Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya

    ५. सुनक्खत्तसुत्तं

    5. Sunakkhattasuttaṃ

    ५५. एवं मे सुतं – एकं समयं भगवा वेसालियं विहरति महावने कूटागारसालायं। तेन खो पन समयेन सम्बहुलेहि भिक्खूहि भगवतो सन्तिके अञ्‍ञा ब्याकता होति – ‘‘‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानामा’’ति। अस्सोसि खो सुनक्खत्तो लिच्छविपुत्तो – ‘‘सम्बहुलेहि किर भिक्खूहि भगवतो सन्तिके अञ्‍ञा ब्याकता होति – ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानामा’’ति। अथ खो सुनक्खत्तो लिच्छविपुत्तो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि। एकमन्तं निसिन्‍नो खो सुनक्खत्तो लिच्छविपुत्तो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘सुतं मेतं, भन्ते – ‘सम्बहुलेहि किर भिक्खूहि भगवतो सन्तिके अञ्‍ञा ब्याकता – खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानामा’’ति। ‘‘ये ते, भन्ते, भिक्खू भगवतो सन्तिके अञ्‍ञं ब्याकंसु – ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानामा’’ति, कच्‍चि ते, भन्ते, भिक्खू सम्मदेव अञ्‍ञं ब्याकंसु उदाहु सन्तेत्थेकच्‍चे भिक्खू अधिमानेन अञ्‍ञं ब्याकंसूति?

    55. Evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyaṃ. Tena kho pana samayena sambahulehi bhikkhūhi bhagavato santike aññā byākatā hoti – ‘‘‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmā’’ti. Assosi kho sunakkhatto licchaviputto – ‘‘sambahulehi kira bhikkhūhi bhagavato santike aññā byākatā hoti – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmā’’ti. Atha kho sunakkhatto licchaviputto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantaṃ nisinno kho sunakkhatto licchaviputto bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘sutaṃ metaṃ, bhante – ‘sambahulehi kira bhikkhūhi bhagavato santike aññā byākatā – khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmā’’ti. ‘‘Ye te, bhante, bhikkhū bhagavato santike aññaṃ byākaṃsu – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmā’’ti, kacci te, bhante, bhikkhū sammadeva aññaṃ byākaṃsu udāhu santetthekacce bhikkhū adhimānena aññaṃ byākaṃsūti?

    ५६. ‘‘ये ते, सुनक्खत्त, भिक्खू मम सन्तिके अञ्‍ञं ब्याकंसु – ‘खीणा जाति, वुसितं ब्रह्मचरियं, कतं करणीयं, नापरं इत्थत्ताया’ति पजानामा’’ति । ‘‘सन्तेत्थेकच्‍चे भिक्खू सम्मदेव अञ्‍ञं ब्याकंसु, सन्ति पनिधेकच्‍चे भिक्खू अधिमानेनपि 1 अञ्‍ञं ब्याकंसु। तत्र, सुनक्खत्त, ये ते भिक्खू सम्मदेव अञ्‍ञं ब्याकंसु तेसं तं तथेव होति; ये पन ते भिक्खू अधिमानेन अञ्‍ञं ब्याकंसु तत्र, सुनक्खत्त, तथागतस्स एवं होति – ‘धम्मं नेसं देसेस्स’न्ति 2। एवञ्‍चेत्थ, सुनक्खत्त, तथागतस्स होति – ‘धम्मं नेसं देसेस्स’न्ति। अथ च पनिधेकच्‍चे मोघपुरिसा पञ्हं अभिसङ्खरित्वा अभिसङ्खरित्वा तथागतं उपसङ्कमित्वा पुच्छन्ति। तत्र, सुनक्खत्त, यम्पि तथागतस्स एवं होति – ‘धम्मं नेसं देसेस्स’न्ति तस्सपि होति अञ्‍ञथत्त’’न्ति। ‘‘एतस्स भगवा कालो, एतस्स सुगत कालो, यं भगवा धम्मं देसेय्य। भगवतो सुत्वा भिक्खू धारेस्सन्ती’’ति। ‘‘तेन हि, सुनक्खत्त सुणाहि, साधुकं मनसि करोहि ; भासिस्सामी’’ति। ‘‘एवं, भन्ते’’ति खो सुनक्खत्तो लिच्छविपुत्तो भगवतो पच्‍चस्सोसि। भगवा एतदवोच –

    56. ‘‘Ye te, sunakkhatta, bhikkhū mama santike aññaṃ byākaṃsu – ‘khīṇā jāti, vusitaṃ brahmacariyaṃ, kataṃ karaṇīyaṃ, nāparaṃ itthattāyā’ti pajānāmā’’ti . ‘‘Santetthekacce bhikkhū sammadeva aññaṃ byākaṃsu, santi panidhekacce bhikkhū adhimānenapi 3 aññaṃ byākaṃsu. Tatra, sunakkhatta, ye te bhikkhū sammadeva aññaṃ byākaṃsu tesaṃ taṃ tatheva hoti; ye pana te bhikkhū adhimānena aññaṃ byākaṃsu tatra, sunakkhatta, tathāgatassa evaṃ hoti – ‘dhammaṃ nesaṃ desessa’nti 4. Evañcettha, sunakkhatta, tathāgatassa hoti – ‘dhammaṃ nesaṃ desessa’nti. Atha ca panidhekacce moghapurisā pañhaṃ abhisaṅkharitvā abhisaṅkharitvā tathāgataṃ upasaṅkamitvā pucchanti. Tatra, sunakkhatta, yampi tathāgatassa evaṃ hoti – ‘dhammaṃ nesaṃ desessa’nti tassapi hoti aññathatta’’nti. ‘‘Etassa bhagavā kālo, etassa sugata kālo, yaṃ bhagavā dhammaṃ deseyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’’ti. ‘‘Tena hi, sunakkhatta suṇāhi, sādhukaṃ manasi karohi ; bhāsissāmī’’ti. ‘‘Evaṃ, bhante’’ti kho sunakkhatto licchaviputto bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca –

