തദേവ സത്ഥുസാസനധമ്മേന പഠമം സമോധാനം പഠമോ സമാഗമോ, തദേവ സത്ഥുസാസനധമ്മേ അഭിരതായ പരിയോസാനേ നിബ്ബാനന്തി ഫലൂപചാരേന കാരണം വദതി. ഇമാ പന ചതസ്സോ ഗാഥാ ഥേരിയാ അപദാനസ്സ വിഭാവനവസേന പവത്തത്താ അപദാനപാളിയമ്പി സങ്ഗഹം ആരോപിതാ.
So hetūti yaṃ taṃ koṇāgamanassa bhagavato kāle saṅghassa vihāradānaṃ kataṃ, so yathāvuttāya dibbasampattiyā ca hetu. So pabhavo taṃ mūlanti tasseva pariyāyavacanaṃ. Sāva sāsane khantīti sā eva idha satthusāsane dhamme nijjhānakkhantī. Taṃ paṭhamasamodhānanti tadeva satthusāsanadhammena paṭhamaṃ samodhānaṃ paṭhamo samāgamo, tadeva satthusāsanadhamme abhiratāya pariyosāne nibbānanti phalūpacārena kāraṇaṃ vadati. Imā pana catasso gāthā theriyā apadānassa vibhāvanavasena pavattattā apadānapāḷiyampi saṅgahaṃ āropitā.
ഓസാനഗാഥായ ഏവം കരോന്തീതി യഥാ മയാ പുരിമത്തഭാവേ ഏതരഹി ച കതം പടിപന്നം, ഏവം അഞ്ഞേപി കരോന്തി പടിപജ്ജന്തി. കേ ഏവം കരോന്തീതി ആഹ – ‘‘യേ സദ്ദഹന്തി വചനം അനോമപഞ്ഞസ്സാ’’തി, ഞേയ്യപരിയന്തികഞാണതായ പരിപുണ്ണപഞ്ഞസ്സ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ വചനം യേ പുഗ്ഗലാ സദ്ദഹന്തി ‘‘ഏവമേത’’ന്തി ഓകപ്പന്തി, തേ ഏവം കരോന്തി പടിപജ്ജന്തി. ഇദാനി തായ ഉക്കംസഗതായ പടിപത്തിയാ തം ദസ്സേതും ‘‘നിബ്ബിന്ദന്തി ഭവഗതേ, നിബ്ബിന്ദിത്വാ വിരജ്ജന്തീ’’തി വുത്തം. തസ്സത്ഥോ – യേ ഭഗവതോ വചനം യാഥാവതോ സദ്ദഹന്തി, തേ വിസുദ്ധിപടിപദം പടിപജ്ജന്താ സബ്ബസ്മിം ഭവഗതേ തേഭൂമകേ സങ്ഖാരേ വിപസ്സനാപഞ്ഞായ നിബ്ബിന്ദന്തി, നിബ്ബിന്ദിത്വാ ച പന അരിയമഗ്ഗേന സബ്ബസോ വിരജ്ജന്തി, സബ്ബസ്മാപി ഭവഗതാ വിമുച്ചന്തീതി അത്ഥോ. വിരാഗേ അരിയമഗ്ഗേ അധിഗതേ വിമുത്തായേവ ഹോന്തീതി.
Osānagāthāya evaṃ karontīti yathā mayā purimattabhāve etarahi ca kataṃ paṭipannaṃ, evaṃ aññepi karonti paṭipajjanti. Ke evaṃ karontīti āha – ‘‘ye saddahanti vacanaṃ anomapaññassā’’ti, ñeyyapariyantikañāṇatāya paripuṇṇapaññassa sammāsambuddhassa vacanaṃ ye puggalā saddahanti ‘‘evameta’’nti okappanti, te evaṃ karonti paṭipajjanti. Idāni tāya ukkaṃsagatāya paṭipattiyā taṃ dassetuṃ ‘‘nibbindanti bhavagate, nibbinditvā virajjantī’’ti vuttaṃ. Tassattho – ye bhagavato vacanaṃ yāthāvato saddahanti, te visuddhipaṭipadaṃ paṭipajjantā sabbasmiṃ bhavagate tebhūmake saṅkhāre vipassanāpaññāya nibbindanti, nibbinditvā ca pana ariyamaggena sabbaso virajjanti, sabbasmāpi bhavagatā vimuccantīti attho. Virāge ariyamagge adhigate vimuttāyeva hontīti.
