Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၃. သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ
3. Suppabuddhakuṭṭhisuttavaṇṇanā
၄၃. တတိယေ ရာဇဂဟေ သုပ္ပဗုဒ္ဓော နာမ ကုဋ္ဌီ အဟောသီတိ သုပ္ပဗုဒ္ဓနာမကော ဧကော ပုရိသော ရာဇဂဟေ အဟောသိ။ သော စ ကုဋ္ဌီ ကုဋ္ဌရောဂေန ဗာဠ္ဟဝိဒူသိတဂတ္တော။ မနုသ္သဒလိဒ္ဒောတိ ယတ္တကာ ရာဇဂဟေ မနုသ္သာ တေသု သဗ္ဗဒုဂ္ဂတော။ သော ဟိ သင္ကာရကူဋဝတိအာဒီသု မနုသ္သေဟိ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကခဏ္ဍာနိ သိဗ္ဗိတ္ဝာ ပရိဒဟတိ, ကပာလံ ဂဟေတ္ဝာ ဃရာ ဃရံ ဂန္တ္ဝာ လဒ္ဓအာစာမဥစ္ဆိဋ္ဌဘတ္တာနိ နိသ္သာယ ဇီဝတိ, တမ္ပိ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မပစ္စယာ န ယာဝဒတ္ထံ လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မနုသ္သဒလိဒ္ဒော’’တိ။ မနုသ္သကပဏောတိ မနုသ္သေသု ပရမကပဏတံ ပတ္တော။ မနုသ္သဝရာကောတိ မနုသ္သာနံ ဟီဠိတပရိဘူတတာယ အတိဝိယ ဒီနော။ မဟတိယာ ပရိသာယာတိ မဟတိယာ ဘိက္ခုပရိသာယ စေဝ ဥပာသကပရိသာယ စ။
43. Tatiye rājagahe suppabuddho nāma kuṭṭhī ahosīti suppabuddhanāmako eko puriso rājagahe ahosi. So ca kuṭṭhī kuṭṭharogena bāḷhavidūsitagatto. Manussadaliddoti yattakā rājagahe manussā tesu sabbaduggato. So hi saṅkārakūṭavatiādīsu manussehi chaḍḍitapilotikakhaṇḍāni sibbitvā paridahati, kapālaṃ gahetvā gharā gharaṃ gantvā laddhaācāmaucchiṭṭhabhattāni nissāya jīvati, tampi pubbe katakammapaccayā na yāvadatthaṃ labhati. Tena vuttaṃ ‘‘manussadaliddo’’ti. Manussakapaṇoti manussesu paramakapaṇataṃ patto. Manussavarākoti manussānaṃ hīḷitaparibhūtatāya ativiya dīno. Mahatiyā parisāyāti mahatiyā bhikkhuparisāya ceva upāsakaparisāya ca.
ဧကဒိဝသံ ကိရ ဘဂဝာ မဟာဘိက္ခုသင္ဃပရိဝာရော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတ္ဝာ ဘိက္ခူနံ သုလဘပိဏ္ဍပာတံ ကတ္ဝာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပာတပ္ပဋိက္ကန္တော ကတိပယဘိက္ခုပရိဝာရော နိက္ခန္တော ယေဟိ ဒာနံ ဒိန္နံ, တေသံ ဥပာသကာနံ အဝသေသဘိက္ခူနဉ္စ အာဂမနံ အာဂမယမာနော အန္တောနဂရေယေဝ အညတရသ္မိံ ရမဏီယေ ပဒေသေ အဋ္ဌာသိ။ တာဝဒေဝ ဘိက္ခူ တတော တတော အာဂန္တ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝာရေသုံ, ဥပာသကာပိ ‘‘အနုမောဒနံ သုတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ နိဝတ္တိသ္သာမာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင္ကမိံသု, မဟာသန္နိပာတော အဟောသိ။ ဘဂဝာ နိသီဒနာကာရံ ဒသ္သေသိ။ တာဝဒေဝ ဗုဒ္ဓာရဟံ အာသနံ ပညာပေသုံ။ အထ ဘဂဝာ အသီတိအနုဗ္ယဉ္ဇနပ္ပဋိမဏ္ဍိတေဟိ ဒ္ဝတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ ဝိရောစမာနာယ ဗ္ယာမပ္ပဘာပရိက္ခေပသမုဇ္ဇလာယ နီလပီတလောဟိတောဒာတမဉ္ဇေဋ္ဌပဘသ္သရာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိသ္သဇ္ဇေန္တိယာ အနုပမာယ ရူပကာယသိရိယာ သကလမေဝ တံ ပဒေသံ ဩဘာသေန္တော တာရာဂဏပရိဝုတော ဝိယ ပုဏ္ဏစန္ဒော ဘိက္ခုဂဏပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓာသနေ နိသီဒိတ္ဝာ မနောသိလာတလေ ကေသရသီဟော ဝိယ သီဟနာဒံ နဒန္တော ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဗ္ရဟ္မသ္သရေန ဓမ္မံ ဒေသေတိ။
Ekadivasaṃ kira bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivāro rājagahaṃ piṇḍāya pavisitvā bhikkhūnaṃ sulabhapiṇḍapātaṃ katvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto katipayabhikkhuparivāro nikkhanto yehi dānaṃ dinnaṃ, tesaṃ upāsakānaṃ avasesabhikkhūnañca āgamanaṃ āgamayamāno antonagareyeva aññatarasmiṃ ramaṇīye padese aṭṭhāsi. Tāvadeva bhikkhū tato tato āgantvā bhagavantaṃ parivāresuṃ, upāsakāpi ‘‘anumodanaṃ sutvā vanditvā nivattissāmā’’ti bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, mahāsannipāto ahosi. Bhagavā nisīdanākāraṃ dassesi. Tāvadeva buddhārahaṃ āsanaṃ paññāpesuṃ. Atha bhagavā asītianubyañjanappaṭimaṇḍitehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi virocamānāya byāmappabhāparikkhepasamujjalāya nīlapītalohitodātamañjeṭṭhapabhassarānaṃ vasena chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjentiyā anupamāya rūpakāyasiriyā sakalameva taṃ padesaṃ obhāsento tārāgaṇaparivuto viya puṇṇacando bhikkhugaṇaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīditvā manosilātale kesarasīho viya sīhanādaṃ nadanto karavīkarutamañjunā brahmassarena dhammaṃ deseti.
