Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
൧൦. സുഞ്ഞകഥാ
10. Suññakathā
സുഞ്ഞകഥാവണ്ണനാ
Suññakathāvaṇṇanā
൪൬. ഇദാനി ലോകുത്തരബലപരിയോസാനായ ബലകഥായ അനന്തരം കഥിതായ ലോകുത്തരസുഞ്ഞതാപരിയോസാനായ സുത്തന്തപുബ്ബങ്ഗമായ സുഞ്ഞതാകഥായ അപുബ്ബത്ഥാനുവണ്ണനാ. സുത്തന്തേ താവ അഥാതി വചനോപാദാനേ നിപാതോ. ഏതേന ആയസ്മാതിആദിവചനസ്സ ഉപാദാനം കതം ഹോതി. ഖോതി പദപൂരണത്ഥേ നിപാതോ. യേന ഭഗവാ തേനുപസങ്കമീതി ഭുമ്മത്ഥേ കരണവചനം. തസ്മാ യത്ഥ ഭഗവാ, തത്ഥ ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. യേന വാ കാരണേന ഭഗവാ ദേവമനുസ്സേഹി ഉപസങ്കമിതബ്ബോ, തേനേവ കാരണേന ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. കേന ച കാരണേന ഭഗവാ ഉപസങ്കമിതബ്ബോ? നാനപ്പകാരഗുണവിസേസാധിഗമാധിപ്പായേന, സാദുഫലൂപഭോഗാധിപ്പായേന ദിജഗണേഹി നിച്ചഫലിതമഹാരുക്ഖോ വിയ, തേന കാരണേന ഉപസങ്കമീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഉപസങ്കമീതി ച ഗതോതി വുത്തം ഹോതി. ഉപസങ്കമിത്വാതി ഉപസങ്കമനപരിയോസാനദീപനം. അഥ വാ ഏവഞ്ച ഗതോ തതോ ആസന്നതരം ഠാനം ഭഗവതോ സമീപസങ്ഖാതം ഗന്ത്വാതിപി വുത്തം ഹോതി.
46. Idāni lokuttarabalapariyosānāya balakathāya anantaraṃ kathitāya lokuttarasuññatāpariyosānāya suttantapubbaṅgamāya suññatākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Suttante tāva athāti vacanopādāne nipāto. Etena āyasmātiādivacanassa upādānaṃ kataṃ hoti. Khoti padapūraṇatthe nipāto. Yena bhagavā tenupasaṅkamīti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Tasmā yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, teneva kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sāduphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya, tena kāraṇena upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Upasaṅkamīti ca gatoti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ. Atha vā evañca gato tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvātipi vuttaṃ hoti.
അഭിവാദേത്വാതി പഞ്ചപതിട്ഠിതേന വന്ദിത്വാ. ഇദാനി യേനട്ഠേന ലോകേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലസ്സ ഉപട്ഠാനം ആഗതോ, തം പുച്ഛിതുകാമോ ദസനഖസമോധാനസമുജ്ജലം അഞ്ജലിം സിരസി പതിട്ഠപേത്വാ ഏകമന്തം നിസീദി. ഏകമന്തന്തി ച ഭാവനപുംസകനിദ്ദേസോ ‘‘വിസമം ചന്ദിമസൂരിയാ പരിഹരന്തീ’’തിആദീസു (അ॰ നി॰ ൪.൭൦) വിയ. തസ്മാ യഥാ നിസിന്നോ ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഹോതി, തഥാ നിസീദീതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ. ഭുമ്മത്ഥേ വാ ഏതം ഉപയോഗവചനം. നിസീദീതി നിസജ്ജം കപ്പേസി. പണ്ഡിതാ ഹി ദേവമനുസ്സാ ഗരുട്ഠാനീയം ഉപസങ്കമിത്വാ ആസനകുസലതായ ഏകമന്തം നിസീദന്തി, അയഞ്ച ഥേരോ തേസം അഞ്ഞതരോ, തസ്മാ ഏകമന്തം നിസീദി.
Abhivādetvāti pañcapatiṭṭhitena vanditvā. Idāni yenaṭṭhena loke aggapuggalassa upaṭṭhānaṃ āgato, taṃ pucchitukāmo dasanakhasamodhānasamujjalaṃ añjaliṃ sirasi patiṭṭhapetvā ekamantaṃ nisīdi. Ekamantanti ca bhāvanapuṃsakaniddeso ‘‘visamaṃ candimasūriyā pariharantī’’tiādīsu (a. ni. 4.70) viya. Tasmā yathā nisinno ekamantaṃ nisinno hoti, tathā nisīdīti evamettha attho daṭṭhabbo. Bhummatthe vā etaṃ upayogavacanaṃ. Nisīdīti nisajjaṃ kappesi. Paṇḍitā hi devamanussā garuṭṭhānīyaṃ upasaṅkamitvā āsanakusalatāya ekamantaṃ nisīdanti, ayañca thero tesaṃ aññataro, tasmā ekamantaṃ nisīdi.
കഥം നിസിന്നോ പന ഏകമന്തം നിസിന്നോ ഹോതീതി? ഛ നിസജ്ജദോസേ വജ്ജേത്വാ. സേയ്യഥിദം – അതിദൂരം അച്ചാസന്നം ഉപരിവാതം ഉന്നതപ്പദേസം അതിസമ്മുഖം അതിപച്ഛാതി. അതിദൂരേ നിസിന്നോ ഹി സചേ കഥേതുകാമോ ഹോതി, ഉച്ചാസദ്ദേന കഥേതബ്ബം ഹോതി. അച്ചാസന്നേ നിസിന്നോ സങ്ഘട്ടനം കരോതി. ഉപരിവാതേ നിസിന്നോ സരീരഗന്ധേന ബാധതി. ഉന്നതപ്പദേസേ നിസിന്നോ അഗാരവം പകാസേതി. അതിസമ്മുഖാ നിസിന്നോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ചക്ഖുനാ ചക്ഖും ആഹച്ച ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. അതിപച്ഛാ നിസിന്നോ സചേ ദട്ഠുകാമോ ഹോതി, ഗീവം പസാരേത്വാ ദട്ഠബ്ബം ഹോതി. തസ്മാ അയമ്പി ഏതേ ഛ നിസജ്ജദോസേ വജ്ജേത്വാ നിസീദി. തേന വുത്തം ‘‘ഏകമന്തം നിസീദീ’’തി. ഏതദവോചാതി ഏതം അവോച.
Kathaṃ nisinno pana ekamantaṃ nisinno hotīti? Cha nisajjadose vajjetvā. Seyyathidaṃ – atidūraṃ accāsannaṃ uparivātaṃ unnatappadesaṃ atisammukhaṃ atipacchāti. Atidūre nisinno hi sace kathetukāmo hoti, uccāsaddena kathetabbaṃ hoti. Accāsanne nisinno saṅghaṭṭanaṃ karoti. Uparivāte nisinno sarīragandhena bādhati. Unnatappadese nisinno agāravaṃ pakāseti. Atisammukhā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, cakkhunā cakkhuṃ āhacca daṭṭhabbaṃ hoti. Atipacchā nisinno sace daṭṭhukāmo hoti, gīvaṃ pasāretvā daṭṭhabbaṃ hoti. Tasmā ayampi ete cha nisajjadose vajjetvā nisīdi. Tena vuttaṃ ‘‘ekamantaṃ nisīdī’’ti. Etadavocāti etaṃ avoca.