ഏവമേതാ ഥേരികാദയോ സുമേധാപരിയോസാനാ ഗാഥാസഭാഗേന ഇധ ഏകജ്ഝം സങ്ഗഹം ആരൂള്ഹാ ‘‘തിസത്തതിപരിമാണാ’’തി. ഭാണവാരതോ പന ദ്വാധികാ ഛസതമത്താ ഥേരിയോ ഗാഥാ ച. താ സബ്ബാപി യഥാ സമ്മാസമ്ബുദ്ധസ്സ സാവികാഭാവേന ഏകവിധാ, തഥാ അസേഖഭാവേന ഉക്ഖിത്തപലിഘതായ സംകിണ്ണപരിക്ഖതായ അബ്ബൂള്ഹേസികതായ നിരഗ്ഗലതായ പന്നഭാരതായ വിസഞ്ഞുത്തതായ ദസസു അരിയവാസേസു വുട്ഠവാസതായ ച, തഥാ ഹി താ പഞ്ചങ്ഗവിപ്പഹീനാ ഛളങ്ഗസമന്നാഗതാ ഏകാരക്ഖാ ചതുരാപസ്സേനാ പണുന്നപച്ചേകസച്ചാ സമവയസട്ഠേസനാ അനാവിലസങ്കപ്പാ പസ്സദ്ധകായസങ്ഖാരാ സുവിമുത്തചിത്താ സുവിമുത്തപഞ്ഞാ ചാതി ഏവമാദിനാ (ദീ॰ നി॰ ൩.൩൬൦) നയേന ഏകവിധാ.
Evametā therikādayo sumedhāpariyosānā gāthāsabhāgena idha ekajjhaṃ saṅgahaṃ ārūḷhā ‘‘tisattatiparimāṇā’’ti. Bhāṇavārato pana dvādhikā chasatamattā theriyo gāthā ca. Tā sabbāpi yathā sammāsambuddhassa sāvikābhāvena ekavidhā, tathā asekhabhāvena ukkhittapalighatāya saṃkiṇṇaparikkhatāya abbūḷhesikatāya niraggalatāya pannabhāratāya visaññuttatāya dasasu ariyavāsesu vuṭṭhavāsatāya ca, tathā hi tā pañcaṅgavippahīnā chaḷaṅgasamannāgatā ekārakkhā caturāpassenā paṇunnapaccekasaccā samavayasaṭṭhesanā anāvilasaṅkappā passaddhakāyasaṅkhārā suvimuttacittā suvimuttapaññā cāti evamādinā (dī. ni. 3.360) nayena ekavidhā.