ဘိက္ခူပိ ခော အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ ပဝိဝိတ္တာ အသံသဋ္ဌာ အာရဒ္ဓဝီရိယာ ပဟိတတ္တာ စောဒကာ ပာပဂရဟိနော ဝတ္တာရော ဝစနက္ခမာ သီလသမ္ပန္နာ သမာဓိသမ္ပန္နာ ပညာသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နာ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနသမ္ပန္နာ မေဃဝဏ္ဏံ ပံသုကူလစီဝရံ ပာရုပိတ္ဝာ သုဝမ္မိတာ ဝိယ ဂန္ဓဟတ္ထိနော ဘဂဝန္တံ ပရိဝာရေတ္ဝာ ဩဟိတသောတာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ ဥပာသကာပိ သုဒ္ဓဝတ္ထနိဝတ္ထာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင္ဂာ ပုဗ္ဗဏ္ဟသမယံ မဟာဒာနာနိ ပဝတ္တေတ္ဝာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေတ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ နိပစ္စကာရံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ ပရိဝာရေတ္ဝာ သံယတဟတ္ထပာဒာ ဩဟိတသောတာ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တေန ခော ပန သမယေန ဘဂဝာ မဟတိယာ ပရိသာယ ပရိဝုတော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ။
Bhikkhūpi kho appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā pahitattā codakā pāpagarahino vattāro vacanakkhamā sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannā meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā suvammitā viya gandhahatthino bhagavantaṃ parivāretvā ohitasotā dhammaṃ suṇanti. Upāsakāpi suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā pubbaṇhasamayaṃ mahādānāni pavattetvā gandhamālādīhi bhagavantaṃ pūjetvā vanditvā bhikkhusaṅghassa nipaccakāraṃ dassetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca parivāretvā saṃyatahatthapādā ohitasotā sakkaccaṃ dhammaṃ suṇanti. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena bhagavā mahatiyā parisāya parivuto dhammaṃ desento nisinno hotī’’ti.
သုပ္ပဗုဒ္ဓော ပန ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလ္ယပရေတော ဃာသပရိယေသနံ စရမာနော အန္တရဝီထိံ ဩတိဏ္ဏော ဒူရတောဝ တံ မဟာဇနသန္နိပာတံ ဒိသ္ဝာ, ‘‘ကိံ နု ခော အယံ မဟာဇနကာယော သန္နိပတိတော, အဒ္ဓာ ဧတ္ထ ဘောဇနံ ဒီယတိ မညေ, အပ္ပေဝ နာမေတ္ထ ဂတေန ကိဉ္စိ ခာဒနီယံ ဝာ ဘောဇနီယံ ဝာ လဒ္ဓုံ သက္ကာ’’တိ သဉ္ဇာတာဘိလာသော တတ္ထ ဂန္တ္ဝာ အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ ပာသာဒိကံ ဒသ္သနီယံ ပသာဒနီယံ ဥတ္တမဒမထသမထမနုပ္ပတ္တံ ဒန္တံ ဂုတ္တံ သန္တိန္ဒ္ရိယံ သုသမာဟိတံ တာယ ပရိသာယ ပရိဝုတံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ, ဒိသ္ဝာန ပုရိမဇာတိသမ္ဘတာယ ပရိပက္ကာယ ဥပနိသ္သယသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနော ‘‘ယံနူနာဟမ္ပိ ဓမ္မံ သုဏေယ္ယ’’န္တိ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အဒ္ဒသာ ခော သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ။ပေ.။ တတ္ထေဝ ဧကမန္တံ နိသီဒိ ‘အဟမ္ပိ ဓမ္မံ သောသ္သာမီ’’’တိ။
Suppabuddho pana jighacchādubbalyapareto ghāsapariyesanaṃ caramāno antaravīthiṃ otiṇṇo dūratova taṃ mahājanasannipātaṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ mahājanakāyo sannipatito, addhā ettha bhojanaṃ dīyati maññe, appeva nāmettha gatena kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā laddhuṃ sakkā’’ti sañjātābhilāso tattha gantvā addasa bhagavantaṃ pāsādikaṃ dassanīyaṃ pasādanīyaṃ uttamadamathasamathamanuppattaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ susamāhitaṃ tāya parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvāna purimajātisambhatāya paripakkāya upanissayasampattiyā codiyamāno ‘‘yaṃnūnāhampi dhammaṃ suṇeyya’’nti parisapariyante nisīdi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘addasā kho suppabuddho kuṭṭhī…pe… tattheva ekamantaṃ nisīdi‘ahampi dhammaṃ sossāmī’’’ti.
သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗာဝတိံ ဟီနာဒိသဗ္ဗပုဂ္ဂလဝတံ, တတ္ထ ကိဉ္စိပိ အနဝသေသေတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗဝန္တ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ စေတသာတိ ဗုဒ္ဓစက္ခုသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန။ စိတ္တသီသေန ဟိ ဉာဏံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ, တသ္မာ အာသယာနုသယဉာဏေန ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏေန စာတိ အတ္ထော။ စေတော ပရိစ္စ မနသာကာသီတိ တသ္သာ ပရိသာယ စိတ္တံ ပစ္စေကံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ မနသိ အကာသိ တေ ဝောလောကေသိ။ ဘဗ္ဗော ဓမ္မံ ဝိညာတုန္တိ မဂ္ဂဖလဓမ္မံ အဓိဂန္တုံ သမတ္ထော, ဥပနိသ္သယသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ ဧတဒဟောသီတိ အယံ သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကိဉ္စာပိ တဂရသိခိမ္ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အပရဇ္ဈိတ္ဝာ ဤဒိသော ဇာတော, မဂ္ဂဖလူပနိသ္သယော ပနသ္သ ပံသုပဋိစ္ဆန္နသုဝဏ္ဏနိက္ခံ ဝိယ အန္တောဟဒယေယေဝ ဝိဇ္ဇောတတိ, တသ္မာ သုဝိညာပိယောတိ ဣဒံ အဟောသိ။ တေနာဟ – ‘‘အယံ ခော ဣဓ ဘဗ္ဗော ဓမ္မံ ဝိညာတု’’န္တိ။
Sabbāvantanti sabbāvatiṃ hīnādisabbapuggalavataṃ, tattha kiñcipi anavasesetvāti attho. ‘‘Sabbavanta’’ntipi paṭhanti. Cetasāti buddhacakkhusampayuttacittena. Cittasīsena hi ñāṇaṃ niddiṭṭhaṃ, tasmā āsayānusayañāṇena indriyaparopariyattañāṇena cāti attho. Ceto paricca manasākāsīti tassā parisāya cittaṃ paccekaṃ paricchinditvā manasi akāsi te volokesi. Bhabbo dhammaṃ viññātunti maggaphaladhammaṃ adhigantuṃ samattho, upanissayasampannoti attho. Etadahosīti ayaṃ suppabuddho kiñcāpi tagarasikhimhi paccekabuddhe aparajjhitvā īdiso jāto, maggaphalūpanissayo panassa paṃsupaṭicchannasuvaṇṇanikkhaṃ viya antohadayeyeva vijjotati, tasmā suviññāpiyoti idaṃ ahosi. Tenāha – ‘‘ayaṃ kho idha bhabbo dhammaṃ viññātu’’nti.
အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ ဒာနာနန္တရံ သီလံ, သီလာနန္တရံ သဂ္ဂံ, သဂ္ဂာနန္တရံ မဂ္ဂန္တိ ဧဝံ အနုပဋိပာဋိကထံ။ ဘဂဝာ ဟိ ပဌမံ ဟေတုနာ သဒ္ဓိံ အသ္သာဒံ ဒသ္သေတ္ဝာ တတော သတ္တေ ဝိဝေစေတုံ နာနာနယေဟိ အာဒီနဝံ ပကာသေတ္ဝာ အာဒီနဝသဝနေန သံဝိဂ္ဂဟဒယာနံ နေက္ခမ္မဂုဏဝိဘာဝနမုခေန စ ဝိဝဋ္ဋံ ဒသ္သေတိ။
Anupubbiṃ kathanti dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ hetunā saddhiṃ assādaṃ dassetvā tato satte vivecetuṃ nānānayehi ādīnavaṃ pakāsetvā ādīnavasavanena saṃviggahadayānaṃ nekkhammaguṇavibhāvanamukhena ca vivaṭṭaṃ dasseti.
ဒာနကထန္တိ ဣဒံ နာမ သုခာနံ နိဒာနံ, သမ္ပတ္တီနံ မူလံ, ဘောဂာနံ ပတိဋ္ဌာ, ဝိသမဂတသ္သ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ, ဣဓလောကပရလောကေသု ဒာနသဒိသော အဝသ္သယော ပတိဋ္ဌာ အာလမ္ဗနံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ။ ဣဒဉ္ဟိ အဝသ္သယဋ္ဌေန ရတနမယသီဟာသနသဒိသံ, ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန မဟာပထဝိသဒိသံ , အာလမ္ဗနဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသံ, ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန နာဝာသဒိသံ, သမသ္သာသနဋ္ဌေန သင္ဂာမသူရော, ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေန သုပရိခာပရိက္ခိတ္တနဂရံ, မစ္ဆေရမလာဒီဟိ အနုပလိတ္တဋ္ဌေန ပဒုမံ, တေသံ နိဒဟနဋ္ဌေန ဇာတဝေဒော, ဒုရာသဒဋ္ဌေန အာသီဝိသော, အသန္တာသဋ္ဌေန သီဟော, ဗလဝန္တဋ္ဌေန ဟတ္ထီ, အဘိမင္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန သေတဥသဘော, ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနဋ္ဌေန ဝလာဟကော အသ္သရာဇာ။ ဒာနဉ္ဟိ လောကေ ရဇ္ဇသိရိံ ဒေတိ, စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိံ သက္ကသမ္ပတ္တိံ မာရသမ္ပတ္တိံ ဗ္ရဟ္မသမ္ပတ္တိံ သာဝကပာရမီဉာဏံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ သမ္မာသမ္ဗောဓိဉာဏံ ဒေတီတိ ဧဝမာဒိဒာနဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တကထံ။
Dānakathanti idaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi. Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavisadisaṃ , ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ, dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvāsadisaṃ, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena suparikhāparikkhittanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena jātavedo, durāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā. Dānañhi loke rajjasiriṃ deti, cakkavattisampattiṃ sakkasampattiṃ mārasampattiṃ brahmasampattiṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ sammāsambodhiñāṇaṃ detīti evamādidānaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
ယသ္မာ ပန ဒာနံ ဒေန္တော သီလံ သမာဒာတုံ သက္ကောတိ, တသ္မာ ဒာနကထာနန္တရံ သီလကထံ ကထေသိ။ သီလကထန္တိ သီလံ နာမေတံ သတ္တာနံ အဝသ္သယော ပတိဋ္ဌာ အာလမ္ဗနံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ။ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တီနဉ္ဟိ သီလသဒိသော အဝသ္သယော ပတိဋ္ဌာ အာလမ္ဗနံ တာဏံ လေဏံ ဂတိ ပရာယဏံ နတ္ထိ, သီလာလင္ကာရသဒိသော အလင္ကာရော, သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ, သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထိ, သီလာလင္ကာရေန ဟိ အလင္ကတံ သီလကုသုမပိဠန္ဓိတံ သီလဂန္ဓာနုလိတ္တံ သဒေဝကော လောကော ဩလောကေန္တော တိတ္တိံ န ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမာဒီဟိ သီလဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တကထံ။
Yasmā pana dānaṃ dento sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā dānakathānantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ sattānaṃ avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ. Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ, sīlagandhasadiso gandho natthi, sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhitaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevako loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādīhi sīlaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
ဣဒံ ပန သီလံ နိသ္သာယ အယံ သဂ္ဂော လဗ္ဘတီတိ ဒသ္သေတုံ သီလာနန္တရံ သဂ္ဂကထံ ကထေသိ။ သဂ္ဂကထန္တိ သဂ္ဂော နာမ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပော, နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ နိစ္စသမ္ပတ္တိယော လဗ္ဘန္တိ, စာတုမဟာရာဇိကာ ဒေဝာ နဝုတိဝသ္သသတသဟသ္သာနိ ဒိဗ္ဗသုခံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘန္တိ, တာဝတိံသာ တိသ္သော ဝသ္သကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝသ္သသတသဟသ္သာနီတိ ဧဝမာဒိသဂ္ဂဂုဏပ္ပဋိသံယုတ္တကထံ။ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထေန္တာနဉ္ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အနေကပရိယာယေန ခော အဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဂ္ဂကထံ ကထေယ္ယ’’န္တိအာဒိ။
Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Saggakathanti saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā niccasampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti, tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ. Saggasampattiṃ kathentānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti. Vuttampi cetaṃ ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi.
ဧဝံ ဟေတုနာ သဒ္ဓိံ သဂ္ဂကထာယ ပလောဘေတ္ဝာ ပုန ဟတ္ထိံ အလင္ကရိတ္ဝာ တသ္သ သောဏ္ဍံ ဆိန္ဒန္တော ဝိယ ‘‘အယမ္ပိ သဂ္ဂော အနိစ္စော အဓုဝော, န ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘အပ္ပသ္သာဒာ ကာမာ ဗဟုဒုက္ခာ ဗဟုပာယာသာ, အာဒီနဝော ဧတ္ထ ဘိယ္ယော’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁.၁၇၇; ၂.၄၂) နယေန ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ ကထေသိ။ တတ္ထ အာဒီနဝန္တိ ဒောသံ။ ဩကာရန္တိ လာမကသဘာဝံ, အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗံ သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗံ နိဟီနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ သံကိလေသန္တိ တေဟိ သတ္တာနံ သံသာရေ သံကိလိသ္သနံ။ တေနာဟ – ‘‘ကိလိသ္သန္တိ ဝတ ဘော သတ္တာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၃၅၁)။
Evaṃ hetunā saddhiṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo’’ti dassanatthaṃ ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.177; 2.42) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi. Tattha ādīnavanti dosaṃ. Okāranti lāmakasabhāvaṃ, aseṭṭhehi sevitabbaṃ seṭṭhehi na sevitabbaṃ nihīnasabhāvanti attho. Saṃkilesanti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ. Tenāha – ‘‘kilissanti vata bho sattā’’ti (ma. ni. 2.351).
