| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය (ටීකා) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
9. සුන්‌දරිකසුත්‌තවණ්‌ණනා
9. Sundarikasuttavaṇṇanā
195. ආනෙත්‌වා හුනිතබ්‌බතො ආහුති. සප්‌පිමධුපායසාදීහි අග්‌ගිං ජුහොති එත්‌ථාති අග්‌ගිහුත්‌තං, සාධිට්‌ඨානං වෙදිතබ්‌බං. තෙනාහ ‘‘අග්‍යායතන’’න්‌තිආදි. සුවිසොධිතො චස්‌සාති නිහීනජාතිකානං අනෙන සුට්‌ඨු විසොධිතො ච භවෙය්‍ය. ‘‘මෙ’’ති පදං ආනෙත්‌වා සම්‌බන්‌ධො.
195. Ānetvā hunitabbato āhuti. Sappimadhupāyasādīhi aggiṃ juhoti etthāti aggihuttaṃ, sādhiṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Tenāha ‘‘agyāyatana’’ntiādi. Suvisodhito cassāti nihīnajātikānaṃ anena suṭṭhu visodhito ca bhaveyya. ‘‘Me’’ti padaṃ ānetvā sambandho.
අඵලං කරොතීති ඉතො පට්‌ඨාය යාව දෙමීති පදං. තාව අනන්‌තරසුත්‌තවණ්‌ණනාය ආගතසදිසමෙවාති පෙය්‍යාලවසෙන ඨපෙසි, න සප්‌පිසඞ්‌ඛාරට්‌ඨපනං. හිමපාතස්‌ස ච සීතවාතස්‌ස ච පටිබාහනත්‌ථන්‌ති අකාරණමෙතන්‌ති තං අනාදියිත්‌වා අඤ්‌ඤමෙව සුකාරණං දස්‌සෙතුං ‘‘පටිබලොවා’’තිආදි වුත්‌තං. සඤ්‌ජානිත්‌වාති ‘‘නායං බ්‍රාහ්‌මණො’’ති සඤ්‌ජානිත්‌වා.
Aphalaṃ karotīti ito paṭṭhāya yāva demīti padaṃ. Tāva anantarasuttavaṇṇanāya āgatasadisamevāti peyyālavasena ṭhapesi, na sappisaṅkhāraṭṭhapanaṃ. Himapātassa ca sītavātassa ca paṭibāhanatthanti akāraṇametanti taṃ anādiyitvā aññameva sukāraṇaṃ dassetuṃ ‘‘paṭibalovā’’tiādi vuttaṃ. Sañjānitvāti ‘‘nāyaṃ brāhmaṇo’’ti sañjānitvā.
නීචකෙසන්‌තන්‌ති රස්‌සකෙසන්‌තං. බ්‍රාහ්‌මණානං සුද්‌ධිඅත්‌ථා සිඛාති ආහ ‘‘පවත්‌තමත්‌තම්‌පි, සිඛං අදිස්‌වා’’ති, ‘‘පරමහංසපරික්‌ඛාදිනා’’ති කෙචි.
Nīcakesantanti rassakesantaṃ. Brāhmaṇānaṃ suddhiatthā sikhāti āha ‘‘pavattamattampi, sikhaṃ adisvā’’ti, ‘‘paramahaṃsaparikkhādinā’’ti keci.
