Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరీగాథా-అట్ఠకథా • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
౪. సున్దరీథేరీగాథావణ్ణనా
4. Sundarītherīgāthāvaṇṇanā
పేతాని భోతి పుత్తానీతిఆదికా సున్దరియా థేరియా గాథా. అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారా తత్థ తత్థ భవే వివట్టూపనిస్సయం కుసలం ఉపచినన్తీ ఇతో ఏకతింసకప్పే వేస్సభుస్స భగవతో కాలే కులగేహే నిబ్బత్తిత్వా విఞ్ఞుతం పత్వా ఏకదివసం సత్థారం పిణ్డాయ చరన్తం దిస్వా పసన్నమానసా భిక్ఖం దత్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్ది. సత్థా తస్సా చిత్తప్పసాదం ఞత్వా అనుమోదనం కత్వా పక్కామి. సా తేన పుఞ్ఞకమ్మేన తావతింసేసు నిబ్బత్తిత్వా తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా దిబ్బసమ్పత్తిం అనుభవిత్వా తతో చుతా అపరాపరం సుగతీసుయేవ సంసరన్తీ పరిపక్కఞాణా హుత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే బారాణసియం సుజాతస్స నామ బ్రాహ్మణస్స ధీతా హుత్వా నిబ్బత్తి. తస్సా రూపసమ్పత్తియా సున్దరీతి నామం అహోసి. వయప్పత్తకాలే చస్సా కనిట్ఠభాతా కాలమకాసి. అథస్సా పితా పుత్తసోకేన అభిభూతో తత్థ తత్థ విచరన్తో వాసిట్ఠిత్థేరియా సమాగన్త్వా తం సోకవినోదనకారణం పుచ్ఛన్తో ‘‘పేతాని భోతి పుత్తానీ’’తిఆదికా ద్వే గాథా అభాసి. థేరీ తం సోకాభిభూతం ఞత్వా సోకం వినోదేతుకామా ‘‘బహూని పుత్తసతానీ’’తిఆదికా ద్వే గాథా వత్వా అత్తనో అసోకభావం కథేసి. తం సుత్వా బ్రాహ్మణో ‘‘కథం త్వం, అయ్యే, ఏవం అసోకా జాతా’’తి ఆహ. తస్స థేరీ రతనత్తయగుణం కథేసి.
Petāni bhoti puttānītiādikā sundariyā theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ kusalaṃ upacinantī ito ekatiṃsakappe vessabhussa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patvā ekadivasaṃ satthāraṃ piṇḍāya carantaṃ disvā pasannamānasā bhikkhaṃ datvā pañcapatiṭṭhitena vandi. Satthā tassā cittappasādaṃ ñatvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Sā tena puññakammena tāvatiṃsesu nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā dibbasampattiṃ anubhavitvā tato cutā aparāparaṃ sugatīsuyeva saṃsarantī paripakkañāṇā hutvā imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ sujātassa nāma brāhmaṇassa dhītā hutvā nibbatti. Tassā rūpasampattiyā sundarīti nāmaṃ ahosi. Vayappattakāle cassā kaniṭṭhabhātā kālamakāsi. Athassā pitā puttasokena abhibhūto tattha tattha vicaranto vāsiṭṭhittheriyā samāgantvā taṃ sokavinodanakāraṇaṃ pucchanto ‘‘petāni bhoti puttānī’’tiādikā dve gāthā abhāsi. Therī taṃ sokābhibhūtaṃ ñatvā sokaṃ vinodetukāmā ‘‘bahūni puttasatānī’’tiādikā dve gāthā vatvā attano asokabhāvaṃ kathesi. Taṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘kathaṃ tvaṃ, ayye, evaṃ asokā jātā’’ti āha. Tassa therī ratanattayaguṇaṃ kathesi.
అథ బ్రాహ్మణో ‘‘కుహిం సత్థా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇదాని మిథిలాయం విహరతీ’’తి తం సుత్వా తావదేవ రథం యోజేత్వా రథేన మిథిలం గన్త్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా సమ్మోదనీయం కథం కత్వా ఏకమన్తం నిసీది. తస్స సత్థా ధమ్మం దేసేసి. సో ధమ్మం సుత్వా పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా విపస్సనం పట్ఠపేత్వా ఘటేన్తో వాయమన్తో తతియే దివసే అరహత్తం పాపుణి. అథ సారథి రథం ఆదాయ బారాణసిం గన్త్వా బ్రాహ్మణియా తం పవత్తిం ఆరోచేసి. సున్దరీ అత్తనో పితు పబ్బజితభావం సుత్వా, ‘‘అమ్మ, అహమ్పి పబ్బజిస్సామీ’’తి మాతరం ఆపుచ్ఛి. మాతా ‘‘యం ఇమస్మిం గేహే భోగజాతం, సబ్బం తం తుయ్హం సన్తకం, త్వం ఇమస్స కులస్స దాయాదికా పటిపజ్జ, ఇమం సబ్బభోగం పరిభుఞ్జ, మా పబ్బజీ’’తి ఆహ. సా ‘‘న మయ్హం భోగేహి అత్థో, పబ్బజిస్సామేవాహం, అమ్మా’’తి మాతరం అనుజానాపేత్వా మహతిం సమ్పత్తిం ఖేళపిణ్డం వియ ఛడ్డేత్వా పబ్బజి. పబ్బజిత్వా చ సిక్ఖమానాయేవ హుత్వా విపస్సనం వడ్ఢేత్వా ఘటేన్తీ వాయమన్తీ హేతుసమ్పన్నతాయ ఞాణస్స పరిపాకం గతత్తా సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే –
Atha brāhmaṇo ‘‘kuhiṃ satthā’’ti pucchitvā ‘‘idāni mithilāyaṃ viharatī’’ti taṃ sutvā tāvadeva rathaṃ yojetvā rathena mithilaṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā sammodanīyaṃ kathaṃ katvā ekamantaṃ nisīdi. Tassa satthā dhammaṃ desesi. So dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā ghaṭento vāyamanto tatiye divase arahattaṃ pāpuṇi. Atha sārathi rathaṃ ādāya bārāṇasiṃ gantvā brāhmaṇiyā taṃ pavattiṃ ārocesi. Sundarī attano pitu pabbajitabhāvaṃ sutvā, ‘‘amma, ahampi pabbajissāmī’’ti mātaraṃ āpucchi. Mātā ‘‘yaṃ imasmiṃ gehe bhogajātaṃ, sabbaṃ taṃ tuyhaṃ santakaṃ, tvaṃ imassa kulassa dāyādikā paṭipajja, imaṃ sabbabhogaṃ paribhuñja, mā pabbajī’’ti āha. Sā ‘‘na mayhaṃ bhogehi attho, pabbajissāmevāhaṃ, ammā’’ti mātaraṃ anujānāpetvā mahatiṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya chaḍḍetvā pabbaji. Pabbajitvā ca sikkhamānāyeva hutvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ghaṭentī vāyamantī hetusampannatāya ñāṇassa paripākaṃ gatattā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne –
‘‘పిణ్డపాతం చరన్తస్స, వేస్సభుస్స మహేసినో;
‘‘Piṇḍapātaṃ carantassa, vessabhussa mahesino;
కటచ్ఛుభిక్ఖముగ్గయ్హ, బుద్ధసేట్ఠస్సదాసహం.
Kaṭacchubhikkhamuggayha, buddhaseṭṭhassadāsahaṃ.
‘‘పటిగ్గహేత్వా సమ్బుద్ధో, వేస్సభూ లోకనాయకో;
‘‘Paṭiggahetvā sambuddho, vessabhū lokanāyako;
వీథియా సణ్ఠితో సత్థా, అకా మే అనుమోదనం.
Vīthiyā saṇṭhito satthā, akā me anumodanaṃ.
‘‘కటచ్ఛుభిక్ఖం దత్వాన, తావతింసం గమిస్ససి;
‘‘Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, tāvatiṃsaṃ gamissasi;
ఛత్తింసదేవరాజూనం, మహేసిత్తం కరిస్ససి.
Chattiṃsadevarājūnaṃ, mahesittaṃ karissasi.
‘‘పఞ్ఞాసం చక్కవత్తీనం, మహేసిత్తం కరిస్ససి;
‘‘Paññāsaṃ cakkavattīnaṃ, mahesittaṃ karissasi;
మనసా పత్థితం సబ్బం, పటిలచ్ఛసి సబ్బదా.
Manasā patthitaṃ sabbaṃ, paṭilacchasi sabbadā.
‘‘సమ్పత్తిం అనుభోత్వాన, పబ్బజిస్ససి కిఞ్చనా;
‘‘Sampattiṃ anubhotvāna, pabbajissasi kiñcanā;
సబ్బాసవే పరిఞ్ఞాయ, నిబ్బాయిస్ససినాసవా.
Sabbāsave pariññāya, nibbāyissasināsavā.
‘‘ఇదం వత్వాన సమ్బుద్ధో, వేస్సభూ లోకనాయకో;
‘‘Idaṃ vatvāna sambuddho, vessabhū lokanāyako;
నభం అబ్భుగ్గమీ వీరో, హంసరాజావ అమ్బరే.
Nabhaṃ abbhuggamī vīro, haṃsarājāva ambare.
‘‘సుదిన్నం మే దానవరం, సుయిట్ఠా యాగసమ్పదా;
‘‘Sudinnaṃ me dānavaraṃ, suyiṭṭhā yāgasampadā;
కటచ్ఛుభిక్ఖం దత్వాన, పత్తాహం అచలం పదం.
Kaṭacchubhikkhaṃ datvāna, pattāhaṃ acalaṃ padaṃ.
‘‘ఏకతింసే ఇతో కప్పే, యం దానమదదిం తదా;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ dānamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, భిక్ఖాదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, bhikkhādānassidaṃ phalaṃ.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా ఫలసుఖేన నిబ్బానసుఖేన చ విహరన్తీ అపరభాగే ‘‘సత్థు పురతో సీహనాదం నదిస్సామీ’’తి ఉపజ్ఝాయం ఆపుచ్ఛిత్వా బారాణసితో నిక్ఖమిత్వా సమ్బహులాహి భిక్ఖునీహి సద్ధిం అనుక్కమేన సావత్థిం గన్త్వా సత్థు సన్తికం ఉపసఙ్కమిత్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏకమన్తం ఠితా సత్థారా కతపటిసన్థారా సత్థు ఓరసధీతుభావాదివిభావనేన అఞ్ఞం బ్యాకాసి. అథస్సా మాతరం ఆదిం కత్వా సబ్బో ఞాతిగణో పరిజనో చ పబ్బజి. సా అపరభాగే అత్తనో పటిపత్తిం పచ్చవేక్ఖిత్వా పితరా వుత్తగాథం ఆదిం కత్వా ఉదానవసేన –
Arahattaṃ pana patvā phalasukhena nibbānasukhena ca viharantī aparabhāge ‘‘satthu purato sīhanādaṃ nadissāmī’’ti upajjhāyaṃ āpucchitvā bārāṇasito nikkhamitvā sambahulāhi bhikkhunīhi saddhiṃ anukkamena sāvatthiṃ gantvā satthu santikaṃ upasaṅkamitvā satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ ṭhitā satthārā katapaṭisanthārā satthu orasadhītubhāvādivibhāvanena aññaṃ byākāsi. Athassā mātaraṃ ādiṃ katvā sabbo ñātigaṇo parijano ca pabbaji. Sā aparabhāge attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā pitarā vuttagāthaṃ ādiṃ katvā udānavasena –
౩౧౩.