സുഞ്ഞോ ലോകോ സുഞ്ഞോ ലോകോതി, ഭന്തേ, വുച്ചതീതി ഇമസ്മിം സാസനേ പടിപന്നേഹി തേഹി തേഹി ഭിക്ഖൂഹി ‘‘സുഞ്ഞോ ലോകോ സുഞ്ഞോ ലോകോ’’തി കഥീയതീതി അത്ഥോ. തഹിം തഹിം താദിസാനം വചനാനം ബഹുകത്താ തേസം സബ്ബേസം സങ്ഗണ്ഹനത്ഥം ആമേഡിതവചനം കതം. ഏവഞ്ഹി വുത്തേ സബ്ബാനി താനി വചനാനി സങ്ഗഹിതാനി ഹോന്തി. കിത്താവതാതി കിത്തകേന പരിമാണേന. നു-ഇതി സംസയത്ഥേ നിപാതോ. സുഞ്ഞം അത്തേന വാ അത്തനിയേന വാതി ‘‘കാരകോ വേദകോ സയംവസീ’’തി ഏവം ലോകപരികപ്പിതേന അത്തനാ ച അത്താഭാവതോയേവ അത്തനോ സന്തകേന പരിക്ഖാരേന ച സുഞ്ഞം. സബ്ബം ചക്ഖാദി ലോകിയം ധമ്മജാതം, തംയേവ ലുജ്ജനപലുജ്ജനട്ഠേന ലോകോ നാമ. യസ്മാ ച അത്താ ച ഏത്ഥ നത്ഥി, അത്തനിയഞ്ച ഏത്ഥ നത്ഥി, തസ്മാ സുഞ്ഞോ ലോകോതി വുച്ചതീതി അത്ഥോ. ലോകുത്തരോപി ച ധമ്മോ അത്തത്തനിയേഹി സുഞ്ഞോ ഏവ, പുച്ഛാനുരൂപേന പന ലോകിയോവ ധമ്മോ വുത്തോ. സുഞ്ഞോതി ച ധമ്മോ നത്ഥീതി വുത്തം ന ഹോതി, തസ്മിം ധമ്മേ അത്തത്തനിയസാരസ്സ നത്ഥിഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. ലോകേ ച ‘‘സുഞ്ഞം ഘരം, സുഞ്ഞോ ഘടോ’’തി വുത്തേ ഘരസ്സ ഘടസ്സ ച നത്ഥിഭാവോ വുത്തോ ന ഹോതി, തസ്മിം ഘരേ ഘടേ ച അഞ്ഞസ്സ നത്ഥിഭാവോ വുത്തോ ഹോതി. ഭഗവതാ ച ‘‘ഇതി യഞ്ഹി ഖോ തത്ഥ ന ഹോതി, തേന തം സുഞ്ഞം സമനുപസ്സതി. യം പന തത്ഥ അവസിട്ഠം ഹോതി, തം സന്തം ഇദമത്ഥീതി പജാനാതീ’’തി അയമേവ അത്ഥോ വുത്തോ. തഥാ ഞായഗന്ഥേ ച സദ്ദഗന്ഥേ ച അയമേവ അത്ഥോ. ഇതി ഇമസ്മിം സുത്തന്തേ അനത്തലക്ഖണമേവ കഥിതം.
Suñño loko suñño lokoti, bhante, vuccatīti imasmiṃ sāsane paṭipannehi tehi tehi bhikkhūhi ‘‘suñño loko suñño loko’’ti kathīyatīti attho. Tahiṃ tahiṃ tādisānaṃ vacanānaṃ bahukattā tesaṃ sabbesaṃ saṅgaṇhanatthaṃ āmeḍitavacanaṃ kataṃ. Evañhi vutte sabbāni tāni vacanāni saṅgahitāni honti. Kittāvatāti kittakena parimāṇena. Nu-iti saṃsayatthe nipāto. Suññaṃ attena vā attaniyena vāti ‘‘kārako vedako sayaṃvasī’’ti evaṃ lokaparikappitena attanā ca attābhāvatoyeva attano santakena parikkhārena ca suññaṃ. Sabbaṃ cakkhādi lokiyaṃ dhammajātaṃ, taṃyeva lujjanapalujjanaṭṭhena loko nāma. Yasmā ca attā ca ettha natthi, attaniyañca ettha natthi, tasmā suñño lokoti vuccatīti attho. Lokuttaropi ca dhammo attattaniyehi suñño eva, pucchānurūpena pana lokiyova dhammo vutto. Suññoti ca dhammo natthīti vuttaṃ na hoti, tasmiṃ dhamme attattaniyasārassa natthibhāvo vutto hoti. Loke ca ‘‘suññaṃ gharaṃ, suñño ghaṭo’’ti vutte gharassa ghaṭassa ca natthibhāvo vutto na hoti, tasmiṃ ghare ghaṭe ca aññassa natthibhāvo vutto hoti. Bhagavatā ca ‘‘iti yañhi kho tattha na hoti, tena taṃ suññaṃ samanupassati. Yaṃ pana tattha avasiṭṭhaṃ hoti, taṃ santaṃ idamatthīti pajānātī’’ti ayameva attho vutto. Tathā ñāyaganthe ca saddaganthe ca ayameva attho. Iti imasmiṃ suttante anattalakkhaṇameva kathitaṃ.
൪൭. സുത്തന്തനിദ്ദേസേ സുഞ്ഞസുഞ്ഞന്തിആദീനി പഞ്ചവീസതി മാതികാപദാനി സുഞ്ഞസമ്ബന്ധേന ഉദ്ദിസിത്വാ തേസം നിദ്ദേസോ കതോ. തത്ഥ മാതികായ താവ സുഞ്ഞസങ്ഖാതം സുഞ്ഞം, ന അഞ്ഞേന ഉപപദേന വിസേസിതന്തി സുഞ്ഞസുഞ്ഞം. അസുകന്തി അനിദ്ദിട്ഠത്താ ചേത്ഥ സുഞ്ഞത്തമേവ വാ അപേക്ഖിത്വാ നപുംസകവചനം കതം. ഏവം സേസേസുപി. സങ്ഖാരോയേവ സേസസങ്ഖാരേഹി സുഞ്ഞോതി സങ്ഖാരസുഞ്ഞം. ജരാഭങ്ഗവസേന വിരൂപോ പരിണാമോ വിപരിണാമോ, തേന വിപരിണാമേന സുഞ്ഞം വിപരിണാമസുഞ്ഞം. അഗ്ഗഞ്ച തം അത്തത്തനിയേഹി, സബ്ബസങ്ഖാരേഹി വാ സുഞ്ഞഞ്ചാതി അഗ്ഗസുഞ്ഞം. ലക്ഖണമേവ സേസലക്ഖണേഹി സുഞ്ഞന്തി ലക്ഖണസുഞ്ഞം. നേക്ഖമ്മാദിനാ വിക്ഖമ്ഭനേന സുഞ്ഞം. വിക്ഖമ്ഭനസുഞ്ഞം. തദങ്ഗസുഞ്ഞാദീസുപി ചതൂസു ഏസേവ നയോ. അജ്ഝത്തഞ്ച തം അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞഞ്ചാതി അജ്ഝത്തസുഞ്ഞം. ബഹിദ്ധാ ച തം അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞഞ്ചാതി ബഹിദ്ധാസുഞ്ഞം. തദുഭയം അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞന്തി ദുഭതോസുഞ്ഞം. സമാനോ ഭാഗോ ഏതസ്സാതി സഭാഗം, സഭാഗഞ്ച തം അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞഞ്ചാതി സഭാഗസുഞ്ഞം, സദിസസുഞ്ഞന്തി അത്ഥോ. വിഗതം സഭാഗം വിസഭാഗം, വിസഭാഗഞ്ച തം അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞഞ്ചാതി വിസഭാഗസുഞ്ഞം, വിസദിസസുഞ്ഞന്തി അത്ഥോ. കേസുചി പോത്ഥകേസു സഭാഗസുഞ്ഞം വിസഭാഗസുഞ്ഞം നിസ്സരണസുഞ്ഞാനന്തരം ലിഖിതം. നേക്ഖമ്മാദിഏസനാ കാമച്ഛന്ദാദിനാ സുഞ്ഞാതി ഏസനാസുഞ്ഞം. പരിഗ്ഗഹസുഞ്ഞാദീസു തീസുപി ഏസേവ നയോ. ഏകാരമ്മണേ പതിട്ഠിതത്താ നാനാരമ്മണവിക്ഖേപാഭാവതോ ഏകത്തഞ്ച തം നാനത്തേന സുഞ്ഞഞ്ചാതി ഏകത്തസുഞ്ഞം. തബ്ബിപരീതേന നാനത്തഞ്ച തം ഏകത്തേന സുഞ്ഞഞ്ചാതി നാനത്തസുഞ്ഞം. നേക്ഖമ്മാദിഖന്തി കാമച്ഛന്ദാദിനാ സുഞ്ഞാതി ഖന്തിസുഞ്ഞം. അധിട്ഠാനസുഞ്ഞേ പരിയോഗാഹനസുഞ്ഞേ ച ഏസേവ നയോ. പരിയോഗഹനസുഞ്ഞന്തിപി പാഠോ. സമ്പജാനസ്സാതി സമ്പജഞ്ഞേന സമന്നാഗതസ്സ പരിനിബ്ബായന്തസ്സ അരഹതോ. പവത്തപരിയാദാനന്തി അനുപാദാപരിനിബ്ബാനം. സബ്ബസുഞ്ഞതാനന്തി സബ്ബസുഞ്ഞാനം. പരമത്ഥസുഞ്ഞന്തി സബ്ബസങ്ഖാരാഭാവതോ ഉത്തമത്ഥഭൂതം സുഞ്ഞം.