    ५७. ‘‘पञ्‍च खो इमे, सुनक्खत्त, कामगुणा। कतमे पञ्‍च? चक्खुविञ्‍ञेय्या रूपा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया, सोतविञ्‍ञेय्या सद्दा…पे॰… घानविञ्‍ञेय्या गन्धा… जिव्हाविञ्‍ञेय्या रसा… कायविञ्‍ञेय्या फोट्ठब्बा इट्ठा कन्ता मनापा पियरूपा कामूपसंहिता रजनीया – इमे खो, सुनक्खत्त, पञ्‍च कामगुणा।

    57. ‘‘Pañca kho ime, sunakkhatta, kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā…pe… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaṃhitā rajanīyā – ime kho, sunakkhatta, pañca kāmaguṇā.

    ५८. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो लोकामिसाधिमुत्तो अस्स। लोकामिसाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति; आनेञ्‍जपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति 5, न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पुरिसो सकम्हा गामा वा निगमा वा चिरविप्पवुत्थो अस्स। सो अञ्‍ञतरं पुरिसं पस्सेय्य तम्हा गामा वा निगमा वा अचिरपक्‍कन्तं। सो तं पुरिसं तस्स गामस्स वा निगमस्स वा खेमतञ्‍च सुभिक्खतञ्‍च अप्पाबाधतञ्‍च पुच्छेय्य; तस्स सो पुरिसो तस्स गामस्स वा निगमस्स वा खेमतञ्‍च सुभिक्खतञ्‍च अप्पाबाधतञ्‍च संसेय्य। तं किं मञ्‍ञसि, सुनक्खत्त, अपि नु सो पुरिसो तस्स पुरिसस्स सुस्सूसेय्य, सोतं ओदहेय्य, अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेय्य, तञ्‍च पुरिसं भजेय्य, तेन च वित्तिं आपज्‍जेय्या’’ति? ‘‘एवं, भन्ते’’। ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, ठानमेतं विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो लोकामिसाधिमुत्तो अस्स। लोकामिसाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति; आनेञ्‍जपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति, न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सो एवमस्स वेदितब्बो – ‘आनेञ्‍जसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो 6 लोकामिसाधिमुत्तो पुरिसपुग्गलो’’’ति।

    58. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa. Lokāmisādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati; āneñjapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti 7, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sakamhā gāmā vā nigamā vā ciravippavuttho assa. So aññataraṃ purisaṃ passeyya tamhā gāmā vā nigamā vā acirapakkantaṃ. So taṃ purisaṃ tassa gāmassa vā nigamassa vā khematañca subhikkhatañca appābādhatañca puccheyya; tassa so puriso tassa gāmassa vā nigamassa vā khematañca subhikkhatañca appābādhatañca saṃseyya. Taṃ kiṃ maññasi, sunakkhatta, api nu so puriso tassa purisassa sussūseyya, sotaṃ odaheyya, aññā cittaṃ upaṭṭhāpeyya, tañca purisaṃ bhajeyya, tena ca vittiṃ āpajjeyyā’’ti? ‘‘Evaṃ, bhante’’. ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, ṭhānametaṃ vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa. Lokāmisādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati; āneñjapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. So evamassa veditabbo – ‘āneñjasaṃyojanena hi kho visaṃyutto 8 lokāmisādhimutto purisapuggalo’’’ti.

    ५९. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो आनेञ्‍जाधिमुत्तो अस्स। आनेञ्‍जाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति; लोकामिसपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति, न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पण्डुपलासो बन्धना पवुत्तो अभब्बो हरितत्ताय; एवमेव खो, सुनक्खत्त, आनेञ्‍जाधिमुत्तस्स पुरिसपुग्गलस्स ये लोकामिससंयोजने से पवुत्ते। सो एवमस्स वेदितब्बो – ‘लोकामिससंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो आनेञ्‍जाधिमुत्तो पुरिसपुग्गलो’’’ति।

    59. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo āneñjādhimutto assa. Āneñjādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati; lokāmisapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritattāya; evameva kho, sunakkhatta, āneñjādhimuttassa purisapuggalassa ye lokāmisasaṃyojane se pavutte. So evamassa veditabbo – ‘lokāmisasaṃyojanena hi kho visaṃyutto āneñjādhimutto purisapuggalo’’’ti.

