| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मज्झिमनिकाय (अट्ठकथा) • Majjhimanikāya (aṭṭhakathā) |
५. सुनक्खत्तसुत्तवण्णना
5. Sunakkhattasuttavaṇṇanā
५५. एवं मे सुतन्ति सुनक्खत्तसुत्तं। तत्थ अञ्ञाति अरहत्तं। ब्याकताति खीणा जातीतिआदीहि चतूहि पदेहि कथिता। अधिमानेनाति अप्पत्ते पत्तसञ्ञिनो, अनधिगते अधिगतसञ्ञिनो हुत्वा अधिगतं अम्हेहीति मानेन ब्याकरिंसु।
55.Evaṃme sutanti sunakkhattasuttaṃ. Tattha aññāti arahattaṃ. Byākatāti khīṇā jātītiādīhi catūhi padehi kathitā. Adhimānenāti appatte pattasaññino, anadhigate adhigatasaññino hutvā adhigataṃ amhehīti mānena byākariṃsu.
५६. एवञ्चेत्थ सुनक्खत्त तथागतस्स होतीति सुनक्खत्त एत्थ एतेसं भिक्खूनं पञ्हब्याकरणे – ‘‘इदं ठानं एतेसं अविभूतं अन्धकारं, तेनिमे अनधिगते अधिगतसञ्ञिनो, हन्द नेसं विसोधेत्वा पाकटं कत्वा धम्मं देसेमी’’ति, एवञ्च तथागतस्स होति। अथ च पनिधेकच्चे…पे॰… तस्सपि होति अञ्ञथत्तन्ति भगवा पटिपन्नकानं धम्मं देसेति। यत्थ पन इच्छाचारे ठिता एकच्चे मोघपुरिसा होन्ति, तत्र भगवा पस्सति – ‘‘इमे इमं पञ्हं उग्गहेत्वा अजानित्वाव जानन्ता विय अप्पत्ते पत्तसञ्ञिनो हुत्वा गामनिगमादीसु विसेवमाना विचरिस्सन्ति, तं नेसं भविस्सति दीघरत्तं अहिताय दुक्खाया’’ति एवमस्सायं इच्छाचारे ठितानं कारणा पटिपन्नकानम्पि अत्थाय ‘‘धम्मं देसिस्सामी’’ति उप्पन्नस्स चित्तस्स अञ्ञथाभावो होति। तं सन्धायेतं वुत्तं।
56.Evañcettha sunakkhatta tathāgatassa hotīti sunakkhatta ettha etesaṃ bhikkhūnaṃ pañhabyākaraṇe – ‘‘idaṃ ṭhānaṃ etesaṃ avibhūtaṃ andhakāraṃ, tenime anadhigate adhigatasaññino, handa nesaṃ visodhetvā pākaṭaṃ katvā dhammaṃ desemī’’ti, evañca tathāgatassa hoti. Atha ca panidhekacce…pe… tassapi hoti aññathattanti bhagavā paṭipannakānaṃ dhammaṃ deseti. Yattha pana icchācāre ṭhitā ekacce moghapurisā honti, tatra bhagavā passati – ‘‘ime imaṃ pañhaṃ uggahetvā ajānitvāva jānantā viya appatte pattasaññino hutvā gāmanigamādīsu visevamānā vicarissanti, taṃ nesaṃ bhavissati dīgharattaṃ ahitāya dukkhāyā’’ti evamassāyaṃ icchācāre ṭhitānaṃ kāraṇā paṭipannakānampi atthāya ‘‘dhammaṃ desissāmī’’ti uppannassa cittassa aññathābhāvo hoti. Taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ.
