Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఉదాన-అట్ఠకథా • Udāna-aṭṭhakathā |
౩. సుప్పబుద్ధకుట్ఠిసుత్తవణ్ణనా
3. Suppabuddhakuṭṭhisuttavaṇṇanā
౪౩. తతియే రాజగహే సుప్పబుద్ధో నామ కుట్ఠీ అహోసీతి సుప్పబుద్ధనామకో ఏకో పురిసో రాజగహే అహోసి. సో చ కుట్ఠీ కుట్ఠరోగేన బాళ్హవిదూసితగత్తో. మనుస్సదలిద్దోతి యత్తకా రాజగహే మనుస్సా తేసు సబ్బదుగ్గతో. సో హి సఙ్కారకూటవతిఆదీసు మనుస్సేహి ఛడ్డితపిలోతికఖణ్డాని సిబ్బిత్వా పరిదహతి, కపాలం గహేత్వా ఘరా ఘరం గన్త్వా లద్ధఆచామఉచ్ఛిట్ఠభత్తాని నిస్సాయ జీవతి, తమ్పి పుబ్బే కతకమ్మపచ్చయా న యావదత్థం లభతి. తేన వుత్తం ‘‘మనుస్సదలిద్దో’’తి. మనుస్సకపణోతి మనుస్సేసు పరమకపణతం పత్తో. మనుస్సవరాకోతి మనుస్సానం హీళితపరిభూతతాయ అతివియ దీనో. మహతియా పరిసాయాతి మహతియా భిక్ఖుపరిసాయ చేవ ఉపాసకపరిసాయ చ.
43. Tatiye rājagahe suppabuddho nāma kuṭṭhī ahosīti suppabuddhanāmako eko puriso rājagahe ahosi. So ca kuṭṭhī kuṭṭharogena bāḷhavidūsitagatto. Manussadaliddoti yattakā rājagahe manussā tesu sabbaduggato. So hi saṅkārakūṭavatiādīsu manussehi chaḍḍitapilotikakhaṇḍāni sibbitvā paridahati, kapālaṃ gahetvā gharā gharaṃ gantvā laddhaācāmaucchiṭṭhabhattāni nissāya jīvati, tampi pubbe katakammapaccayā na yāvadatthaṃ labhati. Tena vuttaṃ ‘‘manussadaliddo’’ti. Manussakapaṇoti manussesu paramakapaṇataṃ patto. Manussavarākoti manussānaṃ hīḷitaparibhūtatāya ativiya dīno. Mahatiyā parisāyāti mahatiyā bhikkhuparisāya ceva upāsakaparisāya ca.
ఏకదివసం కిర భగవా మహాభిక్ఖుసఙ్ఘపరివారో రాజగహం పిణ్డాయ పవిసిత్వా భిక్ఖూనం సులభపిణ్డపాతం కత్వా పచ్ఛాభత్తం పిణ్డపాతప్పటిక్కన్తో కతిపయభిక్ఖుపరివారో నిక్ఖన్తో యేహి దానం దిన్నం, తేసం ఉపాసకానం అవసేసభిక్ఖూనఞ్చ ఆగమనం ఆగమయమానో అన్తోనగరేయేవ అఞ్ఞతరస్మిం రమణీయే పదేసే అట్ఠాసి. తావదేవ భిక్ఖూ తతో తతో ఆగన్త్వా భగవన్తం పరివారేసుం, ఉపాసకాపి ‘‘అనుమోదనం సుత్వా వన్దిత్వా నివత్తిస్సామా’’తి భగవన్తం ఉపసఙ్కమింసు, మహాసన్నిపాతో అహోసి. భగవా నిసీదనాకారం దస్సేసి. తావదేవ బుద్ధారహం ఆసనం పఞ్ఞాపేసుం. అథ భగవా అసీతిఅనుబ్యఞ్జనప్పటిమణ్డితేహి ద్వత్తింసమహాపురిసలక్ఖణేహి విరోచమానాయ బ్యామప్పభాపరిక్ఖేపసముజ్జలాయ నీలపీతలోహితోదాతమఞ్జేట్ఠపభస్సరానం వసేన ఛబ్బణ్ణబుద్ధరంసియో విస్సజ్జేన్తియా అనుపమాయ రూపకాయసిరియా సకలమేవ తం పదేసం ఓభాసేన్తో తారాగణపరివుతో వియ పుణ్ణచన్దో భిక్ఖుగణపరివుతో పఞ్ఞత్తవరబుద్ధాసనే నిసీదిత్వా మనోసిలాతలే కేసరసీహో వియ సీహనాదం నదన్తో కరవీకరుతమఞ్జునా బ్రహ్మస్సరేన ధమ్మం దేసేతి.
Ekadivasaṃ kira bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivāro rājagahaṃ piṇḍāya pavisitvā bhikkhūnaṃ sulabhapiṇḍapātaṃ katvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto katipayabhikkhuparivāro nikkhanto yehi dānaṃ dinnaṃ, tesaṃ upāsakānaṃ avasesabhikkhūnañca āgamanaṃ āgamayamāno antonagareyeva aññatarasmiṃ ramaṇīye padese aṭṭhāsi. Tāvadeva bhikkhū tato tato āgantvā bhagavantaṃ parivāresuṃ, upāsakāpi ‘‘anumodanaṃ sutvā vanditvā nivattissāmā’’ti bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, mahāsannipāto ahosi. Bhagavā nisīdanākāraṃ dassesi. Tāvadeva buddhārahaṃ āsanaṃ paññāpesuṃ. Atha bhagavā asītianubyañjanappaṭimaṇḍitehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi virocamānāya byāmappabhāparikkhepasamujjalāya nīlapītalohitodātamañjeṭṭhapabhassarānaṃ vasena chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjentiyā anupamāya rūpakāyasiriyā sakalameva taṃ padesaṃ obhāsento tārāgaṇaparivuto viya puṇṇacando bhikkhugaṇaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīditvā manosilātale kesarasīho viya sīhanādaṃ nadanto karavīkarutamañjunā brahmassarena dhammaṃ deseti.
భిక్ఖూపి ఖో అప్పిచ్ఛా సన్తుట్ఠా పవివిత్తా అసంసట్ఠా ఆరద్ధవీరియా పహితత్తా చోదకా పాపగరహినో వత్తారో వచనక్ఖమా సీలసమ్పన్నా సమాధిసమ్పన్నా పఞ్ఞాసమ్పన్నా విముత్తిసమ్పన్నా విముత్తిఞాణదస్సనసమ్పన్నా మేఘవణ్ణం పంసుకూలచీవరం పారుపిత్వా సువమ్మితా వియ గన్ధహత్థినో భగవన్తం పరివారేత్వా ఓహితసోతా ధమ్మం సుణన్తి. ఉపాసకాపి సుద్ధవత్థనివత్థా సుద్ధుత్తరాసఙ్గా పుబ్బణ్హసమయం మహాదానాని పవత్తేత్వా గన్ధమాలాదీహి భగవన్తం పూజేత్వా వన్దిత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘస్స నిపచ్చకారం దస్సేత్వా భగవన్తం భిక్ఖుసఙ్ఘఞ్చ పరివారేత్వా సంయతహత్థపాదా ఓహితసోతా సక్కచ్చం ధమ్మం సుణన్తి. తేన వుత్తం – ‘‘తేన ఖో పన సమయేన భగవా మహతియా పరిసాయ పరివుతో ధమ్మం దేసేన్తో నిసిన్నో హోతీ’’తి.
Bhikkhūpi kho appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā pahitattā codakā pāpagarahino vattāro vacanakkhamā sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannā meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā suvammitā viya gandhahatthino bhagavantaṃ parivāretvā ohitasotā dhammaṃ suṇanti. Upāsakāpi suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā pubbaṇhasamayaṃ mahādānāni pavattetvā gandhamālādīhi bhagavantaṃ pūjetvā vanditvā bhikkhusaṅghassa nipaccakāraṃ dassetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca parivāretvā saṃyatahatthapādā ohitasotā sakkaccaṃ dhammaṃ suṇanti. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena bhagavā mahatiyā parisāya parivuto dhammaṃ desento nisinno hotī’’ti.
సుప్పబుద్ధో పన జిఘచ్ఛాదుబ్బల్యపరేతో ఘాసపరియేసనం చరమానో అన్తరవీథిం ఓతిణ్ణో దూరతోవ తం మహాజనసన్నిపాతం దిస్వా, ‘‘కిం ను ఖో అయం మహాజనకాయో సన్నిపతితో, అద్ధా ఏత్థ భోజనం దీయతి మఞ్ఞే, అప్పేవ నామేత్థ గతేన కిఞ్చి ఖాదనీయం వా భోజనీయం వా లద్ధుం సక్కా’’తి సఞ్జాతాభిలాసో తత్థ గన్త్వా అద్దస భగవన్తం పాసాదికం దస్సనీయం పసాదనీయం ఉత్తమదమథసమథమనుప్పత్తం దన్తం గుత్తం సన్తిన్ద్రియం సుసమాహితం తాయ పరిసాయ పరివుతం ధమ్మం దేసేన్తం, దిస్వాన పురిమజాతిసమ్భతాయ పరిపక్కాయ ఉపనిస్సయసమ్పత్తియా చోదియమానో ‘‘యంనూనాహమ్పి ధమ్మం సుణేయ్య’’న్తి పరిసపరియన్తే నిసీది. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘అద్దసా ఖో సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ…పే॰… తత్థేవ ఏకమన్తం నిసీది ‘అహమ్పి ధమ్మం సోస్సామీ’’’తి.
