Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౨౯౨] ౨. సుపత్తజాతకవణ్ణనా
[292] 2. Supattajātakavaṇṇanā
బారాణస్యం , మహారాజాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో బిమ్బాదేవియా సారిపుత్తత్థేరేన దిన్నం రోహితమచ్ఛరసం నవసప్పిమిస్సకం సాలిభత్తం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు హేట్ఠా కథితఅబ్భన్తరజాతకే (జా॰ ౧.౩.౯౧-౯౩) వత్థుసదిసమేవ. తదాపి హి థేరియా ఉదరవాతో కుప్పి, రాహులభద్దో థేరస్స ఆచిక్ఖి. థేరో తం ఆసనసాలాయం నిసీదాపేత్వా కోసలరఞ్ఞో నివేసనం గన్త్వా రోహితమచ్ఛరసం నవసప్పిమిస్సకం సాలిభత్తం ఆహరిత్వా తస్స అదాసి. సో ఆహరిత్వా మాతు థేరియా అదాసి, తస్సా భుత్తమత్తాయ ఉదరవాతో పటిప్పస్సమ్భి. రాజా పురిసే పేసేత్వా పరిగ్గణ్హాపేత్వా తతో పట్ఠాయ థేరియా తథారూపం భత్తం అదాసి. అథేకదివసం భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం – ‘‘ఆవుసో ధమ్మసేనాపతి, థేరిం ఏవరూపేన నామ భోజనేన సన్తప్పేసీ’’తి. సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ సారిపుత్తో రాహులమాతాయ పత్థితం దేతి, పుబ్బేపి అదాసియేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Bārāṇasyaṃ, mahārājāti idaṃ satthā jetavane viharanto bimbādeviyā sāriputtattherena dinnaṃ rohitamaccharasaṃ navasappimissakaṃ sālibhattaṃ ārabbha kathesi. Vatthu heṭṭhā kathitaabbhantarajātake (jā. 1.3.91-93) vatthusadisameva. Tadāpi hi theriyā udaravāto kuppi, rāhulabhaddo therassa ācikkhi. Thero taṃ āsanasālāyaṃ nisīdāpetvā kosalarañño nivesanaṃ gantvā rohitamaccharasaṃ navasappimissakaṃ sālibhattaṃ āharitvā tassa adāsi. So āharitvā mātu theriyā adāsi, tassā bhuttamattāya udaravāto paṭippassambhi. Rājā purise pesetvā pariggaṇhāpetvā tato paṭṭhāya theriyā tathārūpaṃ bhattaṃ adāsi. Athekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ – ‘‘āvuso dhammasenāpati, theriṃ evarūpena nāma bhojanena santappesī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva sāriputto rāhulamātāya patthitaṃ deti, pubbepi adāsiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో కాకయోనియం నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో అసీతియా కాకసహస్సానం జేట్ఠకో సుపత్తో నామ కాకరాజా అహోసి, అగ్గమహేసీ పనస్స సుఫస్సా నామ కాకీ అహోసి, సేనాపతి సుముఖో నామ. సో అసీతియా కాకసహస్సేహి పరివుతో బారాణసిం ఉపనిస్సాయ వసి. సో ఏకదివసం సుఫస్సం ఆదాయ గోచరం పరియేసన్తో బారాణసిరఞ్ఞో మహానసమత్థకేన అగమాసి. సూదో రఞ్ఞో నానామచ్ఛమంసవికతిపరివారం భోజనం సమ్పాదేత్వా థోకం భాజనాని వివరిత్వా ఉసుమం పలాపేన్తో అట్ఠాసి. సుఫస్సా మచ్ఛమంసగన్ధం ఘాయిత్వా రాజభోజనం భుఞ్జితుకామా హుత్వా తం దివసం అకథేత్వా దుతియదివసే ‘‘ఏహి, భద్దే, గోచరాయ గమిస్సామా’’తి వుత్తా ‘‘తుమ్హే గచ్ఛథ, మయ్హం ఏకో దోహళో అత్థీ’’తి వత్వా ‘‘కీదిసో దోహళో’’తి వుత్తే ‘‘బారాణసిరఞ్ఞో భోజనం భుఞ్జితుకామామ్హి, న ఖో పన సక్కా మయా తం లద్ధుం, తస్మా జీవితం పరిచ్చజిస్సామి, దేవా’’తి ఆహ. బోధిసత్తో చిన్తయమానో నిసీది. సుముఖో ఆగన్త్వా ‘‘కిం, మహారాజ, అనత్తమనోసీ’’తి పుచ్ఛి, రాజా తమత్థం ఆరోచేసి. సేనాపతి ‘‘మా చిన్తయి, మహారాజా’’తి తే ఉభోపి అస్సాసేత్వా ‘‘అజ్జ తుమ్హే ఇధేవ హోథ, మయం భత్తం ఆహరిస్సామా’’తి వత్వా పక్కామి.