අකාරණං දක්‌ඛිණෙය්‍යභාවස්‌ස ජාති අදක්‌ඛිණෙය්‍යභාවහෙතූනං පාපධම්‌මානං අපටික්‌ඛෙපභාවතො. එතන්‌ති සීලාදිභෙදං චරණං. දක්‌ඛිණෙය්‍යභාවස්‌ස කාරණං අදක්‌ඛිණෙය්‍යභාවකාරකපාපධම්‌මානං තදඞ්‌ගාදිවසෙන පජහනතො. අස්‌සාති බ්‍රාහ්‌මණස්‌ස. තමත්‌ථන්‌ති තං දක්‌ඛිණෙය්‍යභාවස්‌ස කාරණතාසඞ්‌ඛාතමත්‌ථං උපමාය විභාවෙන්‌තො. සාලාදිකට්‌ඨා ජාතොවාති සාලාදිවිසුද්‌ධකට්‌ඨාව ජාතො. සාපානදොණිආදිඅවිසුද්‌ධකට්‌ඨා ජාතො අග්‌ගිකිච්‌චං න ච න කරොති. එවන්‌ති යථා අග්‌ගි යතො කුතොචි ජාතොපි අග්‌ගිකිච්‌චං කරොතියෙව, එවං චණ්‌ඩාලකුලාදීසු ජාතොපි දක්‌ඛිණෙය්‍යො න න හොති ගුණසම්‌පදාවසෙන අරියානං වංසෙ පජාතත්‌තාති ආහ ‘‘ගුණසම්‌පත්‌තියා ජාතිමා’’ති. ධිතියා ගුණසම්‌පත්‌තියා පමුඛභාවං දස්‌සෙතුං ‘‘සො හී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ ධිතියාති වීරියෙන. තඤ්‌හි අනුප්‌පන්‌නානං කුසලධම්‌මානං උප්‌පාදනපරිබ්‍රූහනෙහි තෙ ධාරෙති. හිරියා දොසෙ නිසෙධෙති, සම්‌මදෙව පාපානං ජිගුච්‌ඡනෙ සති තෙසං පවත්‌තියා අවසරො එව නත්‌ථි. මොනධම්‌මෙන ඤාණසඞ්‌ඛාතෙන ඔත්‌තප්‌පධම්‌මෙන. කාරණාකාරණජානනකොති තෙසං තෙසං ධම්‌මානං යථාභූතං ඨානං, පාපධම්‌මානං වා විප්‌පකාරසභාවට්‌ඨානං ජානනකො.
Akāraṇaṃ dakkhiṇeyyabhāvassa jāti adakkhiṇeyyabhāvahetūnaṃ pāpadhammānaṃ apaṭikkhepabhāvato. Etanti sīlādibhedaṃ caraṇaṃ. Dakkhiṇeyyabhāvassa kāraṇaṃ adakkhiṇeyyabhāvakārakapāpadhammānaṃ tadaṅgādivasena pajahanato. Assāti brāhmaṇassa. Tamatthanti taṃ dakkhiṇeyyabhāvassa kāraṇatāsaṅkhātamatthaṃ upamāya vibhāvento. Sālādikaṭṭhā jātovāti sālādivisuddhakaṭṭhāva jāto. Sāpānadoṇiādiavisuddhakaṭṭhā jāto aggikiccaṃ na ca na karoti. Evanti yathā aggi yato kutoci jātopi aggikiccaṃ karotiyeva, evaṃ caṇḍālakulādīsu jātopi dakkhiṇeyyo na na hoti guṇasampadāvasena ariyānaṃ vaṃse pajātattāti āha ‘‘guṇasampattiyā jātimā’’ti. Dhitiyā guṇasampattiyā pamukhabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘so hī’’tiādi vuttaṃ. Tattha dhitiyāti vīriyena. Tañhi anuppannānaṃ kusaladhammānaṃ uppādanaparibrūhanehi te dhāreti. Hiriyā dose nisedheti, sammadeva pāpānaṃ jigucchane sati tesaṃ pavattiyā avasaro eva natthi. Monadhammena ñāṇasaṅkhātena ottappadhammena. Kāraṇākāraṇajānanakoti tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ yathābhūtaṃ ṭhānaṃ, pāpadhammānaṃ vā vippakārasabhāvaṭṭhānaṃ jānanako.
පරමත්‌ථසච්‌චෙන නිබ්‌බානෙන ආරම්‌මණපච්‌චයභූතෙන අරියමග්‌ගෙන දන්‌තො. ඉන්‌ද්‍රියදමෙනාති තතො එව අරියෙන ඉන්‌ද්‍රියසංවරෙන උපගතො. විදන්‌ති තෙහි සච්‌චානීති වෙදා. මග්‌ගවෙදානං අන්‌තන්‌ති අරියඵලං. කිලෙසානං අන්‌තන්‌ති තෙසං අනුප්‌පාදනිරොධට්‌ඨානං. යඤ්‌ඤොති අග්‌ගඵලං. නිරත්‌ථකන්‌ති අඵලං තෙසං අනාගමනතො, ආගතානම්‌පි අග්‌ගදක්‌ඛිණෙය්‍යාභාවතො. ජුහති දෙති.
Paramatthasaccena nibbānena ārammaṇapaccayabhūtena ariyamaggena danto. Indriyadamenāti tato eva ariyena indriyasaṃvarena upagato. Vidanti tehi saccānīti vedā. Maggavedānaṃ antanti ariyaphalaṃ. Kilesānaṃ antanti tesaṃ anuppādanirodhaṭṭhānaṃ. Yaññoti aggaphalaṃ. Niratthakanti aphalaṃ tesaṃ anāgamanato, āgatānampi aggadakkhiṇeyyābhāvato. Juhati deti.