313.
‘‘పేతాని భోతి పుత్తాని, ఖాదమానా తువం పురే;
‘‘Petāni bhoti puttāni, khādamānā tuvaṃ pure;
తువం దివా చ రత్తో చ, అతీవ పరితప్పసి.
Tuvaṃ divā ca ratto ca, atīva paritappasi.
౩౧౪.
314.
‘‘సాజ్జ సబ్బాని ఖాదిత్వా, సతపుత్తాని బ్రాహ్మణీ;
‘‘Sājja sabbāni khāditvā, sataputtāni brāhmaṇī;
వాసేట్ఠి కేన వణ్ణేన, న బాళ్హం పరితప్పసి.
Vāseṭṭhi kena vaṇṇena, na bāḷhaṃ paritappasi.
౩౧౫.
315.
‘‘బహూని పుత్తసతాని, ఞాతిసఙ్ఘసతాని చ;
‘‘Bahūni puttasatāni, ñātisaṅghasatāni ca;
ఖాదితాని అతీతంసే, మమ తుఞ్హఞ్చ బ్రాహ్మణ.
Khāditāni atītaṃse, mama tuñhañca brāhmaṇa.
౩౧౬.
316.
‘‘సాహం నిస్సరణం ఞత్వా, జాతియా మరణస్స చ;
‘‘Sāhaṃ nissaraṇaṃ ñatvā, jātiyā maraṇassa ca;
న సోచామి న రోదామి, న చాపి పరితప్పయిం.
Na socāmi na rodāmi, na cāpi paritappayiṃ.
౩౧౭.
317.
‘‘అబ్భుతం వత వాసేట్ఠి, వాచం భాససి ఏదిసిం;
‘‘Abbhutaṃ vata vāseṭṭhi, vācaṃ bhāsasi edisiṃ;
కస్స త్వం ధమ్మమఞ్ఞాయ, గిరం భాససి ఏదిసిం.
Kassa tvaṃ dhammamaññāya, giraṃ bhāsasi edisiṃ.
౩౧౮.
318.
‘‘ఏస బ్రాహ్మణ సమ్బుద్ధో, నగరం మిథిలం పతి;
‘‘Esa brāhmaṇa sambuddho, nagaraṃ mithilaṃ pati;
సబ్బదుక్ఖప్పహానాయ, ధమ్మం దేసేసి పాణినం.
Sabbadukkhappahānāya, dhammaṃ desesi pāṇinaṃ.
౩౧౯.
319.
‘‘తస్స బ్రహ్మే అరహతో, ధమ్మం సుత్వా నిరూపధిం;
‘‘Tassa brahme arahato, dhammaṃ sutvā nirūpadhiṃ;
తత్థ విఞ్ఞాతసద్ధమ్మా, పుత్తసోకం బ్యపానుదిం.
Tattha viññātasaddhammā, puttasokaṃ byapānudiṃ.
౩౨౦.
320.
‘‘సో అహమ్పి గమిస్సామి, నగరం మిథిలం పతి;
‘‘So ahampi gamissāmi, nagaraṃ mithilaṃ pati;
అప్పేవ మం సో భగవా, సబ్బదుక్ఖా పమోచయే.
Appeva maṃ so bhagavā, sabbadukkhā pamocaye.
౩౨౧.
321.
‘‘అద్దస బ్రాహ్మణో బుద్ధం, విప్పముత్తం నిరూపధిం;
‘‘Addasa brāhmaṇo buddhaṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ;
స్వస్స ధమ్మమదేసేసి, ముని దుక్ఖస్స పారగూ.
Svassa dhammamadesesi, muni dukkhassa pāragū.
౩౨౨.
322.
‘‘దుక్ఖం దుక్ఖసముప్పాదం, దుక్ఖస్స చ అతిక్కమం;
‘‘Dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ, dukkhassa ca atikkamaṃ;
అరియం చట్ఠఙ్గికం మగ్గం, దుక్ఖూపసమగామినం.
Ariyaṃ caṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, dukkhūpasamagāminaṃ.
౩౨౩.
323.
‘‘తత్థ విఞ్ఞాతసద్ధమ్మో, పబ్బజ్జం సమరోచయి;
‘‘Tattha viññātasaddhammo, pabbajjaṃ samarocayi;
సుజాతో తీహి రత్తీహి, తిస్సో విజ్జా అఫస్సయి.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
౩౨౪.
324.
‘‘ఏహి సారథి గచ్ఛాహి, రథం నియ్యాదయాహిమం;
‘‘Ehi sārathi gacchāhi, rathaṃ niyyādayāhimaṃ;
ఆరోగ్యం బ్రాహ్మణిం వజ్జ, పబ్బజి దాని బ్రాహ్మణో;
Ārogyaṃ brāhmaṇiṃ vajja, pabbaji dāni brāhmaṇo;
సుజాతో తీహి రత్తీహి, తిస్సో విజ్జా అఫస్సయి.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
౩౨౫.
325.
‘‘తతో చ రథమాదాయ, సహస్సఞ్చాపి సారథి;
‘‘Tato ca rathamādāya, sahassañcāpi sārathi;
ఆరోగ్యం బ్రాహ్మణింవోచ, ‘పబ్బజి దాని బ్రాహ్మణో;
Ārogyaṃ brāhmaṇiṃvoca, ‘pabbaji dāni brāhmaṇo;
సుజాతో తీహి రత్తీహి, తిస్సో విజ్జా అఫస్సయి.