സമ്മുഖാപരമ്മുഖാഭേദതോ ദുവിധാ. യാ ഹി സത്ഥുധരമാനകാലേ അരിയായ ജാതിയാ ജാതാ മഹാപജാപതിഗോതമിആദയോ, താ സമ്മുഖാസാവികാ നാമ. യാ പന ഭഗവതോ ഖന്ധപരിനിബ്ബാനതോ പച്ഛാ അധിഗതവിസേസാ, താ സതിപി സത്ഥുധമ്മസരീരസ്സ പച്ചക്ഖഭാവേ സത്ഥുസരീരസ്സ അപച്ചക്ഖഭാവതോ പരമ്മുഖാസാവികാ നാമ. തഥാ ഉഭതോഭാഗവിമുത്തിപഞ്ഞാവിമുത്തിതാവസേന. ഇധ പാളിയാഗതാ പന ഉഭതോഭാഗവിമുത്തായേവ. തഥാ സാപദാനനാപദാനഭേദതോ. യാസഞ്ഹി പുരിമേസു സമ്മാസമ്ബുദ്ധേസു പച്ചേകബുദ്ധേസു സാവകബുദ്ധേസു വാ പുഞ്ഞകിരിയാവസേന കതാധികാരതാസങ്ഖാതം അത്ഥി അപദാനം, താ സാപദാനാ. യാസം തം നത്ഥി, താ നാപദാനാ. തഥാ സത്ഥുലദ്ധൂപസമ്പദാ സങ്ഘതോ ലദ്ധൂപസമ്പദാതി ദുവിധാ. ഗരുധമ്മപടിഗ്ഗഹണമ്ഹി ലദ്ധൂപസമ്പദാ മഹാപജാപതിഗോതമീ സത്ഥുസന്തികാവ ലദ്ധൂപസമ്പദത്താ സത്ഥുലദ്ധൂപസമ്പദാ നാമ. സേസാ സബ്ബാപി സങ്ഘതോ ലദ്ധൂപസമ്പദാ. താപി ഏകതോഉപസമ്പന്നാ ഉഭതോഉപസമ്പന്നാതി ദുവിധാ. തത്ഥ യാ താ മഹാപജാപതിഗോതമിയാ സദ്ധിം നിക്ഖന്താ പഞ്ചസതാ സാകിയാനിയോ, താ ഏകതോഉപസമ്പന്നാ ഭിക്ഖുസങ്ഘതോ ഏവ ലദ്ധൂപസമ്പദത്താ മഹാപജാപതിഗോതമിം ഠപേത്വാ. ഇതരാ ഉഭതോഉപസമ്പന്നാ ഉഭതോസങ്ഘേ ഉപസമ്പദത്താ.
Sammukhāparammukhābhedato duvidhā. Yā hi satthudharamānakāle ariyāya jātiyā jātā mahāpajāpatigotamiādayo, tā sammukhāsāvikā nāma. Yā pana bhagavato khandhaparinibbānato pacchā adhigatavisesā, tā satipi satthudhammasarīrassa paccakkhabhāve satthusarīrassa apaccakkhabhāvato parammukhāsāvikā nāma. Tathā ubhatobhāgavimuttipaññāvimuttitāvasena. Idha pāḷiyāgatā pana ubhatobhāgavimuttāyeva. Tathā sāpadānanāpadānabhedato. Yāsañhi purimesu sammāsambuddhesu paccekabuddhesu sāvakabuddhesu vā puññakiriyāvasena katādhikāratāsaṅkhātaṃ atthi apadānaṃ, tā sāpadānā. Yāsaṃ taṃ natthi, tā nāpadānā. Tathā satthuladdhūpasampadā saṅghato laddhūpasampadāti duvidhā. Garudhammapaṭiggahaṇamhi laddhūpasampadā mahāpajāpatigotamī satthusantikāva laddhūpasampadattā satthuladdhūpasampadā nāma. Sesā sabbāpi saṅghato laddhūpasampadā. Tāpi ekatoupasampannā ubhatoupasampannāti duvidhā. Tattha yā tā mahāpajāpatigotamiyā saddhiṃ nikkhantā pañcasatā sākiyāniyo, tā ekatoupasampannā bhikkhusaṅghato eva laddhūpasampadattā mahāpajāpatigotamiṃ ṭhapetvā. Itarā ubhatoupasampannā ubhatosaṅghe upasampadattā.