සුයිට්‌ඨන්‌ති සුදානං අග්‌ගදක්‌ඛිණෙය්‍යලාභෙන. සුහුතන්‌ති තස්‌සෙව වෙවචනං. අථ වා සුයිට්‌ඨන්‌ති සුට්‌ඨු සම්‌මදෙව යිට්‌ඨං සාරෙ උපනීතං මම ඉදං දෙය්‍යවත්‌ථු. සුහුතන්‌ති එත්‌ථාපි එසෙව නයො.
Suyiṭṭhanti sudānaṃ aggadakkhiṇeyyalābhena. Suhutanti tasseva vevacanaṃ. Atha vā suyiṭṭhanti suṭṭhu sammadeva yiṭṭhaṃ sāre upanītaṃ mama idaṃ deyyavatthu. Suhutanti etthāpi eseva nayo.
උපහටමත්‌තෙති බ්‍රාහ්‌මණෙන ‘‘භුඤ්‌ජතු භව’’න්‌ති උපනීතමත්‌තෙ. නිබ්‌බත්‌තිතොජමෙවාති සවත්‌ථුකං අග්‌ගහෙත්‌වා වත්‌ථුතො විවෙචිතඔජමෙව. තෙන තං සුඛුමත්‌තං ගතන්‌ති තං හබ්‍යසෙසං සබ්‌බසො සුඛුමභාවං ගතන්‌ති ඔජාය අනොළාරිකතාය පුරිමාකාරෙනෙව පඤ්‌ඤායමානතං සන්‌ධාය වුත්‌තං, න පන ඔජාය එව කෙවලාය ගහණං සන්‌ධාය. සා හි අවිනිබ්‌භොගවුත්‌තිතාය විසුං ගණ්‌හිතුං න සක්‌කා, තස්‌මා දෙවතාහිපි සවත්‌ථුකා ගය්‌හති. මනුස්‌සානං වත්‌ථූති කරජකායමාහ. ඔළාරිකවත්‌ථුතාය දෙවානං විය ගහණී න තික්‌ඛාති දිබ්‌බොජසම්‌මිස්‌සතාය සම්‌මා පරිණාමං න ගච්‌ඡති. සුඛුමාපි සමානා දිබ්‌බොජා තෙන පායසෙන මිස්‌සිතා ඔළාරිකසම්‌මිස්‌සතාය සුඛුමවත්‌ථුකානං දෙවානං සුඛදා න හොතීති ඉමමත්‌ථං දස්‌සෙති ‘‘ගොයූසෙ පනා’’තිආදිනා. පරිභොගවත්‌ථුනො ඔළාරිකතාය වා දෙවානං දුක්‌කරං සම්‌මා පරිණාමෙතුං, දිබ්‌බොජාය ගරුතරභාවෙන මනුස්‌සානං. තෙනාහ භගවා ‘‘න ඛ්‌වාහ’’න්‌තිආදි. සමාපත්‌තිචිත්‌තසමුට්‌ඨිතා තෙජොධාතු ඣානානුභාවසන්‌තෙජිතා තික්‌ඛතරා හොතීති වුත්‌තං ‘‘අට්‌ඨ…පෙ.… පරිණාමෙය්‍යා’’ති. භගවතො පන සුද්‌ධෙනෙව පරිණමතීති වුත්‌තං ‘‘පාකතිකෙනෙවා’’ති, ඣානානුභාවප්‌පත්‌තෙන ඣානෙන විනා සභාවසිද්‌ධෙනෙව.