Sujāto tīhi rattīhi, tisso vijjā aphassayi.
౩౨౬.
326.
‘‘ఏతఞ్చాహం అస్సరథం, సహస్సఞ్చాపి సారథి;
‘‘Etañcāhaṃ assarathaṃ, sahassañcāpi sārathi;
తేవిజ్జం బ్రాహ్మణం సుత్వా, పుణ్ణపత్తం దదామి తే.
Tevijjaṃ brāhmaṇaṃ sutvā, puṇṇapattaṃ dadāmi te.
౩౨౭.
327.
‘‘తుయ్హేవ హోత్వస్సరథో, సహస్సఞ్చాపి బ్రాహ్మణి;
‘‘Tuyheva hotvassaratho, sahassañcāpi brāhmaṇi;
అహమ్పి పబ్బజిస్సామి, వరపఞ్ఞస్స సన్తికే.
Ahampi pabbajissāmi, varapaññassa santike.
౩౨౮.
328.
‘‘హత్థీ గవస్సం మణికుణ్డలఞ్చ, ఫీతఞ్చిమం గహవిభవం పహాయ;
‘‘Hatthī gavassaṃ maṇikuṇḍalañca, phītañcimaṃ gahavibhavaṃ pahāya;
పితా పబ్బజితో తుయ్హం, భుఞ్జ భోగాని సున్దరీ;
Pitā pabbajito tuyhaṃ, bhuñja bhogāni sundarī;
తువం దాయాదికా కులే.
Tuvaṃ dāyādikā kule.
౩౨౯.
329.
‘‘హత్థీ గవస్సం మణికుణ్డలఞ్చ, రమ్మం చిమం గహవిభవం పహాయ;
‘‘Hatthī gavassaṃ maṇikuṇḍalañca, rammaṃ cimaṃ gahavibhavaṃ pahāya;
పితా పబ్బజితో మయ్హం, పుత్తసోకేన అట్టితో;
Pitā pabbajito mayhaṃ, puttasokena aṭṭito;
అహమ్పి పబ్బజిస్సామి, భాతుసోకేన అట్టితా.
Ahampi pabbajissāmi, bhātusokena aṭṭitā.
౩౩౦.
330.
‘‘సో తే ఇజ్ఝతు సఙ్కప్పో, యం త్వం పత్థేసి సున్దరీ;
‘‘So te ijjhatu saṅkappo, yaṃ tvaṃ patthesi sundarī;
ఉత్తిట్ఠపిణ్డో ఉఞ్ఛో చ, పంసుకూలఞ్చ చీవరం;
Uttiṭṭhapiṇḍo uñcho ca, paṃsukūlañca cīvaraṃ;
ఏతాని అభిసమ్భోన్తీ, పరలోకే అనాసవా.
Etāni abhisambhontī, paraloke anāsavā.
౩౩౧.
331.
‘‘సిక్ఖమానాయ మే అయ్యే, దిబ్బచక్ఖు విసోధితం;
‘‘Sikkhamānāya me ayye, dibbacakkhu visodhitaṃ;
పుబ్బేనివాసం జానామి, యత్థ మే వుసితం పురే.
Pubbenivāsaṃ jānāmi, yattha me vusitaṃ pure.
౩౩౨.
332.
‘‘తువం నిస్సాయ కల్యాణి, థేరి సఙ్ఘస్స సోభనే;
‘‘Tuvaṃ nissāya kalyāṇi, theri saṅghassa sobhane;
తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా, కతం బుద్ధస్స సాసనం.
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsanaṃ.
౩౩౩.
333.
‘‘అనుజానాహి మే అయ్యే, ఇచ్ఛే సావత్థి గన్తవే;
‘‘Anujānāhi me ayye, icche sāvatthi gantave;
సీహనాదం నదిస్సామి, బుద్ధసేట్ఠస్స సన్తికే.
Sīhanādaṃ nadissāmi, buddhaseṭṭhassa santike.
౩౩౪.
334.
‘‘పస్స సున్దరి సత్థారం, హేమవణ్ణం హరిత్తచం;
‘‘Passa sundari satthāraṃ, hemavaṇṇaṃ harittacaṃ;
అదన్తానం దమేతారం, సమ్బుద్ధమకుతోభయం.
Adantānaṃ dametāraṃ, sambuddhamakutobhayaṃ.
౩౩౫.
335.
‘‘పస్స సున్దరిమాయన్తిం, విప్పముత్తం నిరూపధిం;
‘‘Passa sundarimāyantiṃ, vippamuttaṃ nirūpadhiṃ;
వీతరాగం విసంయుత్తం, కతకిచ్చమనాసవం.
Vītarāgaṃ visaṃyuttaṃ, katakiccamanāsavaṃ.
౩౩౬.
336.
‘‘బారాణసితో నిక్ఖమ్మ, తవ సన్తికమాగతా;
‘‘Bārāṇasito nikkhamma, tava santikamāgatā;
సావికా తే మహావీర, పాదే వన్దతి సున్దరీ.
Sāvikā te mahāvīra, pāde vandati sundarī.
౩౩౭.
337.
‘‘తువం బుద్ధో తువం సత్థా, తుయ్హం ధీతామ్హి బ్రాహ్మణ;
‘‘Tuvaṃ buddho tuvaṃ satthā, tuyhaṃ dhītāmhi brāhmaṇa;
ఓరసా ముఖతో జాతా, కతకిచ్చా అనాసవా.
Orasā mukhato jātā, katakiccā anāsavā.
౩౩౮.
338.