Suppabuddho pana jighacchādubbalyapareto ghāsapariyesanaṃ caramāno antaravīthiṃ otiṇṇo dūratova taṃ mahājanasannipātaṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ mahājanakāyo sannipatito, addhā ettha bhojanaṃ dīyati maññe, appeva nāmettha gatena kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā laddhuṃ sakkā’’ti sañjātābhilāso tattha gantvā addasa bhagavantaṃ pāsādikaṃ dassanīyaṃ pasādanīyaṃ uttamadamathasamathamanuppattaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ susamāhitaṃ tāya parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvāna purimajātisambhatāya paripakkāya upanissayasampattiyā codiyamāno ‘‘yaṃnūnāhampi dhammaṃ suṇeyya’’nti parisapariyante nisīdi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘addasā kho suppabuddho kuṭṭhī…pe… tattheva ekamantaṃ nisīdi‘ahampi dhammaṃ sossāmī’’’ti.
సబ్బావన్తన్తి సబ్బావతిం హీనాదిసబ్బపుగ్గలవతం, తత్థ కిఞ్చిపి అనవసేసేత్వాతి అత్థో. ‘‘సబ్బవన్త’’న్తిపి పఠన్తి. చేతసాతి బుద్ధచక్ఖుసమ్పయుత్తచిత్తేన. చిత్తసీసేన హి ఞాణం నిద్దిట్ఠం, తస్మా ఆసయానుసయఞాణేన ఇన్ద్రియపరోపరియత్తఞాణేన చాతి అత్థో. చేతో పరిచ్చ మనసాకాసీతి తస్సా పరిసాయ చిత్తం పచ్చేకం పరిచ్ఛిన్దిత్వా మనసి అకాసి తే వోలోకేసి. భబ్బో ధమ్మం విఞ్ఞాతున్తి మగ్గఫలధమ్మం అధిగన్తుం సమత్థో, ఉపనిస్సయసమ్పన్నోతి అత్థో. ఏతదహోసీతి అయం సుప్పబుద్ధో కిఞ్చాపి తగరసిఖిమ్హి పచ్చేకబుద్ధే అపరజ్ఝిత్వా ఈదిసో జాతో, మగ్గఫలూపనిస్సయో పనస్స పంసుపటిచ్ఛన్నసువణ్ణనిక్ఖం వియ అన్తోహదయేయేవ విజ్జోతతి, తస్మా సువిఞ్ఞాపియోతి ఇదం అహోసి. తేనాహ – ‘‘అయం ఖో ఇధ భబ్బో ధమ్మం విఞ్ఞాతు’’న్తి.
Sabbāvantanti sabbāvatiṃ hīnādisabbapuggalavataṃ, tattha kiñcipi anavasesetvāti attho. ‘‘Sabbavanta’’ntipi paṭhanti. Cetasāti buddhacakkhusampayuttacittena. Cittasīsena hi ñāṇaṃ niddiṭṭhaṃ, tasmā āsayānusayañāṇena indriyaparopariyattañāṇena cāti attho. Ceto paricca manasākāsīti tassā parisāya cittaṃ paccekaṃ paricchinditvā manasi akāsi te volokesi. Bhabbo dhammaṃ viññātunti maggaphaladhammaṃ adhigantuṃ samattho, upanissayasampannoti attho. Etadahosīti ayaṃ suppabuddho kiñcāpi tagarasikhimhi paccekabuddhe aparajjhitvā īdiso jāto, maggaphalūpanissayo panassa paṃsupaṭicchannasuvaṇṇanikkhaṃ viya antohadayeyeva vijjotati, tasmā suviññāpiyoti idaṃ ahosi. Tenāha – ‘‘ayaṃ kho idha bhabbo dhammaṃ viññātu’’nti.
అనుపుబ్బిం కథన్తి దానానన్తరం సీలం, సీలానన్తరం సగ్గం, సగ్గానన్తరం మగ్గన్తి ఏవం అనుపటిపాటికథం. భగవా హి పఠమం హేతునా సద్ధిం అస్సాదం దస్సేత్వా తతో సత్తే వివేచేతుం నానానయేహి ఆదీనవం పకాసేత్వా ఆదీనవసవనేన సంవిగ్గహదయానం నేక్ఖమ్మగుణవిభావనముఖేన చ వివట్టం దస్సేతి.
Anupubbiṃ kathanti dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ hetunā saddhiṃ assādaṃ dassetvā tato satte vivecetuṃ nānānayehi ādīnavaṃ pakāsetvā ādīnavasavanena saṃviggahadayānaṃ nekkhammaguṇavibhāvanamukhena ca vivaṭṭaṃ dasseti.
దానకథన్తి ఇదం నామ సుఖానం నిదానం, సమ్పత్తీనం మూలం, భోగానం పతిట్ఠా, విసమగతస్స తాణం లేణం గతి పరాయణం, ఇధలోకపరలోకేసు దానసదిసో అవస్సయో పతిట్ఠా ఆలమ్బనం తాణం లేణం గతి పరాయణం నత్థి. ఇదఞ్హి అవస్సయట్ఠేన రతనమయసీహాసనసదిసం, పతిట్ఠానట్ఠేన మహాపథవిసదిసం , ఆలమ్బనట్ఠేన ఆలమ్బనరజ్జుసదిసం, దుక్ఖనిత్థరణట్ఠేన నావాసదిసం, సమస్సాసనట్ఠేన సఙ్గామసూరో, భయపరిత్తాణట్ఠేన సుపరిఖాపరిక్ఖిత్తనగరం, మచ్ఛేరమలాదీహి అనుపలిత్తట్ఠేన పదుమం, తేసం నిదహనట్ఠేన జాతవేదో, దురాసదట్ఠేన ఆసీవిసో, అసన్తాసట్ఠేన సీహో, బలవన్తట్ఠేన హత్థీ, అభిమఙ్గలసమ్మతట్ఠేన సేతఉసభో, ఖేమన్తభూమిసమ్పాపనట్ఠేన వలాహకో అస్సరాజా. దానఞ్హి లోకే రజ్జసిరిం దేతి, చక్కవత్తిసమ్పత్తిం సక్కసమ్పత్తిం మారసమ్పత్తిం బ్రహ్మసమ్పత్తిం సావకపారమీఞాణం పచ్చేకబోధిఞాణం సమ్మాసమ్బోధిఞాణం దేతీతి ఏవమాదిదానగుణప్పటిసంయుత్తకథం.
Dānakathanti idaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi. Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavisadisaṃ , ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ, dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvāsadisaṃ, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena suparikhāparikkhittanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena jātavedo, durāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā. Dānañhi loke rajjasiriṃ deti, cakkavattisampattiṃ sakkasampattiṃ mārasampattiṃ brahmasampattiṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ sammāsambodhiñāṇaṃ detīti evamādidānaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
యస్మా పన దానం దేన్తో సీలం సమాదాతుం సక్కోతి, తస్మా దానకథానన్తరం సీలకథం కథేసి. సీలకథన్తి సీలం నామేతం సత్తానం అవస్సయో పతిట్ఠా ఆలమ్బనం తాణం లేణం గతి పరాయణం. ఇధలోకపరలోకసమ్పత్తీనఞ్హి సీలసదిసో అవస్సయో పతిట్ఠా ఆలమ్బనం తాణం లేణం గతి పరాయణం నత్థి, సీలాలఙ్కారసదిసో అలఙ్కారో, సీలపుప్ఫసదిసం పుప్ఫం, సీలగన్ధసదిసో గన్ధో నత్థి, సీలాలఙ్కారేన హి అలఙ్కతం సీలకుసుమపిళన్ధితం సీలగన్ధానులిత్తం సదేవకో లోకో ఓలోకేన్తో తిత్తిం న గచ్ఛతీతి ఏవమాదీహి సీలగుణప్పటిసంయుత్తకథం.
Yasmā pana dānaṃ dento sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā dānakathānantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ sattānaṃ avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ. Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ, sīlagandhasadiso gandho natthi, sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhitaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevako loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādīhi sīlaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
ఇదం పన సీలం నిస్సాయ అయం సగ్గో లబ్భతీతి దస్సేతుం సీలానన్తరం సగ్గకథం కథేసి. సగ్గకథన్తి సగ్గో నామ ఇట్ఠో కన్తో మనాపో, నిచ్చమేత్థ కీళా నిచ్చసమ్పత్తియో లబ్భన్తి, చాతుమహారాజికా దేవా నవుతివస్ససతసహస్సాని దిబ్బసుఖం దిబ్బసమ్పత్తిం పటిలభన్తి, తావతింసా తిస్సో వస్సకోటియో సట్ఠి చ వస్ససతసహస్సానీతి ఏవమాదిసగ్గగుణప్పటిసంయుత్తకథం. సగ్గసమ్పత్తిం కథేన్తానఞ్హి బుద్ధానం ముఖం నప్పహోతి. వుత్తమ్పి చేతం ‘‘అనేకపరియాయేన ఖో అహం, భిక్ఖవే, సగ్గకథం కథేయ్య’’న్తిఆది.
Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Saggakathanti saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā niccasampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti, tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ. Saggasampattiṃ kathentānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti. Vuttampi cetaṃ ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi.
ఏవం హేతునా సద్ధిం సగ్గకథాయ పలోభేత్వా పున హత్థిం అలఙ్కరిత్వా తస్స సోణ్డం ఛిన్దన్తో వియ ‘‘అయమ్పి సగ్గో అనిచ్చో అధువో, న ఏత్థ ఛన్దరాగో కాతబ్బో’’తి దస్సనత్థం ‘‘అప్పస్సాదా కామా బహుదుక్ఖా బహుపాయాసా, ఆదీనవో ఏత్థ భియ్యో’’తిఆదినా (మ॰ ని॰ ౧.౧౭౭; ౨.౪౨) నయేన కామానం ఆదీనవం ఓకారం సంకిలేసం కథేసి. తత్థ ఆదీనవన్తి దోసం. ఓకారన్తి లామకసభావం, అసేట్ఠేహి సేవితబ్బం సేట్ఠేహి న సేవితబ్బం నిహీనసభావన్తి అత్థో. సంకిలేసన్తి తేహి సత్తానం సంసారే సంకిలిస్సనం. తేనాహ – ‘‘కిలిస్సన్తి వత భో సత్తా’’తి (మ॰ ని॰ ౨.౩౫౧).