Upahaṭamatteti brāhmaṇena ‘‘bhuñjatu bhava’’nti upanītamatte. Nibbattitojamevāti savatthukaṃ aggahetvā vatthuto vivecitaojameva. Tena taṃ sukhumattaṃ gatanti taṃ habyasesaṃ sabbaso sukhumabhāvaṃ gatanti ojāya anoḷārikatāya purimākāreneva paññāyamānataṃ sandhāya vuttaṃ, na pana ojāya eva kevalāya gahaṇaṃ sandhāya. Sā hi avinibbhogavuttitāya visuṃ gaṇhituṃ na sakkā, tasmā devatāhipi savatthukā gayhati. Manussānaṃ vatthūti karajakāyamāha. Oḷārikavatthutāya devānaṃ viya gahaṇī na tikkhāti dibbojasammissatāya sammā pariṇāmaṃ na gacchati. Sukhumāpi samānā dibbojā tena pāyasena missitā oḷārikasammissatāya sukhumavatthukānaṃ devānaṃ sukhadā na hotīti imamatthaṃ dasseti ‘‘goyūse panā’’tiādinā. Paribhogavatthuno oḷārikatāya vā devānaṃ dukkaraṃ sammā pariṇāmetuṃ, dibbojāya garutarabhāvena manussānaṃ. Tenāha bhagavā ‘‘na khvāha’’ntiādi. Samāpatticittasamuṭṭhitā tejodhātu jhānānubhāvasantejitā tikkhatarā hotīti vuttaṃ ‘‘aṭṭha…pe… pariṇāmeyyā’’ti. Bhagavato pana suddheneva pariṇamatīti vuttaṃ ‘‘pākatikenevā’’ti, jhānānubhāvappattena jhānena vinā sabhāvasiddheneva.
‘‘අප්‌පහරිතෙ’’ති එත්‌ථ අප්‌ප-සද්‌දො ‘‘අප්‌පිච්‌ඡො’’තිආදීසු විය අභාවත්‌ථොති ආහ ‘‘අප්‌පහරිතෙති අහරිතෙ’’ති. පාතිසතෙපි පායසෙ. න ආලුළතීති න ආවිලං හොති. අනාගන්‌තාව ගච්‌ඡෙය්‍ය ‘‘අත්‌තනාපි න පරිභුඤ්‌ජි, අඤ්‌ඤෙසං න දාපෙසි, කෙවලං පායසං නාසෙසී’’ති දොමනස්‌සප්‌පත්‌තො.
‘‘Appaharite’’ti ettha appa-saddo ‘‘appiccho’’tiādīsu viya abhāvatthoti āha ‘‘appahariteti aharite’’ti. Pātisatepi pāyase. Na āluḷatīti na āvilaṃ hoti. Anāgantāva gaccheyya ‘‘attanāpi na paribhuñji, aññesaṃ na dāpesi, kevalaṃ pāyasaṃ nāsesī’’ti domanassappatto.
දාරු සමාදහානොති දාරුහරිද්‌දි දාරුස්‌මිං තස්‌ස දහන්‌තො. යදීතිආදි දාරුඣාපනස්‌ස බහිද්‌ධභාවසාධනං අසුද්‌ධහෙතූනං පටිපක්‌ඛාභාවතො තස්‌ස. ඛන්‌ධාදීසු කුසලාති තෙසු සභාවතො සමුදයතො අත්‌ථඞ්‌ගමතො අස්‌සාදතො ආදීනවතො නිස්‌සරණතො ජානනතො ඡෙකා පණ්‌ඩිතා. ඤාණජොතින්‌ති ඤාණමයං ජොතිං. ජාලෙමීති පජ්‌ජලිතං කරොමි. නිච්‌චං පජ්‌ජලිතග්‌ගි සබ්‌බත්‌ථකමෙව විගතසම්‌මොහන්‌ධකාරතාය එකොභාසභාවතො. සබ්‌බසො වික්‌ඛෙපාභාවතො නිච්‌චසමාහිතත්‌තො. එවං වදතීති චරිතං බ්‍රහ්‌මචරියං ගහෙත්‌වා චරාමීති එවං වත්‌තමානං විය වදති ආසන්‌නතං හදයෙ ඨපෙත්‌වා.
Dārusamādahānoti dāruhariddi dārusmiṃ tassa dahanto. Yadītiādi dārujhāpanassa bahiddhabhāvasādhanaṃ asuddhahetūnaṃ paṭipakkhābhāvato tassa. Khandhādīsu kusalāti tesu sabhāvato samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato jānanato chekā paṇḍitā. Ñāṇajotinti ñāṇamayaṃ jotiṃ. Jālemīti pajjalitaṃ karomi. Niccaṃ pajjalitaggi sabbatthakameva vigatasammohandhakāratāya ekobhāsabhāvato. Sabbaso vikkhepābhāvato niccasamāhitatto. Evaṃ vadatīti caritaṃ brahmacariyaṃ gahetvā carāmīti evaṃ vattamānaṃ viya vadati āsannataṃ hadaye ṭhapetvā.
