| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๕. สุนาคเตฺถรคาถาวณฺณนา
5. Sunāgattheragāthāvaṇṇanā
จิตฺตนิมิตฺตสฺส โกวิโทติ อายสฺมโต สุนาคเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ กุสลํ อุปจินโนฺต อิโต เอกตฺติํเส กเปฺป สิขิสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วยปฺปโตฺต ติณฺณํ เวทานํ ปารคู หุตฺวา อรญฺญายตเน อสฺสเม วสโนฺต ตีณิ พฺราหฺมณสหสฺสานิ มเนฺต วาเจสิฯ อเถกทิวสํ ตสฺส สตฺถารํ ทิสฺวา ลกฺขณานิ อุปธาเรตฺวา ลกฺขณมเนฺต ปริวเตฺตนฺตสฺส, ‘‘อีทิเสหิ ลกฺขเณหิ สมนฺนาคโต อนนฺตชิโน อนนฺตญาโณ พุโทฺธ ภวิสฺสตี’’ติ พุทฺธญาณํ อารพฺภ อุฬาโร ปสาโท อุปฺปชฺชิฯ โส เตน จิตฺตปฺปสาเทน เทวโลเก นิพฺพโตฺต อปราปรํ เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท นาลกคาเม อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุนาโคติสฺส นามํ อโหสิฯ โส ธมฺมเสนาปติสฺส คิหิสหาโย เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ทสฺสนภูมิยํ ปติฎฺฐิโต ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๔.๓๔-๔๐) –
Cittanimittassa kovidoti āyasmato sunāgattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekattiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā araññāyatane assame vasanto tīṇi brāhmaṇasahassāni mante vācesi. Athekadivasaṃ tassa satthāraṃ disvā lakkhaṇāni upadhāretvā lakkhaṇamante parivattentassa, ‘‘īdisehi lakkhaṇehi samannāgato anantajino anantañāṇo buddho bhavissatī’’ti buddhañāṇaṃ ārabbha uḷāro pasādo uppajji. So tena cittappasādena devaloke nibbatto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, sunāgotissa nāmaṃ ahosi. So dhammasenāpatissa gihisahāyo therassa santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā dassanabhūmiyaṃ patiṭṭhito pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.34-40) –
‘‘หิมวนฺตสฺสาวิทูเร, วสโภ นาม ปพฺพโต;
‘‘Himavantassāvidūre, vasabho nāma pabbato;
ตสฺมิํ ปพฺพตปาทมฺหิ, อสฺสโม อาสิ มาปิโตฯ
Tasmiṃ pabbatapādamhi, assamo āsi māpito.
‘‘ตีณิ สิสฺสสหสฺสานิ, วาเจสิํ พฺราหฺมโณ ตทา;
‘‘Tīṇi sissasahassāni, vācesiṃ brāhmaṇo tadā;
สํหริตฺวาน เต สิเสฺส, เอกมนฺตํ อุปาวิสิํฯ
Saṃharitvāna te sisse, ekamantaṃ upāvisiṃ.
‘‘เอกมนฺตํ นิสีทิตฺวา, พฺราหฺมโณ มนฺตปารคู;
‘‘Ekamantaṃ nisīditvā, brāhmaṇo mantapāragū;
พุทฺธเวทํ คเวสโนฺต, ญาเณ จิตฺตํ ปสาทยิํฯ
Buddhavedaṃ gavesanto, ñāṇe cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘ตตฺถ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา, นิสีทิํ ปณฺณสนฺถเร;
‘‘Tattha cittaṃ pasādetvā, nisīdiṃ paṇṇasanthare;
ปลฺลงฺกํ อาภุชิตฺวาน, ตตฺถ กาลงฺกโต อหํฯ
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ สญฺญมลภิํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ญาณสญฺญายิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘สตฺตวีสติ กปฺปมฺหิ, ราชา สิริธโร อหุ;
‘‘Sattavīsati kappamhi, rājā siridharo ahu;
สตฺตรตนสมฺปโนฺน, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา ภิกฺขูนํ ธมฺมเทสนาปเทเสน อญฺญํ พฺยากโรโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā bhikkhūnaṃ dhammadesanāpadesena aññaṃ byākaronto –
๘๕.