47. Suttantaniddese suññasuññantiādīni pañcavīsati mātikāpadāni suññasambandhena uddisitvā tesaṃ niddeso kato. Tattha mātikāya tāva suññasaṅkhātaṃ suññaṃ, na aññena upapadena visesitanti suññasuññaṃ. Asukanti aniddiṭṭhattā cettha suññattameva vā apekkhitvā napuṃsakavacanaṃ kataṃ. Evaṃ sesesupi. Saṅkhāroyeva sesasaṅkhārehi suññoti saṅkhārasuññaṃ. Jarābhaṅgavasena virūpo pariṇāmo vipariṇāmo, tena vipariṇāmena suññaṃ vipariṇāmasuññaṃ. Aggañca taṃ attattaniyehi, sabbasaṅkhārehi vā suññañcāti aggasuññaṃ. Lakkhaṇameva sesalakkhaṇehi suññanti lakkhaṇasuññaṃ. Nekkhammādinā vikkhambhanena suññaṃ. Vikkhambhanasuññaṃ. Tadaṅgasuññādīsupi catūsu eseva nayo. Ajjhattañca taṃ attattaniyādīhi suññañcāti ajjhattasuññaṃ. Bahiddhā ca taṃ attattaniyādīhi suññañcāti bahiddhāsuññaṃ. Tadubhayaṃ attattaniyādīhi suññanti dubhatosuññaṃ. Samāno bhāgo etassāti sabhāgaṃ, sabhāgañca taṃ attattaniyādīhi suññañcāti sabhāgasuññaṃ, sadisasuññanti attho. Vigataṃ sabhāgaṃ visabhāgaṃ, visabhāgañca taṃ attattaniyādīhi suññañcāti visabhāgasuññaṃ, visadisasuññanti attho. Kesuci potthakesu sabhāgasuññaṃ visabhāgasuññaṃ nissaraṇasuññānantaraṃ likhitaṃ. Nekkhammādiesanā kāmacchandādinā suññāti esanāsuññaṃ. Pariggahasuññādīsu tīsupi eseva nayo. Ekārammaṇe patiṭṭhitattā nānārammaṇavikkhepābhāvato ekattañca taṃ nānattena suññañcāti ekattasuññaṃ. Tabbiparītena nānattañca taṃ ekattena suññañcāti nānattasuññaṃ. Nekkhammādikhanti kāmacchandādinā suññāti khantisuññaṃ. Adhiṭṭhānasuññe pariyogāhanasuññe ca eseva nayo. Pariyogahanasuññantipi pāṭho. Sampajānassāti sampajaññena samannāgatassa parinibbāyantassa arahato. Pavattapariyādānanti anupādāparinibbānaṃ. Sabbasuññatānanti sabbasuññānaṃ. Paramatthasuññanti sabbasaṅkhārābhāvato uttamatthabhūtaṃ suññaṃ.
൪൮. മാതികാനിദ്ദേസേ നിച്ചേന വാതി ഭങ്ഗം അതിക്കമിത്വാ പവത്തമാനസ്സ കസ്സചി നിച്ചസ്സ അഭാവതോ നിച്ചേന ച സുഞ്ഞം. ധുവേന വാതി വിജ്ജമാനകാലേപി പച്ചയായത്തവുത്തിതായ ഥിരസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ ധുവേന ച സുഞ്ഞം. സസ്സതേന വാതി അബ്ബോച്ഛിന്നസ്സ സബ്ബകാലേ വിജ്ജമാനസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ സസ്സതേന ച സുഞ്ഞം. അവിപരിണാമധമ്മേന വാതി ജരാഭങ്ഗവസേന അവിപരിണാമപകതികസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ അവിപരിണാമധമ്മേന ച സുഞ്ഞം. സുത്തന്തേ അത്തസുഞ്ഞതായ ഏവ വുത്തായപി നിച്ചസുഞ്ഞതഞ്ച സുഖസുഞ്ഞതഞ്ച ദസ്സേതും ഇധ നിച്ചേന വാതിആദീനിപി വുത്താനി. അനിച്ചസ്സേവ ഹി പീളായോഗേന ദുക്ഖത്താ നിച്ചസുഞ്ഞതായ വുത്തായ സുഖസുഞ്ഞതാപി വുത്താവ ഹോതി. രൂപാദയോ പനേത്ഥ ഛ വിസയാ, ചക്ഖുവിഞ്ഞാണാദീനി ഛ വിഞ്ഞാണാനി, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സാദയോ ഛ ഫസ്സാ, ചക്ഖുസമ്ഫസ്സജാ വേദനാദയോ ഛ വേദനാ ഛ സങ്ഖിത്താതി വേദിതബ്ബം.
48. Mātikāniddese niccena vāti bhaṅgaṃ atikkamitvā pavattamānassa kassaci niccassa abhāvato niccena ca suññaṃ. Dhuvena vāti vijjamānakālepi paccayāyattavuttitāya thirassa kassaci abhāvato dhuvena ca suññaṃ. Sassatena vāti abbocchinnassa sabbakāle vijjamānassa kassaci abhāvato sassatena ca suññaṃ. Avipariṇāmadhammena vāti jarābhaṅgavasena avipariṇāmapakatikassa kassaci abhāvato avipariṇāmadhammena ca suññaṃ. Suttante attasuññatāya eva vuttāyapi niccasuññatañca sukhasuññatañca dassetuṃ idha niccena vātiādīnipi vuttāni. Aniccasseva hi pīḷāyogena dukkhattā niccasuññatāya vuttāya sukhasuññatāpi vuttāva hoti. Rūpādayo panettha cha visayā, cakkhuviññāṇādīni cha viññāṇāni, cakkhusamphassādayo cha phassā, cakkhusamphassajā vedanādayo cha vedanā cha saṅkhittāti veditabbaṃ.
പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോതിആദീസു പുനാതി അത്തനോ കാരകം, പൂരേതി ചസ്സ അജ്ഝാസയം, പുജ്ജഞ്ച ഭവം നിബ്ബത്തേതീതി പുഞ്ഞം, അഭിസങ്ഖരോതി വിപാകം കടത്താരൂപഞ്ചാതി അഭിസങ്ഖാരോ, പുഞ്ഞം അഭിസങ്ഖാരോ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ. പുഞ്ഞപടിപക്ഖതോ അപുഞ്ഞം അഭിസങ്ഖാരോ അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ. ന ഇഞ്ജം അനേഞ്ജം, അനേഞ്ജം ഭവം അഭിസങ്ഖരോതീതി ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ. പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ ദാനസീലഭാവനാവസേന പവത്താ അട്ഠ കാമാവചരകുസലചേതനാ, ഭാവനാവസേനേവ പവത്താ പഞ്ച രൂപാവചരകുസലചേതനാതി തേരസ ചേതനാ ഹോന്തി, അപുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരോ പാണാതിപാതാദിവസേന പവത്താ ദ്വാദസ അകുസലചേതനാ, ആനേഞ്ജാഭിസങ്ഖാരോ ഭാവനാവസേനേവ പവത്താ ചതസ്സോ അരൂപാവചരചേതനാതി തയോപി സങ്ഖാരാ ഏകൂനതിംസ ചേതനാ ഹോന്തി. കായസങ്ഖാരോതിആദീസു കായതോ വാ പവത്തോ, കായസ്സ വാ സങ്ഖാരോതി കായസങ്ഖാരോ. വചീസങ്ഖാരചിത്തസങ്ഖാരേസുപി ഏസേവ നയോ. അയം തികോ കമ്മായൂഹനക്ഖണേ പുഞ്ഞാഭിസങ്ഖാരാദീനം ദ്വാരതോ പവത്തിദസ്സനത്ഥം വുത്തോ. കായവിഞ്ഞത്തിം സമുട്ഠാപേത്വാ ഹി കായദ്വാരതോ പവത്താ അട്ഠ കാമാവചരകുസലചേതനാ, ദ്വാദസ അകുസലചേതനാ, അഭിഞ്ഞാചേതനാ ചാതി ഏകവീസതി ചേതനാ കായസങ്ഖാരോ നാമ, താ ഏവ ച വചീവിഞ്ഞത്തിം സമുട്ഠാപേത്വാ വചീദ്വാരതോ പവത്താ വചീസങ്ഖാരോ നാമ, മനോദ്വാരേ പവത്താ പന സബ്ബാപി ഏകൂനതിംസ ചേതനാ ചിത്തസങ്ഖാരോ നാമ. അതീതാ സങ്ഖാരാതിആദീസു സബ്ബേപി സങ്ഖതധമ്മാ സകക്ഖണം പത്വാ നിരുദ്ധാ അതീതാ സങ്ഖാരാ, സകക്ഖണം അപ്പത്താ അനാഗതാ സങ്ഖാരാ, സകക്ഖണം പത്താ പച്ചുപ്പന്നാ സങ്ഖാരാതി.