५८. लोकामिसाधिमुत्तोति वट्टामिस-कामामिस-लोकामिसभूतेसु पञ्चसु कामगुणेसु अधिमुत्तो तन्निन्नो तग्गरुको तप्पब्भारो। तप्पतिरूपीति कामगुणसभागा। आनेञ्जपटिसंयुत्तायाति आनेञ्जसमापत्तिपटिसंयुत्ताय। संसेय्याति कथेय्य। आनेञ्जसंयोजनेन हि खो विसंयुत्तोति आनेञ्जसमापत्तिसंयोजनेन विसंसट्ठो। लोकामिसाधिमुत्तोति एवरूपो हि लूखचीवरधरो मत्तिकापत्तं आदाय अत्तनो सदिसेहि कतिपयेहि सद्धिं पच्चन्तजनपदं गच्छति, गामं पिण्डाय पविट्ठकाले मनुस्सा दिस्वा ‘‘महापंसुकुलिका आगता’’ति यागुभत्तादीनि सम्पादेत्वा सक्कच्चं दानं देन्ति, भत्तकिच्चे निट्ठिते अनुमोदनं सुत्वा – ‘‘स्वेपि, भन्ते, इधेव पिण्डाय पविसथा’’ति वदन्ति। अलं उपासका, अज्जापि वो बहूनं दिन्नन्ति। तेन हि, भन्ते, अन्तोवस्सं इध वसेय्याथाति अधिवासेत्वा विहारमग्गं पुच्छित्वा विहारं गच्छन्ति। तत्थ सेनासनं गहेत्वा पत्तचीवरं पटिसामेन्ति। सायं एको आवासिको ते भिक्खू पुच्छति ‘‘कत्थ पिण्डाय चरित्था’’ति? असुकगामेति। भिक्खासम्पन्नाति? आम एवरूपा नाम मनुस्सानं सद्धा होति। ‘‘अज्जेव नु खो एते एदिसा, निच्चम्पि एदिसा’’ति? सद्धा ते मनुस्सा निच्चम्पि एदिसा, ते निस्सायेव अयं विहारो वड्ढतीति। ततो ते पंसुकुलिका पुनप्पुनं तेसं वण्णं कथेन्ति , दिवसावसेसं कथेत्वा रत्तिम्पि कथेन्ति। एत्तावता इच्छाचारे ठितस्स सीसं निक्खन्तं होति उदरं फालितं। एवं लोकामिसाधिमुत्तो वेदितब्बो।
58.Lokāmisādhimuttoti vaṭṭāmisa-kāmāmisa-lokāmisabhūtesu pañcasu kāmaguṇesu adhimutto tanninno taggaruko tappabbhāro. Tappatirūpīti kāmaguṇasabhāgā. Āneñjapaṭisaṃyuttāyāti āneñjasamāpattipaṭisaṃyuttāya. Saṃseyyāti katheyya. Āneñjasaṃyojanena hi kho visaṃyuttoti āneñjasamāpattisaṃyojanena visaṃsaṭṭho. Lokāmisādhimuttoti evarūpo hi lūkhacīvaradharo mattikāpattaṃ ādāya attano sadisehi katipayehi saddhiṃ paccantajanapadaṃ gacchati, gāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhakāle manussā disvā ‘‘mahāpaṃsukulikā āgatā’’ti yāgubhattādīni sampādetvā sakkaccaṃ dānaṃ denti, bhattakicce niṭṭhite anumodanaṃ sutvā – ‘‘svepi, bhante, idheva piṇḍāya pavisathā’’ti vadanti. Alaṃ upāsakā, ajjāpi vo bahūnaṃ dinnanti. Tena hi, bhante, antovassaṃ idha vaseyyāthāti adhivāsetvā vihāramaggaṃ pucchitvā vihāraṃ gacchanti. Tattha senāsanaṃ gahetvā pattacīvaraṃ paṭisāmenti. Sāyaṃ eko āvāsiko te bhikkhū pucchati ‘‘kattha piṇḍāya caritthā’’ti? Asukagāmeti. Bhikkhāsampannāti? Āma evarūpā nāma manussānaṃ saddhā hoti. ‘‘Ajjeva nu kho ete edisā, niccampi edisā’’ti? Saddhā te manussā niccampi edisā, te nissāyeva ayaṃ vihāro vaḍḍhatīti. Tato te paṃsukulikā punappunaṃ tesaṃ vaṇṇaṃ kathenti , divasāvasesaṃ kathetvā rattimpi kathenti. Ettāvatā icchācāre ṭhitassa sīsaṃ nikkhantaṃ hoti udaraṃ phālitaṃ. Evaṃ lokāmisādhimutto veditabbo.