ഏഹിഭിക്ഖുദുകോ വിയ ഏഹിഭിക്ഖുനിദുകോ ഇധ ന ലബ്ഭതി. കസ്മാ? ഭിക്ഖുനീനം തഥാ ഉപസമ്പദായ അഭാവതോ. യദി ഏവം യം തം ഥേരിഗാഥായ സുഭദ്ദായ കുണ്ഡലകേസായ വുത്തം –
Ehibhikkhuduko viya ehibhikkhuniduko idha na labbhati. Kasmā? Bhikkhunīnaṃ tathā upasampadāya abhāvato. Yadi evaṃ yaṃ taṃ therigāthāya subhaddāya kuṇḍalakesāya vuttaṃ –
‘‘നിഹച്ച ജാണും വന്ദിത്വാ, സമ്മുഖാ അഞ്ജലിം അകം;
‘‘Nihacca jāṇuṃ vanditvā, sammukhā añjaliṃ akaṃ;
ഏഹി ഭദ്ദേതി മം അവച, സാ മേ ആസൂപസമ്പദാ’’തി. (ഥേരീഗാ॰ ൧൦൯);
Ehi bhaddeti maṃ avaca, sā me āsūpasampadā’’ti. (therīgā. 109);
തഥാ അപദാനേപി –
Tathā apadānepi –
‘‘ആയാചിതോ തദാ ആഹ, ഏഹി ഭദ്ദേതി നായകോ;
‘‘Āyācito tadā āha, ehi bhaddeti nāyako;
തദാഹം ഉപസമ്പന്നാ, പരിത്തം തോയമദ്ദസ’’ന്തി. (അപ॰ ഥേരീ ൨.൩.൪൪);
Tadāhaṃ upasampannā, parittaṃ toyamaddasa’’nti. (apa. therī 2.3.44);
തം കഥന്തി? നയിദം ഏഹിഭിക്ഖുനിഭാവേന ഉപസമ്പദം സന്ധായ വുത്തം. ഉപസമ്പദായ പന ഹേതുഭാവതോ യാ സത്ഥു ആണത്തി, സാ മേ ആസൂപസമ്പദാതി വുത്തം.
Taṃ kathanti? Nayidaṃ ehibhikkhunibhāvena upasampadaṃ sandhāya vuttaṃ. Upasampadāya pana hetubhāvato yā satthu āṇatti, sā me āsūpasampadāti vuttaṃ.
തഥാ ഹി വുത്തം അട്ഠകഥായം ‘‘ഏഹി, ഭദ്ദേ, ഭിക്ഖുനുപസ്സയം ഗന്ത്വാ ഭിക്ഖുനീനം സന്തികേ പബ്ബജ്ജ ഉപസമ്പജ്ജസ്സൂതി മം അവോച ആണാപേസി. സാ സത്ഥു ആണാ മയ്ഹം ഉപസമ്പദായ കാരണത്താ ഉപസമ്പദാ അഹോസീ’’തി. ഏതേനേവ അപദാനഗാഥായപി അത്ഥോ സംവണ്ണിതോതി ദട്ഠബ്ബോ.
Tathā hi vuttaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ehi, bhadde, bhikkhunupassayaṃ gantvā bhikkhunīnaṃ santike pabbajja upasampajjassūti maṃ avoca āṇāpesi. Sā satthu āṇā mayhaṃ upasampadāya kāraṇattā upasampadā ahosī’’ti. Eteneva apadānagāthāyapi attho saṃvaṇṇitoti daṭṭhabbo.
ഏവമ്പി ഭിക്ഖുനിവിഭങ്ഗേ ഏഹി ഭിക്ഖുനീതി ഇദം കഥന്തി? ഏഹിഭിക്ഖുനിഭാവേന ഭിക്ഖുനീനം ഉപസമ്പദായ അസഭാവജോതനവചനം തഥാ ഉപസമ്പദായ ഭിക്ഖുനീനം അഭാവതോ. യദി ഏവം, കഥം ഏഹിഭിക്ഖുനീതി വിഭങ്ഗേ നിദ്ദേസോ കതോതി? ദേസനാനയസോതപതിതഭാവേന. അയഞ്ഹി സോതപതിതതാ നാമ കത്ഥചി ലബ്ഭമാനസ്സാപി അനാഹടം ഹോതി.
Evampi bhikkhunivibhaṅge ehi bhikkhunīti idaṃ kathanti? Ehibhikkhunibhāvena bhikkhunīnaṃ upasampadāya asabhāvajotanavacanaṃ tathā upasampadāya bhikkhunīnaṃ abhāvato. Yadi evaṃ, kathaṃ ehibhikkhunīti vibhaṅge niddeso katoti? Desanānayasotapatitabhāvena. Ayañhi sotapatitatā nāma katthaci labbhamānassāpi anāhaṭaṃ hoti.