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kākayoniyaṃ nibbattitvā vayappatto asītiyā kākasahassānaṃ jeṭṭhako supatto nāma kākarājā ahosi, aggamahesī panassa suphassā nāma kākī ahosi, senāpati sumukho nāma. So asītiyā kākasahassehi parivuto bārāṇasiṃ upanissāya vasi. So ekadivasaṃ suphassaṃ ādāya gocaraṃ pariyesanto bārāṇasirañño mahānasamatthakena agamāsi. Sūdo rañño nānāmacchamaṃsavikatiparivāraṃ bhojanaṃ sampādetvā thokaṃ bhājanāni vivaritvā usumaṃ palāpento aṭṭhāsi. Suphassā macchamaṃsagandhaṃ ghāyitvā rājabhojanaṃ bhuñjitukāmā hutvā taṃ divasaṃ akathetvā dutiyadivase ‘‘ehi, bhadde, gocarāya gamissāmā’’ti vuttā ‘‘tumhe gacchatha, mayhaṃ eko dohaḷo atthī’’ti vatvā ‘‘kīdiso dohaḷo’’ti vutte ‘‘bārāṇasirañño bhojanaṃ bhuñjitukāmāmhi, na kho pana sakkā mayā taṃ laddhuṃ, tasmā jīvitaṃ pariccajissāmi, devā’’ti āha. Bodhisatto cintayamāno nisīdi. Sumukho āgantvā ‘‘kiṃ, mahārāja, anattamanosī’’ti pucchi, rājā tamatthaṃ ārocesi. Senāpati ‘‘mā cintayi, mahārājā’’ti te ubhopi assāsetvā ‘‘ajja tumhe idheva hotha, mayaṃ bhattaṃ āharissāmā’’ti vatvā pakkāmi.
సో కాకే సన్నిపాతేత్వా తం కారణం కథేత్వా ‘‘ఏథ భత్తం ఆహరిస్సామా’’తి కాకేహి సద్ధిం బారాణసిం పవిసిత్వా మహానసస్స అవిదూరే కాకే వగ్గే వగ్గే కత్వా తస్మిం తస్మిం ఠానే ఆరక్ఖత్థాయ ఠపేత్వా సయం అట్ఠహి కాకయోధేహి సద్ధిం మహానసఛదనే నిసీది రఞ్ఞో భత్తహరణకాలం ఓలోకయమానో. తే చ కాకే ఆహ – ‘‘అహం రఞ్ఞో భత్తే హరియమానే భాజనాని పాతేస్సామి, భాజనేసు పతితేసు మయ్హం జీవితం నత్థి, తుమ్హేసు చత్తారో జనా ముఖపూరం భత్తం, చత్తారో మచ్ఛమంసం గహేత్వా నేత్వా సుపత్తం సపజాపతికం కాకరాజానం భోజేథ, ‘కహం సేనాపతీ’తి వుత్తే ‘పచ్ఛతో ఏహితీ’తి వదేయ్యాథా’’తి. అథ సూదో రఞ్ఞో భోజనవికతిం సమ్పాదేత్వా కాజేన గహేత్వా రాజకులం పాయాసి. తస్స రాజఙ్గణం గతకాలే కాకసేనాపతి కాకానం సఞ్ఞం దత్వా సయం ఉప్పతిత్వా భత్తహారకస్స ఉరే నిసీదిత్వా నఖపఞ్జరేన పహరిత్వా కణయగ్గసదిసేన తుణ్డేన నాసగ్గమస్స అభిహన్త్వా ఉట్ఠాయ ద్వీహి పక్ఖేహి ముఖమస్స పిదహి. రాజా మహాతలే చఙ్కమన్తో మహావాతపానేన ఓలోకేత్వా తం కాకస్స కిరియం దిస్వా భత్తహారకస్స సద్దం దత్వా ‘‘భో భత్తకారక, భాజనాని ఛడ్డేత్వా కాకమేవ గణ్హా’’తి ఆహ. సో భాజనాని ఛడ్డేత్వా కాకం దళ్హం గణ్హి. రాజాపి నం ‘‘ఇతో ఏహీ’’తి ఆహ.