५९. इदानि आनेञ्जसमापत्तिलाभिं अधिमानिकं दस्सेन्तो ठानं खो पनेतन्तिआदिमाह। आनेञ्जाधिमुत्तस्साति किलेससिञ्चनविरहितासु हेट्ठिमासु छसु समापत्तीसु अधिमुत्तस्स तन्निन्नस्स तग्गरुनो तप्पब्भारस्स। से पवुत्तेति तं पवुत्तं। छ समापत्तिलाभिनो हि अधिमानिकस्स पञ्चकामगुणामिसबन्धना पतितपण्डुपलासो विय उपट्ठाति। तेनेतं वुत्तं।
59. Idāni āneñjasamāpattilābhiṃ adhimānikaṃ dassento ṭhānaṃ kho panetantiādimāha. Āneñjādhimuttassāti kilesasiñcanavirahitāsu heṭṭhimāsu chasu samāpattīsu adhimuttassa tanninnassa taggaruno tappabbhārassa. Se pavutteti taṃ pavuttaṃ. Cha samāpattilābhino hi adhimānikassa pañcakāmaguṇāmisabandhanā patitapaṇḍupalāso viya upaṭṭhāti. Tenetaṃ vuttaṃ.
६०. इदानि आकिञ्चञ्ञायतनसमापत्ति लाभिनो अधिमानिकस्स निघंसं दस्सेतुं ठानं खो पनातिआदिमाह। तत्थ द्वेधा भिन्नाति मज्झे भिन्ना। अप्पटिसन्धिकाति खुद्दका मुट्ठिपासाणमत्ता जतुना वा सिलेसेन वा अल्लीयापेत्वा पटिसन्धातुं सक्का। महन्तं पन कुटागारप्पमाणं सन्धायेतं वुत्तं। से भिन्नेति तं भिन्नं। उपरि समापत्तिलाभिनो हि हेट्ठासमापत्ति द्वेधाभिन्ना सेला विय होति, तं समापज्जिस्सामीति चित्तं न उप्पज्जति। तेनेतं वुत्तं।
60. Idāni ākiñcaññāyatanasamāpatti lābhino adhimānikassa nighaṃsaṃ dassetuṃ ṭhānaṃ kho panātiādimāha. Tattha dvedhā bhinnāti majjhe bhinnā. Appaṭisandhikāti khuddakā muṭṭhipāsāṇamattā jatunā vā silesena vā allīyāpetvā paṭisandhātuṃ sakkā. Mahantaṃ pana kuṭāgārappamāṇaṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Se bhinneti taṃ bhinnaṃ. Upari samāpattilābhino hi heṭṭhāsamāpatti dvedhābhinnā selā viya hoti, taṃ samāpajjissāmīti cittaṃ na uppajjati. Tenetaṃ vuttaṃ.
६१. इदानि नेवसञ्ञानासञ्ञायतनलाभिनो अधिमानिकस्स च निघंसं दस्सेन्तो ठानं खो पनातिआदिमाह। तत्थ से वन्तेति तं वन्तं। अट्ठसमापत्तिलाभिनो हि हेट्ठासमापत्तियो वन्तसदिसा हुत्वा उपट्ठहन्ति, पुन समापज्जिस्सामीति चित्तं न उप्पज्जति। तेनेतं वुत्तं।
61. Idāni nevasaññānāsaññāyatanalābhino adhimānikassa ca nighaṃsaṃ dassento ṭhānaṃ kho panātiādimāha. Tattha se vanteti taṃ vantaṃ. Aṭṭhasamāpattilābhino hi heṭṭhāsamāpattiyo vantasadisā hutvā upaṭṭhahanti, puna samāpajjissāmīti cittaṃ na uppajjati. Tenetaṃ vuttaṃ.
६२. इदानि खीणासवस्स निघंसं दस्सेन्तो ठानं खो पनातिआदिमाह। तत्थ से उच्छिन्नमूलेति सो उच्छिन्नमूलो। उपरि समापत्तिलाभिनो हि हेट्ठासमापत्ति मूलच्छिन्नतालो विय उपट्ठाति, तं समापज्जिस्सामीति चित्तं न उप्पज्जति। तेनेतं वुत्तं।
62. Idāni khīṇāsavassa nighaṃsaṃ dassento ṭhānaṃ kho panātiādimāha. Tattha se ucchinnamūleti so ucchinnamūlo. Upari samāpattilābhino hi heṭṭhāsamāpatti mūlacchinnatālo viya upaṭṭhāti, taṃ samāpajjissāmīti cittaṃ na uppajjati. Tenetaṃ vuttaṃ.