ဧဝံ ကာမာဒီနဝေန တဇ္ဇေတ္ဝာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနာဒီသု စ ဂုဏံ ဒီပေသိ ဝဏ္ဏေသိ။ ကလ္လစိတ္တန္တိအာဒီသု ကလ္လစိတ္တန္တိ ကမ္မနိယစိတ္တံ, ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အသ္သဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒောသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မနိယစိတ္တံ, ကမ္မက္ခမစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိသံကိလေသဝိဂမေန မုဒုစိတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပာမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓာသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တံ, ယဒာ ဘဂဝာ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။
Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi pabbajjāya jhānādīsu ca guṇaṃ dīpesi vaṇṇesi. Kallacittantiādīsu kallacittanti kammaniyacittaṃ, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammaniyacittaṃ, kammakkhamacittanti attho. Diṭṭhimānādisaṃkilesavigamena muducittaṃ. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ. Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ, yadā bhagavā aññāsīti sambandho.
အထ ဝာ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တံ။ မုဒုစိတ္တန္တိ ဗ္ယာပာဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကထိနစိတ္တံ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန အဝိက္ခိပနတော န ပိဟိတစိတ္တံ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟဝသေန အလီနစိတ္တံ။ ပသန္နစိတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဓိမုတ္တစိတ္တံ။
Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ. Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akathinacittaṃ. Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena avikkhipanato na pihitacittaṃ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alīnacittaṃ. Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyā adhimuttacittaṃ.
အထာတိ ပစ္ဆာ။ သာမုက္ကံသိကာတိ သာမံ ဥက္ကံသိကာ အတ္တနာဝ ဥဒ္ဓရိတ္ဝာ ဂဟိတာ, သယမ္ဘူဉာဏေန သာမံ ဒိဋ္ဌာ, အညေသံ အသာဓာရဏာတိ အတ္ထော။ ကာ စ ပန သာတိ? အရိယသစ္စဒေသနာ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ဒုက္ခံ သမုဒယံ နိရောဓံ မဂ္ဂ’’န္တိ။ ဣဒဉ္ဟိ သစ္စာနံ သရူပဒသ္သနံ, တသ္မာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ အရိယသစ္စာနိ ကထေတဗ္ဗာနိ, တာနိ သဗ္ဗာကာရတော ဝိတ္ထာရေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၂.၅၂၉) ဝုတ္တာနီတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
Athāti pacchā. Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā attanāva uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena sāmaṃ diṭṭhā, aññesaṃ asādhāraṇāti attho. Kā ca pana sāti? Ariyasaccadesanā. Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti. Idañhi saccānaṃ sarūpadassanaṃ, tasmā imasmiṃ ṭhāne ariyasaccāni kathetabbāni, tāni sabbākārato vitthārena visuddhimagge (visuddhi. 2.529) vuttānīti tattha vuttanayena veditabbāni.
သေယ္ယထာပီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန သုပ္ပဗုဒ္ဓသ္သ ကိလေသပ္ပဟာနံ အရိယမဂ္ဂုပ္ပာဒဉ္စ ဒသ္သေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝာတိ သုဋ္ဌုယေဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတလောဟိတမဉ္ဇေဋ္ဌာဒိရင္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏ္ဟေယ္ယာတိ ဂဏ္ဟေယ္ယ, ပဘသ္သရံ ဘဝေယ္ယ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တသ္သံယေဝ နိသဇ္ဇာယံ။ ဧတေနသ္သ လဟုဝိပသ္သနကတာ တိက္ခပညတာ သုခာပဋိပဒာ ခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒသ္သိတာ ဟောန္တိ။ ဝိရဇံ ဝီတမလန္တိ အပာယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ အဘာဝေန ဝိရဇံ, အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသရဇာဘာဝေန ဝာ ဝိရဇံ, ပဉ္စဝိဓဒုသ္သီလမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂော အဓိပ္ပေတော။ တသ္သ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒသ္သနတ္ထံ ‘‘ယံကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ, သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉ္ဟိ နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ကိစ္စဝသေန ဧဝ သင္ခတဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။
Seyyathāpītiādinā upamāvasena suppabuddhassa kilesappahānaṃ ariyamagguppādañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhuyeva. Rajananti nīlapītalohitamañjeṭṭhādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya, pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tassaṃyeva nisajjāyaṃ. Etenassa lahuvipassanakatā tikkhapaññatā sukhāpaṭipadā khippābhiññatā ca dassitā honti. Virajaṃ vītamalanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti sotāpattimaggo adhippeto. Tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhatadhamme paṭivijjhantaṃ uppajjati.
တတ္ရိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, ဝတ္ထသ္သ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝော ဝိယ စိတ္တသ္သ ရာဂာဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝော, ဓောဝနဖလကံ ဝိယ အနုပုဗ္ဗိကထာ, ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓာ, ဥဒကေန တေမေတ္ဝာ တေမေတ္ဝာ ဂောမယခာရေဟိ ကာဠကေ သမ္မဒ္ဒိတ္ဝာ ဝတ္ထသ္သ ဓောဝနပ္ပယောဂော ဝိယ သဒ္ဓာသလိလေန တေမေတ္ဝာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒောသေ သိထိလေ ကတ္ဝာ သဒ္ဓာဒိဝိဓိနာ စိတ္တသ္သ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော, တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ ကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ, ရင္ဂဇာတံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂော, တေန သုဒ္ဓသ္သ ဝတ္ထသ္သ ပဘသ္သရဘာဝော ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသသ္သ စိတ္တသ္သ မဂ္ဂေန ပရိယောဒာပနန္တိ။
Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ daṭṭhabbaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanaphalakaṃ viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udakena temetvā temetvā gomayakhārehi kāḷake sammadditvā vatthassa dhovanappayogo viya saddhāsalilena temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā saddhādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodāpananti.