Evaṃ hetunā saddhiṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo’’ti dassanatthaṃ ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.177; 2.42) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi. Tattha ādīnavanti dosaṃ. Okāranti lāmakasabhāvaṃ, aseṭṭhehi sevitabbaṃ seṭṭhehi na sevitabbaṃ nihīnasabhāvanti attho. Saṃkilesanti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ. Tenāha – ‘‘kilissanti vata bho sattā’’ti (ma. ni. 2.351).
ఏవం కామాదీనవేన తజ్జేత్వా నేక్ఖమ్మే ఆనిసంసం పకాసేసి పబ్బజ్జాయ ఝానాదీసు చ గుణం దీపేసి వణ్ణేసి. కల్లచిత్తన్తిఆదీసు కల్లచిత్తన్తి కమ్మనియచిత్తం, హేట్ఠా పవత్తితదేసనాయ అస్సద్ధియాదీనం చిత్తదోసానం విగతత్తా ఉపరిదేసనాయ భాజనభావూపగమనేన కమ్మనియచిత్తం, కమ్మక్ఖమచిత్తన్తి అత్థో. దిట్ఠిమానాదిసంకిలేసవిగమేన ముదుచిత్తం. కామచ్ఛన్దాదివిగమేన వినీవరణచిత్తం. సమ్మాపటిపత్తియం ఉళారపీతిపామోజ్జయోగేన ఉదగ్గచిత్తం. తత్థ సద్ధాసమ్పత్తియా పసన్నచిత్తం, యదా భగవా అఞ్ఞాసీతి సమ్బన్ధో.
Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi pabbajjāya jhānādīsu ca guṇaṃ dīpesi vaṇṇesi. Kallacittantiādīsu kallacittanti kammaniyacittaṃ, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammaniyacittaṃ, kammakkhamacittanti attho. Diṭṭhimānādisaṃkilesavigamena muducittaṃ. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ. Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ, yadā bhagavā aññāsīti sambandho.
అథ వా కల్లచిత్తన్తి కామచ్ఛన్దవిగమేన అరోగచిత్తం. ముదుచిత్తన్తి బ్యాపాదవిగమేన మేత్తావసేన అకథినచిత్తం. వినీవరణచిత్తన్తి ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చవిగమేన అవిక్ఖిపనతో న పిహితచిత్తం. ఉదగ్గచిత్తన్తి థినమిద్ధవిగమేన సమ్పగ్గహవసేన అలీనచిత్తం. పసన్నచిత్తన్తి విచికిచ్ఛావిగమేన సమ్మాపటిపత్తియా అధిముత్తచిత్తం.
Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ. Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akathinacittaṃ. Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena avikkhipanato na pihitacittaṃ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alīnacittaṃ. Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyā adhimuttacittaṃ.
అథాతి పచ్ఛా. సాముక్కంసికాతి సామం ఉక్కంసికా అత్తనావ ఉద్ధరిత్వా గహితా, సయమ్భూఞాణేన సామం దిట్ఠా, అఞ్ఞేసం అసాధారణాతి అత్థో. కా చ పన సాతి? అరియసచ్చదేసనా. తేనేవాహ – ‘‘దుక్ఖం సముదయం నిరోధం మగ్గ’’న్తి. ఇదఞ్హి సచ్చానం సరూపదస్సనం, తస్మా ఇమస్మిం ఠానే అరియసచ్చాని కథేతబ్బాని, తాని సబ్బాకారతో విత్థారేన విసుద్ధిమగ్గే (విసుద్ధి॰ ౨.౫౨౯) వుత్తానీతి తత్థ వుత్తనయేన వేదితబ్బాని.
Athāti pacchā. Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā attanāva uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena sāmaṃ diṭṭhā, aññesaṃ asādhāraṇāti attho. Kā ca pana sāti? Ariyasaccadesanā. Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti. Idañhi saccānaṃ sarūpadassanaṃ, tasmā imasmiṃ ṭhāne ariyasaccāni kathetabbāni, tāni sabbākārato vitthārena visuddhimagge (visuddhi. 2.529) vuttānīti tattha vuttanayena veditabbāni.
సేయ్యథాపీతిఆదినా ఉపమావసేన సుప్పబుద్ధస్స కిలేసప్పహానం అరియమగ్గుప్పాదఞ్చ దస్సేతి. అపగతకాళకన్తి విగతకాళకం. సమ్మదేవాతి సుట్ఠుయేవ. రజనన్తి నీలపీతలోహితమఞ్జేట్ఠాదిరఙ్గజాతం. పటిగ్గణ్హేయ్యాతి గణ్హేయ్య, పభస్సరం భవేయ్య. తస్మింయేవ ఆసనేతి తస్సంయేవ నిసజ్జాయం. ఏతేనస్స లహువిపస్సనకతా తిక్ఖపఞ్ఞతా సుఖాపటిపదా ఖిప్పాభిఞ్ఞతా చ దస్సితా హోన్తి. విరజం వీతమలన్తి అపాయగమనీయరాగరజాదీనం అభావేన విరజం, అనవసేసదిట్ఠివిచికిచ్ఛామలాపగమేన వీతమలం. పఠమమగ్గవజ్ఝకిలేసరజాభావేన వా విరజం, పఞ్చవిధదుస్సీలమలాపగమేన వీతమలం. ధమ్మచక్ఖున్తి సోతాపత్తిమగ్గో అధిప్పేతో. తస్స ఉప్పత్తిఆకారదస్సనత్థం ‘‘యంకిఞ్చి సముదయధమ్మం, సబ్బం తం నిరోధధమ్మ’’న్తి వుత్తం. తఞ్హి నిరోధం ఆరమ్మణం కత్వా కిచ్చవసేన ఏవ సఙ్ఖతధమ్మే పటివిజ్ఝన్తం ఉప్పజ్జతి.
Seyyathāpītiādinā upamāvasena suppabuddhassa kilesappahānaṃ ariyamagguppādañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhuyeva. Rajananti nīlapītalohitamañjeṭṭhādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya, pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tassaṃyeva nisajjāyaṃ. Etenassa lahuvipassanakatā tikkhapaññatā sukhāpaṭipadā khippābhiññatā ca dassitā honti. Virajaṃ vītamalanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti sotāpattimaggo adhippeto. Tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhatadhamme paṭivijjhantaṃ uppajjati.
తత్రిదం ఉపమాసంసన్దనం – వత్థం వియ చిత్తం దట్ఠబ్బం, వత్థస్స ఆగన్తుకమలేహి కిలిట్ఠభావో వియ చిత్తస్స రాగాదిమలేహి సంకిలిట్ఠభావో, ధోవనఫలకం వియ అనుపుబ్బికథా, ఉదకం వియ సద్ధా, ఉదకేన తేమేత్వా తేమేత్వా గోమయఖారేహి కాళకే సమ్మద్దిత్వా వత్థస్స ధోవనప్పయోగో వియ సద్ధాసలిలేన తేమేత్వా సతిసమాధిపఞ్ఞాహి దోసే సిథిలే కత్వా సద్ధాదివిధినా చిత్తస్స సోధనే వీరియారమ్భో, తేన పయోగేన వత్థే కాళకాపగమో వియ వీరియారమ్భేన కిలేసవిక్ఖమ్భనం, రఙ్గజాతం వియ అరియమగ్గో, తేన సుద్ధస్స వత్థస్స పభస్సరభావో వియ విక్ఖమ్భితకిలేసస్స చిత్తస్స మగ్గేన పరియోదాపనన్తి.
Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ daṭṭhabbaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanaphalakaṃ viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udakena temetvā temetvā gomayakhārehi kāḷake sammadditvā vatthassa dhovanappayogo viya saddhāsalilena temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā saddhādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodāpananti.
ఏవం పన సుప్పబుద్ధో పరిసపరియన్తే నిసిన్నో ధమ్మదేసనం సుత్వా సోతాపత్తిఫలం పత్వా అత్తనా పటిలద్ధగుణం సత్థు ఆరోచేతుకామో పరిసమజ్ఝం ఓగాహితుం అవిసహన్తో మహాజనస్స సత్థారం వన్దిత్వా అనుగన్త్వా నివత్తకాలే భగవతి విహారం గతే సయమ్పి విహారం అగమాసి. తస్మిం ఖణే సక్కో దేవరాజా ‘‘అయం సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ అత్తనా సత్థు సాసనే పటిలద్ధగుణం పాకటం కాతుకామో’’తి ఞత్వా ‘‘వీమంసిస్సామి న’’న్తి గన్త్వా ఆకాసే ఠితో ఏతదవోచ – ‘‘సుప్పబుద్ధ త్వం మనుస్సదలిద్దో మనుస్సకపణో మనుస్సవరాకో, అహం తే అపరిమితం ధనం దస్సామి, ‘బుద్ధో న బుద్ధో, ధమ్మో న ధమ్మో, సఙ్ఘో న సఙ్ఘో, అలం మే బుద్ధేన, అలం మే ధమ్మేన, అలం మే సఙ్ఘేనా’తి వదేహీ’’తి. అథ నం సో ఆహ ‘‘కోసి త్వ’’న్తి? ‘‘అహం సక్కో దేవరాజా’’తి. ‘‘అన్ధబాల అహిరిక, త్వం మయా సద్ధిం కథేతుం న యుత్తరూపో, యో త్వం ఏవం అవత్తబ్బం వదేసి, అపిచ మం త్వం ‘దుగ్గతో దలిద్దో కపణో’తి కస్మా వదేసి, నను అహం లోకనాథస్స ఓరసపుత్తో, నేవాహం దుగ్గతో న దలిద్దో న కపణో, అథ ఖో సుఖప్పత్తో పరమేన సుఖేన అపాహమస్మి మహద్ధనో’’తి వత్వా ఆహ –
Evaṃ pana suppabuddho parisapariyante nisinno dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhaṃ ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā nivattakāle bhagavati vihāraṃ gate sayampi vihāraṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā ‘‘ayaṃ suppabuddho kuṭṭhī attanā satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmo’’ti ñatvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti gantvā ākāse ṭhito etadavoca – ‘‘suppabuddha tvaṃ manussadaliddo manussakapaṇo manussavarāko, ahaṃ te aparimitaṃ dhanaṃ dassāmi, ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho, alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenā’ti vadehī’’ti. Atha naṃ so āha ‘‘kosi tva’’nti? ‘‘Ahaṃ sakko devarājā’’ti. ‘‘Andhabāla ahirika, tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūpo, yo tvaṃ evaṃ avattabbaṃ vadesi, apica maṃ tvaṃ ‘duggato daliddo kapaṇo’ti kasmā vadesi, nanu ahaṃ lokanāthassa orasaputto, nevāhaṃ duggato na daliddo na kapaṇo, atha kho sukhappatto paramena sukhena apāhamasmi mahaddhano’’ti vatvā āha –
‘‘సద్ధాధనం సీలధనం, హిరిఓత్తప్పియం ధనం;
‘‘Saddhādhanaṃ sīladhanaṃ, hiriottappiyaṃ dhanaṃ;
సుతధనఞ్చ చాగో చ, పఞ్ఞా వే సత్తమం ధనం.