So kāke sannipātetvā taṃ kāraṇaṃ kathetvā ‘‘etha bhattaṃ āharissāmā’’ti kākehi saddhiṃ bārāṇasiṃ pavisitvā mahānasassa avidūre kāke vagge vagge katvā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne ārakkhatthāya ṭhapetvā sayaṃ aṭṭhahi kākayodhehi saddhiṃ mahānasachadane nisīdi rañño bhattaharaṇakālaṃ olokayamāno. Te ca kāke āha – ‘‘ahaṃ rañño bhatte hariyamāne bhājanāni pātessāmi, bhājanesu patitesu mayhaṃ jīvitaṃ natthi, tumhesu cattāro janā mukhapūraṃ bhattaṃ, cattāro macchamaṃsaṃ gahetvā netvā supattaṃ sapajāpatikaṃ kākarājānaṃ bhojetha, ‘kahaṃ senāpatī’ti vutte ‘pacchato ehitī’ti vadeyyāthā’’ti. Atha sūdo rañño bhojanavikatiṃ sampādetvā kājena gahetvā rājakulaṃ pāyāsi. Tassa rājaṅgaṇaṃ gatakāle kākasenāpati kākānaṃ saññaṃ datvā sayaṃ uppatitvā bhattahārakassa ure nisīditvā nakhapañjarena paharitvā kaṇayaggasadisena tuṇḍena nāsaggamassa abhihantvā uṭṭhāya dvīhi pakkhehi mukhamassa pidahi. Rājā mahātale caṅkamanto mahāvātapānena oloketvā taṃ kākassa kiriyaṃ disvā bhattahārakassa saddaṃ datvā ‘‘bho bhattakāraka, bhājanāni chaḍḍetvā kākameva gaṇhā’’ti āha. So bhājanāni chaḍḍetvā kākaṃ daḷhaṃ gaṇhi. Rājāpi naṃ ‘‘ito ehī’’ti āha.
తస్మిం ఖణే కాకా ఆగన్త్వా అత్తనో పహోనకం భుఞ్జిత్వా సేసం వుత్తనియామేనేవ గహేత్వా అగమింసు. తతో సేసా ఆగన్త్వా సేసం భుఞ్జింసు. తేపి అట్ఠ జనా గన్త్వా రాజానం సపజాపతికం భోజేసుం, సుఫస్సాయ దోహళో వూపసమి. భత్తహారకో కాకం రఞ్ఞో ఉపనేసి. అథ నం రాజా పుచ్ఛి – ‘‘భో కాక, త్వం మమఞ్చ న లజ్జి, భత్తహారకస్స చ నాసం ఖణ్డేసి, భత్తభాజనాని చ భిన్ది, అత్తనో చ జీవితం న రక్ఖి, కస్మా ఏవరూపం కమ్మమకాసీ’’తి? కాకో ‘‘మహారాజ, అమ్హాకం రాజా బారాణసిం ఉపనిస్సాయ వసతి, అహమస్స సేనాపతి, తస్స సుఫస్సా నామ భరియా దోహళినీ తుమ్హాకం భోజనం భుఞ్జితుకామా, రాజా తస్సా దోహళం మయ్హం ఆచిక్ఖి. అహం తత్థేవ మమ జీవితం పరిచ్చజిత్వా ఆగతో, ఇదాని మే తస్సా భోజనం పేసితం, మయ్హం మనోరథో మత్థకం పత్తో, ఇమినా కారణేన మయా ఏవరూపం కమ్మం కత’’న్తి దీపేన్తో ఇమా గాథా ఆహ.