ဧဝံ ပန သုပ္ပဗုဒ္ဓော ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဓမ္မဒေသနံ သုတ္ဝာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္ဝာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေတုကာမော ပရိသမဇ္ဈံ ဩဂာဟိတုံ အဝိသဟန္တော မဟာဇနသ္သ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတ္ဝာ အနုဂန္တ္ဝာ နိဝတ္တကာလေ ဘဂဝတိ ဝိဟာရံ ဂတေ သယမ္ပိ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘အယံ သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ အတ္တနာ သတ္ထု သာသနေ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ ပာကဋံ ကာတုကာမော’’တိ ဉတ္ဝာ ‘‘ဝီမံသိသ္သာမိ န’’န္တိ ဂန္တ္ဝာ အာကာသေ ဌိတော ဧတဒဝောစ – ‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓ တ္ဝံ မနုသ္သဒလိဒ္ဒော မနုသ္သကပဏော မနုသ္သဝရာကော, အဟံ တေ အပရိမိတံ ဓနံ ဒသ္သာမိ, ‘ဗုဒ္ဓော န ဗုဒ္ဓော, ဓမ္မော န ဓမ္မော, သင္ဃော န သင္ဃော, အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန, အလံ မေ ဓမ္မေန, အလံ မေ သင္ဃေနာ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ အထ နံ သော အာဟ ‘‘ကောသိ တ္ဝ’’န္တိ? ‘‘အဟံ သက္ကော ဒေဝရာဇာ’’တိ။ ‘‘အန္ဓဗာလ အဟိရိက, တ္ဝံ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေတုံ န ယုတ္တရူပော, ယော တ္ဝံ ဧဝံ အဝတ္တဗ္ဗံ ဝဒေသိ, အပိစ မံ တ္ဝံ ‘ဒုဂ္ဂတော ဒလိဒ္ဒော ကပဏော’တိ ကသ္မာ ဝဒေသိ, နနု အဟံ လောကနာထသ္သ ဩရသပုတ္တော, နေဝာဟံ ဒုဂ္ဂတော န ဒလိဒ္ဒော န ကပဏော, အထ ခော သုခပ္ပတ္တော ပရမေန သုခေန အပာဟမသ္မိ မဟဒ္ဓနော’’တိ ဝတ္ဝာ အာဟ –
Evaṃ pana suppabuddho parisapariyante nisinno dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhaṃ ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā nivattakāle bhagavati vihāraṃ gate sayampi vihāraṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā ‘‘ayaṃ suppabuddho kuṭṭhī attanā satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmo’’ti ñatvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti gantvā ākāse ṭhito etadavoca – ‘‘suppabuddha tvaṃ manussadaliddo manussakapaṇo manussavarāko, ahaṃ te aparimitaṃ dhanaṃ dassāmi, ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho, alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenā’ti vadehī’’ti. Atha naṃ so āha ‘‘kosi tva’’nti? ‘‘Ahaṃ sakko devarājā’’ti. ‘‘Andhabāla ahirika, tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūpo, yo tvaṃ evaṃ avattabbaṃ vadesi, apica maṃ tvaṃ ‘duggato daliddo kapaṇo’ti kasmā vadesi, nanu ahaṃ lokanāthassa orasaputto, nevāhaṃ duggato na daliddo na kapaṇo, atha kho sukhappatto paramena sukhena apāhamasmi mahaddhano’’ti vatvā āha –
‘‘သဒ္ဓာဓနံ သီလဓနံ၊ ဟိရိဩတ္တပ္ပိယံ ဓနံ။
‘‘Saddhādhanaṃ sīladhanaṃ, hiriottappiyaṃ dhanaṃ;
သုတဓနဉ္စ စာဂော စ၊ ပညာ ဝေ သတ္တမံ ဓနံ။
Sutadhanañca cāgo ca, paññā ve sattamaṃ dhanaṃ.
‘‘ယသ္သ ဧတေ ဓနာ အတ္ထိ၊ ဣတ္ထိယာ ပုရိသသ္သ ဝာ။
‘‘Yassa ete dhanā atthi, itthiyā purisassa vā;
‘အဒလိဒ္ဒော’တိ တံ အာဟု၊ အမောဃံ တသ္သ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (အ. နိ. ၇.၅) –
‘Adaliddo’ti taṃ āhu, amoghaṃ tassa jīvita’’nti. (a. ni. 7.5) –
တသ္သိမာနိ မေ သတ္တ အရိယဓနာနိ သန္တိ။ ယေသဉ္ဟိ ဣမာနိ ဓနာနိ သန္တိ, န တ္ဝေဝ တေ ဗုဒ္ဓေဟိ ဝာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဝာ ‘ဒလိဒ္ဒာ’တိ ဝုစ္စန္တီ’’တိ။
Tassimāni me satta ariyadhanāni santi. Yesañhi imāni dhanāni santi, na tveva te buddhehi vā paccekabuddhehi vā ‘daliddā’ti vuccantī’’ti.
သက္ကော တသ္သ ကထံ သုတ္ဝာ တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဩဟာယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သဗ္ဗံ တံ ဝစနံ ပဋိဝစနဉ္စ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဘဂဝာ အာဟ – ‘‘န ခော သက္က သက္ကာ တာဒိသာနံ သတေနပိ သဟသ္သေနပိ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ကုဋ္ဌိံ ‘ဗုဒ္ဓော န ဗုဒ္ဓော, ဓမ္မော န ဓမ္မော, သင္ဃော န သင္ဃော’တိ ကထာပေတု’’န္တိ။ သုပ္ပဗုဒ္ဓောပိ ခော ကုဋ္ဌီ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တ္ဝာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရော အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ အာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒိ။
Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanaṃ paṭivacanañca ārocesi. Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na kho sakka sakkā tādisānaṃ satenapi sahassenapi suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho’ti kathāpetu’’nti. Suppabuddhopi kho kuṭṭhī satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthāro attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho suppabuddho kuṭṭhī diṭṭhadhammo’’tiādi.
တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ စေတ္ထ သာမညဝစနော ဓမ္မသဒ္ဒော။ ဒသ္သနံ နာမ ဉာဏဒသ္သနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညာပိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနာယံ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဓမ္မေသု ဧကဒေသေနာပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပရိယောဂာဠ္ဟဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနသ္သ ယထာဝုတ္တံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉ္ဟိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေနပိ ပရိညေယ္ယဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂာဠ္ဟံ နာမ ဟောတိ, န တဒညဉာဏံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ တေနေဝာဟ ‘‘တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော’’တိအာဒိ။
Tattha diṭṭhadhammoti diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha ‘‘diṭṭhadhammo’’ti cettha sāmaññavacano dhammasaddo. Dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panāyaṃ viditadhammatā dhammesu ekadesenāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa yathāvuttaṃ saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesenapi pariññeyyadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti, na tadaññañāṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tenevāha ‘‘tiṇṇavicikiccho’’tiādi.
တတ္ထ ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ စ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဧတေနာတိ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော။ တတော ဧဝ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခော, န နု ခော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထံကထာ ဧတသ္သာတိ ဝိဂတကထံကထော။ သာရဇ္ဇကရာနံ ပာပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဋိပက္ခေသု စ သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝေသာရဇ္ဇံ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယ္ယတ္တိယံ ပတ္တောတိ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော။ နာသ္သ ပရော ပစ္စယော, န ပရသ္သ သဒ္ဓာယ ဧတ္ထ ဝတ္တတီတိ အပရပ္ပစ္စယော။ ကတ္ထာတိ အာဟ ‘‘သတ္ထုသာသနေ’’တိ။
Tattha paṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā ca aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā etenāti tiṇṇavicikiccho. Tato eva pavattiādīsu ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho’’ti evaṃ pavattitā vigatā samucchinnā kathaṃkathā etassāti vigatakathaṃkatho. Sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādiguṇesu suppatiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ pattoti vesārajjappatto. Nāssa paro paccayo, na parassa saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo. Katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti.