Sutadhanañca cāgo ca, paññā ve sattamaṃ dhanaṃ.
‘‘యస్స ఏతే ధనా అత్థి, ఇత్థియా పురిసస్స వా;
‘‘Yassa ete dhanā atthi, itthiyā purisassa vā;
‘అదలిద్దో’తి తం ఆహు, అమోఘం తస్స జీవిత’’న్తి. (అ॰ ని॰ ౭.౫) –
‘Adaliddo’ti taṃ āhu, amoghaṃ tassa jīvita’’nti. (a. ni. 7.5) –
తస్సిమాని మే సత్త అరియధనాని సన్తి. యేసఞ్హి ఇమాని ధనాని సన్తి, న త్వేవ తే బుద్ధేహి వా పచ్చేకబుద్ధేహి వా ‘దలిద్దా’తి వుచ్చన్తీ’’తి.
Tassimāni me satta ariyadhanāni santi. Yesañhi imāni dhanāni santi, na tveva te buddhehi vā paccekabuddhehi vā ‘daliddā’ti vuccantī’’ti.
సక్కో తస్స కథం సుత్వా తం అన్తరామగ్గే ఓహాయ సత్థు సన్తికం గన్త్వా సబ్బం తం వచనం పటివచనఞ్చ ఆరోచేసి. అథ నం భగవా ఆహ – ‘‘న ఖో సక్క సక్కా తాదిసానం సతేనపి సహస్సేనపి సుప్పబుద్ధం కుట్ఠిం ‘బుద్ధో న బుద్ధో, ధమ్మో న ధమ్మో, సఙ్ఘో న సఙ్ఘో’తి కథాపేతు’’న్తి. సుప్పబుద్ధోపి ఖో కుట్ఠీ సత్థు సన్తికం గన్త్వా సత్థారా కతపటిసన్థారో అత్తనా పటిలద్ధగుణం ఆరోచేసి. తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ దిట్ఠధమ్మో’’తిఆది.
Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanaṃ paṭivacanañca ārocesi. Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na kho sakka sakkā tādisānaṃ satenapi sahassenapi suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho’ti kathāpetu’’nti. Suppabuddhopi kho kuṭṭhī satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthāro attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho suppabuddho kuṭṭhī diṭṭhadhammo’’tiādi.
తత్థ దిట్ఠధమ్మోతి దిట్ఠో అరియసచ్చధమ్మో ఏతేనాతి దిట్ఠధమ్మో. సేసపదేసుపి ఏసేవ నయో. తత్థ ‘‘దిట్ఠధమ్మో’’తి చేత్థ సామఞ్ఞవచనో ధమ్మసద్దో. దస్సనం నామ ఞాణదస్సనతో అఞ్ఞమ్పి అత్థీతి తం నివత్తనత్థం ‘‘పత్తధమ్మో’’తి వుత్తం. పత్తి చ ఞాణసమ్పత్తితో అఞ్ఞాపి విజ్జతీతి తతో విసేసనత్థం ‘‘విదితధమ్మో’’తి వుత్తం. సా పనాయం విదితధమ్మతా ధమ్మేసు ఏకదేసేనాపి హోతీతి నిప్పదేసతో విదితభావం దస్సేతుం ‘‘పరియోగాళ్హధమ్మో’’తి వుత్తం. తేనస్స యథావుత్తం సచ్చాభిసమ్బోధంయేవ దీపేతి. మగ్గఞాణఞ్హి ఏకాభిసమయవసేన పరిఞ్ఞాదికిచ్చం సాధేన్తం నిప్పదేసేనపి పరిఞ్ఞేయ్యధమ్మం సమన్తతో ఓగాళ్హం నామ హోతి, న తదఞ్ఞఞాణం. తేన వుత్తం – ‘‘దిట్ఠో అరియసచ్చధమ్మో ఏతేనాతి దిట్ఠధమ్మో’’తి. తేనేవాహ ‘‘తిణ్ణవిచికిచ్ఛో’’తిఆది.
Tattha diṭṭhadhammoti diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha ‘‘diṭṭhadhammo’’ti cettha sāmaññavacano dhammasaddo. Dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panāyaṃ viditadhammatā dhammesu ekadesenāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa yathāvuttaṃ saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesenapi pariññeyyadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti, na tadaññañāṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tenevāha ‘‘tiṇṇavicikiccho’’tiādi.
తత్థ పటిభయకన్తారసదిసా సోళసవత్థుకా చ అట్ఠవత్థుకా చ తిణ్ణా విచికిచ్ఛా ఏతేనాతి తిణ్ణవిచికిచ్ఛో. తతో ఏవ పవత్తిఆదీసు ‘‘ఏవం ను ఖో, న ను ఖో’’తి ఏవం పవత్తితా విగతా సముచ్ఛిన్నా కథంకథా ఏతస్సాతి విగతకథంకథో. సారజ్జకరానం పాపధమ్మానం పహీనత్తా తప్పటిపక్ఖేసు చ సీలాదిగుణేసు సుప్పతిట్ఠితత్తా వేసారజ్జం విసారదభావం వేయ్యత్తియం పత్తోతి వేసారజ్జప్పత్తో. నాస్స పరో పచ్చయో, న పరస్స సద్ధాయ ఏత్థ వత్తతీతి అపరప్పచ్చయో. కత్థాతి ఆహ ‘‘సత్థుసాసనే’’తి.
Tattha paṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā ca aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā etenāti tiṇṇavicikiccho. Tato eva pavattiādīsu ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho’’ti evaṃ pavattitā vigatā samucchinnā kathaṃkathā etassāti vigatakathaṃkatho. Sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādiguṇesu suppatiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ pattoti vesārajjappatto. Nāssa paro paccayo, na parassa saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo. Katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti.
అభిక్కన్తన్తిఆదీసు కిఞ్చాపి అయం అభిక్కన్తసద్దో ఖయసున్దరాభిరూపబ్భనుమోదనాదీసు అనేకేసు అత్థేసు దిస్సతి, ఇధ పన అబ్భనుమోదనే దట్ఠబ్బో. తేనేవ సో పసాదవసేన పసంసావసేన చ ద్విక్ఖత్తుం వుత్తో, సాధు సాధు, భన్తేతి వుత్తం హోతి. అభిక్కన్తన్తి వా అతికన్తం అతిఇట్ఠం అతిమనాపం, అతిసున్దరన్తి అత్థో. తత్థ ఏకేన అభిక్కన్తసద్దేన భగవతో దేసనం థోమేతి, ఏకేన అత్తనో పసాదం.
Abhikkantantiādīsu kiñcāpi ayaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpabbhanumodanādīsu anekesu atthesu dissati, idha pana abbhanumodane daṭṭhabbo. Teneva so pasādavasena pasaṃsāvasena ca dvikkhattuṃ vutto, sādhu sādhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Abhikkantanti vā atikantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti attho. Tattha ekena abhikkantasaddena bhagavato desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ.
అయఞ్హేత్థ అధిప్పాయో – అభిక్కన్తం, భన్తే, యదిదం భగవతో ధమ్మదేసనా, అభిక్కన్తం, భన్తే, యదిదం భగవతో ధమ్మదేసనం ఆగమ్మ మమ పసాదోతి. భగవతో ఏవ వా వచనం అభిక్కన్తం దోసనాసనతో, అభిక్కన్తం గుణాధిగమనతో, తథా సద్ధావడ్ఢనతో, పఞ్ఞాజననతో, సాత్థతో , సబ్యఞ్జనతో, ఉత్తానపదతో, గమ్భీరత్థతో, కణ్ణసుఖతో, హదయఙ్గమతో, అనత్తుక్కంసనతో, అపరవమ్భనతో, కరుణాసీతలతో, పఞ్ఞావదాతతో, ఆపాథరమణీయతో, విమద్దక్ఖమతో, సుయ్యమానసుఖతో, వీమంసియమానహితతోతి ఏవమాదినయేహి థోమేన్తో పదద్వయం ఆహ.
Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanā, abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavato eva vā vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhāvaḍḍhanato, paññājananato, sātthato , sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādinayehi thomento padadvayaṃ āha.
తతో పరమ్పి చతూహి ఉపమాహి దేసనంయేవ థోమేతి. తత్థ నిక్కుజ్జితన్తి అధోముఖట్ఠపితం, హేట్ఠాముఖజాతం వా. ఉక్కుజ్జేయ్యాతి ఉపరి ముఖం కరేయ్య. పటిచ్ఛన్నన్తి తిణపణ్ణాదినా ఛాదితం. వివరేయ్యాతి ఉగ్ఘాటేయ్య. మూళ్హస్సాతి దిసామూళ్హస్స. మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్యాతి హత్థే గహేత్వా ‘‘ఏస మగ్గో’’తి మగ్గం ఉపదిసేయ్య. అన్ధకారేతి చతురఙ్గసమన్నాగతే. అయం తావ పదత్థో.
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti upari mukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādinā chāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti maggaṃ upadiseyya. Andhakāreti caturaṅgasamannāgate. Ayaṃ tāva padattho.