ඛාරිභාරොති ඛාරිභාරසදිසො. තෙනාහ ‘‘යථා’’තිආදි. ඛන්‌ධෙන වය්‌හමානොති කාජෙ පක්‌ඛිපිත්‌වා ඛන්‌ධෙන වය්‌හමානො. පථවියා සද්‌ධිං ඵුසෙති භාරස්‌ස ගරුකභාවෙන කාජස්‌ස පරිණමනෙන. මානෙන අත්‌තනො ජාතිආදීනි පග්‌ගණ්‌හතො අඤ්‌ඤස්‌ස තානි න සහතීති ආහ – ‘‘තත්‌ථ තත්‌ථ ඉස්‌සං උප්‌පාදෙන්‌තො’’ති, තත්‌ථ තත්‌ථ ජාතිආදිමානවත්‌ථුස්‌මිං ගරුතරග්‌ගහණෙන සංසීදෙය්‍යාති අධිප්‌පායො. කොධො ධූමොති යථාපි භාසුරො අග්‌ගි ධූමෙන උපක්‌කිලිට්‌ඨො, එවං කොධෙන උපක්‌කිලිට්‌ඨො. ඤාණග්‌ගීති තස්‌ස කොධො ධූමො. මුසාවාදොව මොසවජ්‌ජං. යථා ඤාණෙ සති මුසාවාදො නත්‌ථි, එවං මුසාවාදෙ සති ඤාණම්‌පීති තෙන තං නිරොධිතං විය හොතීති ආහ – ‘‘මුසාවාදෙන පටිච්‌ඡන්‌නං ඤාණ’’න්‌ති. යථා සුජාය විනා බ්‍රාහ්‌මණානං යාගො න ඉජ්‌ඣති, එවං පහූතජිව්‌හාය විනා සත්‌ථු ධම්‌මයාගො න ඉජ්‌ඣතීති ජිව්‌හා සුජාපරියායා වුත්‌තා. ජොති ඨියති එත්‌ථාති ජොතිට්‌ඨානං වෙදි, යං අග්‌ගිකුණ්‌ඩං. සත්‌තානං හදයං ජොතිට්‌ඨානං ඤාණග්‌ගිනො තත්‌ථ සමුජ්‌ජලනතො. අත්‌තාති චිත්‌තං ‘‘ආහිතො අහං මානො එත්‌ථා’’ති කත්‌වා.
Khāribhāroti khāribhārasadiso. Tenāha ‘‘yathā’’tiādi. Khandhena vayhamānoti kāje pakkhipitvā khandhena vayhamāno. Pathaviyā saddhiṃ phuseti bhārassa garukabhāvena kājassa pariṇamanena. Mānena attano jātiādīni paggaṇhato aññassa tāni na sahatīti āha – ‘‘tattha tattha issaṃ uppādento’’ti, tattha tattha jātiādimānavatthusmiṃ garutaraggahaṇena saṃsīdeyyāti adhippāyo. Kodho dhūmoti yathāpi bhāsuro aggi dhūmena upakkiliṭṭho, evaṃ kodhena upakkiliṭṭho. Ñāṇaggīti tassa kodho dhūmo. Musāvādova mosavajjaṃ. Yathā ñāṇe sati musāvādo natthi, evaṃ musāvāde sati ñāṇampīti tena taṃ nirodhitaṃ viya hotīti āha – ‘‘musāvādena paṭicchannaṃ ñāṇa’’nti. Yathā sujāya vinā brāhmaṇānaṃ yāgo na ijjhati, evaṃ pahūtajivhāya vinā satthu dhammayāgo na ijjhatīti jivhā sujāpariyāyā vuttā. Joti ṭhiyati etthāti jotiṭṭhānaṃ vedi, yaṃ aggikuṇḍaṃ. Sattānaṃ hadayaṃ jotiṭṭhānaṃ ñāṇaggino tattha samujjalanato. Attāti cittaṃ ‘‘āhito ahaṃ māno etthā’’ti katvā.
ධම්‌මො රහදොති අස්‌සද්‌ධියාදිආලසියාභාවතො කිලෙසමලපක්‌ඛාලනතො පරමග්‌ගිනිබ්‌බුතාවහනතො අරියමග්‌ගධම්‌මො අනාවිලො රහදො. හෙට්‌ඨුපරියවාලුකාති විපරිවත්‌තිතවාලුකා හුත්‌වා. ආලුළාති ආකුලජාතා. පණ්‌ඩිතානං පසත්‌ථොති පණ්‌ඩිතානං පුරතො සෙට්‌ඨො. සෙට්‌ඨභාවෙන සන්‌තො පාසංසො හුත්‌වා කිලෙසෙ භින්‌දති සමුච්‌ඡින්‌දතීති සබ්‌භීති වුච්‌චති. තෙනාහ ‘‘උත්‌තමට්‌ඨෙනා’’ති. තථා චාහ භගවා ‘‘මග්‌ගානට්‌ඨඞ්‌ගිකො සෙට්‌ඨො’’ති (ධ. ප. 273).
Dhammo rahadoti assaddhiyādiālasiyābhāvato kilesamalapakkhālanato paramagginibbutāvahanato ariyamaggadhammo anāvilo rahado. Heṭṭhupariyavālukāti viparivattitavālukā hutvā. Āluḷāti ākulajātā. Paṇḍitānaṃ pasatthoti paṇḍitānaṃ purato seṭṭho. Seṭṭhabhāvena santo pāsaṃso hutvā kilese bhindati samucchindatīti sabbhīti vuccati. Tenāha ‘‘uttamaṭṭhenā’’ti. Tathā cāha bhagavā ‘‘maggānaṭṭhaṅgiko seṭṭho’’ti (dha. pa. 273).
වචීසච්‌චන්‌ති ඉමිනා ‘‘චතුරඞ්‌ගසමන්‌නාගතා වාචා සුපරිසුද්‌ධා හොතී’’ති සම්‌මාවාචං දස්‌සෙති. සච්‌චසංයමපදෙහි දස්‌සිතා මග්‌ගධම්‌මා ඉධ ‘‘ධම්‌මො’’ති අධිප්‌පෙතාති ආහ – ‘‘ධම්‌මොති ඉමිනා…පෙ.… දස්‌සෙතී’’ති. මග්‌ගසච්‌චං ගහිතං අනන්‌තරගාථාය අනෙකෙහි විසෙසෙත්‌වා වුත්‌තත්‌තා. අත්‌ථතොති පුබ්‌බඞ්‌ගමත්‌තාදිඅත්‌ථතො. තාය හි සකිච්‌චං කරොන්‌තියා ඉතරෙ සබ්‌බෙපි තදනුවත්‌තිකා හොන්‌ති. තග්‌ගතිකත්‌තාති සම්‌මාදිට්‌ඨියා උපකාරකභාවෙන තාය සමානගතිකත්‌තා. ආරම්‌මණඤ්‌හි විතක්‌කෙනාහටං පඤ්‌ඤා විචිනිතුං සක්‌කොති. තථා හි සො පඤ්‌ඤාක්‌ඛන්‌ධෙන සඞ්‌ගහං ගතො. ධම්‌මොති සභාවතො සමාධි ගහිතො, ඉතරෙ ද්‌වෙ තදුපකාරත්‌තා. තථා හි ‘‘එවංධම්‌මා තෙ භගවන්‌තො’’තිආදීසු (දී. නි. 2.13; ම. නි. 3.197; සං. නි. 5.378) සමාධි ‘‘ධම්‌මො’’ති වුත්‌තො. පරමත්‌ථසච්‌චං ගහිතං සබ්‌බෙසං සෙට්‌ඨභාවතො. යථාහ – ‘‘යාවතා, භික්‌ඛවෙ, ධම්‌මා සඞ්‌ඛතා වා අසඞ්‌ඛතා වා, විරාගො තෙසං අග්‌ගමක්‌ඛායතී’’ති (ඉතිවු. 90; අ. නි. 4.34). අත්‌ථතොති තතො එව පරමත්‌ථතො, අනන්‌තරං වුච්‌චමානානං වා මග්‌ගධම්‌මානං ආරම්‌මණභාවතො. පඤ්‌චඞ්‌ගානි ගහිතානි තාසං මග්‌ගභාවතො. තීණි අඞ්‌ගානි. බ්‍රහ්‌මචරියං නාමාති එතං නිබ්‌බානගාමි උත්‌තමට්‌ඨෙන මග්‌ගබ්‍රහ්‌මචරියං නාම. මජ්‌ඣෙ සිතාති ලීනුද්‌ධච්‌චාදිඅන්‌තද්‌වයවිවජ්‌ජනෙන මජ්‌ඣෙ මජ්‌ඣිමපටිපදාභාවනං නිස්‌සිතා. සස්‌සතුච්‌ඡෙදග්‌ගහණං හෙත්‌ථ පධානතාය නිදස්‌සනමත්‌තං. සෙට්‌ඨප්‌පත්‌තීති සෙට්‌ඨභාවප්‌පත්‌ති. ත-කාරො පදසන්‌ධිකරොති ‘‘ස උජුභූතෙසූ’’ති වත්‌තබ්‌බෙ මජ්‌ඣෙ ත-කාරො පදසන්‌ධිකරො, ‘‘ස දුජ්‌ජුභූතෙසූති කෙචි පඨන්‌ති, තෙසං ද-කාරො පදසන්‌ධිකරො. ස-ඉති සුන්‌දරිකො බ්‍රාහ්‌මණො වුත්‌තොති කත්‌වා ආහ ‘‘ස ත්‌ව’’න්‌ති, සො ත්‌වන්‌ති අත්‌ථො. ධම්‌මො සාරියො පරිධානභූතා අලඞ්‌කාරා එතස්‌සාති ධම්‌මසාරී. අථ වා ධම්‌මෙහි සාරිතවාති ධම්‌මසාරී, තෙහි සාරෙත්‌වා ඨිතවාති අත්‌ථො. තෙනාහ ‘‘කුසලධම්‌මෙහී’’තිආදි.