६३. ठानं खो पनाति पाटियेक्को अनुसन्धि। हेट्ठा हि समापत्तिलाभिनो अधिमानिकस्सपि खीणासवस्सपि निघंसो कथितो, सुक्खविपस्सकस्स पन अधिमानिकस्सपि खीणासवस्सपि न कथितो। तेसं द्विन्नम्पि निघंसं दस्सेतुं इमं देसनं आरभि। तं पन पटिक्खित्तं। समापत्तिलाभिनो हि अधिमानिकस्स निघंसे कथिते सुक्खविपस्सकस्सपि अधिमानिकस्स कथितोव होति, समापत्तिलाभिनो च खीणासवस्स कथिते सुक्खविपस्सकखीणासवस्स कथितोव होति। एतेसं पन द्विन्नं भिक्खूनं सप्पायासप्पायं कथेतुं इमं देसनं आरभि।
63.Ṭhānaṃkho panāti pāṭiyekko anusandhi. Heṭṭhā hi samāpattilābhino adhimānikassapi khīṇāsavassapi nighaṃso kathito, sukkhavipassakassa pana adhimānikassapi khīṇāsavassapi na kathito. Tesaṃ dvinnampi nighaṃsaṃ dassetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi. Taṃ pana paṭikkhittaṃ. Samāpattilābhino hi adhimānikassa nighaṃse kathite sukkhavipassakassapi adhimānikassa kathitova hoti, samāpattilābhino ca khīṇāsavassa kathite sukkhavipassakakhīṇāsavassa kathitova hoti. Etesaṃ pana dvinnaṃ bhikkhūnaṃ sappāyāsappāyaṃ kathetuṃ imaṃ desanaṃ ārabhi.
तत्थ सिया – पुथुज्जनस्स ताव आरम्मणं असप्पायं होतु, खीणासवस्स कथं असप्पायन्ति। यदग्गेन पुथुज्जनस्स असप्पायं, तदग्गेन खीणासवस्सापि असप्पायमेव। विसं नाम जानित्वा खादितम्पि अजानित्वा खादितम्पि विसमेव। न हि खीणासवेनपि ‘‘अहं खीणासवो’’ति असंवुतेन भवितब्बं। खीणासवेनपि युत्तपयुत्तेनेव भवितुं वट्टति।
Tattha siyā – puthujjanassa tāva ārammaṇaṃ asappāyaṃ hotu, khīṇāsavassa kathaṃ asappāyanti. Yadaggena puthujjanassa asappāyaṃ, tadaggena khīṇāsavassāpi asappāyameva. Visaṃ nāma jānitvā khāditampi ajānitvā khāditampi visameva. Na hi khīṇāsavenapi ‘‘ahaṃ khīṇāsavo’’ti asaṃvutena bhavitabbaṃ. Khīṇāsavenapi yuttapayutteneva bhavituṃ vaṭṭati.
६४. तत्थ समणेनाति बुद्धसमणेन। छन्दरागब्यापादेनाति सो अविज्जासङ्खातो विसदोसो छन्दरागेन च ब्यापादेन च रुप्पति कुप्पति। असप्पायानीति अवड्ढिकरानि आरम्मणानि। अनुद्धंसेय्याति सोसेय्य मिलापेय्य। सउपादिसेसन्ति सगहणसेसं, उपादितब्बं गण्हितब्बं इध उपादीति वुत्तं। अनलञ्च ते अन्तरायायाति जीवितन्तरायं ते कातुं असमत्थं। रजोसूकन्ति रजो च वीहिसुकादि च सूकं। असु च विसदोसोति सो च विसदोसो। तदुभयेनाति या सा असप्पायकिरिया च यो विसदोसो च, तेन उभयेन। पुथुत्तन्ति महन्तभावं।
64. Tattha samaṇenāti buddhasamaṇena. Chandarāgabyāpādenāti so avijjāsaṅkhāto visadoso chandarāgena ca byāpādena ca ruppati kuppati. Asappāyānīti avaḍḍhikarāni ārammaṇāni. Anuddhaṃseyyāti soseyya milāpeyya. Saupādisesanti sagahaṇasesaṃ, upāditabbaṃ gaṇhitabbaṃ idha upādīti vuttaṃ. Analañca te antarāyāyāti jīvitantarāyaṃ te kātuṃ asamatthaṃ. Rajosūkanti rajo ca vīhisukādi ca sūkaṃ. Asu ca visadosoti so ca visadoso. Tadubhayenāti yā sā asappāyakiriyā ca yo visadoso ca, tena ubhayena. Puthuttanti mahantabhāvaṃ.