Tasmiṃ khaṇe kākā āgantvā attano pahonakaṃ bhuñjitvā sesaṃ vuttaniyāmeneva gahetvā agamiṃsu. Tato sesā āgantvā sesaṃ bhuñjiṃsu. Tepi aṭṭha janā gantvā rājānaṃ sapajāpatikaṃ bhojesuṃ, suphassāya dohaḷo vūpasami. Bhattahārako kākaṃ rañño upanesi. Atha naṃ rājā pucchi – ‘‘bho kāka, tvaṃ mamañca na lajji, bhattahārakassa ca nāsaṃ khaṇḍesi, bhattabhājanāni ca bhindi, attano ca jīvitaṃ na rakkhi, kasmā evarūpaṃ kammamakāsī’’ti? Kāko ‘‘mahārāja, amhākaṃ rājā bārāṇasiṃ upanissāya vasati, ahamassa senāpati, tassa suphassā nāma bhariyā dohaḷinī tumhākaṃ bhojanaṃ bhuñjitukāmā, rājā tassā dohaḷaṃ mayhaṃ ācikkhi. Ahaṃ tattheva mama jīvitaṃ pariccajitvā āgato, idāni me tassā bhojanaṃ pesitaṃ, mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, iminā kāraṇena mayā evarūpaṃ kammaṃ kata’’nti dīpento imā gāthā āha.
౧౨౪.
124.
‘‘బారాణస్యం మహారాజ, కాకరాజా నివాసకో;
‘‘Bārāṇasyaṃ mahārāja, kākarājā nivāsako;
అసీతియా సహస్సేహి, సుపత్తో పరివారితో.
Asītiyā sahassehi, supatto parivārito.
౧౨౫.
125.
‘‘తస్స దోహళినీ భరియా, సుఫస్సా భక్ఖితుమిచ్ఛతి;
‘‘Tassa dohaḷinī bhariyā, suphassā bhakkhitumicchati;
రఞ్ఞో మహానసే పక్కం, పచ్చగ్ఘం రాజభోజనం.
Rañño mahānase pakkaṃ, paccagghaṃ rājabhojanaṃ.
౧౨౬.
126.
‘‘తేసాహం పహితో దూతో, రఞ్ఞో చమ్హి ఇధాగతో;
‘‘Tesāhaṃ pahito dūto, rañño camhi idhāgato;
భత్తు అపచితిం కుమ్మి, నాసాయమకరం వణ’’న్తి.
Bhattu apacitiṃ kummi, nāsāyamakaraṃ vaṇa’’nti.
తత్థ బారాణస్యన్తి బారాణసియం. నివాసకోతి నిబద్ధవసనకో. పక్కన్తి నానప్పకారేన సమ్పాదితం. కేచి ‘‘సిద్ధ’’న్తి సజ్ఝాయన్తి. పచ్చగ్ఘన్తి అబ్భుణ్హం అపారివాసికం, మచ్ఛమంసవికతీసు వా పచ్చేకం మహగ్ఘం ఏత్థాతి పచ్చగ్ఘం. తేసాహం పహితో దూతో, రఞ్ఞో చమ్హి ఇధాగతోతి తేసం ఉభిన్నమ్పి అహం దూతో ఆణత్తికరో రఞ్ఞో చ అమ్హి పహితో, తస్మా ఇధ ఆగతోతి అత్థో. భత్తు అపచితిం కుమ్మీతి స్వాహం ఏవం ఆగతో అత్తనో భత్తు అపచితిం సక్కారసమ్మానం కరోమి. నాసాయమకరం వణన్తి, మహారాజ, ఇమినా కారణేన తుమ్హే చ అత్తనో చ జీవితం అగణేత్వా భత్తభాజనం పాతాపేతుం భత్తహారకస్స నాసాయ ముఖతుణ్డకేన వణం అకాసిం, మయా అత్తనో రఞ్ఞో అపచితి కతా, ఇదాని తుమ్హే యం ఇచ్ఛథ, తం దణ్డం కరోథాతి.