အဘိက္ကန္တန္တိအာဒီသု ကိဉ္စာပိ အယံ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒော ခယသုန္ဒရာဘိရူပဗ္ဘနုမောဒနာဒီသု အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိသ္သတိ, ဣဓ ပန အဗ္ဘနုမောဒနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝ သော ပသာဒဝသေန ပသံသာဝသေန စ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တော, သာဓု သာဓု, ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဘိက္ကန္တန္တိ ဝာ အတိကန္တံ အတိဣဋ္ဌံ အတိမနာပံ, အတိသုန္ဒရန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဧကေန အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေန ဘဂဝတော ဒေသနံ ထောမေတိ, ဧကေန အတ္တနော ပသာဒံ။
Abhikkantantiādīsu kiñcāpi ayaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpabbhanumodanādīsu anekesu atthesu dissati, idha pana abbhanumodane daṭṭhabbo. Teneva so pasādavasena pasaṃsāvasena ca dvikkhattuṃ vutto, sādhu sādhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Abhikkantanti vā atikantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti attho. Tattha ekena abhikkantasaddena bhagavato desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ.
အယဉ္ဟေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ, ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ, အဘိက္ကန္တံ, ဘန္တေ, ယဒိဒံ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ မမ ပသာဒောတိ။ ဘဂဝတော ဧဝ ဝာ ဝစနံ အဘိက္ကန္တံ ဒောသနာသနတော, အဘိက္ကန္တံ ဂုဏာဓိဂမနတော, တထာ သဒ္ဓာဝဍ္ဎနတော, ပညာဇနနတော, သာတ္ထတော , သဗ္ယဉ္ဇနတော, ဥတ္တာနပဒတော, ဂမ္ဘီရတ္ထတော, ကဏ္ဏသုခတော, ဟဒယင္ဂမတော, အနတ္တုက္ကံသနတော, အပရဝမ္ဘနတော, ကရုဏာသီတလတော, ပညာဝဒာတတော, အာပာထရမဏီယတော, ဝိမဒ္ဒက္ခမတော, သုယ္ယမာနသုခတော, ဝီမံသိယမာနဟိတတောတိ ဧဝမာဒိနယေဟိ ထောမေန္တော ပဒဒ္ဝယံ အာဟ။
Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanā, abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavato eva vā vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhāvaḍḍhanato, paññājananato, sātthato , sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādinayehi thomento padadvayaṃ āha.
တတော ပရမ္ပိ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဒေသနံယေဝ ထောမေတိ။ တတ္ထ နိက္ကုဇ္ဇိတန္တိ အဓောမုခဋ္ဌပိတံ, ဟေဋ္ဌာမုခဇာတံ ဝာ။ ဥက္ကုဇ္ဇေယ္ယာတိ ဥပရိ မုခံ ကရေယ္ယ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တိဏပဏ္ဏာဒိနာ ဆာဒိတံ။ ဝိဝရေယ္ယာတိ ဥဂ္ဃာဋေယ္ယ။ မူဠ္ဟသ္သာတိ ဒိသာမူဠ္ဟသ္သ။ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယ္ယာတိ ဟတ္ထေ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ဧသ မဂ္ဂော’’တိ မဂ္ဂံ ဥပဒိသေယ္ယ။ အန္ဓကာရေတိ စတုရင္ဂသမန္နာဂတေ။ အယံ တာဝ ပဒတ္ထော။
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti upari mukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādinā chāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti maggaṃ upadiseyya. Andhakāreti caturaṅgasamannāgate. Ayaṃ tāva padattho.
အယံ ပန အဓိပ္ပာယယောဇနာ – ယထာ ကောစိ နိက္ကုဇ္ဇိတံ ဥက္ကုဇ္ဇေယ္ယ, ဧဝံ သဒ္ဓမ္မဝိမုခံ အသဒ္ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတံ မံ အသဒ္ဓမ္မာ ဝုဋ္ဌာပေန္တေန, ယထာ ပဋိစ္ဆန္နံ ဝိဝရေယ္ယ, ဧဝံ ကသ္သပသ္သ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဋ္ဌာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂဟနပဋိစ္ဆန္နံ သာသနံ ဝိဝရန္တေန, ယထာ မူဠ္ဟသ္သ မဂ္ဂံ အာစိက္ခေယ္ယ, ဧဝံ ကုမ္မဂ္ဂမိစ္ဆာမဂ္ဂပ္ပဋိပန္နသ္သ မေ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂံ အာဝိကရောန္တေန, ယထာ အန္ဓကာရေ တေလပဇ္ဇောတံ ဓာရေယ္ယ, ဧဝံ မောဟန္ဓကာရေ နိမုဂ္ဂသ္သ မေ ဗုဒ္ဓာဒိရတနရူပာနိ အပသ္သတော တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟန္ဓကာရဝိဒ္ဓံသနဒေသနာပဇ္ဇောတဓာရဏေန ဘဂဝတာ နာနာနယေဟိ ပကာသိတတ္တာ အနေကပရိယာယေန ဓမ္မော ပကာသိတော။
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patiṭṭhitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato paṭṭhāya micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsanadesanāpajjotadhāraṇena bhagavatā nānānayehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
ဧဝံ ဒေသနံ ထောမေတ္ဝာ တာယ ဒေသနာယ ရတနတ္တယေ ပသန္နစိတ္တော ပသန္နာကာရံ ကရောန္တော ‘‘ဧသာဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧသာဟန္တိ ဧသော အဟံ။ ဘဂဝန္တံ သရဏံ ဂစ္ဆာမီတိ ဘဂဝာ မေ သရဏံ ပရာယဏံ အဃသ္သ ဃာတာ, ဟိတသ္သ ဝိဓာတာတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆာမိ ဘဇာမိ, ဧဝံ ဝာ ဇာနာမိ ဗုဇ္ဈာမီတိ။ ယေသဉ္ဟိ ဓာတူနံ ဂတိအတ္ထော, ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထောတိ။ ဓမ္မန္တိ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပာယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂော စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Evaṃ desanaṃ thometvā tāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto ‘‘esāha’’ntiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhagavā me saraṇaṃ parāyaṇaṃ aghassa ghātā, hitassa vidhātāti iminā adhippāyena bhagavantaṃ gacchāmi bhajāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ atthoti. Dhammanti adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ –
‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ, အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၃၄; ဣတိဝု. ၉၀)။
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90).
‘‘ယာဝတာ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မာ သင္ခတာ ဝာ အသင္ခတာ ဝာ, ဝိရာဂော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု. ၉၀) စ –
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90) ca –
န ကေဝလံ အရိယမဂ္ဂော စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ, အပိစ ခော အရိယဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca, apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ –
‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ၊ ဓမ္မမသင္ခတမပ္ပဋိကူလံ။
‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;
မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ၊ ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ. ဝ. ၈၈၇)။
Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);
ဧတ္ထ ဟိ ရာဂဝိရာဂန္တိ မဂ္ဂော ဝုတ္တော။ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ။ အသင္ခတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အပ္ပဋိကူလံ မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဝုတ္တောတိ။
Ettha hi rāgavirāganti maggo vutto. Anejamasokanti phalaṃ. Asaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti pariyattidhammo vuttoti.