‘‘తస్సా తే స్వాగతం భద్దే, తతో తే అదురాగతం;
‘‘Tassā te svāgataṃ bhadde, tato te adurāgataṃ;
ఏవఞ్హి దన్తా ఆయన్తి, సత్థు పాదాని వన్దికా;
Evañhi dantā āyanti, satthu pādāni vandikā;
వీతరాగా విసంయుత్తా, కతకిచ్చా అనాసవా’’తి. –
Vītarāgā visaṃyuttā, katakiccā anāsavā’’ti. –
ఇమా గాథా పచ్చుదాహాసి.
Imā gāthā paccudāhāsi.
తత్థ పేతానీతి మతాని. భోతీతి తం ఆలపతి. పుత్తానీతి లిఙ్గవిపల్లాసేన వుత్తం, పేతే పుత్తేతి అత్థో. ఏకో ఏవ చ తస్సా పుత్తో మతో, బ్రాహ్మణో పన ‘‘చిరకాలం అయం సోకేన అట్టా హుత్వా విచరి, బహూ మఞ్ఞే ఇమిస్సా పుత్తా మతా’’తి ఏవంసఞ్ఞీ హుత్వా బహువచనేనాహ. తథా చ ‘‘సాజ్జ సబ్బాని ఖాదిత్వా సతపుత్తానీ’’తి. ఖాదమానాతి లోకవోహారవసేన ఖుంసనవచనమేతం. లోకే హి యస్సా ఇత్థియా జాతజాతా పుత్తా మరన్తి, తం గరహన్తా ‘‘పుత్తఖాదినీ’’తిఆదిం వదన్తి. అతీవాతి అతివియ భుసం. పరితప్పసీతి సన్తప్పసి, పురేతి యోజనా. అయఞ్హేత్థ సఙ్ఖేపత్థో – భోతి వాసేట్ఠి, పుబ్బే త్వం మతపుత్తా హుత్వా సోచన్తీ పరిదేవన్తీ అతివియ సోకాయ సమప్పితా గామనిగమరాజధానియో ఆహిణ్డసి.
Tattha petānīti matāni. Bhotīti taṃ ālapati. Puttānīti liṅgavipallāsena vuttaṃ, pete putteti attho. Eko eva ca tassā putto mato, brāhmaṇo pana ‘‘cirakālaṃ ayaṃ sokena aṭṭā hutvā vicari, bahū maññe imissā puttā matā’’ti evaṃsaññī hutvā bahuvacanenāha. Tathā ca ‘‘sājja sabbāni khāditvā sataputtānī’’ti. Khādamānāti lokavohāravasena khuṃsanavacanametaṃ. Loke hi yassā itthiyā jātajātā puttā maranti, taṃ garahantā ‘‘puttakhādinī’’tiādiṃ vadanti. Atīvāti ativiya bhusaṃ. Paritappasīti santappasi, pureti yojanā. Ayañhettha saṅkhepattho – bhoti vāseṭṭhi, pubbe tvaṃ mataputtā hutvā socantī paridevantī ativiya sokāya samappitā gāmanigamarājadhāniyo āhiṇḍasi.
సాజ్జాతి సా అజ్జ, సా త్వం ఏతరహీతి అత్థో. ‘‘సజ్జా’’తి వా పాఠో. కేన వణ్ణేనాతి కేన కారణేన.
Sājjāti sā ajja, sā tvaṃ etarahīti attho. ‘‘Sajjā’’ti vā pāṭho. Kena vaṇṇenāti kena kāraṇena.
ఖాదితానీతి థేరీపి బ్రాహ్మణేన వుత్తపరియాయేనేవ వదతి. ఖాదితాని వా బ్యగ్ఘదీపిబిళారాదిజాతియో సన్ధాయేవమాహ. అతీతంసేతి అతీతకోట్ఠాసే, అతిక్కన్తభవేసూతి అత్థో. మమ తుయ్హఞ్చాతి మయా చ తయా చ.
Khāditānīti therīpi brāhmaṇena vuttapariyāyeneva vadati. Khāditāni vā byagghadīpibiḷārādijātiyo sandhāyevamāha. Atītaṃseti atītakoṭṭhāse, atikkantabhavesūti attho. Mama tuyhañcāti mayā ca tayā ca.
నిస్సరణం ఞత్వా జాతియా మరణస్స చాతి జాతిజరామరణానం నిస్సరణభూతం నిబ్బానం మగ్గఞాణేన పటివిజ్ఝిత్వా. న చాపి పరితప్పయిన్తి న చాపి ఉపాయాసాసిం, అహం ఉపాయాసం న ఆపజ్జిన్తి అత్థో.
Nissaraṇaṃ ñatvā jātiyā maraṇassa cāti jātijarāmaraṇānaṃ nissaraṇabhūtaṃ nibbānaṃ maggañāṇena paṭivijjhitvā. Na cāpi paritappayinti na cāpi upāyāsāsiṃ, ahaṃ upāyāsaṃ na āpajjinti attho.
అబ్భుతం వతాతి అచ్ఛరియం వత. తఞ్హి అబ్భుతం పుబ్బే అభూతం అబ్భుతన్తి వుచ్చతి. ఏదిసిన్తి ఏవరూపిం, ‘‘న సోచామి న రోదామి, న చాపి పరితప్పయి’’న్తి ఏవం సోచనాదీనం అభావదీపనిం వాచం. కస్స త్వం ధమ్మమఞ్ఞాయాతి కేవలం యథా ఏదిసో ధమ్మో లద్ధుం న సక్కా, తస్మా కస్స నామ సత్థునో ధమ్మమఞ్ఞాయ గిరం భాససి ఏదిసన్తి సత్థారం సాసనఞ్చ పుచ్ఛతి.