Puññābhisaṅkhārotiādīsu punāti attano kārakaṃ, pūreti cassa ajjhāsayaṃ, pujjañca bhavaṃ nibbattetīti puññaṃ, abhisaṅkharoti vipākaṃ kaṭattārūpañcāti abhisaṅkhāro, puññaṃ abhisaṅkhāro puññābhisaṅkhāro. Puññapaṭipakkhato apuññaṃ abhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro. Na iñjaṃ aneñjaṃ, aneñjaṃ bhavaṃ abhisaṅkharotīti āneñjābhisaṅkhāro. Puññābhisaṅkhāro dānasīlabhāvanāvasena pavattā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, bhāvanāvaseneva pavattā pañca rūpāvacarakusalacetanāti terasa cetanā honti, apuññābhisaṅkhāro pāṇātipātādivasena pavattā dvādasa akusalacetanā, āneñjābhisaṅkhāro bhāvanāvaseneva pavattā catasso arūpāvacaracetanāti tayopi saṅkhārā ekūnatiṃsa cetanā honti. Kāyasaṅkhārotiādīsu kāyato vā pavatto, kāyassa vā saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Vacīsaṅkhāracittasaṅkhāresupi eseva nayo. Ayaṃ tiko kammāyūhanakkhaṇe puññābhisaṅkhārādīnaṃ dvārato pavattidassanatthaṃ vutto. Kāyaviññattiṃ samuṭṭhāpetvā hi kāyadvārato pavattā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, dvādasa akusalacetanā, abhiññācetanā cāti ekavīsati cetanā kāyasaṅkhāro nāma, tā eva ca vacīviññattiṃ samuṭṭhāpetvā vacīdvārato pavattā vacīsaṅkhāro nāma, manodvāre pavattā pana sabbāpi ekūnatiṃsa cetanā cittasaṅkhāro nāma. Atītā saṅkhārātiādīsu sabbepi saṅkhatadhammā sakakkhaṇaṃ patvā niruddhā atītā saṅkhārā, sakakkhaṇaṃ appattā anāgatā saṅkhārā, sakakkhaṇaṃ pattā paccuppannā saṅkhārāti.
വിപരിണാമസുഞ്ഞേ പച്ചുപ്പന്നം ദസ്സേത്വാ തസ്സ തസ്സ വിപരിണാമോ സുഖേന വത്തും സക്കാതി പഠമം പച്ചുപ്പന്നധമ്മാ ദസ്സിതാ. തത്ഥ ജാതം രൂപന്തി പച്ചുപ്പന്നം രൂപം. സഭാവേന സുഞ്ഞന്തി ഏത്ഥ സയം ഭാവോ സഭാവോ, സയമേവ ഉപ്പാദോതി അത്ഥോ. സതോ വാ ഭാവോ സഭാവോ, അത്തതോയേവ ഉപ്പാദോതി അത്ഥോ. പച്ചയായത്തവുത്തിത്താ പച്ചയം വിനാ സയമേവ ഭാവോ, അത്തതോ ഏവ വാ ഭാവോ ഏതസ്മിം നത്ഥീതി സഭാവേന സുഞ്ഞം, സയമേവ ഭാവേന, അത്തതോ ഏവ വാ ഭാവേന സുഞ്ഞന്തി വുത്തം ഹോതി. അഥ വാ സകസ്സ ഭാവോ സഭാവോ. പഥവീധാതുആദീസു ഹി അനേകേസു രൂപാരൂപധമ്മേസു ഏകേകോ ധമ്മോ പരം ഉപാദായ സകോ നാമ. ഭാവോതി ച ധമ്മപരിയായവചനമേതം. ഏകസ്സ ച ധമ്മസ്സ അഞ്ഞോ ഭാവസങ്ഖാതോ ധമ്മോ നത്ഥി, തസ്മാ സകസ്സ അഞ്ഞേന ഭാവേന സുഞ്ഞം, സകോ അഞ്ഞേന ഭാവേന സുഞ്ഞോതി അത്ഥോ. തേന ഏകസ്സ ധമ്മസ്സ ഏകസഭാവതാ വുത്താ ഹോതി. അഥ വാ സഭാവേന സുഞ്ഞന്തി സുഞ്ഞസഭാവേനേവ സുഞ്ഞം. കിം വുത്തം ഹോതി? സുഞ്ഞസുഞ്ഞതായ ഏവ സുഞ്ഞം, ന അഞ്ഞാഹി പരിയായസുഞ്ഞതാഹി സുഞ്ഞന്തി വുത്തം ഹോതി.
Vipariṇāmasuññe paccuppannaṃ dassetvā tassa tassa vipariṇāmo sukhena vattuṃ sakkāti paṭhamaṃ paccuppannadhammā dassitā. Tattha jātaṃ rūpanti paccuppannaṃ rūpaṃ. Sabhāvena suññanti ettha sayaṃ bhāvo sabhāvo, sayameva uppādoti attho. Sato vā bhāvo sabhāvo, attatoyeva uppādoti attho. Paccayāyattavuttittā paccayaṃ vinā sayameva bhāvo, attato eva vā bhāvo etasmiṃ natthīti sabhāvena suññaṃ, sayameva bhāvena, attato eva vā bhāvena suññanti vuttaṃ hoti. Atha vā sakassa bhāvo sabhāvo. Pathavīdhātuādīsu hi anekesu rūpārūpadhammesu ekeko dhammo paraṃ upādāya sako nāma. Bhāvoti ca dhammapariyāyavacanametaṃ. Ekassa ca dhammassa añño bhāvasaṅkhāto dhammo natthi, tasmā sakassa aññena bhāvena suññaṃ, sako aññena bhāvena suññoti attho. Tena ekassa dhammassa ekasabhāvatā vuttā hoti. Atha vā sabhāvena suññanti suññasabhāveneva suññaṃ. Kiṃ vuttaṃ hoti? Suññasuññatāya eva suññaṃ, na aññāhi pariyāyasuññatāhi suññanti vuttaṃ hoti.
സചേ പന കേചി വദേയ്യും ‘‘സകോ ഭാവോ സഭാവോ, തേന സഭാവേന സുഞ്ഞ’’ന്തി. കിം വുത്തം ഹോതി? ഭാവോതി ധമ്മോ, സോ പരം ഉപാദായ സപദേന വിസേസിതോ സഭാവോ നാമ ഹോതി. ധമ്മസ്സ കസ്സചി അവിജ്ജമാനത്താ ‘‘ജാതം രൂപം സഭാവേന സുഞ്ഞ’’ന്തി രൂപസ്സ അവിജ്ജമാനതാ വുത്താ ഹോതീതി. ഏവം സതി ‘‘ജാതം രൂപ’’ന്തിവചനേന വിരുജ്ഝതി. ന ഹി ഉപ്പാദരഹിതം ജാതം നാമ ഹോതി. നിബ്ബാനഞ്ഹി ഉപ്പാദരഹിതം, തം ജാതം നാമ ന ഹോതി, ജാതിജരാമരണാനി ച ഉപ്പാദരഹിതാനി ജാതാനി നാമ ന ഹോന്തി. തേനേവേത്ഥ ‘‘ജാതാ ജാതി സഭാവേന സുഞ്ഞാ , ജാതം ജരാമരണം സഭാവേന സുഞ്ഞ’’ന്തി ഏവം അനുദ്ധരിത്വാ ഭവമേവ അവസാനം കത്വാ നിദ്ദിട്ഠം. യദി ഉപ്പാദരഹിതസ്സാപി ‘‘ജാത’’ന്തിവചനം യുജ്ജേയ്യ, ‘‘ജാതാ ജാതി, ജാതം ജരാമരണ’’ന്തി വത്തബ്ബം ഭവേയ്യ. യസ്മാ ഉപ്പാദരഹിതേസു ജാതിജരാമരണേസു ‘‘ജാത’’ന്തിവചനം ന വുത്തം, തസ്മാ ‘‘സഭാവേന സുഞ്ഞം അവിജ്ജമാന’’ന്തി വചനം അവിജ്ജമാനസ്സ ഉപ്പാദരഹിതത്താ ‘‘ജാത’’ന്തിവചനേന വിരുജ്ഝതി. അവിജ്ജമാനസ്സ ച ‘‘സുഞ്ഞ’’ന്തിവചനം ഹേട്ഠാ വുത്തേന ലോകവചനേന ച ഭഗവതോ വചനേന ച ഞായസദ്ദഗന്ഥവചനേന ച വിരുജ്ഝതി, അനേകാഹി ച യുത്തീഹി വിരുജ്ഝതി, തസ്മാ തം വചനം കചവരമിവ ഛഡ്ഡിതബ്ബം. ‘‘യം, ഭിക്ഖവേ, അത്ഥിസമ്മതം ലോകേ പണ്ഡിതാനം, അഹമ്പി തം അത്ഥീതി വദാമി. യം, ഭിക്ഖവേ, നത്ഥിസമ്മതം ലോകേ പണ്ഡിതാനം, അഹമ്പി തം നത്ഥീതി വദാമി. കിഞ്ച, ഭിക്ഖവേ, അത്ഥിസമ്മതം ലോകേ പണ്ഡിതാനം, യമഹം അത്ഥീതി വദാമി? രൂപം, ഭിക്ഖവേ, അനിച്ചം ദുക്ഖം വിപരിണാമധമ്മം അത്ഥിസമ്മതം ലോകേ പണ്ഡിതാനം, അഹമ്പി തം അത്ഥീതി വദാമീ’’തിആദീഹി (സം॰ നി॰ ൩.൯൪) അനേകേഹി ബുദ്ധവചനപ്പമാണേഹി അനേകാഹി ച യുത്തീഹി ധമ്മാ സകക്ഖണേ വിജ്ജമാനാ ഏവാതി നിട്ഠമേത്ഥ ഗന്തബ്ബം.