    ६०. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनाधिमुत्तो अस्स। आकिञ्‍चञ्‍ञायतनाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति ; आनेञ्‍जपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति , न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पुथुसिला द्वेधाभिन्‍ना अप्पटिसन्धिका होति; एवमेव खो, सुनक्खत्त, आकिञ्‍चञ्‍ञायतनाधिमुत्तस्स पुरिसपुग्गलस्स ये आनेञ्‍जसंयोजने से भिन्‍ने। सो एवमस्स वेदितब्बो – ‘आनेञ्‍जसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो आकिञ्‍चञ्‍ञायतनाधिमुत्तो पुरिसपुग्गलो’’’ति।

    60. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo ākiñcaññāyatanādhimutto assa. Ākiñcaññāyatanādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati ; āneñjapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti , na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puthusilā dvedhābhinnā appaṭisandhikā hoti; evameva kho, sunakkhatta, ākiñcaññāyatanādhimuttassa purisapuggalassa ye āneñjasaṃyojane se bhinne. So evamassa veditabbo – ‘āneñjasaṃyojanena hi kho visaṃyutto ākiñcaññāyatanādhimutto purisapuggalo’’’ti.

    ६१. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनाधिमुत्तो अस्स। नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति; आकिञ्‍चञ्‍ञायतनपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति, न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पुरिसो मनुञ्‍ञभोजनं भुत्तावी छड्डेय्य 9। तं किं मञ्‍ञसि, सुनक्खत्त, अपि नु तस्स पुरिसस्स तस्मिं भत्ते 10 पुन भोत्तुकम्यता अस्सा’’ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘तं किस्स हेतु’’? ‘‘अदुञ्हि, भन्ते, भत्तं 11 पटिकूलसम्मत’’न्ति। ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनाधिमुत्तस्स पुरिसपुग्गलस्स ये आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसंयोजने से वन्ते। सो एवमस्स वेदितब्बो – ‘आकिञ्‍चञ्‍ञायतनसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनाधिमुत्तो पुरिसपुग्गलो’ति।

    61. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo nevasaññānāsaññāyatanādhimutto assa. Nevasaññānāsaññāyatanādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati; ākiñcaññāyatanapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso manuññabhojanaṃ bhuttāvī chaḍḍeyya 12. Taṃ kiṃ maññasi, sunakkhatta, api nu tassa purisassa tasmiṃ bhatte 13 puna bhottukamyatā assā’’ti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Taṃ kissa hetu’’? ‘‘Aduñhi, bhante, bhattaṃ 14 paṭikūlasammata’’nti. ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, nevasaññānāsaññāyatanādhimuttassa purisapuggalassa ye ākiñcaññāyatanasaṃyojane se vante. So evamassa veditabbo – ‘ākiñcaññāyatanasaṃyojanena hi kho visaṃyutto nevasaññānāsaññāyatanādhimutto purisapuggalo’ti.

    ६२. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चो पुरिसपुग्गलो सम्मा निब्बानाधिमुत्तो अस्स। सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स खो, सुनक्खत्त, पुरिसपुग्गलस्स तप्पतिरूपी चेव कथा सण्ठाति, तदनुधम्मञ्‍च अनुवितक्‍केति, अनुविचारेति, तञ्‍च पुरिसं भजति, तेन च वित्तिं आपज्‍जति; नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनपटिसंयुत्ताय च पन कथाय कच्छमानाय न सुस्सूसति, न सोतं ओदहति, न अञ्‍ञा चित्तं उपट्ठापेति, न च तं पुरिसं भजति, न च तेन वित्तिं आपज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, तालो मत्थकच्छिन्‍नो अभब्बो पुन विरुळ्हिया; एवमेव खो, सुनक्खत्त, सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स पुरिसपुग्गलस्स ये नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसंयोजने से उच्छिन्‍नमूले तालावत्थुकते अनभावंकते 15 आयतिं अनुप्पादधम्मे। सो एवमस्स वेदितब्बो – ‘नेवसञ्‍ञानासञ्‍ञायतनसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो सम्मा निब्बानाधिमुत्तो पुरिसपुग्गलो’’’ति।

    62. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekacco purisapuggalo sammā nibbānādhimutto assa. Sammā nibbānādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaṃ bhajati, tena ca vittiṃ āpajjati; nevasaññānāsaññāyatanapaṭisaṃyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaṃ odahati, na aññā cittaṃ upaṭṭhāpeti, na ca taṃ purisaṃ bhajati, na ca tena vittiṃ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, tālo matthakacchinno abhabbo puna viruḷhiyā; evameva kho, sunakkhatta, sammā nibbānādhimuttassa purisapuggalassa ye nevasaññānāsaññāyatanasaṃyojane se ucchinnamūle tālāvatthukate anabhāvaṃkate 16 āyatiṃ anuppādadhamme. So evamassa veditabbo – ‘nevasaññānāsaññāyatanasaṃyojanena hi kho visaṃyutto sammā nibbānādhimutto purisapuggalo’’’ti.

    ६३. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चस्स भिक्खुनो एवमस्स – ‘तण्हा खो सल्‍लं समणेन वुत्तं, अविज्‍जाविसदोसो, छन्दरागब्यापादेन रुप्पति। तं मे तण्हासल्‍लं पहीनं, अपनीतो अविज्‍जाविसदोसो, सम्मा निब्बानाधिमुत्तोहमस्मी’ति। एवंमानि 17 अस्स अतथं समानं 18। सो यानि सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स असप्पायानि तानि अनुयुञ्‍जेय्य; असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं सोतेन सद्दं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं घानेन गन्धं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं जिव्हाय रसं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं अनुयुञ्‍जेय्य , असप्पायं मनसा धम्मं अनुयुञ्‍जेय्य। तस्स असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं अनुयुत्तस्स, असप्पायं सोतेन सद्दं अनुयुत्तस्स, असप्पायं घानेन गन्धं अनुयुत्तस्स, असप्पायं जिव्हाय रसं अनुयुत्तस्स, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं अनुयुत्तस्स, असप्पायं मनसा धम्मं अनुयुत्तस्स रागो चित्तं अनुद्धंसेय्य। सो रागानुद्धंसितेन चित्तेन मरणं वा निगच्छेय्य मरणमत्तं वा दुक्खं।