एवमेव खोति एत्थ सउपादानसल्लुद्धारो विय अप्पहीनो अविज्जाविसदोसो दट्ठब्बो, असप्पायकिरियाय ठितभावो विय छसु द्वारेसु असंवुतकालो, तदुभयेन वणे पुथुत्तं गते मरणं विय सिक्खं पच्चक्खाय हीनायावत्तनं, मरणमत्तं दुक्खं विय अञ्ञतराय गरुकाय संकिलिट्ठाय आपत्तिया आपज्जनं दट्ठब्बं। सुक्कपक्खेपि इमिनाव नयेन ओपम्मसंसन्दनं वेदितब्बं।
Evameva khoti ettha saupādānasalluddhāro viya appahīno avijjāvisadoso daṭṭhabbo, asappāyakiriyāya ṭhitabhāvo viya chasu dvāresu asaṃvutakālo, tadubhayena vaṇe puthuttaṃ gate maraṇaṃ viya sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattanaṃ, maraṇamattaṃ dukkhaṃ viya aññatarāya garukāya saṃkiliṭṭhāya āpattiyā āpajjanaṃ daṭṭhabbaṃ. Sukkapakkhepi imināva nayena opammasaṃsandanaṃ veditabbaṃ.
६५. सतियायेतं अधिवचनन्ति एत्थ सति पञ्ञागतिका। लोकिकाय पञ्ञाय लोकिका होति, लोकुत्तराय लोकुत्तरा। अरियायेतं पञ्ञायाति परिसुद्धाय विपस्सनापञ्ञाय।
65.Satiyāyetaṃadhivacananti ettha sati paññāgatikā. Lokikāya paññāya lokikā hoti, lokuttarāya lokuttarā. Ariyāyetaṃ paññāyāti parisuddhāya vipassanāpaññāya.
इदानि खीणासवस्स बलं दस्सेन्तो सो वतातिआदिमाह। तत्थ संवुतकारीति पिहितकारी। इति विदित्वा निरुपधीति एवं जानित्वा किलेसुपधिपहाना निरुपधि होति, निरुपादानोति अत्थो। उपधिसङ्खये विमुत्तोति उपधीनं सङ्खयभूते निब्बाने आरम्मणतो विमुत्तो। उपधिस्मिन्ति कामुपधिस्मिं। कायं उपसंहरिस्सतीति कायं अल्लीयापेस्सति। इदं वुत्तं होति – तण्हक्खये निब्बाने आरम्मणतो विमुत्तो खीणासवो पञ्च कामगुणे सेवितुं, कायं वा उपसंहरिस्सति चित्तं वा उप्पादेस्सतीति नेतं ठानं विज्जति। सेसं सब्बत्थ उत्तानत्थमेवाति।
Idāni khīṇāsavassa balaṃ dassento so vatātiādimāha. Tattha saṃvutakārīti pihitakārī. Itividitvā nirupadhīti evaṃ jānitvā kilesupadhipahānā nirupadhi hoti, nirupādānoti attho. Upadhisaṅkhaye vimuttoti upadhīnaṃ saṅkhayabhūte nibbāne ārammaṇato vimutto. Upadhisminti kāmupadhismiṃ. Kāyaṃ upasaṃharissatīti kāyaṃ allīyāpessati. Idaṃ vuttaṃ hoti – taṇhakkhaye nibbāne ārammaṇato vimutto khīṇāsavo pañca kāmaguṇe sevituṃ, kāyaṃ vā upasaṃharissati cittaṃ vā uppādessatīti netaṃ ṭhānaṃ vijjati. Sesaṃ sabbattha uttānatthamevāti.
पपञ्चसूदनिया मज्झिमनिकायट्ठकथाय
Papañcasūdaniyā majjhimanikāyaṭṭhakathāya
सुनक्खत्तसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Sunakkhattasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / मज्झिमनिकाय • Majjhimanikāya / ५. सुनक्खत्तसुत्तं • 5. Sunakkhattasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / मज्झिमनिकाय (टीका) • Majjhimanikāya (ṭīkā) / ५. सुनक्खत्तसुत्तवण्णना • 5. Sunakkhattasuttavaṇṇanā