Sace pana keci vadeyyuṃ ‘‘sako bhāvo sabhāvo, tena sabhāvena suñña’’nti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Bhāvoti dhammo, so paraṃ upādāya sapadena visesito sabhāvo nāma hoti. Dhammassa kassaci avijjamānattā ‘‘jātaṃ rūpaṃ sabhāvena suñña’’nti rūpassa avijjamānatā vuttā hotīti. Evaṃ sati ‘‘jātaṃ rūpa’’ntivacanena virujjhati. Na hi uppādarahitaṃ jātaṃ nāma hoti. Nibbānañhi uppādarahitaṃ, taṃ jātaṃ nāma na hoti, jātijarāmaraṇāni ca uppādarahitāni jātāni nāma na honti. Tenevettha ‘‘jātā jāti sabhāvena suññā , jātaṃ jarāmaraṇaṃ sabhāvena suñña’’nti evaṃ anuddharitvā bhavameva avasānaṃ katvā niddiṭṭhaṃ. Yadi uppādarahitassāpi ‘‘jāta’’ntivacanaṃ yujjeyya, ‘‘jātā jāti, jātaṃ jarāmaraṇa’’nti vattabbaṃ bhaveyya. Yasmā uppādarahitesu jātijarāmaraṇesu ‘‘jāta’’ntivacanaṃ na vuttaṃ, tasmā ‘‘sabhāvena suññaṃ avijjamāna’’nti vacanaṃ avijjamānassa uppādarahitattā ‘‘jāta’’ntivacanena virujjhati. Avijjamānassa ca ‘‘suñña’’ntivacanaṃ heṭṭhā vuttena lokavacanena ca bhagavato vacanena ca ñāyasaddaganthavacanena ca virujjhati, anekāhi ca yuttīhi virujjhati, tasmā taṃ vacanaṃ kacavaramiva chaḍḍitabbaṃ. ‘‘Yaṃ, bhikkhave, atthisammataṃ loke paṇḍitānaṃ, ahampi taṃ atthīti vadāmi. Yaṃ, bhikkhave, natthisammataṃ loke paṇḍitānaṃ, ahampi taṃ natthīti vadāmi. Kiñca, bhikkhave, atthisammataṃ loke paṇḍitānaṃ, yamahaṃ atthīti vadāmi? Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ dukkhaṃ vipariṇāmadhammaṃ atthisammataṃ loke paṇḍitānaṃ, ahampi taṃ atthīti vadāmī’’tiādīhi (saṃ. ni. 3.94) anekehi buddhavacanappamāṇehi anekāhi ca yuttīhi dhammā sakakkhaṇe vijjamānā evāti niṭṭhamettha gantabbaṃ.
വിഗതം രൂപന്തി ഉപ്പജ്ജിത്വാ ഭങ്ഗം പത്വാ നിരുദ്ധം അതീതം രൂപം. വിപരിണതഞ്ചേവ സുഞ്ഞഞ്ചാതി ജരാഭങ്ഗവസേന വിരൂപം പരിണാമം പത്തഞ്ച വത്തമാനസ്സേവ വിപരിണാമസബ്ഭാവതോ അതീതസ്സ വിപരിണാമാഭാവതോ തേന വിപരിണാമേന സുഞ്ഞഞ്ചാതി അത്ഥോ. ജാതാ വേദനാതിആദീസുപി ഏസേവ നയോ. ജാതിജരാമരണം പന അനിപ്ഫന്നത്താ സകഭാവേന അനുപലബ്ഭനീയതോ ഇധ ന യുജ്ജതി, തസ്മാ ‘‘ജാതാ ജാതി, ജാതം ജരാമരണ’’ന്തിആദികേ ദ്വേ നയേ പഹായ ഭവാദികമേവ നയം പരിയോസാനം കത്വാ ഠപിതം.
Vigataṃ rūpanti uppajjitvā bhaṅgaṃ patvā niruddhaṃ atītaṃ rūpaṃ. Vipariṇatañceva suññañcāti jarābhaṅgavasena virūpaṃ pariṇāmaṃ pattañca vattamānasseva vipariṇāmasabbhāvato atītassa vipariṇāmābhāvato tena vipariṇāmena suññañcāti attho. Jātā vedanātiādīsupi eseva nayo. Jātijarāmaraṇaṃ pana anipphannattā sakabhāvena anupalabbhanīyato idha na yujjati, tasmā ‘‘jātā jāti, jātaṃ jarāmaraṇa’’ntiādike dve naye pahāya bhavādikameva nayaṃ pariyosānaṃ katvā ṭhapitaṃ.
അഗ്ഗന്തി അഗ്ഗേ ഭവം. സേട്ഠന്തി അതിവിയ പസംസനീയം. വിസിട്ഠന്തി അതിസയഭൂതം. വിസേട്ഠന്തിപി പാഠോ. തിധാപി പസത്ഥം നിബ്ബാനം സമ്മാപടിപദായ പടിപജ്ജിതബ്ബതോ പദം നാമ. യദിദന്തി യം ഇദം. ഇദാനി വത്തബ്ബം നിബ്ബാനം നിദസ്സേതി. യസ്മാ നിബ്ബാനം ആഗമ്മ സബ്ബസങ്ഖാരാനം സമഥോ ഹോതി, ഖന്ധൂപധികിലേസൂപധിഅഭിസങ്ഖാരൂപധികാമഗുണൂപധിസങ്ഖാതാനം ഉപധീനം പടിനിസ്സഗ്ഗോ ഹോതി, തണ്ഹാനം ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോ ച ഹോതി, തസ്മാ സബ്ബസങ്ഖാരസമഥോ സബ്ബൂപധിപടിനിസ്സഗ്ഗോ തണ്ഹക്ഖയോ വിരാഗോ നിരോധോതി വുച്ചതി. നിബ്ബാനന്തി സഭാവലക്ഖണേന നിഗമിതം.
Agganti agge bhavaṃ. Seṭṭhanti ativiya pasaṃsanīyaṃ. Visiṭṭhanti atisayabhūtaṃ. Viseṭṭhantipi pāṭho. Tidhāpi pasatthaṃ nibbānaṃ sammāpaṭipadāya paṭipajjitabbato padaṃ nāma. Yadidanti yaṃ idaṃ. Idāni vattabbaṃ nibbānaṃ nidasseti. Yasmā nibbānaṃ āgamma sabbasaṅkhārānaṃ samatho hoti, khandhūpadhikilesūpadhiabhisaṅkhārūpadhikāmaguṇūpadhisaṅkhātānaṃ upadhīnaṃ paṭinissaggo hoti, taṇhānaṃ khayo virāgo nirodho ca hoti, tasmā sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggotaṇhakkhayo virāgo nirodhoti vuccati. Nibbānanti sabhāvalakkhaṇena nigamitaṃ.
ലക്ഖണേസു ഹി ‘‘തീണിമാനി, ഭിക്ഖവേ, ബാലസ്സ ബാലലക്ഖണാനി ബാലനിമിത്താനി ബാലാപദാനാനി. കതമാനി തീണി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ബാലോ ദുച്ചിന്തിതചിന്തീ ച ഹോതി ദുബ്ഭാസിതഭാസീ ച ദുക്കടകമ്മകാരീ ച. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തീണി ബാലസ്സ ബാലലക്ഖണാനി ബാലനിമിത്താനി ബാലാപദാനാനീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൩; മ॰ നി॰ ൩.൨൪൬) വുത്തം. പണ്ഡിതേഹി ബാലസ്സ ബാലോതി സല്ലക്ഖണതോ തിവിധം ബാലലക്ഖണം. ‘‘തീണിമാനി, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതസ്സ പണ്ഡിതലക്ഖണാനി പണ്ഡിതനിമിത്താനി പണ്ഡിതാപദാനാനി. കതമാനി തീണി? ഇധ, ഭിക്ഖവേ, പണ്ഡിതോ സുചിന്തിതചിന്തീ ച ഹോതി സുഭാസിതഭാസീ ച സുകതകമ്മകാരീ ച. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തീണി പണ്ഡിതസ്സ പണ്ഡിതലക്ഖണാനി പണ്ഡിതനിമിത്താനി പണ്ഡിതാപദാനാനീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൩; മ॰ നി॰ ൩.൨൫൩) വുത്തം. പണ്ഡിതേഹി പണ്ഡിതസ്സ പണ്ഡിതോതി സല്ലക്ഖണതോ തിവിധം പണ്ഡിതലക്ഖണം.