Abbhutaṃ vatāti acchariyaṃ vata. Tañhi abbhutaṃ pubbe abhūtaṃ abbhutanti vuccati. Edisinti evarūpiṃ, ‘‘na socāmi na rodāmi, na cāpi paritappayi’’nti evaṃ socanādīnaṃ abhāvadīpaniṃ vācaṃ. Kassa tvaṃ dhammamaññāyāti kevalaṃ yathā ediso dhammo laddhuṃ na sakkā, tasmā kassa nāma satthuno dhammamaññāya giraṃ bhāsasi edisanti satthāraṃ sāsanañca pucchati.
నిరూపధిన్తి నిద్దుక్ఖం. విఞ్ఞాతసద్ధమ్మాతి పటివిద్ధఅరియసచ్చధమ్మా. బ్యపానుదిన్తి నీహరిం పజహిం.
Nirūpadhinti niddukkhaṃ. Viññātasaddhammāti paṭividdhaariyasaccadhammā. Byapānudinti nīhariṃ pajahiṃ.
విప్పముత్తన్తి సబ్బసో విముత్తం, సబ్బకిలేసేహి సబ్బభవేహి చ విసంయుత్తం. స్వస్సాతి సో సమ్మాసమ్బుద్ధో అస్స బ్రాహ్మణస్స.
Vippamuttanti sabbaso vimuttaṃ, sabbakilesehi sabbabhavehi ca visaṃyuttaṃ. Svassāti so sammāsambuddho assa brāhmaṇassa.
తత్థాతి తస్సం చతుసచ్చధమ్మదేసనాయం.
Tatthāti tassaṃ catusaccadhammadesanāyaṃ.
రథం నియ్యాదయాహిమన్తి ఇమం రథం బ్రాహ్మణియా నియ్యాదేహి.
Rathaṃ niyyādayāhimanti imaṃ rathaṃ brāhmaṇiyā niyyādehi.
సహస్సఞ్చాపీతి మగ్గపరిబ్బయత్థం నీతం కహాపణసహస్సఞ్చాపి ఆదాయ నియ్యాదేహీతి యోజనా.
Sahassañcāpīti maggaparibbayatthaṃ nītaṃ kahāpaṇasahassañcāpi ādāya niyyādehīti yojanā.
అస్సరథన్తి అస్సయుత్తరథం. పుణ్ణపత్తన్తి తుట్ఠిదానం.
Assarathanti assayuttarathaṃ. Puṇṇapattanti tuṭṭhidānaṃ.
ఏవం బ్రాహ్మణియా తుట్ఠిదానే దియ్యమానే తం అసమ్పటిచ్ఛన్తో సారథి ‘‘తుయ్హేవ హోతూ’’తి గాథం వత్వా సత్థు సన్తికమేవ గన్త్వా పబ్బజి. పబ్బజితే పన సారథిమ్హి బ్రాహ్మణీ అత్తనో ధీతరం సున్దరిం ఆమన్తేత్వా ఘరావాసే నియోజేన్తీ ‘‘హత్థీ గవస్స’’న్తి గాథమాహ. తత్థ హత్థీతి హత్థినో. గవస్సన్తి గావో చ అస్సా చ. మణికుణ్డలఞ్చాతి మణి చ కుణ్డలాని చ. ఫీతఞ్చిమం గహవిభవం పహాయాతి ఇమం హత్థిఆదిప్పభేదం యథావుత్తం అవుత్తఞ్చ ఖేత్తవత్థుహిరఞ్ఞసువణ్ణాదిభేదం ఫీతం పహూతఞ్చ గహవిభవం గేహూపకరణం అఞ్ఞఞ్చ దాసిదాసాదికం సబ్బం పహాయ తవ పితా పబ్బజితో. భుఞ్జ భోగాని సున్దరీతి సున్దరి, త్వం ఇమే భోగే భుఞ్జస్సు. తువం దాయాదికా కులేతి తువఞ్హి ఇమస్మిం కులే దాయజ్జారహాతి.
Evaṃ brāhmaṇiyā tuṭṭhidāne diyyamāne taṃ asampaṭicchanto sārathi ‘‘tuyheva hotū’’ti gāthaṃ vatvā satthu santikameva gantvā pabbaji. Pabbajite pana sārathimhi brāhmaṇī attano dhītaraṃ sundariṃ āmantetvā gharāvāse niyojentī ‘‘hatthī gavassa’’nti gāthamāha. Tattha hatthīti hatthino. Gavassanti gāvo ca assā ca. Maṇikuṇḍalañcāti maṇi ca kuṇḍalāni ca. Phītañcimaṃ gahavibhavaṃ pahāyāti imaṃ hatthiādippabhedaṃ yathāvuttaṃ avuttañca khettavatthuhiraññasuvaṇṇādibhedaṃ phītaṃ pahūtañca gahavibhavaṃ gehūpakaraṇaṃ aññañca dāsidāsādikaṃ sabbaṃ pahāya tava pitā pabbajito. Bhuñja bhogāni sundarīti sundari, tvaṃ ime bhoge bhuñjassu. Tuvaṃ dāyādikā kuleti tuvañhi imasmiṃ kule dāyajjārahāti.
తం సుత్వా సున్దరీ అత్తనో నేక్ఖమ్మజ్ఝాసయం పకాసేన్తీ ‘‘హత్థీగవస్స’’న్తిఆదిమాహ.
Taṃ sutvā sundarī attano nekkhammajjhāsayaṃ pakāsentī ‘‘hatthīgavassa’’ntiādimāha.