    63. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekaccassa bhikkhuno evamassa – ‘taṇhā kho sallaṃ samaṇena vuttaṃ, avijjāvisadoso, chandarāgabyāpādena ruppati. Taṃ me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammā nibbānādhimuttohamasmī’ti. Evaṃmāni 19 assa atathaṃ samānaṃ 20. So yāni sammā nibbānādhimuttassa asappāyāni tāni anuyuñjeyya; asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuñjeyya , asappāyaṃ manasā dhammaṃ anuyuñjeyya. Tassa asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ manasā dhammaṃ anuyuttassa rāgo cittaṃ anuddhaṃseyya. So rāgānuddhaṃsitena cittena maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.

    ‘‘सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पुरिसो सल्‍लेन विद्धो अस्स सविसेन गाळ्हूपलेपनेन। तस्स मित्तामच्‍चा ञातिसालोहिता भिसक्‍कं सल्‍लकत्तं उपट्ठापेय्युं। तस्स सो भिसक्‍को सल्‍लकत्तो सत्थेन वणमुखं परिकन्तेय्य। सत्थेन वणमुखं परिकन्तित्वा एसनिया सल्‍लं एसेय्य। एसनिया सल्‍लं एसित्वा सल्‍लं अब्बुहेय्य, अपनेय्य विसदोसं सउपादिसेसं। सउपादिसेसोति 21 जानमानो सो एवं वदेय्य – ‘अम्भो पुरिस, उब्भतं खो ते सल्‍लं, अपनीतो विसदोसो सउपादिसेसो 22। अनलञ्‍च ते अन्तरायाय। सप्पायानि चेव भोजनानि भुञ्‍जेय्यासि, मा ते असप्पायानि भोजनानि भुञ्‍जतो वणो अस्सावी अस्स। कालेन कालञ्‍च वणं धोवेय्यासि, कालेन कालं वणमुखं आलिम्पेय्यासि, मा ते न कालेन कालं वणं धोवतो न कालेन कालं वणमुखं आलिम्पतो पुब्बलोहितं वणमुखं परियोनन्धि। मा च वातातपे चारित्तं अनुयुञ्‍जि, मा ते वातातपे चारित्तं अनुयुत्तस्स रजोसूकं वणमुखं अनुद्धंसेसि। वणानुरक्खी च, अम्भो पुरिस, विहरेय्यासि वणसारोपी’ति 23। तस्स एवमस्स – ‘उब्भतं खो मे सल्‍लं, अपनीतो विसदोसो अनुपादिसेसो। अनलञ्‍च मे अन्तरायाया’ति। सो असप्पायानि चेव भोजनानि भुञ्‍जेय्य। तस्स असप्पायानि भोजनानि भुञ्‍जतो वणो अस्सावी अस्स। न च कालेन कालं वणं धोवेय्य, न च कालेन कालं वणमुखं आलिम्पेय्य। तस्स न कालेन कालं वणं धोवतो, न कालेन कालं वणमुखं आलिम्पतो पुब्बलोहितं वणमुखं परियोनन्धेय्य। वातातपे च चारित्तं अनुयुञ्‍जेय्य। तस्स वातातपे चारित्तं अनुयुत्तस्स रजोसूकं वणमुखं अनुद्धंसेय्य। न च वणानुरक्खी विहरेय्य न वणसारोपी। तस्स इमिस्सा च असप्पायकिरियाय, असुचि विसदोसो अपनीतो सउपादिसेसो तदुभयेन वणो पुथुत्तं गच्छेय्य। सो पुथुत्तं गतेन वणेन मरणं वा निगच्छेय्य मरणमत्तं वा दुक्खं।

    ‘‘Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sallena viddho assa savisena gāḷhūpalepanena. Tassa mittāmaccā ñātisālohitā bhisakkaṃ sallakattaṃ upaṭṭhāpeyyuṃ. Tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaṃ parikanteyya. Satthena vaṇamukhaṃ parikantitvā esaniyā sallaṃ eseyya. Esaniyā sallaṃ esitvā sallaṃ abbuheyya, apaneyya visadosaṃ saupādisesaṃ. Saupādisesoti 24 jānamāno so evaṃ vadeyya – ‘ambho purisa, ubbhataṃ kho te sallaṃ, apanīto visadoso saupādiseso 25. Analañca te antarāyāya. Sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyyāsi, mā te asappāyāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaṃ dhoveyyāsi, kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpeyyāsi, mā te na kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato na kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pariyonandhi. Mā ca vātātape cārittaṃ anuyuñji, mā te vātātape cārittaṃ anuyuttassa rajosūkaṃ vaṇamukhaṃ anuddhaṃsesi. Vaṇānurakkhī ca, ambho purisa, vihareyyāsi vaṇasāropī’ti 26. Tassa evamassa – ‘ubbhataṃ kho me sallaṃ, apanīto visadoso anupādiseso. Analañca me antarāyāyā’ti. So asappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyya. Tassa asappāyāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī assa. Na ca kālena kālaṃ vaṇaṃ dhoveyya, na ca kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpeyya. Tassa na kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato, na kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pariyonandheyya. Vātātape ca cārittaṃ anuyuñjeyya. Tassa vātātape cārittaṃ anuyuttassa rajosūkaṃ vaṇamukhaṃ anuddhaṃseyya. Na ca vaṇānurakkhī vihareyya na vaṇasāropī. Tassa imissā ca asappāyakiriyāya, asuci visadoso apanīto saupādiseso tadubhayena vaṇo puthuttaṃ gaccheyya. So puthuttaṃ gatena vaṇena maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.

    ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, ठानमेतं विज्‍जति यं इधेकच्‍चस्स भिक्खुनो एवमस्स – ‘तण्हा खो सल्‍लं समणेन वुत्तं, अविज्‍जाविसदोसो छन्दरागब्यापादेन रुप्पति। तं मे तण्हासल्‍लं पहीनं, अपनीतो अविज्‍जाविसदोसो, सम्मा निब्बानाधिमुत्तोहमस्मी’ति। एवंमानि अस्स अतथं समानं। सो यानि सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स असप्पायानि तानि अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं सोतेन सद्दं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं घानेन गन्धं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं जिव्हाय रसं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं अनुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं मनसा धम्मं अनुयुञ्‍जेय्य। तस्स असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं अनुयुत्तस्स, असप्पायं सोतेन सद्दं अनुयुत्तस्स, असप्पायं घानेन गन्धं अनुयुत्तस्स, असप्पायं जिव्हाय रसं अनुयुत्तस्स, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं अनुयुत्तस्स, असप्पायं मनसा धम्मं अनुयुत्तस्स रागो चित्तं अनुद्धंसेय्य। सो रागानुद्धंसितेन चित्तेन मरणं वा निगच्छेय्य मरणमत्तं वा दुक्खं। मरणञ्हेतं, सुनक्खत्त, अरियस्स विनये यो सिक्खं पच्‍चक्खाय हीनायावत्तति; मरणमत्तञ्हेतं, सुनक्खत्त, दुक्खं यं अञ्‍ञतरं संकिलिट्ठं आपत्तिं आपज्‍जति।

    ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, ṭhānametaṃ vijjati yaṃ idhekaccassa bhikkhuno evamassa – ‘taṇhā kho sallaṃ samaṇena vuttaṃ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taṃ me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammā nibbānādhimuttohamasmī’ti. Evaṃmāni assa atathaṃ samānaṃ. So yāni sammā nibbānādhimuttassa asappāyāni tāni anuyuñjeyya, asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuñjeyya, asappāyaṃ manasā dhammaṃ anuyuñjeyya. Tassa asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ anuyuttassa, asappāyaṃ manasā dhammaṃ anuyuttassa rāgo cittaṃ anuddhaṃseyya. So rāgānuddhaṃsitena cittena maraṇaṃ vā nigaccheyya maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ. Maraṇañhetaṃ, sunakkhatta, ariyassa vinaye yo sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati; maraṇamattañhetaṃ, sunakkhatta, dukkhaṃ yaṃ aññataraṃ saṃkiliṭṭhaṃ āpattiṃ āpajjati.

    ६४. ‘‘ठानं खो पनेतं, सुनक्खत्त, विज्‍जति यं इधेकच्‍चस्स भिक्खुनो एवमस्स – ‘तण्हा खो सल्‍लं समणेन वुत्तं, अविज्‍जाविसदोसो छन्दरागब्यापादेन रुप्पति। तं मे तण्हासल्‍लं पहीनं, अपनीतो अविज्‍जाविसदोसो, सम्मा निब्बानाधिमुत्तोहमस्मी’ति। सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्सेव सतो सो यानि सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स असप्पायानि तानि नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं सोतेन सद्दं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं घानेन गन्धं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं जिव्हाय रसं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं मनसा धम्मं नानुयुञ्‍जेय्य। तस्स असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं नानुयुत्तस्स, असप्पायं सोतेन सद्दं नानुयुत्तस्स, असप्पायं घानेन गन्धं नानुयुत्तस्स, असप्पायं जिव्हाय रसं नानुयुत्तस्स, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं नानुयुत्तस्स, असप्पायं मनसा धम्मं नानुयुत्तस्स रागो चित्तं नानुद्धंसेय्य। सो न रागानुद्धंसितेन चित्तेन नेव मरणं वा निगच्छेय्य न मरणमत्तं वा दुक्खं।

    64. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, sunakkhatta, vijjati yaṃ idhekaccassa bhikkhuno evamassa – ‘taṇhā kho sallaṃ samaṇena vuttaṃ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taṃ me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammā nibbānādhimuttohamasmī’ti. Sammā nibbānādhimuttasseva sato so yāni sammā nibbānādhimuttassa asappāyāni tāni nānuyuñjeyya, asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ manasā dhammaṃ nānuyuñjeyya. Tassa asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ manasā dhammaṃ nānuyuttassa rāgo cittaṃ nānuddhaṃseyya. So na rāgānuddhaṃsitena cittena neva maraṇaṃ vā nigaccheyya na maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.