అయం పన అధిప్పాయయోజనా – యథా కోచి నిక్కుజ్జితం ఉక్కుజ్జేయ్య, ఏవం సద్ధమ్మవిముఖం అసద్ధమ్మే పతిట్ఠితం మం అసద్ధమ్మా వుట్ఠాపేన్తేన, యథా పటిచ్ఛన్నం వివరేయ్య, ఏవం కస్సపస్స భగవతో సాసనన్తరధానతో పట్ఠాయ మిచ్ఛాదిట్ఠిగహనపటిచ్ఛన్నం సాసనం వివరన్తేన, యథా మూళ్హస్స మగ్గం ఆచిక్ఖేయ్య, ఏవం కుమ్మగ్గమిచ్ఛామగ్గప్పటిపన్నస్స మే సగ్గమోక్ఖమగ్గం ఆవికరోన్తేన, యథా అన్ధకారే తేలపజ్జోతం ధారేయ్య, ఏవం మోహన్ధకారే నిముగ్గస్స మే బుద్ధాదిరతనరూపాని అపస్సతో తప్పటిచ్ఛాదకమోహన్ధకారవిద్ధంసనదేసనాపజ్జోతధారణేన భగవతా నానానయేహి పకాసితత్తా అనేకపరియాయేన ధమ్మో పకాసితో.
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patiṭṭhitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato paṭṭhāya micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsanadesanāpajjotadhāraṇena bhagavatā nānānayehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
ఏవం దేసనం థోమేత్వా తాయ దేసనాయ రతనత్తయే పసన్నచిత్తో పసన్నాకారం కరోన్తో ‘‘ఏసాహ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ ఏసాహన్తి ఏసో అహం. భగవన్తం సరణం గచ్ఛామీతి భగవా మే సరణం పరాయణం అఘస్స ఘాతా, హితస్స విధాతాతి ఇమినా అధిప్పాయేన భగవన్తం గచ్ఛామి భజామి, ఏవం వా జానామి బుజ్ఝామీతి. యేసఞ్హి ధాతూనం గతిఅత్థో, బుద్ధిపి తేసం అత్థోతి. ధమ్మన్తి అధిగతమగ్గే సచ్ఛికతనిరోధే యథానుసిట్ఠం పటిపజ్జమానే చతూసు అపాయేసు అపతమానే ధారేతీతి ధమ్మో. సో అత్థతో అరియమగ్గో చేవ నిబ్బానఞ్చ. వుత్తఞ్హేతం –
Evaṃ desanaṃ thometvā tāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto ‘‘esāha’’ntiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhagavā me saraṇaṃ parāyaṇaṃ aghassa ghātā, hitassa vidhātāti iminā adhippāyena bhagavantaṃ gacchāmi bhajāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ atthoti. Dhammanti adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ –
‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా, అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తి (అ॰ ని॰ ౪.౩౪; ఇతివు॰ ౯౦).
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90).
‘‘యావతా, భిక్ఖవే, ధమ్మా సఙ్ఖతా వా అసఙ్ఖతా వా, విరాగో తేసం అగ్గమక్ఖాయతీ’’తి (ఇతివు॰ ౯౦) చ –
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90) ca –
న కేవలం అరియమగ్గో చేవ నిబ్బానఞ్చ, అపిచ ఖో అరియఫలేహి సద్ధిం పరియత్తిధమ్మోపి. వుత్తఞ్హేతం –
Na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca, apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ –
‘‘రాగవిరాగమనేజమసోకం, ధమ్మమసఙ్ఖతమప్పటికూలం;
‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;
మధురమిమం పగుణం సువిభత్తం, ధమ్మమిమం సరణత్థముపేహీ’’తి. (వి॰ వ॰ ౮౮౭);
Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);
ఏత్థ హి రాగవిరాగన్తి మగ్గో వుత్తో. అనేజమసోకన్తి ఫలం. అసఙ్ఖతన్తి నిబ్బానం. అప్పటికూలం మధురమిమం పగుణం సువిభత్తన్తి పరియత్తిధమ్మో వుత్తోతి.
Ettha hi rāgavirāganti maggo vutto. Anejamasokanti phalaṃ. Asaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti pariyattidhammo vuttoti.
భిక్ఖుసఙ్ఘన్తి దిట్ఠిసీలసామఞ్ఞేన సంహతం అట్ఠఅరియపుగ్గలసమూహం. ఏత్తావతా సుప్పబుద్ధో తీణి సరణగమనాని పటివేదేసి. ఉపాసకం మం భగవా ధారేతు అజ్జతగ్గే పాణుపేతం సరణం గతన్తి అజ్జతగ్గేతి అజ్జతం ఆదిం కత్వా. ‘‘అజ్జదగ్గే’’తిపి పాఠో, తత్థ దకారో పదసన్ధికరో, అజ్జ అగ్గే అజ్జ ఆదిం కత్వాతి అత్థో. పాణుపేతన్తి పాణేహి ఉపేతం, యావ మే జీవితం పవత్తతి, తావ ఉపేతం అనఞ్ఞసత్థుకం తీహి సరణగమనేహి సరణం గతం రతనత్తయస్స ఉపాసనతో ఉపాసకం కప్పియకారకం మం భగవా ఉపధారేతు జానాతూతి అత్థో. ఇమస్స చ సరణగమనం అరియమగ్గాధిగమేనేవ నిప్ఫన్నం, అజ్ఝాసయం పన ఆవికరోన్తో ఏవమాహ.
Bhikkhusaṅghanti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhataṃ aṭṭhaariyapuggalasamūhaṃ. Ettāvatā suppabuddho tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi. Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā. ‘‘Ajjadagge’’tipi pāṭho, tattha dakāro padasandhikaro, ajja agge ajja ādiṃ katvāti attho. Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ ratanattayassa upāsanato upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhagavā upadhāretu jānātūti attho. Imassa ca saraṇagamanaṃ ariyamaggādhigameneva nipphannaṃ, ajjhāsayaṃ pana āvikaronto evamāha.
భగవతో భాసితం అభినన్దిత్వా అనుమోదిత్వాతి భగవతో వచనం చిత్తేన అభినన్దిత్వా తమేవ అభినన్దితభావం పకాసేన్తో వుత్తనయేన వాచాయ అనుమోదిత్వా. అభివాదేత్వా పదక్ఖిణం కత్వా పక్కామీతి తం భగవన్తం పఞ్చపతిట్ఠితేన వన్దిత్వా తిక్ఖత్తుం పదక్ఖిణం కత్వా సత్థు గుణనిన్నచిత్తో యావ దస్సనవిసయసమతిక్కమా భగవన్తంయేవ పేక్ఖమానో పఞ్జలికో నమస్సమానో పక్కామి.
Bhagavatobhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvāti bhagavato vacanaṃ cittena abhinanditvā tameva abhinanditabhāvaṃ pakāsento vuttanayena vācāya anumoditvā. Abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti taṃ bhagavantaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā satthu guṇaninnacitto yāva dassanavisayasamatikkamā bhagavantaṃyeva pekkhamāno pañjaliko namassamāno pakkāmi.
పక్కన్తో చ కుట్ఠరోగాభిభవేన ఛిన్నహత్థపాదఙ్గులి ఉక్కారగత్తో సమన్తతో విస్సన్దమానాసవో కణ్డూతిపతిపీళితో అసుచి దుగ్గన్ధో జేగుచ్ఛతమో పరమకారుఞ్ఞతం పత్తో ‘‘నాయం కాయో ఇమస్స అచ్చన్తసన్తస్స పణీతతమస్స అరియధమ్మస్స ఆధారో భవితుం యుత్తో’’తి ఉప్పన్నాభిసన్ధినా వియ సగ్గసంవత్తనియేన పుఞ్ఞకమ్మేన ఓకాసే కతే అప్పాయుకసంవత్తనియేన ఉపచ్ఛేదకేన పాపకమ్మేన కతూపచితేన చోదియమానో తరుణవచ్ఛాయ ధేనుయా ఆపతిత్వా మారితో. తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో అచిరపక్కన్తం సుప్పబుద్ధం కుట్ఠిం గావీ తరుణవచ్ఛా అధిపతిత్వా జీవితా వోరోపేసీ’’తి.
Pakkanto ca kuṭṭharogābhibhavena chinnahatthapādaṅguli ukkāragatto samantato vissandamānāsavo kaṇḍūtipatipīḷito asuci duggandho jegucchatamo paramakāruññataṃ patto ‘‘nāyaṃ kāyo imassa accantasantassa paṇītatamassa ariyadhammassa ādhāro bhavituṃ yutto’’ti uppannābhisandhinā viya saggasaṃvattaniyena puññakammena okāse kate appāyukasaṃvattaniyena upacchedakena pāpakammena katūpacitena codiyamāno taruṇavacchāya dhenuyā āpatitvā mārito. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ gāvī taruṇavacchā adhipatitvā jīvitā voropesī’’ti.