ဘိက္ခုသင္ဃန္တိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတံ အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟံ။ ဧတ္တာဝတာ သုပ္ပဗုဒ္ဓော တီဏိ သရဏဂမနာနိ ပဋိဝေဒေသိ။ ဥပာသကံ မံ ဘဂဝာ ဓာရေတု အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပာဏုပေတံ သရဏံ ဂတန္တိ အဇ္ဇတဂ္ဂေတိ အဇ္ဇတံ အာဒိံ ကတ္ဝာ။ ‘‘အဇ္ဇဒဂ္ဂေ’’တိပိ ပာဌော, တတ္ထ ဒကာရော ပဒသန္ဓိကရော, အဇ္ဇ အဂ္ဂေ အဇ္ဇ အာဒိံ ကတ္ဝာတိ အတ္ထော။ ပာဏုပေတန္တိ ပာဏေဟိ ဥပေတံ, ယာဝ မေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ, တာဝ ဥပေတံ အနညသတ္ထုကံ တီဟိ သရဏဂမနေဟိ သရဏံ ဂတံ ရတနတ္တယသ္သ ဥပာသနတော ဥပာသကံ ကပ္ပိယကာရကံ မံ ဘဂဝာ ဥပဓာရေတု ဇာနာတူတိ အတ္ထော။ ဣမသ္သ စ သရဏဂမနံ အရိယမဂ္ဂာဓိဂမေနေဝ နိပ္ဖန္နံ, အဇ္ဈာသယံ ပန အာဝိကရောန္တော ဧဝမာဟ။
Bhikkhusaṅghanti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhataṃ aṭṭhaariyapuggalasamūhaṃ. Ettāvatā suppabuddho tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi. Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā. ‘‘Ajjadagge’’tipi pāṭho, tattha dakāro padasandhikaro, ajja agge ajja ādiṃ katvāti attho. Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ ratanattayassa upāsanato upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhagavā upadhāretu jānātūti attho. Imassa ca saraṇagamanaṃ ariyamaggādhigameneva nipphannaṃ, ajjhāsayaṃ pana āvikaronto evamāha.
ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတ္ဝာ အနုမောဒိတ္ဝာတိ ဘဂဝတော ဝစနံ စိတ္တေန အဘိနန္ဒိတ္ဝာ တမေဝ အဘိနန္ဒိတဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝုတ္တနယေန ဝာစာယ အနုမောဒိတ္ဝာ။ အဘိဝာဒေတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမီတိ တံ ဘဂဝန္တံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတ္ဝာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ သတ္ထု ဂုဏနိန္နစိတ္တော ယာဝ ဒသ္သနဝိသယသမတိက္ကမာ ဘဂဝန္တံယေဝ ပေက္ခမာနော ပဉ္ဇလိကော နမသ္သမာနော ပက္ကာမိ။
Bhagavatobhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvāti bhagavato vacanaṃ cittena abhinanditvā tameva abhinanditabhāvaṃ pakāsento vuttanayena vācāya anumoditvā. Abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti taṃ bhagavantaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā satthu guṇaninnacitto yāva dassanavisayasamatikkamā bhagavantaṃyeva pekkhamāno pañjaliko namassamāno pakkāmi.
ပက္ကန္တော စ ကုဋ္ဌရောဂာဘိဘဝေန ဆိန္နဟတ္ထပာဒင္ဂုလိ ဥက္ကာရဂတ္တော သမန္တတော ဝိသ္သန္ဒမာနာသဝော ကဏ္ဍူတိပတိပီဠိတော အသုစိ ဒုဂ္ဂန္ဓော ဇေဂုစ္ဆတမော ပရမကာရုညတံ ပတ္တော ‘‘နာယံ ကာယော ဣမသ္သ အစ္စန္တသန္တသ္သ ပဏီတတမသ္သ အရိယဓမ္မသ္သ အာဓာရော ဘဝိတုံ ယုတ္တော’’တိ ဥပ္ပန္နာဘိသန္ဓိနာ ဝိယ သဂ္ဂသံဝတ္တနိယေန ပုညကမ္မေန ဩကာသေ ကတေ အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိယေန ဥပစ္ဆေဒကေန ပာပကမ္မေန ကတူပစိတေန စောဒိယမာနော တရုဏဝစ္ဆာယ ဓေနုယာ အာပတိတ္ဝာ မာရိတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော အစိရပက္ကန္တံ သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ကုဋ္ဌိံ ဂာဝီ တရုဏဝစ္ဆာ အဓိပတိတ္ဝာ ဇီဝိတာ ဝောရောပေသီ’’တိ။
Pakkanto ca kuṭṭharogābhibhavena chinnahatthapādaṅguli ukkāragatto samantato vissandamānāsavo kaṇḍūtipatipīḷito asuci duggandho jegucchatamo paramakāruññataṃ patto ‘‘nāyaṃ kāyo imassa accantasantassa paṇītatamassa ariyadhammassa ādhāro bhavituṃ yutto’’ti uppannābhisandhinā viya saggasaṃvattaniyena puññakammena okāse kate appāyukasaṃvattaniyena upacchedakena pāpakammena katūpacitena codiyamāno taruṇavacchāya dhenuyā āpatitvā mārito. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ gāvī taruṇavacchā adhipatitvā jīvitā voropesī’’ti.
