Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਥੇਰਗਾਥਾ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
੫. ਸੁਨਾਗਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ
5. Sunāgattheragāthāvaṇṇanā
ਚਿਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋਤਿ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਸੁਨਾਗਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਗਾਥਾ। ਕਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ? ਅਯਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ વਿવਟ੍ਟੂਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਕੁਸਲਂ ਉਪਚਿਨਨ੍ਤੋ ਇਤੋ ਏਕਤ੍ਤਿਂਸੇ ਕਪ੍ਪੇ ਸਿਖਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਕੁਲੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ વਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਪਾਰਗੂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਰਞ੍ਞਾਯਤਨੇ ਅਸ੍ਸਮੇ વਸਨ੍ਤੋ ਤੀਣਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਮਨ੍ਤੇ વਾਚੇਸਿ। ਅਥੇਕਦਿવਸਂ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਦਿਸ੍વਾ ਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਉਪਧਾਰੇਤ੍વਾ ਲਕ੍ਖਣਮਨ੍ਤੇ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ, ‘‘ਈਦਿਸੇਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਨਨ੍ਤਜਿਨੋ ਅਨਨ੍ਤਞਾਣੋ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬੁਦ੍ਧਞਾਣਂ ਆਰਬ੍ਭ ਉਲ਼ਾਰੋ ਪਸਾਦੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ਸੋ ਤੇਨ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਸਾਦੇਨ ਦੇવਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਅਪਰਾਪਰਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ ਸਂਸਰਨ੍ਤੋ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧੁਪ੍ਪਾਦੇ ਨਾਲਕਗਾਮੇ ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ, ਸੁਨਾਗੋਤਿਸ੍ਸ ਨਾਮਂ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨਾਪਤਿਸ੍ਸ ਗਿਹਿਸਹਾਯੋ ਥੇਰਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ਅਪਦਾਨੇ (ਅਪ॰ ਥੇਰ ੧.੧੪.੩੪-੪੦) –
Cittanimittassa kovidoti āyasmato sunāgattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinanto ito ekattiṃse kappe sikhissa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū hutvā araññāyatane assame vasanto tīṇi brāhmaṇasahassāni mante vācesi. Athekadivasaṃ tassa satthāraṃ disvā lakkhaṇāni upadhāretvā lakkhaṇamante parivattentassa, ‘‘īdisehi lakkhaṇehi samannāgato anantajino anantañāṇo buddho bhavissatī’’ti buddhañāṇaṃ ārabbha uḷāro pasādo uppajji. So tena cittappasādena devaloke nibbatto aparāparaṃ devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde nālakagāme aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, sunāgotissa nāmaṃ ahosi. So dhammasenāpatissa gihisahāyo therassa santikaṃ gantvā dhammaṃ sutvā dassanabhūmiyaṃ patiṭṭhito pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.14.34-40) –
‘‘ਹਿਮવਨ੍ਤਸ੍ਸਾવਿਦੂਰੇ, વਸਭੋ ਨਾਮ ਪਬ੍ਬਤੋ।
‘‘Himavantassāvidūre, vasabho nāma pabbato;
ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦਮ੍ਹਿ, ਅਸ੍ਸਮੋ ਆਸਿ ਮਾਪਿਤੋ॥
Tasmiṃ pabbatapādamhi, assamo āsi māpito.
‘‘ਤੀਣਿ ਸਿਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, વਾਚੇਸਿਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤਦਾ।
‘‘Tīṇi sissasahassāni, vācesiṃ brāhmaṇo tadā;
ਸਂਹਰਿਤ੍વਾਨ ਤੇ ਸਿਸ੍ਸੇ, ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਉਪਾવਿਸਿਂ॥
Saṃharitvāna te sisse, ekamantaṃ upāvisiṃ.
‘‘ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਮਨ੍ਤਪਾਰਗੂ।
‘‘Ekamantaṃ nisīditvā, brāhmaṇo mantapāragū;
ਬੁਦ੍ਧવੇਦਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ, ਞਾਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦਯਿਂ॥
Buddhavedaṃ gavesanto, ñāṇe cittaṃ pasādayiṃ.
‘‘ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤ੍વਾ, ਨਿਸੀਦਿਂ ਪਣ੍ਣਸਨ੍ਥਰੇ।
‘‘Tattha cittaṃ pasādetvā, nisīdiṃ paṇṇasanthare;
ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾਨ, ਤਤ੍ਥ ਕਾਲਙ੍ਕਤੋ ਅਹਂ॥
Pallaṅkaṃ ābhujitvāna, tattha kālaṅkato ahaṃ.
‘‘ਏਕਤਿਂਸੇ ਇਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਯਂ ਸਞ੍ਞਮਲਭਿਂ ਤਦਾ।
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ saññamalabhiṃ tadā;
ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਨਾਭਿਜਾਨਾਮਿ, ਞਾਣਸਞ੍ਞਾਯਿਦਂ ਫਲਂ॥
Duggatiṃ nābhijānāmi, ñāṇasaññāyidaṃ phalaṃ.