85.
‘‘จิตฺตนิมิตฺตสฺส โกวิโท, ปวิเวกรสํ วิชานิย;
‘‘Cittanimittassa kovido, pavivekarasaṃ vijāniya;
ฌายํ นิปโก ปติสฺสโต, อธิคเจฺฉยฺย สุขํ นิรามิส’’นฺติฯ –
Jhāyaṃ nipako patissato, adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisa’’nti. –
คาถํ อภาสิฯ
Gāthaṃ abhāsi.
ตตฺถ จิตฺตนิมิตฺตสฺส โกวิโทติ ภาวนาจิตฺตสฺส นิมิตฺตคฺคหเณ กุสโล, ‘‘อิมสฺมิํ สมเย จิตฺตํ ปคฺคเหตพฺพํ, อิมสฺมิํ สมฺปหํสิตพฺพํ, อิมสฺมิํ อชฺฌุเปกฺขิตพฺพ’’นฺติ เอวํ ปคฺคหณาทิโยคฺยสฺส จิตฺตนิมิตฺตสฺส คหเณ เฉโกฯ ปวิเวกรสํ วิชานิยาติ กายวิเวกสํวฑฺฒิตสฺส จิตฺตวิเวกสฺส รสํ สญฺชานิตฺวา, วิเวกสุขํ อนุภวิตฺวาติ อโตฺถฯ ‘‘ปวิเวกรสํ ปิตฺวา’’ติ (ธ. ป. ๒๐๕) หิ วุตฺตํฯ ฌายนฺติ ปฐมํ อารมฺมณูปนิชฺฌาเนน ปจฺฉา ลกฺขณูปนิชฺฌาเนน จ ฌายโนฺตฯ นิปโกติ กมฺมฎฺฐานปริหรเณ กุสโลฯ ปติสฺสโตติ อุปฎฺฐิตสฺสติฯ อธิคเจฺฉยฺย สุขํ นิรามิสนฺติ เอวํ สมถนิมิตฺตาทิโกสเลฺลน ลเพฺภ จิตฺตวิเวกสุเข ปติฎฺฐาย สโต สมฺปชาโน หุตฺวา วิปสฺสนาฌาเนเนว ฌายโนฺต กามามิสวฎฺฎามิเสหิ อสมฺมิสฺสตาย นิรามิสํ นิพฺพานสุขํ ผลสุขญฺจ อธิคเจฺฉยฺย สมุปคเจฺฉยฺยาติ อโตฺถฯ
Tattha cittanimittassa kovidoti bhāvanācittassa nimittaggahaṇe kusalo, ‘‘imasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, imasmiṃ sampahaṃsitabbaṃ, imasmiṃ ajjhupekkhitabba’’nti evaṃ paggahaṇādiyogyassa cittanimittassa gahaṇe cheko. Pavivekarasaṃ vijāniyāti kāyavivekasaṃvaḍḍhitassa cittavivekassa rasaṃ sañjānitvā, vivekasukhaṃ anubhavitvāti attho. ‘‘Pavivekarasaṃ pitvā’’ti (dha. pa. 205) hi vuttaṃ. Jhāyanti paṭhamaṃ ārammaṇūpanijjhānena pacchā lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyanto. Nipakoti kammaṭṭhānapariharaṇe kusalo. Patissatoti upaṭṭhitassati. Adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisanti evaṃ samathanimittādikosallena labbhe cittavivekasukhe patiṭṭhāya sato sampajāno hutvā vipassanājhāneneva jhāyanto kāmāmisavaṭṭāmisehi asammissatāya nirāmisaṃ nibbānasukhaṃ phalasukhañca adhigaccheyya samupagaccheyyāti attho.
สุนาคเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Sunāgattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๕. สุนาคเตฺถรคาถา • 5. Sunāgattheragāthā