Lakkhaṇesu hi ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālāpadānāni. Katamāni tīṇi? Idha, bhikkhave, bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsitabhāsī ca dukkaṭakammakārī ca. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālāpadānānī’’ti (a. ni. 3.3; ma. ni. 3.246) vuttaṃ. Paṇḍitehi bālassa bāloti sallakkhaṇato tividhaṃ bālalakkhaṇaṃ. ‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitāpadānāni. Katamāni tīṇi? Idha, bhikkhave, paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsitabhāsī ca sukatakammakārī ca. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitāpadānānī’’ti (a. ni. 3.3; ma. ni. 3.253) vuttaṃ. Paṇḍitehi paṇḍitassa paṇḍitoti sallakkhaṇato tividhaṃ paṇḍitalakkhaṇaṃ.
‘‘തീണിമാനി, ഭിക്ഖവേ, സങ്ഖതസ്സ സങ്ഖതലക്ഖണാനി. കതമാനി തീണി? ഉപ്പാദോ പഞ്ഞായതി, വയോ പഞ്ഞായതി, ഠിതസ്സ അഞ്ഞഥത്തം പഞ്ഞായതി. ഇമാനി ഖോ, ഭിക്ഖവേ, തീണി സങ്ഖതസ്സ സങ്ഖതലക്ഖണാനീ’’തി (അ॰ നി॰ ൩.൪൭-൪൮) വുത്തം. ഉപ്പാദോ ഏവ സങ്ഖതമിതി ലക്ഖണന്തി സങ്ഖതലക്ഖണം. ഏവമിതരദ്വയേപി അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. ഇമിനാ ഉപ്പാദക്ഖണേ സേസദ്വിന്നം, ഠിതിക്ഖണേ സേസദ്വിന്നം, ഭങ്ഗക്ഖണേ ച സേസദ്വിന്നം അഭാവോ ദസ്സിതോ. യം പനേത്ഥ പേയ്യാലമുഖേന ജാതിയാ ച ജരാമരണസ്സ ച ഉപ്പാദാദിലക്ഖണം വുത്തം, തം വിപരിണാമസുഞ്ഞതായ ജാതിജരാമരണാനി ഹിത്വാ ഭവപരിയോസാനസ്സേവ നയസ്സ വചനേന ച ഉപ്പാദാദീനം ഉപ്പാദാദിഅവചനസമയേന ച വിരുജ്ഝതി. ലക്ഖണസോതേ പതിതത്താ പന സോതപതിതം കത്വാ ലിഖിതന്തി വേദിതബ്ബം. യഥാ ച അഭിധമ്മേ (ധ॰ സ॰ ൫൬൨-൫൬൫) അഹേതുകവിപാകമനോധാതുമനോവിഞ്ഞാണധാതൂനം സങ്ഗഹവാരേ ലബ്ഭമാനമ്പി ഝാനങ്ഗം പഞ്ചവിഞ്ഞാണസോതേ പതിത്വാ ഗതന്തി ന ഉദ്ധടന്തി വുത്തം, ഏവമിധാപി സോതപതിതതാ വേദിതബ്ബാ. അഥ വാ ജാതിജരാമരണവന്താനം സങ്ഖാരാനം ഉപ്പാദാദയോ ‘‘ജാതിജരാമരണം അനിച്ചതോ’’തിആദീസു (പടി॰ മ॰ ൧.൭൩; ൨.൪) വിയ തേസം വിയ കത്വാ വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇāni. Katamāni tīṇi? Uppādo paññāyati, vayo paññāyati, ṭhitassa aññathattaṃ paññāyati. Imāni kho, bhikkhave, tīṇi saṅkhatassa saṅkhatalakkhaṇānī’’ti (a. ni. 3.47-48) vuttaṃ. Uppādo eva saṅkhatamiti lakkhaṇanti saṅkhatalakkhaṇaṃ. Evamitaradvayepi attho veditabbo. Iminā uppādakkhaṇe sesadvinnaṃ, ṭhitikkhaṇe sesadvinnaṃ, bhaṅgakkhaṇe ca sesadvinnaṃ abhāvo dassito. Yaṃ panettha peyyālamukhena jātiyā ca jarāmaraṇassa ca uppādādilakkhaṇaṃ vuttaṃ, taṃ vipariṇāmasuññatāya jātijarāmaraṇāni hitvā bhavapariyosānasseva nayassa vacanena ca uppādādīnaṃ uppādādiavacanasamayena ca virujjhati. Lakkhaṇasote patitattā pana sotapatitaṃ katvā likhitanti veditabbaṃ. Yathā ca abhidhamme (dha. sa. 562-565) ahetukavipākamanodhātumanoviññāṇadhātūnaṃ saṅgahavāre labbhamānampi jhānaṅgaṃ pañcaviññāṇasote patitvā gatanti na uddhaṭanti vuttaṃ, evamidhāpi sotapatitatā veditabbā. Atha vā jātijarāmaraṇavantānaṃ saṅkhārānaṃ uppādādayo ‘‘jātijarāmaraṇaṃ aniccato’’tiādīsu (paṭi. ma. 1.73; 2.4) viya tesaṃ viya katvā vuttanti veditabbaṃ.
നേക്ഖമ്മേന കാമച്ഛന്ദോ വിക്ഖമ്ഭിതോ ചേവ സുഞ്ഞോ ചാതി കാമച്ഛന്ദോ നേക്ഖമ്മേന വിക്ഖമ്ഭിതോ ചേവ നേക്ഖമ്മസ്സ തത്ഥ അഭാവതോ തേനേവ വിക്ഖമ്ഭനസങ്ഖാതേന നേക്ഖമ്മേന സുഞ്ഞോ ച. ഏവം സേസേസുപി യോജനാ കാതബ്ബാ. തദങ്ഗപ്പഹാനസമുച്ഛേദപ്പഹാനേസുപി ചേത്ഥ തദങ്ഗവസേന ച സമുച്ഛേദവസേന ച പഹീനം ദൂരീകതമേവ ഹോതീതി ഇമിനാ ദൂരീകരണട്ഠേന വിക്ഖമ്ഭനം വുത്തം.
Nekkhammenakāmacchando vikkhambhito ceva suñño cāti kāmacchando nekkhammena vikkhambhito ceva nekkhammassa tattha abhāvato teneva vikkhambhanasaṅkhātena nekkhammena suñño ca. Evaṃ sesesupi yojanā kātabbā. Tadaṅgappahānasamucchedappahānesupi cettha tadaṅgavasena ca samucchedavasena ca pahīnaṃ dūrīkatameva hotīti iminā dūrīkaraṇaṭṭhena vikkhambhanaṃ vuttaṃ.