సో కిర అతీతే ఏకో సేట్ఠిపుత్తో హుత్వా అత్తనో సహాయేహి తీహి సేట్ఠిపుత్తేహి సద్ధిం కీళన్తో ఏకం నగరసోభినిం గణికం ఉయ్యానం నేత్వా దివసం సమ్పత్తిం అనుభవిత్వా అత్థఙ్గతే సూరియే సహాయే ఏతదవోచ – ‘‘ఇమిస్సా హత్థే కహాపణసహస్సం బహుకఞ్చ సువణ్ణం మహగ్ఘాని చ పసాధనాని సంవిజ్జన్తి, ఇమస్మిం వనే అఞ్ఞో కోచి నత్థి, రత్తి చ జాతా, హన్ద ఇమం మయం మారేత్వా సబ్బం ధనం గహేత్వా గచ్ఛామా’’తి. తే చత్తారోపి జనా ఏకజ్ఝాసయా హుత్వా తం మారేతుం ఉపక్కమింసు. సా తేహి మారియమానా ‘‘ఇమే నిల్లజ్జా నిక్కరుణా మయా సద్ధిం కిలేససన్థవం కత్వా నిరపరాధం మం కేవలం ధనలోభేన మారేన్తి, ఏకవారం తావ మం ఇమే మారేన్తు, అహం పన యక్ఖినీ హుత్వా అనేకవారం ఇమే మారేతుం సమత్థా భవేయ్య’’న్తి పత్థనం కత్వా కాలమకాసి. తేసు కిర ఏకో పక్కుసాతి కులపుత్తో అహోసి, ఏకో బాహియో దారుచీరియో, ఏకో తమ్బదాఠికో చోరఘాతకో, ఏకో సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ, ఇతి ఇమేసం చతున్నం జనానం అనేకసతే అత్తభావే సా యక్ఖయోనియం నిబ్బత్తా గావీ హుత్వా జీవితా వోరోపేసి. తే తస్స కమ్మస్స నిస్సన్దేన తత్థ తత్థ అన్తరామరణం పాపుణింసు. ఏవం సుప్పబుద్ధస్స కుట్ఠిస్స సహసా మరణం జాతం, తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో అచిరపక్కన్తం…పే॰… వోరోపేసీ’’తి.
So kira atīte eko seṭṭhiputto hutvā attano sahāyehi tīhi seṭṭhiputtehi saddhiṃ kīḷanto ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā atthaṅgate sūriye sahāye etadavoca – ‘‘imissā hatthe kahāpaṇasahassaṃ bahukañca suvaṇṇaṃ mahagghāni ca pasādhanāni saṃvijjanti, imasmiṃ vane añño koci natthi, ratti ca jātā, handa imaṃ mayaṃ māretvā sabbaṃ dhanaṃ gahetvā gacchāmā’’ti. Te cattāropi janā ekajjhāsayā hutvā taṃ māretuṃ upakkamiṃsu. Sā tehi māriyamānā ‘‘ime nillajjā nikkaruṇā mayā saddhiṃ kilesasanthavaṃ katvā niraparādhaṃ maṃ kevalaṃ dhanalobhena mārenti, ekavāraṃ tāva maṃ ime mārentu, ahaṃ pana yakkhinī hutvā anekavāraṃ ime māretuṃ samatthā bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā kālamakāsi. Tesu kira eko pakkusāti kulaputto ahosi, eko bāhiyo dārucīriyo, eko tambadāṭhiko coraghātako, eko suppabuddho kuṭṭhī, iti imesaṃ catunnaṃ janānaṃ anekasate attabhāve sā yakkhayoniyaṃ nibbattā gāvī hutvā jīvitā voropesi. Te tassa kammassa nissandena tattha tattha antarāmaraṇaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ suppabuddhassa kuṭṭhissa sahasā maraṇaṃ jātaṃ, tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ…pe… voropesī’’ti.
అథ సమ్బహులా భిక్ఖూ తస్స కాలకిరియం భగవతో ఆరోచేత్వా అభిసమ్పరాయం పుచ్ఛింసు. భగవా బ్యాకాసి. తేన వుత్తం – ‘‘అథ ఖో సమ్బహులా భిక్ఖూ’’తిఆది.
Atha sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā abhisamparāyaṃ pucchiṃsu. Bhagavā byākāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho sambahulā bhikkhū’’tiādi.
తత్థ తిణ్ణం సంయోజనానం పరిక్ఖయాతి సక్కాయదిట్ఠి విచికిచ్ఛా సీలబ్బతపరామాసోతి ఇమేసం తిణ్ణం భవబన్ధనానం సముచ్ఛేదవసేన పహానా. సోతాపన్నోతి సోతసఙ్ఖాతం అరియమగ్గం ఆదితో పన్నో. వుత్తఞ్హేతం –
Tattha tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayāti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāsoti imesaṃ tiṇṇaṃ bhavabandhanānaṃ samucchedavasena pahānā. Sotāpannoti sotasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ ādito panno. Vuttañhetaṃ –
‘‘సోతో సోతోతి ఇదం, ఆవుసో సారిపుత్త, వుచ్చతి. కతమో ను ఖో, ఆవుసో, సోతోతి? అయమేవ అరియో అట్ఠఙ్గికో మగ్గో’’తిఆది (సం॰ ని॰ ౫.౧౦౦౧).
‘‘Soto sototi idaṃ, āvuso sāriputta, vuccati. Katamo nu kho, āvuso, sototi? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’tiādi (saṃ. ni. 5.1001).
అవినిపాతధమ్మోతి వినిపతనం వినిపాతో, నాస్స వినిపాతో ధమ్మోతి అవినిపాతధమ్మో, చతూసు అపాయేసు ఉపపజ్జనవసేన అపతనసభావోతి అత్థో. నియతోతి ధమ్మనియామేన సమ్మత్తనియామేన నియతో. సమ్బోధిపరాయణోతి ఉపరిమగ్గత్తయసఙ్ఖాతా సమ్బోధి పరం అయనం అస్స గతి పటిసరణం అవస్సం పత్తబ్బన్తి సమ్బోధిపరాయణో. ఏతేన ‘‘తస్స కా గతి, కో అభిసమ్పరాయో’’తి పుచ్ఛాయ భద్దికా ఏవ సుప్పబుద్ధస్స గతి, న పాపికాతి అయమత్థో దస్సితో. న పన తేన సమ్పత్తా గతి, తం పన పుచ్ఛానుసన్ధివసేన పకాసేతుకామో ధమ్మరాజా ఏత్తకమేవ అభాసి. పస్సతి హి భగవా ‘‘మయా ఏత్తకే కథితే ఇమిస్సంయేవ పరిసతి అనుసన్ధికుసలో ఏకో భిక్ఖు సుప్పబుద్ధస్స కుట్ఠిభావదాలిద్దియకపణభావానం కారణం పుచ్ఛిస్సతి, అథాహం తస్స తం కారణం తేన పుచ్ఛానుసన్ధినా పకాసేత్వా దేసనం నిట్ఠాపేస్సామీ’’తి. తేనేవాహ – ‘‘ఏవం వుత్తే అఞ్ఞతరో భిక్ఖూ’’తిఆది. తత్థ హేతూతి అసాధారణకారణం, సాధారణకారణం పన పచ్చయోతి, అయమేతేసం విసేసో. యేనాతి యేన హేతునా యేన పచ్చయేన చ.
Avinipātadhammoti vinipatanaṃ vinipāto, nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo, catūsu apāyesu upapajjanavasena apatanasabhāvoti attho. Niyatoti dhammaniyāmena sammattaniyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa gati paṭisaraṇaṃ avassaṃ pattabbanti sambodhiparāyaṇo. Etena ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pucchāya bhaddikā eva suppabuddhassa gati, na pāpikāti ayamattho dassito. Na pana tena sampattā gati, taṃ pana pucchānusandhivasena pakāsetukāmo dhammarājā ettakameva abhāsi. Passati hi bhagavā ‘‘mayā ettake kathite imissaṃyeva parisati anusandhikusalo eko bhikkhu suppabuddhassa kuṭṭhibhāvadāliddiyakapaṇabhāvānaṃ kāraṇaṃ pucchissati, athāhaṃ tassa taṃ kāraṇaṃ tena pucchānusandhinā pakāsetvā desanaṃ niṭṭhāpessāmī’’ti. Tenevāha – ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhū’’tiādi. Tattha hetūti asādhāraṇakāraṇaṃ, sādhāraṇakāraṇaṃ pana paccayoti, ayametesaṃ viseso. Yenāti yena hetunā yena paccayena ca.
భూతపుబ్బన్తి జాతపుబ్బం. అతీతే కాలే నిబ్బత్తం తం దస్సేతుం ‘‘సుప్పబుద్ధో’’తిఆది వుత్తం. కదా పన భూతన్తి? అతీతే కిర అనుప్పన్నే తథాగతే బారాణసియా సామన్తా ఏకస్మిం గామే ఏకా కులధీతా ఖేత్తం రక్ఖతి. సా ఏకం పచ్చేకబుద్ధం దిస్వా పసన్నచిత్తా తస్స పఞ్చహి లాజాసతేహి సద్ధిం ఏకం పదుమపుప్ఫం దత్వా పఞ్చ పుత్తసతాని పత్థేసి. తస్మింయేవ ఖణే పఞ్చసతా మిగలుద్దకా పచ్చేకబుద్ధస్స మధురమంసం దత్వా ‘‘ఏతిస్సా పుత్తా భవేయ్యామ, తుమ్హేహి పత్తవిసేసం లభేయ్యామా’’తి చ పత్థయింసు. సా యావతాయుకం ఠత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తా. తతో చుతా ఏకస్మిం జాతస్సరే పదుమగబ్భే నిబ్బత్తి. తమేకో తాపసో దిస్వా పటిజగ్గి. తస్సా విచరన్తియా పాదుద్ధారే పాదుద్ధారే భూమితో పదుమాని ఉట్ఠహన్తి. ఏకో వనచరకో దిస్వా బారాణసిరఞ్ఞో ఆరోచేసి. రాజా తం ఆనేత్వా అగ్గమహేసిం అకాసి. తస్సా కుచ్ఛియం గబ్భో సణ్ఠాసి. మహాపదుమకుమారో తస్సా కుచ్ఛియం వసి, సేసా గబ్భమలం నిస్సాయ నిబ్బత్తా, తే వయప్పత్తా ఉయ్యానే పదుమసరే కీళన్తా ఏకేకస్మిం పదుమే నిసీదిత్వా పరిపక్కఞాణా సఙ్ఖారేసు ఖయవయం పట్ఠపేత్వా పచ్చేకబోధిం పాపుణింసు. తేసం బ్యాకరణగాథా అహోసి –
Bhūtapubbanti jātapubbaṃ. Atīte kāle nibbattaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘suppabuddho’’tiādi vuttaṃ. Kadā pana bhūtanti? Atīte kira anuppanne tathāgate bārāṇasiyā sāmantā ekasmiṃ gāme ekā kuladhītā khettaṃ rakkhati. Sā ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannacittā tassa pañcahi lājāsatehi saddhiṃ ekaṃ padumapupphaṃ datvā pañca puttasatāni patthesi. Tasmiṃyeva khaṇe pañcasatā migaluddakā paccekabuddhassa madhuramaṃsaṃ datvā ‘‘etissā puttā bhaveyyāma, tumhehi pattavisesaṃ labheyyāmā’’ti ca patthayiṃsu. Sā yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattā. Tato cutā ekasmiṃ jātassare padumagabbhe nibbatti. Tameko tāpaso disvā paṭijaggi. Tassā vicarantiyā pāduddhāre pāduddhāre bhūmito padumāni uṭṭhahanti. Eko vanacarako disvā bārāṇasirañño ārocesi. Rājā taṃ ānetvā aggamahesiṃ akāsi. Tassā kucchiyaṃ gabbho saṇṭhāsi. Mahāpadumakumāro tassā kucchiyaṃ vasi, sesā gabbhamalaṃ nissāya nibbattā, te vayappattā uyyāne padumasare kīḷantā ekekasmiṃ padume nisīditvā paripakkañāṇā saṅkhāresu khayavayaṃ paṭṭhapetvā paccekabodhiṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ byākaraṇagāthā ahosi –
‘‘సరోరుహం పదుమపలాసపత్రజం,
‘‘Saroruhaṃ padumapalāsapatrajaṃ,
సుపుప్ఫితం భమరగణానుకిణ్ణం;
Supupphitaṃ bhamaragaṇānukiṇṇaṃ;
అనిచ్చతం ఖయవయతం విదిత్వా,
Aniccataṃ khayavayataṃ viditvā,
ఏకో చరే ఖగ్గవిసాణకప్పో’’తి.
Eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
ఏవం పచ్చేకబోధిం అభిసమ్బుద్ధేసు తేసు పఞ్చసు పచ్చేకబుద్ధసతేసు అబ్భన్తరో తగరసిఖీ నామ పచ్చేకసమ్బుద్ధో గన్ధమాదనపబ్బతే నన్దమూలపబ్భారే సత్తాహం నిరోధసమాపత్తిం సమాపజ్జిత్వా సత్తాహస్స అచ్చయేన నిరోధా వుట్ఠితో ఆకాసేన ఆగన్త్వా ఇసిగిలిపబ్బతే ఓతరిత్వా పుబ్బణ్హసమయం నివాసేత్వా పత్తచీవరమాదాయ రాజగహం పిణ్డాయ పావిసి. తస్మిఞ్చ సమయే రాజగహే ఏకో సేట్ఠిపుత్తో మహతా పరివారేన ఉయ్యానకీళనత్థం నగరతో నిక్ఖమన్తో తగరసిఖిపచ్చేకబుద్ధం దిస్వా ‘‘కో అయం భణ్డుకాసావవసనో, కుట్ఠీ భవిస్సతి, తథా హి కుట్ఠిచీవరేన సరీరం పారుపిత్వా గచ్ఛతీ’’తి నిట్ఠుభిత్వా అపసబ్యం కత్వా పక్కామి. తం సన్ధాయ వుత్తం – ‘‘సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ ఇమస్మింయేవ రాజగహే…పే॰… పక్కామీ’’తి.
Evaṃ paccekabodhiṃ abhisambuddhesu tesu pañcasu paccekabuddhasatesu abbhantaro tagarasikhī nāma paccekasambuddho gandhamādanapabbate nandamūlapabbhāre sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhassa accayena nirodhā vuṭṭhito ākāsena āgantvā isigilipabbate otaritvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tasmiñca samaye rājagahe eko seṭṭhiputto mahatā parivārena uyyānakīḷanatthaṃ nagarato nikkhamanto tagarasikhipaccekabuddhaṃ disvā ‘‘ko ayaṃ bhaṇḍukāsāvavasano, kuṭṭhī bhavissati, tathā hi kuṭṭhicīvarena sarīraṃ pārupitvā gacchatī’’ti niṭṭhubhitvā apasabyaṃ katvā pakkāmi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘suppabuddho kuṭṭhī imasmiṃyeva rājagahe…pe… pakkāmī’’ti.
తత్థ క్వాయన్తి కో అయం. ఖుంసనవసేన వదతి. ‘‘కోవాయ’’న్తిపి పాళి. కుట్ఠీతి అకుట్ఠింయేవ తం సేట్ఠి కుట్ఠరోగం అక్కోసవత్థుం పాపేన్తో వదతి. కుట్ఠిచీవరేనాతి కుట్ఠీనం చీవరేన. యేభుయ్యేన హి కుట్ఠినో డంసమకససరీసపపటిబాహనత్థం రోగపటిచ్ఛాదనత్థఞ్చ యం వా తం వా పిలోతికఖణ్డం గహేత్వా పారుపతి, ఏవమయమ్పీతి దస్సేతి. పంసుకూలచీవరధరత్తా వా అగ్గళానం అనేకవణ్ణభావేన కుట్ఠసరీరసదిసోతి హీళేన్తో ‘‘కుట్ఠిచీవరేనా’’తి ఆహ. నిట్ఠుభిత్వాతి ఖేళం పాతేత్వా. అపసబ్యతో కరిత్వాతి పణ్డితా తాదిసం పచ్చేకబుద్ధం దిస్వా వన్దిత్వా పదక్ఖిణం కరోన్తి, అయం పన అవిఞ్ఞుతాయ పరిభవేన తం అపసబ్యం కత్వా అత్తనో అపసబ్యం అపదక్ఖిణం కత్వా గతో. ‘‘అపసబ్యామతో’’తిపి పాఠో. తస్స కమ్మస్సాతి తగరసిఖిమ్హి పచ్చేకబుద్ధే ‘‘క్వాయం కుట్ఠీ’’తి హీళేత్వా నిట్ఠుభనఅపసబ్యకరణవసేన పవత్తపాపకమ్మస్స. నిరయే పచ్చిత్థాతి నిరయే నిరయగ్గినా దయ్హిత్థ. ‘‘పచ్చిత్వా నిరయగ్గినా’’తిపి పఠన్తి. తస్సేవ కమ్మస్స విపాకావసేసేనాతి యేన కమ్మేన సో నిరయే పటిసన్ధిం గణ్హి, న తం కమ్మం మనుస్సలోకే విపాకం దేతి. యా పనస్స నానక్ఖణికా చేతనా తదా పచ్చేకబుద్ధే విప్పటిపజ్జనవసేన పవత్తా అపరాపరియవేదనీయభూతా, సా అపరాపరియవేదనీయేనేవ పుఞ్ఞకమ్మేన మనుస్సేసు తిహేతుకపటిసన్ధియా దిన్నాయ పవత్తియం కుట్ఠిభావం దాలిద్దియం పరమకారుఞ్ఞతం ఆపాదేసి. తం సన్ధాయ కమ్మసభాగతావసేన ‘‘తస్సేవ కమ్మస్స విపాకవసేసేనా’’తి వుత్తం. సదిసేపి హి లోకే తబ్బోహారో దిట్ఠో యథా తం ‘‘సా ఏవ తిత్తిరీ, తానియేవ ఓసధానీ’’తి.
Tattha kvāyanti ko ayaṃ. Khuṃsanavasena vadati. ‘‘Kovāya’’ntipi pāḷi. Kuṭṭhīti akuṭṭhiṃyeva taṃ seṭṭhi kuṭṭharogaṃ akkosavatthuṃ pāpento vadati. Kuṭṭhicīvarenāti kuṭṭhīnaṃ cīvarena. Yebhuyyena hi kuṭṭhino ḍaṃsamakasasarīsapapaṭibāhanatthaṃ rogapaṭicchādanatthañca yaṃ vā taṃ vā pilotikakhaṇḍaṃ gahetvā pārupati, evamayampīti dasseti. Paṃsukūlacīvaradharattā vā aggaḷānaṃ anekavaṇṇabhāvena kuṭṭhasarīrasadisoti hīḷento ‘‘kuṭṭhicīvarenā’’ti āha. Niṭṭhubhitvāti kheḷaṃ pātetvā. Apasabyato karitvāti paṇḍitā tādisaṃ paccekabuddhaṃ disvā vanditvā padakkhiṇaṃ karonti, ayaṃ pana aviññutāya paribhavena taṃ apasabyaṃ katvā attano apasabyaṃ apadakkhiṇaṃ katvā gato. ‘‘Apasabyāmato’’tipi pāṭho. Tassa kammassāti tagarasikhimhi paccekabuddhe ‘‘kvāyaṃ kuṭṭhī’’ti hīḷetvā niṭṭhubhanaapasabyakaraṇavasena pavattapāpakammassa. Niraye paccitthāti niraye nirayagginā dayhittha. ‘‘Paccitvā nirayagginā’’tipi paṭhanti. Tasseva kammassa vipākāvasesenāti yena kammena so niraye paṭisandhiṃ gaṇhi, na taṃ kammaṃ manussaloke vipākaṃ deti. Yā panassa nānakkhaṇikā cetanā tadā paccekabuddhe vippaṭipajjanavasena pavattā aparāpariyavedanīyabhūtā, sā aparāpariyavedanīyeneva puññakammena manussesu tihetukapaṭisandhiyā dinnāya pavattiyaṃ kuṭṭhibhāvaṃ dāliddiyaṃ paramakāruññataṃ āpādesi. Taṃ sandhāya kammasabhāgatāvasena ‘‘tasseva kammassa vipākavasesenā’’ti vuttaṃ. Sadisepi hi loke tabbohāro diṭṭho yathā taṃ ‘‘sā eva tittirī, tāniyeva osadhānī’’ti.