అథ నం మాతా నేక్ఖమ్మేయేవ నియోజేన్తీ ‘‘సో తే ఇజ్ఝతూ’’తిఆదినా దియడ్ఢగాథమాహ. తత్థ యం త్వం పత్థేసి సున్దరీతి సున్దరి త్వం ఇదాని యం పత్థేసి ఆకఙ్ఖసి. సో తవ పబ్బజ్జాయ సఙ్కప్పో పబ్బజ్జాయ ఛన్దో ఇజ్ఝతు అనన్తరాయేన సిజ్ఝతు. ఉత్తిట్ఠపిణ్డోతి ఘరే ఘరే పతిట్ఠిత్వా లద్ధబ్బభిక్ఖాపిణ్డో. ఉఞ్ఛోతి తదత్థం ఘరపటిపాటియా ఆహిణ్డనం ఉద్దిస్స ఠానఞ్చ. ఏతానీతి ఉత్తిట్ఠపిణ్డాదీని. అభిసమ్భోన్తీతి అనిబ్బిన్నరూపా జఙ్ఘబలం నిస్సాయ అభిసమ్భవన్తీ, సాధేన్తీతి అత్థో.
Atha naṃ mātā nekkhammeyeva niyojentī ‘‘so te ijjhatū’’tiādinā diyaḍḍhagāthamāha. Tattha yaṃ tvaṃ patthesi sundarīti sundari tvaṃ idāni yaṃ patthesi ākaṅkhasi. So tava pabbajjāya saṅkappo pabbajjāya chando ijjhatu anantarāyena sijjhatu. Uttiṭṭhapiṇḍoti ghare ghare patiṭṭhitvā laddhabbabhikkhāpiṇḍo. Uñchoti tadatthaṃ gharapaṭipāṭiyā āhiṇḍanaṃ uddissa ṭhānañca. Etānīti uttiṭṭhapiṇḍādīni. Abhisambhontīti anibbinnarūpā jaṅghabalaṃ nissāya abhisambhavantī, sādhentīti attho.
అథ సున్దరీ ‘‘సాధు, అమ్మా’’తి మాతుయా పటిస్సుణిత్వా నిక్ఖమిత్వా భిక్ఖునుపస్సయం గన్త్వా సిక్ఖమానాయేవ సమానా తిస్సో విజ్జా సచ్ఛికత్వా ‘‘సత్థు సన్తికం గమిస్సామీ’’తి ఉపజ్ఝాయం ఆరోచేత్వా భిక్ఖునీహి సద్ధిం సావత్థిం అగమాసి. తేన వుత్తం ‘‘సిక్ఖమానాయ మే, అయ్యే’’తిఆది. తత్థ సిక్ఖమానాయ మేతి సిక్ఖమానాయ సమానాయ మయా. అయ్యేతి అత్తనో ఉపజ్ఝాయం ఆలపతి.
Atha sundarī ‘‘sādhu, ammā’’ti mātuyā paṭissuṇitvā nikkhamitvā bhikkhunupassayaṃ gantvā sikkhamānāyeva samānā tisso vijjā sacchikatvā ‘‘satthu santikaṃ gamissāmī’’ti upajjhāyaṃ ārocetvā bhikkhunīhi saddhiṃ sāvatthiṃ agamāsi. Tena vuttaṃ ‘‘sikkhamānāya me, ayye’’tiādi. Tattha sikkhamānāya meti sikkhamānāya samānāya mayā. Ayyeti attano upajjhāyaṃ ālapati.
తువం నిస్సాయ కల్యాణి, థేరి సఙ్ఘస్స సోభనేతి భిక్ఖునిసఙ్ఘే వుద్ధతరభావేన థిరగుణయోగేన చ సఙ్ఘత్థేరి సోభనేహి సీలాదీహి సమన్నాగతత్తా సోభనే కల్యాణి కల్యాణమిత్తే, అయ్యే, తం నిస్సాయ మయా తిస్సో విజ్జా అనుప్పత్తా కతం బుద్ధస్స సాసనన్తి యోజనా.
Tuvaṃ nissāya kalyāṇi, theri saṅghassa sobhaneti bhikkhunisaṅghe vuddhatarabhāvena thiraguṇayogena ca saṅghattheri sobhanehi sīlādīhi samannāgatattā sobhane kalyāṇi kalyāṇamitte, ayye, taṃ nissāya mayā tisso vijjā anuppattā kataṃ buddhassa sāsananti yojanā.
ఇచ్ఛేతి ఇచ్ఛామి. సావత్థి గన్తవేతి సావత్థిం గన్తుం. సీహనాదం నదిస్సామీతి అఞ్ఞాబ్యాకరణమేవ సన్ధాయాహ.
Iccheti icchāmi. Sāvatthi gantaveti sāvatthiṃ gantuṃ. Sīhanādaṃ nadissāmīti aññābyākaraṇameva sandhāyāha.
అథ సున్దరీ అనుక్కమేన సావత్థిం గన్త్వా విహారం పవిసిత్వా సత్థారం ధమ్మాసనే నిసిన్నం దిస్వా ఉళారం పీతిసోమనస్సం పటిసంవేదయమానా అత్తానమేవ ఆలపన్తీ ఆహ ‘‘పస్స సున్దరీ’’తి. హేమవణ్ణన్తి సువణ్ణవణ్ణం. హరిత్తచన్తి కఞ్చనసన్నిభత్తచం. ఏత్థ చ భగవా పీతవణ్ణేన ‘‘సువణ్ణవణ్ణో’’తి వుచ్చతి. అథ ఖో సమ్మదేవ ఘంసిత్వా జాతిహిఙ్గులకేన అనులిమ్పిత్వా సుపరిమజ్జితకఞ్చనాదాససన్నిభోతి దస్సేతుం ‘‘హేమవణ్ణ’’న్తి వత్వా ‘‘హరిత్తచ’’న్తి వుత్తం.