നേക്ഖമ്മേന കാമച്ഛന്ദോ തദങ്ഗസുഞ്ഞോതി നേക്ഖമ്മേന പഹീനോ കാമച്ഛന്ദോ തേന നേക്ഖമ്മസങ്ഖാതേന അങ്ഗേന സുഞ്ഞോ. അഥ വാ യോ കോചി കാമച്ഛന്ദോ നേക്ഖമ്മസ്സ തത്ഥ അഭാവതോ നേക്ഖമ്മേന തേന അങ്ഗേന സുഞ്ഞോ. ഏവം സേസേസുപി യോജനാ കാതബ്ബാ. തസ്സ തസ്സ അങ്ഗസ്സ തത്ഥ തത്ഥ അഭാവമത്തേനേവ ചേത്ഥ ഉപചാരപ്പനാഝാനവസേന ച വിപസ്സനാവസേന ച തദങ്ഗസുഞ്ഞതാ നിദ്ദിട്ഠാ. പഹാനദീപകസ്സ വചനസ്സ അഭാവേന പന വിവട്ടനാനുപസ്സനംയേവ പരിയോസാനം കത്വാ വിപസ്സനാ നിദ്ദിട്ഠാ, ചത്താരോ മഗ്ഗാ ന നിദ്ദിട്ഠാ. നേക്ഖമ്മേന കാമച്ഛന്ദോ സമുച്ഛിന്നോ ചേവ സുഞ്ഞോ ചാതിആദീസു വിക്ഖമ്ഭനേ വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനവസേന പഹീനാനിപി ചേത്ഥ സമുദാചാരാഭാവതോ സമുച്ഛിന്നാനി നാമ ഹോന്തീതി ഇമിനാ പരിയായേന സമുച്ഛേദോ വുത്തോ, തംതംസമുച്ഛേദകിച്ചസാധനവസേന വാ മഗ്ഗസമ്പയുത്തനേക്ഖമ്മാദിവസേന വുത്തന്തിപി വേദിതബ്ബം. പടിപ്പസ്സദ്ധിനിസ്സരണസുഞ്ഞേസു ച ഇധ വുത്തനയേനേവ അത്ഥോ വേദിതബ്ബോ. തദങ്ഗവിക്ഖമ്ഭനസമുച്ഛേദപഹാനേസു പനേത്ഥ പടിപ്പസ്സദ്ധിമത്തത്തം നിസ്സടമത്തത്തഞ്ച ഗഹേത്വാ വുത്തം. പഞ്ചസുപി ഏതേസു സുഞ്ഞേസു നേക്ഖമ്മാദീനിയേവ വിക്ഖമ്ഭനതദങ്ഗസമുച്ഛേദപടിപ്പസ്സദ്ധിനിസ്സരണനാമേന വുത്താനി. അജ്ഝത്തന്തി അജ്ഝത്തഭൂതം. ബഹിദ്ധാതി ബഹിദ്ധാഭൂതം. ദുഭതോസുഞ്ഞന്തി ഉഭയസുഞ്ഞം. പച്ചത്താദീസുപി ഹി തോ-ഇതിവചനം ഹോതിയേവ.
Nekkhammenakāmacchando tadaṅgasuññoti nekkhammena pahīno kāmacchando tena nekkhammasaṅkhātena aṅgena suñño. Atha vā yo koci kāmacchando nekkhammassa tattha abhāvato nekkhammena tena aṅgena suñño. Evaṃ sesesupi yojanā kātabbā. Tassa tassa aṅgassa tattha tattha abhāvamatteneva cettha upacārappanājhānavasena ca vipassanāvasena ca tadaṅgasuññatā niddiṭṭhā. Pahānadīpakassa vacanassa abhāvena pana vivaṭṭanānupassanaṃyeva pariyosānaṃ katvā vipassanā niddiṭṭhā, cattāro maggā na niddiṭṭhā. Nekkhammena kāmacchando samucchinno ceva suñño cātiādīsu vikkhambhane vuttanayeneva attho veditabbo. Tadaṅgavikkhambhanavasena pahīnānipi cettha samudācārābhāvato samucchinnāni nāma hontīti iminā pariyāyena samucchedo vutto, taṃtaṃsamucchedakiccasādhanavasena vā maggasampayuttanekkhammādivasena vuttantipi veditabbaṃ. Paṭippassaddhinissaraṇasuññesu ca idha vuttanayeneva attho veditabbo. Tadaṅgavikkhambhanasamucchedapahānesu panettha paṭippassaddhimattattaṃ nissaṭamattattañca gahetvā vuttaṃ. Pañcasupi etesu suññesu nekkhammādīniyeva vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇanāmena vuttāni. Ajjhattanti ajjhattabhūtaṃ. Bahiddhāti bahiddhābhūtaṃ. Dubhatosuññanti ubhayasuññaṃ. Paccattādīsupi hi to-itivacanaṃ hotiyeva.
ഛ അജ്ഝത്തികായതനാദീനി ഛഅജ്ഝത്തികായതനാദീനം ഭാവേന സഭാഗാനി. പരേഹി വിസഭാഗാനി. വിഞ്ഞാണകായാതിആദീസു ചേത്ഥ കായവചനേന വിഞ്ഞാണാദീനിയേവ വുത്താനി. നേക്ഖമ്മേസനാദീസു നേക്ഖമ്മാദീനിയേവ തദത്ഥികേഹി വിഞ്ഞൂഹി ഏസീയന്തീതി ഏസനാ. അഥ വാ പുബ്ബഭാഗേ നേക്ഖമ്മാദീനം ഏസനാപി കാമച്ഛന്ദാദീഹി സുഞ്ഞാ, കിം പന നേക്ഖമ്മാദീനീതിപി വുത്തം ഹോതി? പരിഗ്ഗഹാദീസു നേക്ഖമ്മാദീനിയേവ പുബ്ബഭാഗേ ഏസിതാനി അപരഭാഗേ പരിഗ്ഗയ്ഹന്തീതി പരിഗ്ഗഹോതി, പരിഗ്ഗഹിതാനി പത്തിവസേന പടിലബ്ഭന്തീതി പടിലാഭോതി, പടിലദ്ധാനി ഞാണവസേന പടിവിജ്ഝീയന്തീതി പടിവേധോതി ച വുത്താനി. ഏകത്തസുഞ്ഞഞ്ച നാനത്തസുഞ്ഞഞ്ച സകിംയേവ പുച്ഛിത്വാ ഏകത്തസുഞ്ഞം വിസ്സജ്ജേത്വാ നാനത്തസുഞ്ഞം അവിസ്സജ്ജേത്വാവ സകിം നിഗമനം കതം. കസ്മാ ന വിസ്സജ്ജിതന്തി ചേ? വുത്തപരിയായേനേവേത്ഥ യോജനാ ഞായതീതി ന വിസ്സജ്ജിതന്തി വേദിതബ്ബം. അയം പനേത്ഥ യോജനാ – നേക്ഖമ്മം ഏകത്തം, കാമച്ഛന്ദോ നാനത്തം, കാമച്ഛന്ദോ നാനത്തം, നേക്ഖമ്മേകത്തേന സുഞ്ഞന്തി. ഏവം സേസേസുപി യോജനാ വേദിതബ്ബാ.
Cha ajjhattikāyatanādīni chaajjhattikāyatanādīnaṃ bhāvena sabhāgāni. Parehi visabhāgāni. Viññāṇakāyātiādīsu cettha kāyavacanena viññāṇādīniyeva vuttāni. Nekkhammesanādīsu nekkhammādīniyeva tadatthikehi viññūhi esīyantīti esanā. Atha vā pubbabhāge nekkhammādīnaṃ esanāpi kāmacchandādīhi suññā, kiṃ pana nekkhammādīnītipi vuttaṃ hoti? Pariggahādīsu nekkhammādīniyeva pubbabhāge esitāni aparabhāge pariggayhantīti pariggahoti, pariggahitāni pattivasena paṭilabbhantīti paṭilābhoti, paṭiladdhāni ñāṇavasena paṭivijjhīyantīti paṭivedhoti ca vuttāni. Ekattasuññañca nānattasuññañca sakiṃyeva pucchitvā ekattasuññaṃ vissajjetvā nānattasuññaṃ avissajjetvāva sakiṃ nigamanaṃ kataṃ. Kasmā na vissajjitanti ce? Vuttapariyāyenevettha yojanā ñāyatīti na vissajjitanti veditabbaṃ. Ayaṃ panettha yojanā – nekkhammaṃ ekattaṃ, kāmacchando nānattaṃ, kāmacchando nānattaṃ, nekkhammekattena suññanti. Evaṃ sesesupi yojanā veditabbā.
ഖന്തിആദീസു നേക്ഖമ്മാദീനിയേവ ഖമനതോ രുച്ചനതോ ഖന്തീതി, രോചിതാനിയേവ പവിസിത്വാ തിട്ഠനതോ അധിട്ഠാനന്തി, പവിസിത്വാ ഠിതാനം യഥാരുചിമേവ സേവനതോ പരിയോഗാഹനന്തി ച വുത്താനി. ഇധ സമ്പജാനോതിആദികോ പരമത്ഥസുഞ്ഞനിദ്ദേസോ പരിനിബ്ബാനഞാണനിദ്ദേസേ വണ്ണിതോയേവ.
Khantiādīsu nekkhammādīniyeva khamanato ruccanato khantīti, rocitāniyeva pavisitvā tiṭṭhanato adhiṭṭhānanti, pavisitvā ṭhitānaṃ yathārucimeva sevanato pariyogāhananti ca vuttāni. Idhasampajānotiādiko paramatthasuññaniddeso parinibbānañāṇaniddese vaṇṇitoyeva.