ఏత్తావతా ‘‘కో ను ఖో, భన్తే, హేతూ’’తి తేన భిక్ఖునా పుట్ఠపఞ్హం విస్సజ్జేత్వా ఇదాని యో ‘‘తస్స కా గతి, కో అభిసమ్పరాయో’’తి పుబ్బే భిక్ఖూహి పుట్ఠపఞ్హో, తం విస్సజ్జేతుం ‘‘సో తథాగతప్పవేదిత’’న్తిఆది వుత్తం. తత్థ తథాగతప్పవేదితన్తి తథాగతేన భగవతా దేసితం అక్ఖాతం పకాసితన్తి తథాగతప్పవేదితం. ఆగమ్మాతి అధిగన్త్వా, నిస్సాయ ఞత్వా వా. ‘‘తథాగతప్పవేదితే ధమ్మవినయే’’తిపి పాఠో. సద్ధం సమాదియీతి సమ్మాసమ్బుద్ధో భగవా, స్వాక్ఖాతో భగవతా ధమ్మో, సుప్పటిపన్నో భగవతో సావకసఙ్ఘోతి రతనత్తయసన్నిస్సయం పుబ్బభాగసద్ధఞ్చేవ లోకుత్తరసద్ధఞ్చాతి దువిధమ్పి సద్ధం సమ్మా ఆదియి. యథా న పున ఆదాతబ్బా హోతి, ఏవం యావ భవక్ఖయా గణ్హి, అత్తనో చిత్తసన్తానే ఉప్పాదేసీతి అత్థో. సీలం సమాదియీతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. సీలన్తి పుబ్బభాగసీలేన సద్ధిం మగ్గసీలం ఫలసీలఞ్చ . సుతన్తి పరియత్తిబాహుసచ్చం పటివేధబాహుసచ్చఞ్చాతి దువిధమ్పి సుతం. పరియత్తిధమ్మాపి హి తేన ధమ్మస్సవనకాలే సచ్చప్పటివేధాయ సావకేహి యథాలద్ధప్పకారం సుతా పరిచితా మనసానుపేక్ఖితా దిట్ఠియా సుప్పటివిద్ధా చాతి. చాగన్తి పఠమమగ్గవజ్ఝకిలేసాభిసఙ్ఖారానం వోస్సగ్గసఙ్ఖాతం చాగం, యేన అరియసావకా దేయ్యధమ్మేసు ముత్తచాగా చ హోన్తి పయతపాణీ వోస్సగ్గరతా. పఞ్ఞన్తి సద్ధిం విపస్సనాపఞ్ఞాయ మగ్గపఞ్ఞఞ్చేవ ఫలపఞ్ఞఞ్చ.
Ettāvatā ‘‘ko nu kho, bhante, hetū’’ti tena bhikkhunā puṭṭhapañhaṃ vissajjetvā idāni yo ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pubbe bhikkhūhi puṭṭhapañho, taṃ vissajjetuṃ ‘‘so tathāgatappavedita’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tathāgatappaveditanti tathāgatena bhagavatā desitaṃ akkhātaṃ pakāsitanti tathāgatappaveditaṃ. Āgammāti adhigantvā, nissāya ñatvā vā. ‘‘Tathāgatappavedite dhammavinaye’’tipi pāṭho. Saddhaṃ samādiyīti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅghoti ratanattayasannissayaṃ pubbabhāgasaddhañceva lokuttarasaddhañcāti duvidhampi saddhaṃ sammā ādiyi. Yathā na puna ādātabbā hoti, evaṃ yāva bhavakkhayā gaṇhi, attano cittasantāne uppādesīti attho. Sīlaṃ samādiyītiādīsupi eseva nayo. Sīlanti pubbabhāgasīlena saddhiṃ maggasīlaṃ phalasīlañca . Sutanti pariyattibāhusaccaṃ paṭivedhabāhusaccañcāti duvidhampi sutaṃ. Pariyattidhammāpi hi tena dhammassavanakāle saccappaṭivedhāya sāvakehi yathāladdhappakāraṃ sutā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā cāti. Cāganti paṭhamamaggavajjhakilesābhisaṅkhārānaṃ vossaggasaṅkhātaṃ cāgaṃ, yena ariyasāvakā deyyadhammesu muttacāgā ca honti payatapāṇī vossaggaratā. Paññanti saddhiṃ vipassanāpaññāya maggapaññañceva phalapaññañca.
కాయస్స భేదాతి ఉపాదిన్నక్ఖన్ధపరిచ్చాగా. పరం మరణాతి తదనన్తరం అభినిబ్బత్తక్ఖన్ధగహణా. అథ వా కాయస్స భేదాతి జీవితిన్ద్రియస్స ఉపచ్ఛేదా. పరం మరణాతి చుతితో ఉద్ధం. సుగతిం సగ్గం లోకన్తి పదత్తయేనాపి దేవలోకమేవ వదతి. సో హి సమ్పత్తీనం సోభనత్తా సున్దరా గతీతి సుగతి, రూపాదీహి విసేసేహి సుట్ఠు అగ్గోతి సగ్గో, సబ్బకాలం సుఖమేవేత్థ లోకియతి, లుజ్జతీతి వా లోకోతి వుచ్చతి. ఉపపన్నోతి పటిసన్ధిగ్గహణవసేన ఉపగతో. సహబ్యతన్తి సహభావం. వచనత్థో పన సహ బ్యతి పవత్తతి, వసతీతి వా సహబ్యో, సహఠాయీ సహవాయీ వా. తస్స భావో సహబ్యతా. అతిరోచతీతి అతిక్కమ్మ అభిభవిత్వా రోచతి విరోచతి. వణ్ణేనాతి రూపసమ్పత్తియా. యససాతి పరివారేన. సో హి అసుచిమక్ఖితం జజ్జరం మత్తికాభాజనం ఛడ్డేత్వా అనేకరతనవిచిత్తం పభస్సరరంసిజాలవినద్ధసుద్ధజమ్బునదభాజనం గణ్హన్తో వియ వుత్తప్పకారం కళేవరం ఇధ నిక్ఖిపిత్వా ఏకచిత్తక్ఖణేన యథావుత్తం దిబ్బత్తభావం మహతా పరివారేన సద్ధిం పటిలభీతి.
Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhagahaṇā. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Sugatiṃ saggaṃ lokanti padattayenāpi devalokameva vadati. So hi sampattīnaṃ sobhanattā sundarā gatīti sugati, rūpādīhi visesehi suṭṭhu aggoti saggo, sabbakālaṃ sukhamevettha lokiyati, lujjatīti vā lokoti vuccati. Upapannoti paṭisandhiggahaṇavasena upagato. Sahabyatanti sahabhāvaṃ. Vacanattho pana saha byati pavattati, vasatīti vā sahabyo, sahaṭhāyī sahavāyī vā. Tassa bhāvo sahabyatā. Atirocatīti atikkamma abhibhavitvā rocati virocati. Vaṇṇenāti rūpasampattiyā. Yasasāti parivārena. So hi asucimakkhitaṃ jajjaraṃ mattikābhājanaṃ chaḍḍetvā anekaratanavicittaṃ pabhassararaṃsijālavinaddhasuddhajambunadabhājanaṃ gaṇhanto viya vuttappakāraṃ kaḷevaraṃ idha nikkhipitvā ekacittakkhaṇena yathāvuttaṃ dibbattabhāvaṃ mahatā parivārena saddhiṃ paṭilabhīti.
ఏతమత్థం విదిత్వాతి ఏతం పాపానం అపరివజ్జనే ఆదీనవం, పరివజ్జనే చ ఆనిసంసం సబ్బాకారతో విదిత్వా తదత్థవిభావనం ఇమం ఉదానం ఉదానేసి.
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ pāpānaṃ aparivajjane ādīnavaṃ, parivajjane ca ānisaṃsaṃ sabbākārato viditvā tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
తస్సాయం సఙ్ఖేపత్థో – యథా చక్ఖుమా పురిసో పరక్కమే కాయికవీరియే విజ్జమానే సరీరే వహన్తే విసమాని పపాతాదిట్ఠానాని చణ్డభావేన వా విసమాని హత్థిఅస్సఅహికుక్కురగోరూపాదీని పరివజ్జయే, ఏవం జీవలోకస్మిం ఇమస్మిం సత్తలోకే పణ్డితో సప్పఞ్ఞో పురిసో తాయ సప్పఞ్ఞతాయ అత్తనో హితం జానన్తో పాపాని లామకాని దుచ్చరితాని పరివజ్జేయ్య. ఏవఞ్హి యథాయం సుప్పబుద్ధో తగరసిఖిమ్హి పచ్చేకబుద్ధే పాపం అపరివజ్జేత్వా మహన్తం అనయబ్యసనం ఆపజ్జి, ఏవం ఆపజ్జేయ్యాతి అధిప్పాయో. యథా వా సుప్పబుద్ధో కుట్ఠీ మమ ధమ్మదేసనం ఆగమ్మ ఇదాని సంవేగప్పత్తో పాపాని పరివజ్జేన్తో ఉళారం విసేసం అధిగఞ్ఛి, ఏవం అఞ్ఞోపి ఉళారం విసేసాధిగమం ఇచ్ఛన్తో పాపాని పరివజ్జేయ్యాతి అధిప్పాయో.
Tassāyaṃ saṅkhepattho – yathā cakkhumā puriso parakkame kāyikavīriye vijjamāne sarīre vahante visamāni papātādiṭṭhānāni caṇḍabhāvena vā visamāni hatthiassaahikukkuragorūpādīni parivajjaye, evaṃ jīvalokasmiṃ imasmiṃ sattaloke paṇḍito sappañño puriso tāya sappaññatāya attano hitaṃ jānanto pāpāni lāmakāni duccaritāni parivajjeyya. Evañhi yathāyaṃ suppabuddho tagarasikhimhi paccekabuddhe pāpaṃ aparivajjetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpajji, evaṃ āpajjeyyāti adhippāyo. Yathā vā suppabuddho kuṭṭhī mama dhammadesanaṃ āgamma idāni saṃvegappatto pāpāni parivajjento uḷāraṃ visesaṃ adhigañchi, evaṃ aññopi uḷāraṃ visesādhigamaṃ icchanto pāpāni parivajjeyyāti adhippāyo.
తతియసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఉదానపాళి • Udānapāḷi / ౩. సుప్పబుద్ధకుట్ఠిసుత్తం • 3. Suppabuddhakuṭṭhisuttaṃ