‘‘ਸਤ੍ਤવੀਸਤਿ ਕਪ੍ਪਮ੍ਹਿ, ਰਾਜਾ ਸਿਰਿਧਰੋ ਅਹੁ।
‘‘Sattavīsati kappamhi, rājā siridharo ahu;
ਸਤ੍ਤਰਤਨਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਮਹਬ੍ਬਲੋ॥
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘ਕਿਲੇਸਾ ਝਾਪਿਤਾ ਮਯ੍ਹਂ…ਪੇ॰… ਕਤਂ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾਸਨ’’ਨ੍ਤਿ॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਨ ਪਤ੍વਾ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨਾਪਦੇਸੇਨ ਅਞ੍ਞਂ ਬ੍ਯਾਕਰੋਨ੍ਤੋ –
Arahattaṃ pana patvā bhikkhūnaṃ dhammadesanāpadesena aññaṃ byākaronto –
੮੫.
85.
‘‘ਚਿਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋ, ਪવਿવੇਕਰਸਂ વਿਜਾਨਿਯ।
‘‘Cittanimittassa kovido, pavivekarasaṃ vijāniya;
ਝਾਯਂ ਨਿਪਕੋ ਪਤਿਸ੍ਸਤੋ, ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸੁਖਂ ਨਿਰਾਮਿਸ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
Jhāyaṃ nipako patissato, adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisa’’nti. –
ਗਾਥਂ ਅਭਾਸਿ।
Gāthaṃ abhāsi.
ਤਤ੍ਥ ਚਿਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕੋવਿਦੋਤਿ ਭਾવਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣੇ ਕੁਸਲੋ, ‘‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਮ੍ਪਹਂਸਿਤਬ੍ਬਂ, ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਅਜ੍ਝੁਪੇਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਗ੍ਗਹਣਾਦਿਯੋਗ੍ਯਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗਹਣੇ ਛੇਕੋ। ਪવਿવੇਕਰਸਂ વਿਜਾਨਿਯਾਤਿ ਕਾਯવਿવੇਕਸਂવਡ੍ਢਿਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਸ੍ਸ ਰਸਂ ਸਞ੍ਜਾਨਿਤ੍વਾ, વਿવੇਕਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਪવਿવੇਕਰਸਂ ਪਿਤ੍વਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੦੫) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਝਾਯਨ੍ਤਿ ਪਠਮਂ ਆਰਮ੍ਮਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇਨ ਪਚ੍ਛਾ ਲਕ੍ਖਣੂਪਨਿਜ੍ਝਾਨੇਨ ਚ ਝਾਯਨ੍ਤੋ। ਨਿਪਕੋਤਿ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਪਰਿਹਰਣੇ ਕੁਸਲੋ। ਪਤਿਸ੍ਸਤੋਤਿ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ। ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸੁਖਂ ਨਿਰਾਮਿਸਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸਮਥਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦਿਕੋਸਲ੍ਲੇਨ ਲਬ੍ਭੇ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕਸੁਖੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਝਾਨੇਨੇવ ਝਾਯਨ੍ਤੋ ਕਾਮਾਮਿਸવਟ੍ਟਾਮਿਸੇਹਿ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਤਾਯ ਨਿਰਾਮਿਸਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸੁਖਂ ਫਲਸੁਖਞ੍ਚ ਅਧਿਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਮੁਪਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha cittanimittassa kovidoti bhāvanācittassa nimittaggahaṇe kusalo, ‘‘imasmiṃ samaye cittaṃ paggahetabbaṃ, imasmiṃ sampahaṃsitabbaṃ, imasmiṃ ajjhupekkhitabba’’nti evaṃ paggahaṇādiyogyassa cittanimittassa gahaṇe cheko. Pavivekarasaṃ vijāniyāti kāyavivekasaṃvaḍḍhitassa cittavivekassa rasaṃ sañjānitvā, vivekasukhaṃ anubhavitvāti attho. ‘‘Pavivekarasaṃ pitvā’’ti (dha. pa. 205) hi vuttaṃ. Jhāyanti paṭhamaṃ ārammaṇūpanijjhānena pacchā lakkhaṇūpanijjhānena ca jhāyanto. Nipakoti kammaṭṭhānapariharaṇe kusalo. Patissatoti upaṭṭhitassati. Adhigaccheyya sukhaṃ nirāmisanti evaṃ samathanimittādikosallena labbhe cittavivekasukhe patiṭṭhāya sato sampajāno hutvā vipassanājhāneneva jhāyanto kāmāmisavaṭṭāmisehi asammissatāya nirāmisaṃ nibbānasukhaṃ phalasukhañca adhigaccheyya samupagaccheyyāti attho.
ਸੁਨਾਗਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Sunāgattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਥੇਰਗਾਥਾਪਾਲ਼ਿ • Theragāthāpāḷi / ੫. ਸੁਨਾਗਤ੍ਥੇਰਗਾਥਾ • 5. Sunāgattheragāthā