Atha sundarī anukkamena sāvatthiṃ gantvā vihāraṃ pavisitvā satthāraṃ dhammāsane nisinnaṃ disvā uḷāraṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedayamānā attānameva ālapantī āha ‘‘passa sundarī’’ti. Hemavaṇṇanti suvaṇṇavaṇṇaṃ. Harittacanti kañcanasannibhattacaṃ. Ettha ca bhagavā pītavaṇṇena ‘‘suvaṇṇavaṇṇo’’ti vuccati. Atha kho sammadeva ghaṃsitvā jātihiṅgulakena anulimpitvā suparimajjitakañcanādāsasannibhoti dassetuṃ ‘‘hemavaṇṇa’’nti vatvā ‘‘harittaca’’nti vuttaṃ.
పస్స సున్దరిమాయన్తిన్తి తం సున్దరినామికం మం భగవా ఆగచ్ఛన్తి పస్స. ‘‘విప్పముత్త’’న్తిఆదినా అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తీ పీతివిప్ఫారవసేన వదతి.
Passa sundarimāyantinti taṃ sundarināmikaṃ maṃ bhagavā āgacchanti passa. ‘‘Vippamutta’’ntiādinā aññaṃ byākarontī pītivipphāravasena vadati.
కుతో పన ఆగతా, కత్థ చ ఆగతా, కీదిసా చాయం సున్దరీతి ఆసఙ్కన్తానం ఆసఙ్కం నివత్తేతుం ‘‘బారాణసితో’’తి గాథం వత్వా తత్థ ‘‘సావికా చా’’తి వుత్తమత్థం పాకటతరం కాతుం ‘‘తువం బుద్ధో’’తి గాథమాహ. తస్సత్థో – ఇమస్మిం సదేవకే లోకే తువమేవేకో సబ్బఞ్ఞుబుద్ధో, దిట్ఠధమ్మికసమ్పరాయికపరమత్థేహి యథారహం అనుసాసనతో తువం మే సత్థా, అహఞ్చ ఖీణాసవబ్రాహ్మణీ భగవా తుయ్హం ఉరే వాయామ జనితాభిజాతితాయ ఓరసా, ముఖతో పవత్తధమ్మఘోసేన సాసనస్స చ ముఖభూతేన అరియమగ్గేన జాతత్తా ముఖతో జాతా, నిట్ఠితపరిఞ్ఞాతాదికరణీయతాయ కతకిచ్చా, సబ్బసో ఆసవానం ఖేపితత్తా అనాసవాతి.
Kuto pana āgatā, kattha ca āgatā, kīdisā cāyaṃ sundarīti āsaṅkantānaṃ āsaṅkaṃ nivattetuṃ ‘‘bārāṇasito’’ti gāthaṃ vatvā tattha ‘‘sāvikā cā’’ti vuttamatthaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘tuvaṃ buddho’’ti gāthamāha. Tassattho – imasmiṃ sadevake loke tuvameveko sabbaññubuddho, diṭṭhadhammikasamparāyikaparamatthehi yathārahaṃ anusāsanato tuvaṃ me satthā, ahañca khīṇāsavabrāhmaṇī bhagavā tuyhaṃ ure vāyāma janitābhijātitāya orasā, mukhato pavattadhammaghosena sāsanassa ca mukhabhūtena ariyamaggena jātattā mukhato jātā, niṭṭhitapariññātādikaraṇīyatāya katakiccā, sabbaso āsavānaṃ khepitattā anāsavāti.
అథస్సా సత్థా ఆగమనం అభినన్దన్తో ‘‘తస్సా తే స్వాగత’’న్తి గాథమాహ. తస్సత్థో – యా త్వం మయా అధిగతం ధమ్మం యాథావతో అధిగచ్ఛి. తస్సా తే, భద్దే సున్దరి, ఇధ మమ సన్తికే ఆగతం ఆగమనం సుఆగతం. తతో ఏవ తం అదురాగతం న దురాగతం హోతి. కస్మా? యస్మా ఏవఞ్హి దన్తా ఆయన్తీతి, యథా త్వం సున్దరి, ఏవఞ్హి ఉత్తమేన అరియమగ్గదమథేన దన్తా తతో ఏవ సబ్బధి వీతరాగా, సబ్బేసం సంయోజనానం సముచ్ఛిన్నత్తా విసంయుత్తా కతకిచ్చా అనాసవా సత్థు పాదానం వన్దికా ఆగచ్ఛన్తి, తస్మా తస్సా తే స్వాగతం అదురాగతన్తి యోజనా.
Athassā satthā āgamanaṃ abhinandanto ‘‘tassā te svāgata’’nti gāthamāha. Tassattho – yā tvaṃ mayā adhigataṃ dhammaṃ yāthāvato adhigacchi. Tassā te, bhadde sundari, idha mama santike āgataṃ āgamanaṃ suāgataṃ. Tato eva taṃ adurāgataṃ na durāgataṃ hoti. Kasmā? Yasmā evañhi dantā āyantīti, yathā tvaṃ sundari, evañhi uttamena ariyamaggadamathena dantā tato eva sabbadhi vītarāgā, sabbesaṃ saṃyojanānaṃ samucchinnattā visaṃyuttā katakiccā anāsavā satthu pādānaṃ vandikā āgacchanti, tasmā tassā te svāgataṃ adurāgatanti yojanā.
సున్దరీథేరీగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Sundarītherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరీగాథాపాళి • Therīgāthāpāḷi / ౪. సున్దరీథేరీగాథా • 4. Sundarītherīgāthā