    ‘‘सेय्यथापि, सुनक्खत्त, पुरिसो सल्‍लेन विद्धो अस्स सविसेन गाळ्हूपलेपनेन। तस्स मित्तामच्‍चा ञातिसालोहिता भिसक्‍कं सल्‍लकत्तं उपट्ठापेय्युं। तस्स सो भिसक्‍को सल्‍लकत्तो सत्थेन वणमुखं परिकन्तेय्य। सत्थेन वणमुखं परिकन्तित्वा एसनिया सल्‍लं एसेय्य। एसनिया सल्‍लं एसित्वा सल्‍लं अब्बुहेय्य, अपनेय्य विसदोसं अनुपादिसेसं। अनुपादिसेसोति जानमानो सो एवं वदेय्य – ‘अम्भो पुरिस, उब्भतं खो ते सल्‍लं, अपनीतो विसदोसो अनुपादिसेसो। अनलञ्‍च ते अन्तरायाय। सप्पायानि चेव भोजनानि भुञ्‍जेय्यासि, मा ते असप्पायानि भोजनानि भुञ्‍जतो वणो अस्सावी अस्स। कालेन कालञ्‍च वणं धोवेय्यासि, कालेन कालं वणमुखं आलिम्पेय्यासि। मा ते न कालेन कालं वणं धोवतो न कालेन कालं वणमुखं आलिम्पतो पुब्बलोहितं वणमुखं परियोनन्धि। मा च वातातपे चारित्तं अनुयुञ्‍जि, मा ते वातातपे चारित्तं अनुयुत्तस्स रजोसूकं वणमुखं अनुद्धंसेसि । वणानुरक्खी च, अम्भो पुरिस, विहरेय्यासि वणसारोपी’ति। तस्स एवमस्स – ‘उब्भतं खो मे सल्‍लं, अपनीतो विसदोसो अनुपादिसेसो। अनलञ्‍च मे अन्तरायाया’ति। सो सप्पायानि चेव भोजनानि भुञ्‍जेय्य। तस्स सप्पायानि भोजनानि भुञ्‍जतो वणो न अस्सावी अस्स। कालेन कालञ्‍च वणं धोवेय्य, कालेन कालं वणमुखं आलिम्पेय्य। तस्स कालेन कालं वणं धोवतो कालेन कालं वणमुखं आलिम्पतो न पुब्बलोहितं वणमुखं परियोनन्धेय्य। न च वातातपे चारित्तं अनुयुञ्‍जेय्य। तस्स वातातपे चारित्तं अननुयुत्तस्स रजोसूकं वणमुखं नानुद्धंसेय्य। वणानुरक्खी च विहरेय्य वणसारोपी। तस्स इमिस्सा च सप्पायकिरियाय असु च 27 विसदोसो अपनीतो अनुपादिसेसो तदुभयेन वणो विरुहेय्य। सो रुळ्हेन वणेन सञ्छविना नेव मरणं वा निगच्छेय्य न मरणमत्तं वा दुक्खं।

    ‘‘Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sallena viddho assa savisena gāḷhūpalepanena. Tassa mittāmaccā ñātisālohitā bhisakkaṃ sallakattaṃ upaṭṭhāpeyyuṃ. Tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaṃ parikanteyya. Satthena vaṇamukhaṃ parikantitvā esaniyā sallaṃ eseyya. Esaniyā sallaṃ esitvā sallaṃ abbuheyya, apaneyya visadosaṃ anupādisesaṃ. Anupādisesoti jānamāno so evaṃ vadeyya – ‘ambho purisa, ubbhataṃ kho te sallaṃ, apanīto visadoso anupādiseso. Analañca te antarāyāya. Sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyyāsi, mā te asappāyāni bhojanāni bhuñjato vaṇo assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaṃ dhoveyyāsi, kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpeyyāsi. Mā te na kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato na kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pariyonandhi. Mā ca vātātape cārittaṃ anuyuñji, mā te vātātape cārittaṃ anuyuttassa rajosūkaṃ vaṇamukhaṃ anuddhaṃsesi . Vaṇānurakkhī ca, ambho purisa, vihareyyāsi vaṇasāropī’ti. Tassa evamassa – ‘ubbhataṃ kho me sallaṃ, apanīto visadoso anupādiseso. Analañca me antarāyāyā’ti. So sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyya. Tassa sappāyāni bhojanāni bhuñjato vaṇo na assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaṃ dhoveyya, kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpeyya. Tassa kālena kālaṃ vaṇaṃ dhovato kālena kālaṃ vaṇamukhaṃ ālimpato na pubbalohitaṃ vaṇamukhaṃ pariyonandheyya. Na ca vātātape cārittaṃ anuyuñjeyya. Tassa vātātape cārittaṃ ananuyuttassa rajosūkaṃ vaṇamukhaṃ nānuddhaṃseyya. Vaṇānurakkhī ca vihareyya vaṇasāropī. Tassa imissā ca sappāyakiriyāya asu ca 28 visadoso apanīto anupādiseso tadubhayena vaṇo viruheyya. So ruḷhena vaṇena sañchavinā neva maraṇaṃ vā nigaccheyya na maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.

    ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, ठानमेतं विज्‍जति यं इधेकच्‍चस्स भिक्खुनो एवमस्स – ‘तण्हा खो सल्‍लं समणेन वुत्तं, अविज्‍जाविसदोसो छन्दरागब्यापादेन रुप्पति। तं मे तण्हासल्‍लं पहीनं, अपनीतो अविज्‍जाविसदोसो, सम्मा निब्बानाधिमुत्तोहमस्मी’ति। सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्सेव सतो सो यानि सम्मा निब्बानाधिमुत्तस्स असप्पायानि तानि नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं सोतेन सद्दं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं घानेन गन्धं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं जिव्हाय रसं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं नानुयुञ्‍जेय्य, असप्पायं मनसा धम्मं नानुयुञ्‍जेय्य। तस्स असप्पायं चक्खुना रूपदस्सनं नानुयुत्तस्स, असप्पायं सोतेन सद्दं नानुयुत्तस्स, असप्पायं घानेन गन्धं नानुयुत्तस्स, असप्पायं जिव्हाय रसं नानुयुत्तस्स, असप्पायं कायेन फोट्ठब्बं नानुयुत्तस्स, असप्पायं मनसा धम्मं नानुयुत्तस्स, रागो चित्तं नानुद्धंसेय्य। सो न रागानुद्धंसितेन चित्तेन नेव मरणं वा निगच्छेय्य न मरणमत्तं वा दुक्खं।

    ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, ṭhānametaṃ vijjati yaṃ idhekaccassa bhikkhuno evamassa – ‘taṇhā kho sallaṃ samaṇena vuttaṃ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taṃ me taṇhāsallaṃ pahīnaṃ, apanīto avijjāvisadoso, sammā nibbānādhimuttohamasmī’ti. Sammā nibbānādhimuttasseva sato so yāni sammā nibbānādhimuttassa asappāyāni tāni nānuyuñjeyya, asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ sotena saddaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ nānuyuñjeyya, asappāyaṃ manasā dhammaṃ nānuyuñjeyya. Tassa asappāyaṃ cakkhunā rūpadassanaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ sotena saddaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ ghānena gandhaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ jivhāya rasaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ kāyena phoṭṭhabbaṃ nānuyuttassa, asappāyaṃ manasā dhammaṃ nānuyuttassa, rāgo cittaṃ nānuddhaṃseyya. So na rāgānuddhaṃsitena cittena neva maraṇaṃ vā nigaccheyya na maraṇamattaṃ vā dukkhaṃ.

    ६५. ‘‘उपमा खो मे अयं, सुनक्खत्त, कता अत्थस्स विञ्‍ञापनाय। अयंयेवेत्थ अत्थो – वणोति खो, सुनक्खत्त, छन्‍नेतं अज्झत्तिकानं आयतनानं अधिवचनं; विसदोसोति खो, सुनक्खत्त, अविज्‍जायेतं अधिवचनं; सल्‍लन्ति खो, सुनक्खत्त, तण्हायेतं अधिवचनं; एसनीति खो, सुनक्खत्त, सतियायेतं अधिवचनं; सत्थन्ति खो, सुनक्खत्त, अरियायेतं पञ्‍ञाय अधिवचनं; भिसक्‍को सल्‍लकत्तोति खो, सुनक्खत्त, तथागतस्सेतं अधिवचनं अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स।

    65. ‘‘Upamā kho me ayaṃ, sunakkhatta, katā atthassa viññāpanāya. Ayaṃyevettha attho – vaṇoti kho, sunakkhatta, channetaṃ ajjhattikānaṃ āyatanānaṃ adhivacanaṃ; visadosoti kho, sunakkhatta, avijjāyetaṃ adhivacanaṃ; sallanti kho, sunakkhatta, taṇhāyetaṃ adhivacanaṃ; esanīti kho, sunakkhatta, satiyāyetaṃ adhivacanaṃ; satthanti kho, sunakkhatta, ariyāyetaṃ paññāya adhivacanaṃ; bhisakko sallakattoti kho, sunakkhatta, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassa.

    ‘‘सो वत, सुनक्खत्त, भिक्खु छसु फस्सायतनेसु संवुतकारी ‘उपधि दुक्खस्स मूल’न्ति – इति विदित्वा निरुपधि उपधिसङ्खये विमुत्तो उपधिस्मिं वा कायं उपसंहरिस्सति चित्तं वा उप्पादेस्सतीति – नेतं ठानं विज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, आपानीयकंसो वण्णसम्पन्‍नो गन्धसम्पन्‍नो रससम्पन्‍नो; सो च खो विसेन संसट्ठो। अथ पुरिसो आगच्छेय्य जीवितुकामो अमरितुकामो सुखकामो दुक्खपटिकूलो। तं किं मञ्‍ञसि, सुनक्खत्त, अपि नु सो पुरिसो अमुं आपानीयकंसं पिवेय्य यं जञ्‍ञा – ‘इमाहं पिवित्वा मरणं वा निगच्छामि मरणमत्तं वा दुक्ख’’’न्ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, सो वत भिक्खु छसु फस्सायतनेसु संवुतकारी ‘उपधि दुक्खस्स मूल’न्ति – इति विदित्वा निरुपधि उपधिसङ्खये विमुत्तो उपधिस्मिं वा कायं उपसंहरिस्सति चित्तं वा उप्पादेस्सतीति – नेतं ठानं विज्‍जति। सेय्यथापि, सुनक्खत्त, आसीविसो 29 घोरविसो। अथ पुरिसो आगच्छेय्य जीवितुकामो अमरितुकामो सुखकामो दुक्खपटिकूलो। तं किं मञ्‍ञसि, सुनक्खत्त, अपि नु सो पुरिसो अमुस्स आसीविसस्स घोरविसस्स हत्थं वा अङ्गुट्ठं वा दज्‍जा 30 यं जञ्‍ञा – ‘इमिनाहं दट्ठो मरणं वा निगच्छामि मरणमत्तं वा दुक्ख’’’न्ति? ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘एवमेव खो, सुनक्खत्त, सो वत भिक्खु छसु फस्सायतनेसु संवुतकारी ‘उपधि दुक्खस्स मूल’न्ति – इति विदित्वा निरुपधि उपधिसङ्खये विमुत्तो उपधिस्मिं वा कायं उपसंहरिस्सति चित्तं वा उप्पादेस्सतीति – नेतं ठानं विज्‍जती’’ति।