യഥാ അഭിധമ്മേ മനോധാതുനിദ്ദേസേ (ധ॰ സ॰ ൫൬൬-൫൬൭) ലബ്ഭമാനമ്പി ഝാനങ്ഗം പഞ്ചവിഞ്ഞാണസോതപതിതതായ ന ഉദ്ധടം കത്ഥചി ദേസനായ അസമ്ഭവതോ. യഥാ തത്ഥേവ വത്ഥുനിദ്ദേസേ ഹദയവത്ഥു, കത്ഥചി അലബ്ഭമാനസ്സാപി ഗഹണവസേന. തഥാ ഠിതകപ്പിനിദ്ദേസേ. യഥാഹ –
Yathā abhidhamme manodhātuniddese (dha. sa. 566-567) labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasotapatitatāya na uddhaṭaṃ katthaci desanāya asambhavato. Yathā tattheva vatthuniddese hadayavatthu, katthaci alabbhamānassāpi gahaṇavasena. Tathā ṭhitakappiniddese. Yathāha –
‘‘കതമോ ച പുഗ്ഗലോ ഠിതകപ്പീ? അയഞ്ച പുഗ്ഗലോ സോതാപത്തിഫലസച്ഛികിരിയായ പടിപന്നോ അസ്സ, കപ്പസ്സ ച ഉഡ്ഡയ്ഹനവേലാ അസ്സ, നേവ താവ കപ്പോ ഉഡ്ഡയ്ഹേയ്യ, യാവായം പുഗ്ഗലോ ന സോതാപത്തിഫലം സച്ഛികരോതീ’’തി (പു॰ പ॰ ൧൭).
‘‘Katamo ca puggalo ṭhitakappī? Ayañca puggalo sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno assa, kappassa ca uḍḍayhanavelā assa, neva tāva kappo uḍḍayheyya, yāvāyaṃ puggalo na sotāpattiphalaṃ sacchikarotī’’ti (pu. pa. 17).
ഏവമിധാപി അലബ്ഭമാനഗഹണവസേന വേദിതബ്ബം, പരികപ്പവചനഞ്ഹേതം സചേ ഭഗവാ ഭിക്ഖുനിഭാവയോഗ്യം കഞ്ചി മാതുഗാമം ഏഹി ഭിക്ഖുനീതി വദേയ്യ, ഏവമ്പി ഭിക്ഖുനിഭാവോ സിയാതി. കസ്മാ പന ഭഗവാ ഏവം ന കഥേസീതി? തഥാ കതാധികാരാനം അഭാവതോ. യേ പന ‘‘അനാസന്നസന്നിഹിതഭാവതോ’’തി കാരണം വത്വാ ‘‘ഭിക്ഖൂ ഏവ ഹി സത്ഥു ആസന്നചാരീ സദാ സന്നിഹിതാവ, തസ്മാ തേ ‘ഏഹിഭിക്ഖൂ’തി വത്തബ്ബതം അരഹന്തി, ന ഭിക്ഖുനിയോ’’തി വദന്തി, തം തേസം മതിമത്തം. സത്ഥു ആസന്നദൂരഭാവസ്സ ഭബ്ബാഭബ്ബഭാവാസിദ്ധത്താ. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ –
Evamidhāpi alabbhamānagahaṇavasena veditabbaṃ, parikappavacanañhetaṃ sace bhagavā bhikkhunibhāvayogyaṃ kañci mātugāmaṃ ehi bhikkhunīti vadeyya, evampi bhikkhunibhāvo siyāti. Kasmā pana bhagavā evaṃ na kathesīti? Tathā katādhikārānaṃ abhāvato. Ye pana ‘‘anāsannasannihitabhāvato’’ti kāraṇaṃ vatvā ‘‘bhikkhū eva hi satthu āsannacārī sadā sannihitāva, tasmā te ‘ehibhikkhū’ti vattabbataṃ arahanti, na bhikkhuniyo’’ti vadanti, taṃ tesaṃ matimattaṃ. Satthu āsannadūrabhāvassa bhabbābhabbabhāvāsiddhattā. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘സങ്ഘാടികണ്ണേ ചേപി, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ഗഹേത്വാ പിട്ഠിതോ പിട്ഠിതോ അനുബന്ധോ അസ്സ പദേ പദം നിക്ഖിപന്തോ, സോ ച ഹോതി അഭിജ്ഝാലു കാമേസു തിബ്ബസാരാഗോ ബ്യാപന്നചിത്തോ പദുട്ഠമനസങ്കപ്പോ മുട്ഠസ്സതി അസമ്പജാനോ അസമാഹിതോ വിബ്ഭന്തചിത്തോ പാകതിന്ദ്രിയോ , അഥ ഖോ സോ ആരകാവ മയ്ഹം, അഹഞ്ച തസ്സ. തം കിസ്സ ഹേതു? ധമ്മഞ്ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു ന പസ്സതി, ധമ്മം അപസ്സന്തോ ന മം പസ്സതി.