ഇമേസു ച സബ്ബേസു സുഞ്ഞേസു സങ്ഖാരസുഞ്ഞം വിപരിണാമസുഞ്ഞം ലക്ഖണസുഞ്ഞഞ്ച യഥാവുത്താനം ധമ്മാനം അഞ്ഞമഞ്ഞഅസമ്മിസ്സതാദസ്സനത്ഥം. യത്ഥ പന അകുസലപക്ഖികാനം കുസലപക്ഖികേന സുഞ്ഞതാ വുത്താ, തേന അകുസലേ ആദീനവദസ്സനത്ഥം. യത്ഥ പന കുസലപക്ഖികാനം അകുസലപക്ഖികേന സുഞ്ഞതാ വുത്താ, തേന കുസലേ ആനിസംസദസ്സനത്ഥം. യത്ഥ അത്തത്തനിയാദീഹി സുഞ്ഞതാ വുത്താ, തം സബ്ബസങ്ഖാരേസു നിബ്ബിദാജനനത്ഥം. അഗ്ഗസുഞ്ഞം പരമത്ഥസുഞ്ഞഞ്ച നിബ്ബാനേ ഉസ്സാഹജനനത്ഥം വുത്തന്തി വേദിതബ്ബം.
Imesu ca sabbesu suññesu saṅkhārasuññaṃ vipariṇāmasuññaṃ lakkhaṇasuññañca yathāvuttānaṃ dhammānaṃ aññamaññaasammissatādassanatthaṃ. Yattha pana akusalapakkhikānaṃ kusalapakkhikena suññatā vuttā, tena akusale ādīnavadassanatthaṃ. Yattha pana kusalapakkhikānaṃ akusalapakkhikena suññatā vuttā, tena kusale ānisaṃsadassanatthaṃ. Yattha attattaniyādīhi suññatā vuttā, taṃ sabbasaṅkhāresu nibbidājananatthaṃ. Aggasuññaṃ paramatthasuññañca nibbāne ussāhajananatthaṃ vuttanti veditabbaṃ.
തേസു അഗ്ഗസുഞ്ഞഞ്ച പരമത്ഥസുഞ്ഞഞ്ചാതി ദ്വേ സുഞ്ഞാനി അത്ഥതോ ഏകമേവ നിബ്ബാനം അഗ്ഗപരമത്ഥവസേന സഉപാദിസേസഅനുപാദിസേസവസേന ച ദ്വിധാ കത്വാ വുത്തം. താനി ദ്വേ അത്തത്തനിയസുഞ്ഞതോ സങ്ഖാരസുഞ്ഞതോ ച സഭാഗാനി. ‘‘സുഞ്ഞസുഞ്ഞം അജ്ഝത്തസുഞ്ഞം ബഹിദ്ധാസുഞ്ഞം ദുഭതോസുഞ്ഞം സഭാഗസുഞ്ഞം വിസഭാഗസുഞ്ഞ’’ന്തി ഇമാനി ഛ സുഞ്ഞാനി സുഞ്ഞസുഞ്ഞമേവ ഹോതി. അജ്ഝത്താദിഭേദതോ പന ഛധാ വുത്താനി. താനി ഛ ച അത്തത്തനിയാദിസുഞ്ഞതോ സഭാഗാനി. സങ്ഖാരവിപരിണാമലക്ഖണസുഞ്ഞാനി, വിക്ഖമ്ഭനതദങ്ഗസമുച്ഛേദപടിപ്പസ്സദ്ധിനിസ്സരണസുഞ്ഞാനി, ഏസനാപരിഗ്ഗഹപടിലാഭപടിവേധസുഞ്ഞാനി, ഏകത്തനാനത്തസുഞ്ഞാനി, ഖന്തിഅധിട്ഠാനപരിയോഗാഹനസുഞ്ഞാനി ചാതി സത്തരസ സുഞ്ഞാനി അത്തനി അവിജ്ജമാനേഹി തേഹി തേഹി ധമ്മേഹി സുഞ്ഞത്താ അവിജ്ജമാനാനം വസേന വിസും വിസും വുത്താനി. സങ്ഖാരവിപരിണാമലക്ഖണസുഞ്ഞാനി പന ഇതരേന ഇതരേന അസമ്മിസ്സവസേന സഭാഗാനി, വിക്ഖമ്ഭനാദീനി പഞ്ച കുസലപക്ഖേന സുഞ്ഞത്താ സഭാഗാനി, ഏസനാദീനി ചത്താരി, ഖന്തിആദീനി ച തീണി അകുസലപക്ഖേന സുഞ്ഞത്താ സഭാഗാനി, ഏകത്തനാനത്തസുഞ്ഞാനി അഞ്ഞമഞ്ഞപടിപക്ഖവസേന സഭാഗാനി.
Tesu aggasuññañca paramatthasuññañcāti dve suññāni atthato ekameva nibbānaṃ aggaparamatthavasena saupādisesaanupādisesavasena ca dvidhā katvā vuttaṃ. Tāni dve attattaniyasuññato saṅkhārasuññato ca sabhāgāni. ‘‘Suññasuññaṃ ajjhattasuññaṃ bahiddhāsuññaṃ dubhatosuññaṃ sabhāgasuññaṃ visabhāgasuñña’’nti imāni cha suññāni suññasuññameva hoti. Ajjhattādibhedato pana chadhā vuttāni. Tāni cha ca attattaniyādisuññato sabhāgāni. Saṅkhāravipariṇāmalakkhaṇasuññāni, vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇasuññāni, esanāpariggahapaṭilābhapaṭivedhasuññāni, ekattanānattasuññāni, khantiadhiṭṭhānapariyogāhanasuññāni cāti sattarasa suññāni attani avijjamānehi tehi tehi dhammehi suññattā avijjamānānaṃ vasena visuṃ visuṃ vuttāni. Saṅkhāravipariṇāmalakkhaṇasuññāni pana itarena itarena asammissavasena sabhāgāni, vikkhambhanādīni pañca kusalapakkhena suññattā sabhāgāni, esanādīni cattāri, khantiādīni ca tīṇi akusalapakkhena suññattā sabhāgāni, ekattanānattasuññāni aññamaññapaṭipakkhavasena sabhāgāni.
സബ്ബേ ധമ്മാ സമാസേന, തിധാ ദ്വേധാ തഥേകധാ;
Sabbe dhammā samāsena, tidhā dvedhā tathekadhā;
സുഞ്ഞാതി സുഞ്ഞത്ഥവിദൂ, വണ്ണയന്തീധ സാസനേ.
Suññāti suññatthavidū, vaṇṇayantīdha sāsane.
കഥം? സബ്ബേ താവ ലോകിയാ ധമ്മാ ധുവസുഭസുഖഅത്തവിരഹിതത്താ ധുവസുഭസുഖഅത്തസുഞ്ഞാ. മഗ്ഗഫലധമ്മാ ധുവസുഖത്തവിരഹിതത്താ ധുവസുഖത്തസുഞ്ഞാ. അനിച്ചത്തായേവ സുഖേന സുഞ്ഞാ. അനാസവത്താ ന സുഭേന സുഞ്ഞാ. നിബ്ബാനധമ്മോ അത്തസ്സേവ അഭാവതോ അത്തസുഞ്ഞോ. ലോകിയലോകുത്തരാ പന സബ്ബേപി സങ്ഖതാ ധമ്മാ സത്തസ്സ കസ്സചി അഭാവതോ സത്തസുഞ്ഞാ. അസങ്ഖതോ നിബ്ബാനധമ്മോ തേസം സങ്ഖാരാനമ്പി അഭാവതോ സങ്ഖാരസുഞ്ഞോ. സങ്ഖതാസങ്ഖതാ പന സബ്ബേപി ധമ്മാ അത്തസങ്ഖാതസ്സ പുഗ്ഗലസ്സ അഭാവതോ അത്തസുഞ്ഞാതി.
Kathaṃ? Sabbe tāva lokiyā dhammā dhuvasubhasukhaattavirahitattā dhuvasubhasukhaattasuññā. Maggaphaladhammā dhuvasukhattavirahitattā dhuvasukhattasuññā. Aniccattāyeva sukhena suññā. Anāsavattā na subhena suññā. Nibbānadhammo attasseva abhāvato attasuñño. Lokiyalokuttarā pana sabbepi saṅkhatā dhammā sattassa kassaci abhāvato sattasuññā. Asaṅkhato nibbānadhammo tesaṃ saṅkhārānampi abhāvato saṅkhārasuñño. Saṅkhatāsaṅkhatā pana sabbepi dhammā attasaṅkhātassa puggalassa abhāvato attasuññāti.
സദ്ധമ്മപ്പകാസിനിയാ പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗഅട്ഠകഥായ
Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmaggaaṭṭhakathāya
സുഞ്ഞകഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Suññakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
യുഗനദ്ധവഗ്ഗവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Yuganaddhavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
നിട്ഠിതാ ച മജ്ഝിമവഗ്ഗസ്സ അപുബ്ബത്ഥാനുവണ്ണനാ.
Niṭṭhitā ca majjhimavaggassa apubbatthānuvaṇṇanā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൧൦. സുഞ്ഞകഥാ • 10. Suññakathā