Vacīsaccanti iminā ‘‘caturaṅgasamannāgatā vācā suparisuddhā hotī’’ti sammāvācaṃ dasseti. Saccasaṃyamapadehi dassitā maggadhammā idha ‘‘dhammo’’ti adhippetāti āha – ‘‘dhammoti iminā…pe… dassetī’’ti. Maggasaccaṃ gahitaṃ anantaragāthāya anekehi visesetvā vuttattā. Atthatoti pubbaṅgamattādiatthato. Tāya hi sakiccaṃ karontiyā itare sabbepi tadanuvattikā honti. Taggatikattāti sammādiṭṭhiyā upakārakabhāvena tāya samānagatikattā. Ārammaṇañhi vitakkenāhaṭaṃ paññā vicinituṃ sakkoti. Tathā hi so paññākkhandhena saṅgahaṃ gato. Dhammoti sabhāvato samādhi gahito, itare dve tadupakārattā. Tathā hi ‘‘evaṃdhammā te bhagavanto’’tiādīsu (dī. ni. 2.13; ma. ni. 3.197; saṃ. ni. 5.378) samādhi ‘‘dhammo’’ti vutto. Paramatthasaccaṃ gahitaṃ sabbesaṃ seṭṭhabhāvato. Yathāha – ‘‘yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90; a. ni. 4.34). Atthatoti tato eva paramatthato, anantaraṃ vuccamānānaṃ vā maggadhammānaṃ ārammaṇabhāvato. Pañcaṅgāni gahitāni tāsaṃ maggabhāvato. Tīṇi aṅgāni. Brahmacariyaṃ nāmāti etaṃ nibbānagāmi uttamaṭṭhena maggabrahmacariyaṃ nāma. Majjhe sitāti līnuddhaccādiantadvayavivajjanena majjhe majjhimapaṭipadābhāvanaṃ nissitā. Sassatucchedaggahaṇaṃ hettha padhānatāya nidassanamattaṃ. Seṭṭhappattīti seṭṭhabhāvappatti. Ta-kāro padasandhikaroti ‘‘sa ujubhūtesū’’ti vattabbe majjhe ta-kāro padasandhikaro, ‘‘sa dujjubhūtesūti keci paṭhanti, tesaṃ da-kāro padasandhikaro. Sa-iti sundariko brāhmaṇo vuttoti katvā āha ‘‘sa tva’’nti, so tvanti attho. Dhammo sāriyo paridhānabhūtā alaṅkārā etassāti dhammasārī. Atha vā dhammehi sāritavāti dhammasārī, tehi sāretvā ṭhitavāti attho. Tenāha ‘‘kusaladhammehī’’tiādi.
සුන්‌දරිකසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Sundarikasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / සංයුත්‌තනිකාය • Saṃyuttanikāya / 9. සුන්‌දරිකසුත්‌තං • 9. Sundarikasuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / සංයුත්‌තනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / 9. සුන්‌දරිකසුත්‌තවණ්‌ණනා • 9. Sundarikasuttavaṇṇanā