‘‘Saṅghāṭikaṇṇe cepi, bhikkhave, bhikkhu gahetvā piṭṭhito piṭṭhito anubandho assa pade padaṃ nikkhipanto, so ca hoti abhijjhālu kāmesu tibbasārāgo byāpannacitto paduṭṭhamanasaṅkappo muṭṭhassati asampajāno asamāhito vibbhantacitto pākatindriyo , atha kho so ārakāva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu na passati, dhammaṃ apassanto na maṃ passati.
‘‘യോജനസതേ ചേപി സോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു വിഹരേയ്യ. സോ ച ഹോതി അനഭിജ്ഝാലു കാമേസു ന തിബ്ബസാരാഗോ അബ്യാപന്നചിത്തോ അപ്പദുട്ഠമനസങ്കപ്പോ ഉപട്ഠിതസ്സതി സമ്പജാനോ സമാഹിതോ ഏകഗ്ഗചിത്തോ സംവുതിന്ദ്രിയോ, അഥ ഖോ സോ സന്തികേവ മയ്ഹം, അഹഞ്ച തസ്സ. തം കിസ്സ ഹേതു? ധമ്മഞ്ഹി സോ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖു പസ്സതി, ധമ്മം പസ്സന്തോ മം പസ്സതീ’’തി (ഇതിവു॰ ൯൨).
‘‘Yojanasate cepi so, bhikkhave, bhikkhu vihareyya. So ca hoti anabhijjhālu kāmesu na tibbasārāgo abyāpannacitto appaduṭṭhamanasaṅkappo upaṭṭhitassati sampajāno samāhito ekaggacitto saṃvutindriyo, atha kho so santikeva mayhaṃ, ahañca tassa. Taṃ kissa hetu? Dhammañhi so, bhikkhave, bhikkhu passati, dhammaṃ passanto maṃ passatī’’ti (itivu. 92).
തസ്മാ അകാരണം ദേസതോ സത്ഥു ആസന്നാനാസന്നതാ. അകതാധികാരതായ പന ഭിക്ഖുനീനം തത്ഥ അയോഗ്യതാ. തേന വുത്തം – ‘‘ഏഹിഭിക്ഖുനിദുകോ ഇധ ന ലബ്ഭതീ’’തി. ഏവം ദുവിധാ.
Tasmā akāraṇaṃ desato satthu āsannānāsannatā. Akatādhikāratāya pana bhikkhunīnaṃ tattha ayogyatā. Tena vuttaṃ – ‘‘ehibhikkhuniduko idha na labbhatī’’ti. Evaṃ duvidhā.