    ‘‘So vata, sunakkhatta, bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvutakārī ‘upadhi dukkhassa mūla’nti – iti viditvā nirupadhi upadhisaṅkhaye vimutto upadhismiṃ vā kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā uppādessatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, āpānīyakaṃso vaṇṇasampanno gandhasampanno rasasampanno; so ca kho visena saṃsaṭṭho. Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Taṃ kiṃ maññasi, sunakkhatta, api nu so puriso amuṃ āpānīyakaṃsaṃ piveyya yaṃ jaññā – ‘imāhaṃ pivitvā maraṇaṃ vā nigacchāmi maraṇamattaṃ vā dukkha’’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvutakārī ‘upadhi dukkhassa mūla’nti – iti viditvā nirupadhi upadhisaṅkhaye vimutto upadhismiṃ vā kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā uppādessatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, āsīviso 31 ghoraviso. Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Taṃ kiṃ maññasi, sunakkhatta, api nu so puriso amussa āsīvisassa ghoravisassa hatthaṃ vā aṅguṭṭhaṃ vā dajjā 32 yaṃ jaññā – ‘imināhaṃ daṭṭho maraṇaṃ vā nigacchāmi maraṇamattaṃ vā dukkha’’’nti? ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Evameva kho, sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu phassāyatanesu saṃvutakārī ‘upadhi dukkhassa mūla’nti – iti viditvā nirupadhi upadhisaṅkhaye vimutto upadhismiṃ vā kāyaṃ upasaṃharissati cittaṃ vā uppādessatīti – netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’ti.

    इदमवोच भगवा। अत्तमनो सुनक्खत्तो लिच्छविपुत्तो भगवतो भासितं अभिनन्दीति।

    Idamavoca bhagavā. Attamano sunakkhatto licchaviputto bhagavato bhāsitaṃ abhinandīti.

    सुनक्खत्तसुत्तं निट्ठितं पञ्‍चमं।

    Sunakkhattasuttaṃ niṭṭhitaṃ pañcamaṃ.




    Next: ६. आनेञ्‍जसप्पायसुत्तं • 6. Āneñjasappāyasuttaṃ




    Footnotes:
    1. अधिमानेन (?)
    2. देसेय्यन्ति (पी॰ क॰)
    3. adhimānena (?)
    4. deseyyanti (pī. ka.)
    5. उपट्ठपेति (सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰)
    6. आनेञ्‍जसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तो-इति पाठो सी॰ स्या॰ कं॰ पी॰ पोत्थकेसु नत्थि, अट्ठकथासु पन तब्बण्णना दिस्सतियेव
    7. upaṭṭhapeti (sī. syā. kaṃ. pī.)
    8. āneñjasaṃyojanena hi kho visaṃyutto-iti pāṭho sī. syā. kaṃ. pī. potthakesu natthi, aṭṭhakathāsu pana tabbaṇṇanā dissatiyeva
    9. छद्देय्य (?)
    10. वन्ते (क॰ सी॰), भुत्ते (क॰ सी॰ क॰)
    11. वन्तं (सी॰)
    12. chaddeyya (?)
    13. vante (ka. sī.), bhutte (ka. sī. ka.)
    14. vantaṃ (sī.)
    15. अनभावकते (सी॰ पी॰), अनभावङ्गते (स्या॰ कं॰)
    16. anabhāvakate (sī. pī.), anabhāvaṅgate (syā. kaṃ.)
    17. एवंमानी (सी॰ पी॰ क॰), एवमादि (स्या॰ कं॰)
    18. अत्थं समानं (स्या॰ कं॰ पी॰), अत्थसमानं (सी॰)
    19. evaṃmānī (sī. pī. ka.), evamādi (syā. kaṃ.)
    20. atthaṃ samānaṃ (syā. kaṃ. pī.), atthasamānaṃ (sī.)
    21. अनुपादिसेसोति (सब्बत्थ) अयं हि तथागतस्स विसयो
    22. अनुपादिसेसो (सब्बत्थ) अयम्पि तथागतस्स विसयो
    23. वणस्सारोपीति (क॰) वण + सं + रोपी = वणसारोपी-इति पदविभागो
    24. anupādisesoti (sabbattha) ayaṃ hi tathāgatassa visayo
    25. anupādiseso (sabbattha) ayampi tathāgatassa visayo
    26. vaṇassāropīti (ka.) vaṇa + saṃ + ropī = vaṇasāropī-iti padavibhāgo
    27. असुचि (सब्बत्थ) सोचाति तब्बण्णना मनसिकातब्बा
    28. asuci (sabbattha) socāti tabbaṇṇanā manasikātabbā
    29. आसिविसो (क॰)
    30. युञ्‍जेय्य (क॰)
    31. āsiviso (ka.)
    32. yuñjeyya (ka.)



    Related texts:



    अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) / ५. सुनक्खत्तसुत्तवण्णना • 5. Sunakkhattasuttavaṇṇanā

    टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ५. सुनक्खत्तसुत्तवण्णना • 5. Sunakkhattasuttavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact