| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
९. सुन्दरिकसुत्तं
9. Sundarikasuttaṃ
१९५. एकं समयं भगवा कोसलेसु विहरति सुन्दरिकाय नदिया तीरे। तेन खो पन समयेन सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो सुन्दरिकाय नदिया तीरे अग्गिं जुहति, अग्गिहुत्तं परिचरति। अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो अग्गिं जुहित्वा अग्गिहुत्तं परिचरित्वा उट्ठायासना समन्ता चतुद्दिसा अनुविलोकेसि – ‘‘को नु खो इमं हब्यसेसं भुञ्जेय्या’’ति? अद्दसा खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं अञ्ञतरस्मिं रुक्खमूले ससीसं पारुतं निसिन्नं। दिस्वान वामेन हत्थेन हब्यसेसं गहेत्वा दक्खिणेन हत्थेन कमण्डलुं गहेत्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमि। अथ खो भगवा सुन्दरिकभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स पदसद्देन सीसं विवरि। अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो ‘मुण्डो अयं भवं, मुण्डको अयं भव’न्ति ततोव पुन निवत्तितुकामो अहोसि। अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजस्स ब्राह्मणस्स एतदहोसि – ‘मुण्डापि हि इधेकच्चे ब्राह्मणा भवन्ति; यंनूनाहं तं उपसङ्कमित्वा जातिं पुच्छेय्य’न्ति।
195. Ekaṃ samayaṃ bhagavā kosalesu viharati sundarikāya nadiyā tīre. Tena kho pana samayena sundarikabhāradvājo brāhmaṇo sundarikāya nadiyā tīre aggiṃ juhati, aggihuttaṃ paricarati. Atha kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo aggiṃ juhitvā aggihuttaṃ paricaritvā uṭṭhāyāsanā samantā catuddisā anuvilokesi – ‘‘ko nu kho imaṃ habyasesaṃ bhuñjeyyā’’ti? Addasā kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ aññatarasmiṃ rukkhamūle sasīsaṃ pārutaṃ nisinnaṃ. Disvāna vāmena hatthena habyasesaṃ gahetvā dakkhiṇena hatthena kamaṇḍaluṃ gahetvā yena bhagavā tenupasaṅkami. Atha kho bhagavā sundarikabhāradvājassa brāhmaṇassa padasaddena sīsaṃ vivari. Atha kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo ‘muṇḍo ayaṃ bhavaṃ, muṇḍako ayaṃ bhava’nti tatova puna nivattitukāmo ahosi. Atha kho sundarikabhāradvājassa brāhmaṇassa etadahosi – ‘muṇḍāpi hi idhekacce brāhmaṇā bhavanti; yaṃnūnāhaṃ taṃ upasaṅkamitvā jātiṃ puccheyya’nti.
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोच – ‘किंजच्चो भव’न्ति?
Atha kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavoca – ‘kiṃjacco bhava’nti?
‘‘मा जातिं पुच्छ चरणञ्च पुच्छ,
‘‘Mā jātiṃ puccha caraṇañca puccha,
कट्ठा हवे जायति जातवेदो।
Kaṭṭhā have jāyati jātavedo;
नीचाकुलीनोपि मुनि धितिमा,
Nīcākulīnopi muni dhitimā,
आजानीयो होति हिरीनिसेधो॥
Ājānīyo hoti hirīnisedho.
‘‘सच्चेन दन्तो दमसा उपेतो,
‘‘Saccena danto damasā upeto,
वेदन्तगू वुसितब्रह्मचरियो।
Vedantagū vusitabrahmacariyo;
यञ्ञोपनीतो तमुपव्हयेथ,
Yaññopanīto tamupavhayetha,
कालेन सो जुहति दक्खिणेय्ये’’ति॥
Kālena so juhati dakkhiṇeyye’’ti.
‘‘अद्धा सुयिट्ठं सुहुतं मम यिदं,
‘‘Addhā suyiṭṭhaṃ suhutaṃ mama yidaṃ,
यं तादिसं वेदगुमद्दसामि।
Yaṃ tādisaṃ vedagumaddasāmi;
तुम्हादिसानञ्हि अदस्सनेन,
Tumhādisānañhi adassanena,
अञ्ञो जनो भुञ्जति हब्यसेस’’न्ति॥
Añño jano bhuñjati habyasesa’’nti.
‘‘भुञ्जतु भवं गोतमो। ब्राह्मणो भव’’न्ति।
‘‘Bhuñjatu bhavaṃ gotamo. Brāhmaṇo bhava’’nti.
‘‘गाथाभिगीतं मे अभोजनेय्यं,
‘‘Gāthābhigītaṃ me abhojaneyyaṃ,
सम्पस्सतं ब्राह्मण नेस धम्मो।
Sampassataṃ brāhmaṇa nesa dhammo;
गाथाभिगीतं पनुदन्ति बुद्धा,
Gāthābhigītaṃ panudanti buddhā,
धम्मे सति ब्राह्मण वुत्तिरेसा॥
Dhamme sati brāhmaṇa vuttiresā.
‘‘अञ्ञेन च केवलिनं महेसिं,
‘‘Aññena ca kevalinaṃ mahesiṃ,
खीणासवं कुक्कुच्चवूपसन्तं।
Khīṇāsavaṃ kukkuccavūpasantaṃ;
अन्नेन पानेन उपट्ठहस्सु,
Annena pānena upaṭṭhahassu,
खेत्तञ्हि तं पुञ्ञपेक्खस्स होती’’ति॥
Khettañhi taṃ puññapekkhassa hotī’’ti.
‘‘अथ कस्स चाहं, भो गोतम, इमं हब्यसेसं दम्मी’’ति? ‘‘न ख्वाहं, ब्राह्मण, पस्सामि सदेवके लोके समारके सब्रह्मके सस्समणब्राह्मणिया पजाय सदेवमनुस्साय यस्सेसो हब्यसेसो भुत्तो सम्मा परिणामं गच्छेय्य अञ्ञत्र, ब्राह्मण, तथागतस्स वा तथागतसावकस्स वा। तेन हि त्वं, ब्राह्मण, तं हब्यसेसं अप्पहरिते वा छड्डेहि अप्पाणके वा उदके ओपिलापेही’’ति।
‘‘Atha kassa cāhaṃ, bho gotama, imaṃ habyasesaṃ dammī’’ti? ‘‘Na khvāhaṃ, brāhmaṇa, passāmi sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya yasseso habyaseso bhutto sammā pariṇāmaṃ gaccheyya aññatra, brāhmaṇa, tathāgatassa vā tathāgatasāvakassa vā. Tena hi tvaṃ, brāhmaṇa, taṃ habyasesaṃ appaharite vā chaḍḍehi appāṇake vā udake opilāpehī’’ti.
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो तं हब्यसेसं अप्पाणके उदके ओपिलापेसि। अथ खो सो हब्यसेसो उदके पक्खित्तो चिच्चिटायति चिटिचिटायति सन्धूपायति सम्पधूपायति । सेय्यथापि नाम फालो 1 दिवसंसन्तत्तो 2 उदके पक्खित्तो चिच्चिटायति चिटिचिटायति सन्धूपायति सम्पधूपायति; एवमेव सो हब्यसेसो उदके पक्खित्तो चिच्चिटायति चिटिचिटायति सन्धूपायति सम्पधूपायति।
Atha kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo taṃ habyasesaṃ appāṇake udake opilāpesi. Atha kho so habyaseso udake pakkhitto cicciṭāyati ciṭiciṭāyati sandhūpāyati sampadhūpāyati . Seyyathāpi nāma phālo 3 divasaṃsantatto 4 udake pakkhitto cicciṭāyati ciṭiciṭāyati sandhūpāyati sampadhūpāyati; evameva so habyaseso udake pakkhitto cicciṭāyati ciṭiciṭāyati sandhūpāyati sampadhūpāyati.