അഗ്ഗസാവികാ, മഹാസാവികാ, പകതിസാവികാതി തിവിധാ. തത്ഥ ഖേമാ, ഉപ്പലവണ്ണാതി ഇമാ ദ്വേ ഥേരിയോ അഗ്ഗസാവികാ നാമ. കാമം സബ്ബാപി ഖീണാസവത്ഥേരിയോ സീലസുദ്ധിആദികേ സമ്പാദേന്തിയോ ചതൂസു സതിപട്ഠാനേസു സുപട്ഠിതചിത്താ സത്തബോജ്ഝങ്ഗേ യഥാഭൂതം ഭാവേത്വാ മഗ്ഗപടിപാടിയാ അനവസേസതോ കിലേസേ ഖേപേത്വാ അഗ്ഗഫലേ പതിട്ഠഹന്തി. തഥാപി യഥാ സദ്ധാവിമുത്തതോ ദിട്ഠിപ്പത്തസ്സ പഞ്ഞാവിമുത്തതോ ച ഉഭതോഭാഗവിമുത്തസ്സ പുബ്ബഭാഗഭാവനാവിസേസസിദ്ധോ ഇച്ഛിതോ വിസേസോ, ഏവം അഭിനീഹാരമഹന്തതാപുബ്ബയോഗമഹന്തതാഹിസസന്താനേ സാതിസയഗുണവിസേസസ്സ നിപ്ഫാദിതത്താ സീലാദീഹി ഗുണേഹി മഹന്താ സാവികാതി മഹാസാവികാ. തേസുയേവ പന ബോധിപക്ഖിയധമ്മേസു പാമോക്ഖഭാവേന ധുരഭൂതാനം സമ്മാദിട്ഠിസമ്മാസമാധീനം സാതിസയകിച്ചാനുഭാവനിബ്ബത്തിയാ കാരണഭൂതായ തജ്ജാഭിനീഹാരതായ സക്കച്ചം നിരന്തരം ചിരകാലസമ്ഭൂതായ സമ്മാപടിപത്തിയാ യഥാക്കമം പഞ്ഞായ സമാധിമ്ഹി ച ഉക്കംസപാരമിപ്പത്തിയാ സവിസേസം സബ്ബഗുണേഹി അഗ്ഗഭാവേ ഠിതത്താ താ ദ്വേപി അഗ്ഗസാവികാ നാമ. മഹാപജാപതിഗോതമിആദയോ പന അഭിനീഹാരമഹന്തതായ പുബ്ബയോഗമഹന്തതായ ച പടിലദ്ധഗുണവിസേസവസേന മഹതിയോ സാവികാതി മഹാസാവികാ നാമ. ഇതരാ ഥേരികാ തിസ്സാ വീരാ ധീരാതി ഏവമാദികാ അഭിനീഹാരമഹന്തതാദീനം അഭാവേന പകതിസാവികാ നാമ. താ പന അഗ്ഗസാവികാ വിയ മഹാസാവികാ വിയ ച ന പരിമിതാ, അഥ ഖോ അനേകസതാനി അനേകസഹസ്സാനി വേദിതബ്ബാനി. ഏവം അഗ്ഗസാവികാദിഭേദതോ തിവിധാ. തഥാ സുഞ്ഞതവിമോക്ഖാദിഭേദതോ തിവിധാ.
Aggasāvikā, mahāsāvikā, pakatisāvikāti tividhā. Tattha khemā, uppalavaṇṇāti imā dve theriyo aggasāvikā nāma. Kāmaṃ sabbāpi khīṇāsavattheriyo sīlasuddhiādike sampādentiyo catūsu satipaṭṭhānesu supaṭṭhitacittā sattabojjhaṅge yathābhūtaṃ bhāvetvā maggapaṭipāṭiyā anavasesato kilese khepetvā aggaphale patiṭṭhahanti. Tathāpi yathā saddhāvimuttato diṭṭhippattassa paññāvimuttato ca ubhatobhāgavimuttassa pubbabhāgabhāvanāvisesasiddho icchito viseso, evaṃ abhinīhāramahantatāpubbayogamahantatāhisasantāne sātisayaguṇavisesassa nipphāditattā sīlādīhi guṇehi mahantā sāvikāti mahāsāvikā. Tesuyeva pana bodhipakkhiyadhammesu pāmokkhabhāvena dhurabhūtānaṃ sammādiṭṭhisammāsamādhīnaṃ sātisayakiccānubhāvanibbattiyā kāraṇabhūtāya tajjābhinīhāratāya sakkaccaṃ nirantaraṃ cirakālasambhūtāya sammāpaṭipattiyā yathākkamaṃ paññāya samādhimhi ca ukkaṃsapāramippattiyā savisesaṃ sabbaguṇehi aggabhāve ṭhitattā tā dvepi aggasāvikā nāma. Mahāpajāpatigotamiādayo pana abhinīhāramahantatāya pubbayogamahantatāya ca paṭiladdhaguṇavisesavasena mahatiyo sāvikāti mahāsāvikā nāma. Itarā therikā tissā vīrā dhīrāti evamādikā abhinīhāramahantatādīnaṃ abhāvena pakatisāvikā nāma. Tā pana aggasāvikā viya mahāsāvikā viya ca na parimitā, atha kho anekasatāni anekasahassāni veditabbāni. Evaṃ aggasāvikādibhedato tividhā. Tathā suññatavimokkhādibhedato tividhā.