Tattha bārāṇasyanti bārāṇasiyaṃ. Nivāsakoti nibaddhavasanako. Pakkanti nānappakārena sampāditaṃ. Keci ‘‘siddha’’nti sajjhāyanti. Paccagghanti abbhuṇhaṃ apārivāsikaṃ, macchamaṃsavikatīsu vā paccekaṃ mahagghaṃ etthāti paccagghaṃ. Tesāhaṃ pahito dūto, rañño camhi idhāgatoti tesaṃ ubhinnampi ahaṃ dūto āṇattikaro rañño ca amhi pahito, tasmā idha āgatoti attho. Bhattu apacitiṃ kummīti svāhaṃ evaṃ āgato attano bhattu apacitiṃ sakkārasammānaṃ karomi. Nāsāyamakaraṃ vaṇanti, mahārāja, iminā kāraṇena tumhe ca attano ca jīvitaṃ agaṇetvā bhattabhājanaṃ pātāpetuṃ bhattahārakassa nāsāya mukhatuṇḍakena vaṇaṃ akāsiṃ, mayā attano rañño apaciti katā, idāni tumhe yaṃ icchatha, taṃ daṇḍaṃ karothāti.
రాజా తస్స వచనం సుత్వా ‘‘మయం తావ మనుస్సభూతానం మహన్తం యసం దత్వా అమ్హాకం సుహజ్జే కాతుం న సక్కోమ, గామాదీని దదమానాపి అమ్హాకం జీవితదాయకం న లభామ, అయం కాకో సమానో అత్తనో రఞ్ఞో జీవితం పరిచ్చజతి, అతివియ సప్పురిసో మధురస్సరో ధమ్మకథికో’’తి గుణేసు పసీదిత్వా తం సేతచ్ఛత్తేన పూజేసి. సో అత్తనా లద్ధేన సేతచ్ఛత్తేన రాజానమేవ పూజేత్వా బోధిసత్తస్స గుణే కథేసి. రాజా నం పక్కోసాపేత్వా ధమ్మం సుత్వా ఉభిన్నమ్పి తేసం అత్తనో భోజననియామేన భత్తం పట్ఠపేసి, సేసకాకానం దేవసికం ఏకం తణ్డులమ్బణం పచాపేసి, సయఞ్చ బోధిసత్తస్స ఓవాదే ఠత్వా సబ్బసత్తానం అభయం దత్వా పఞ్చ సీలాని రక్ఖి. సుపత్తకాకోవాదో పన సత్త వస్ససతాని పవత్తి.
Rājā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘mayaṃ tāva manussabhūtānaṃ mahantaṃ yasaṃ datvā amhākaṃ suhajje kātuṃ na sakkoma, gāmādīni dadamānāpi amhākaṃ jīvitadāyakaṃ na labhāma, ayaṃ kāko samāno attano rañño jīvitaṃ pariccajati, ativiya sappuriso madhurassaro dhammakathiko’’ti guṇesu pasīditvā taṃ setacchattena pūjesi. So attanā laddhena setacchattena rājānameva pūjetvā bodhisattassa guṇe kathesi. Rājā naṃ pakkosāpetvā dhammaṃ sutvā ubhinnampi tesaṃ attano bhojananiyāmena bhattaṃ paṭṭhapesi, sesakākānaṃ devasikaṃ ekaṃ taṇḍulambaṇaṃ pacāpesi, sayañca bodhisattassa ovāde ṭhatvā sabbasattānaṃ abhayaṃ datvā pañca sīlāni rakkhi. Supattakākovādo pana satta vassasatāni pavatti.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి – ‘‘తదా రాజా ఆనన్దో అహోసి, సుముఖో సేనాపతి సారిపుత్తో, సుఫస్సా రాహులమాతా, సుపత్తో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā rājā ānando ahosi, sumukho senāpati sāriputto, suphassā rāhulamātā, supatto pana ahameva ahosi’’nti.
సుపత్తజాతకవణ్ణనా దుతియా.
Supattajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౨౯౨. సుపత్తజాతకం • 292. Supattajātakaṃ