अथ खो सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो संविग्गो लोमहट्ठजातो येन भगवा तेनुपसङ्कमि; उपसङ्कमित्वा एकमन्तं अट्ठासि। एकमन्तं ठितं खो सुन्दरिकभारद्वाजं ब्राह्मणं भगवा गाथाहि अज्झभासि –
Atha kho sundarikabhāradvājo brāhmaṇo saṃviggo lomahaṭṭhajāto yena bhagavā tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Ekamantaṃ ṭhitaṃ kho sundarikabhāradvājaṃ brāhmaṇaṃ bhagavā gāthāhi ajjhabhāsi –
‘‘मा ब्राह्मण दारु समादहानो,
‘‘Mā brāhmaṇa dāru samādahāno,
सुद्धिं अमञ्ञि बहिद्धा हि एतं।
Suddhiṃ amaññi bahiddhā hi etaṃ;
न हि तेन सुद्धिं कुसला वदन्ति,
Na hi tena suddhiṃ kusalā vadanti,
यो बाहिरेन परिसुद्धिमिच्छे॥
Yo bāhirena parisuddhimicche.
‘‘हित्वा अहं ब्राह्मण दारुदाहं
‘‘Hitvā ahaṃ brāhmaṇa dārudāhaṃ
निच्चग्गिनी निच्चसमाहितत्तो,
Niccagginī niccasamāhitatto,
अरहं अहं ब्रह्मचरियं चरामि॥
Arahaṃ ahaṃ brahmacariyaṃ carāmi.
‘‘मानो हि ते ब्राह्मण खारिभारो,
‘‘Māno hi te brāhmaṇa khāribhāro,
कोधो धुमो भस्मनि मोसवज्जं।
Kodho dhumo bhasmani mosavajjaṃ;
जिव्हा सुजा हदयं जोतिठानं,
Jivhā sujā hadayaṃ jotiṭhānaṃ,
अत्ता सुदन्तो पुरिसस्स जोति॥
Attā sudanto purisassa joti.
‘‘धम्मो रहदो ब्राह्मण सीलतित्थो,
‘‘Dhammo rahado brāhmaṇa sīlatittho,
अनाविलो सब्भि सतं पसत्थो।
Anāvilo sabbhi sataṃ pasattho;
यत्थ हवे वेदगुनो सिनाता,
Yattha have vedaguno sinātā,
‘‘सच्चं धम्मो संयमो ब्रह्मचरियं,
‘‘Saccaṃ dhammo saṃyamo brahmacariyaṃ,
मज्झे सिता ब्राह्मण ब्रह्मपत्ति।
Majjhe sitā brāhmaṇa brahmapatti;
स तुज्जुभूतेसु नमो करोहि,
Sa tujjubhūtesu namo karohi,
तमहं नरं धम्मसारीति ब्रूमी’’ति॥
Tamahaṃ naraṃ dhammasārīti brūmī’’ti.
एवं वुत्ते, सुन्दरिकभारद्वाजो ब्राह्मणो भगवन्तं एतदवोच – ‘‘अभिक्कन्तं, भो गोतम…पे॰… अञ्ञतरो च पनायस्मा भारद्वाजो अरहतं अहोसी’’ति।
Evaṃ vutte, sundarikabhāradvājo brāhmaṇo bhagavantaṃ etadavoca – ‘‘abhikkantaṃ, bho gotama…pe… aññataro ca panāyasmā bhāradvājo arahataṃ ahosī’’ti.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ९. सुन्दरिकसुत्तवण्णना • 9. Sundarikasuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ९. सुन्दरिकसुत्तवण्णना • 9. Sundarikasuttavaṇṇanā