പടിപദാദിവിഭാഗേന ചതുബ്ബിധാ. ഇന്ദ്രിയാധികവിഭാഗേന പഞ്ചവിധാ. തഥാ പടിപത്തിയാദിവിഭാഗേന പഞ്ചവിധാ. അനിമിത്തവിമുത്താദിവസേന ഛബ്ബിധാ. അധിമുത്തിഭേദേന സത്തവിധാ. ധുരപടിപദാദിവിഭാഗേന അട്ഠവിധാ. വിമുത്തിവിഭാഗേന നവവിധാ ദസവിധാ ച. താ പനേതാ യഥാവുത്തേന ധുരഭേദേന വിഭജ്ജമാനാ വീസതി ഹോന്തി, പടിപദാവിഭാഗേന വിഭജ്ജമാനാ ചത്താലീസ ഹോന്തി. പുന പടിപദാഭേദേന ധുരഭേദേന വിഭജ്ജമാനാ അസീതി ഹോന്തി. അഥ വാ സുഞ്ഞതാവിമുത്താദിവിഭാഗേന വിഭജ്ജമാനാ ചത്താലീസാധികാനി ദ്വേസതാനി ഹോന്തി. പുന ഇന്ദ്രിയാധികവിഭാഗേന വിഭജ്ജമാനാ ദ്വിസതുത്തരസഹസ്സം ഹോന്തീതി. ഏവമേതാസം ഥേരീനം അത്തനോ ഗുണവസേനേവ അനേകഭേദഭിന്നതാ വേദിതബ്ബാ. അയമേത്ഥ സങ്ഖേപോ, വിത്ഥാരോ പന ഹേട്ഠാ ഥേരഗാഥാസംവണ്ണനായം വുത്തനയേനേവ ഗഹേതബ്ബോതി.
Paṭipadādivibhāgena catubbidhā. Indriyādhikavibhāgena pañcavidhā. Tathā paṭipattiyādivibhāgena pañcavidhā. Animittavimuttādivasena chabbidhā. Adhimuttibhedena sattavidhā. Dhurapaṭipadādivibhāgena aṭṭhavidhā. Vimuttivibhāgena navavidhā dasavidhā ca. Tā panetā yathāvuttena dhurabhedena vibhajjamānā vīsati honti, paṭipadāvibhāgena vibhajjamānā cattālīsa honti. Puna paṭipadābhedena dhurabhedena vibhajjamānā asīti honti. Atha vā suññatāvimuttādivibhāgena vibhajjamānā cattālīsādhikāni dvesatāni honti. Puna indriyādhikavibhāgena vibhajjamānā dvisatuttarasahassaṃ hontīti. Evametāsaṃ therīnaṃ attano guṇavaseneva anekabhedabhinnatā veditabbā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana heṭṭhā theragāthāsaṃvaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva gahetabboti.
സുമേധാഥേരീഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sumedhātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
മഹാനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mahānipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരീഗാഥാപാളി • Therīgāthāpāḷi / ൧. സുമേധാഥേരീഗാഥാ • 1. Sumedhātherīgāthā