သော ကိရ အတီတေ ဧကော သေဋ္ဌိပုတ္တော ဟုတ္ဝာ အတ္တနော သဟာယေဟိ တီဟိ သေဋ္ဌိပုတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠန္တော ဧကံ နဂရသောဘိနိံ ဂဏိကံ ဥယ္ယာနံ နေတ္ဝာ ဒိဝသံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတ္ဝာ အတ္ထင္ဂတေ သူရိယေ သဟာယေ ဧတဒဝောစ – ‘‘ဣမိသ္သာ ဟတ္ထေ ကဟာပဏသဟသ္သံ ဗဟုကဉ္စ သုဝဏ္ဏံ မဟဂ္ဃာနိ စ ပသာဓနာနိ သံဝိဇ္ဇန္တိ, ဣမသ္မိံ ဝနေ အညော ကောစိ နတ္ထိ, ရတ္တိ စ ဇာတာ, ဟန္ဒ ဣမံ မယံ မာရေတ္ဝာ သဗ္ဗံ ဓနံ ဂဟေတ္ဝာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ တေ စတ္တာရောပိ ဇနာ ဧကဇ္ဈာသယာ ဟုတ္ဝာ တံ မာရေတုံ ဥပက္ကမိံသု။ သာ တေဟိ မာရိယမာနာ ‘‘ဣမေ နိလ္လဇ္ဇာ နိက္ကရုဏာ မယာ သဒ္ဓိံ ကိလေသသန္ထဝံ ကတ္ဝာ နိရပရာဓံ မံ ကေဝလံ ဓနလောဘေန မာရေန္တိ, ဧကဝာရံ တာဝ မံ ဣမေ မာရေန္တု, အဟံ ပန ယက္ခိနီ ဟုတ္ဝာ အနေကဝာရံ ဣမေ မာရေတုံ သမတ္ထာ ဘဝေယ္ယ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတ္ဝာ ကာလမကာသိ။ တေသု ကိရ ဧကော ပက္ကုသာတိ ကုလပုတ္တော အဟောသိ, ဧကော ဗာဟိယော ဒာရုစီရိယော, ဧကော တမ္ဗဒာဌိကော စောရဃာတကော, ဧကော သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ, ဣတိ ဣမေသံ စတုန္နံ ဇနာနံ အနေကသတေ အတ္တဘာဝေ သာ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာ ဂာဝီ ဟုတ္ဝာ ဇီဝိတာ ဝောရောပေသိ။ တေ တသ္သ ကမ္မသ္သ နိသ္သန္ဒေန တတ္ထ တတ္ထ အန္တရာမရဏံ ပာပုဏိံသု။ ဧဝံ သုပ္ပဗုဒ္ဓသ္သ ကုဋ္ဌိသ္သ သဟသာ မရဏံ ဇာတံ, တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော အစိရပက္ကန္တံ။ပေ.။ ဝောရောပေသီ’’တိ။
So kira atīte eko seṭṭhiputto hutvā attano sahāyehi tīhi seṭṭhiputtehi saddhiṃ kīḷanto ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā atthaṅgate sūriye sahāye etadavoca – ‘‘imissā hatthe kahāpaṇasahassaṃ bahukañca suvaṇṇaṃ mahagghāni ca pasādhanāni saṃvijjanti, imasmiṃ vane añño koci natthi, ratti ca jātā, handa imaṃ mayaṃ māretvā sabbaṃ dhanaṃ gahetvā gacchāmā’’ti. Te cattāropi janā ekajjhāsayā hutvā taṃ māretuṃ upakkamiṃsu. Sā tehi māriyamānā ‘‘ime nillajjā nikkaruṇā mayā saddhiṃ kilesasanthavaṃ katvā niraparādhaṃ maṃ kevalaṃ dhanalobhena mārenti, ekavāraṃ tāva maṃ ime mārentu, ahaṃ pana yakkhinī hutvā anekavāraṃ ime māretuṃ samatthā bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā kālamakāsi. Tesu kira eko pakkusāti kulaputto ahosi, eko bāhiyo dārucīriyo, eko tambadāṭhiko coraghātako, eko suppabuddho kuṭṭhī, iti imesaṃ catunnaṃ janānaṃ anekasate attabhāve sā yakkhayoniyaṃ nibbattā gāvī hutvā jīvitā voropesi. Te tassa kammassa nissandena tattha tattha antarāmaraṇaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ suppabuddhassa kuṭṭhissa sahasā maraṇaṃ jātaṃ, tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ…pe… voropesī’’ti.
အထ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ တသ္သ ကာလကိရိယံ ဘဂဝတော အာရောစေတ္ဝာ အဘိသမ္ပရာယံ ပုစ္ဆိံသု။ ဘဂဝာ ဗ္ယာကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခော သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။
Atha sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā abhisamparāyaṃ pucchiṃsu. Bhagavā byākāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho sambahulā bhikkhū’’tiādi.
တတ္ထ တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာတိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ ဝိစိကိစ္ဆာ သီလဗ္ဗတပရာမာသောတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဘဝဗန္ဓနာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနာ။ သောတာပန္နောတိ သောတသင္ခာတံ အရိယမဂ္ဂံ အာဒိတော ပန္နော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tattha tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayāti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāsoti imesaṃ tiṇṇaṃ bhavabandhanānaṃ samucchedavasena pahānā. Sotāpannoti sotasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ ādito panno. Vuttañhetaṃ –
‘‘သောတော သောတောတိ ဣဒံ, အာဝုသော သာရိပုတ္တ, ဝုစ္စတိ။ ကတမော နု ခော, အာဝုသော, သောတောတိ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော’’တိအာဒိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၀၁)။
‘‘Soto sototi idaṃ, āvuso sāriputta, vuccati. Katamo nu kho, āvuso, sototi? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’tiādi (saṃ. ni. 5.1001).
အဝိနိပာတဓမ္မောတိ ဝိနိပတနံ ဝိနိပာတော, နာသ္သ ဝိနိပာတော ဓမ္မောတိ အဝိနိပာတဓမ္မော, စတူသု အပာယေသု ဥပပဇ္ဇနဝသေန အပတနသဘာဝောတိ အတ္ထော။ နိယတောတိ ဓမ္မနိယာမေန သမ္မတ္တနိယာမေန နိယတော။ သမ္ဗောဓိပရာယဏောတိ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယသင္ခာတာ သမ္ဗောဓိ ပရံ အယနံ အသ္သ ဂတိ ပဋိသရဏံ အဝသ္သံ ပတ္တဗ္ဗန္တိ သမ္ဗောဓိပရာယဏော။ ဧတေန ‘‘တသ္သ ကာ ဂတိ, ကော အဘိသမ္ပရာယော’’တိ ပုစ္ဆာယ ဘဒ္ဒိကာ ဧဝ သုပ္ပဗုဒ္ဓသ္သ ဂတိ, န ပာပိကာတိ အယမတ္ထော ဒသ္သိတော။ န ပန တေန သမ္ပတ္တာ ဂတိ, တံ ပန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ပကာသေတုကာမော ဓမ္မရာဇာ ဧတ္တကမေဝ အဘာသိ။ ပသ္သတိ ဟိ ဘဂဝာ ‘‘မယာ ဧတ္တကေ ကထိတေ ဣမိသ္သံယေဝ ပရိသတိ အနုသန္ဓိကုသလော ဧကော ဘိက္ခု သုပ္ပဗုဒ္ဓသ္သ ကုဋ္ဌိဘာဝဒာလိဒ္ဒိယကပဏဘာဝာနံ ကာရဏံ ပုစ္ဆိသ္သတိ, အထာဟံ တသ္သ တံ ကာရဏံ တေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနာ ပကာသေတ္ဝာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသ္သာမီ’’တိ။ တေနေဝာဟ – ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဟေတူတိ အသာဓာရဏကာရဏံ, သာဓာရဏကာရဏံ ပန ပစ္စယောတိ, အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ယေနာတိ ယေန ဟေတုနာ ယေန ပစ္စယေန စ။
Avinipātadhammoti vinipatanaṃ vinipāto, nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo, catūsu apāyesu upapajjanavasena apatanasabhāvoti attho. Niyatoti dhammaniyāmena sammattaniyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa gati paṭisaraṇaṃ avassaṃ pattabbanti sambodhiparāyaṇo. Etena ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pucchāya bhaddikā eva suppabuddhassa gati, na pāpikāti ayamattho dassito. Na pana tena sampattā gati, taṃ pana pucchānusandhivasena pakāsetukāmo dhammarājā ettakameva abhāsi. Passati hi bhagavā ‘‘mayā ettake kathite imissaṃyeva parisati anusandhikusalo eko bhikkhu suppabuddhassa kuṭṭhibhāvadāliddiyakapaṇabhāvānaṃ kāraṇaṃ pucchissati, athāhaṃ tassa taṃ kāraṇaṃ tena pucchānusandhinā pakāsetvā desanaṃ niṭṭhāpessāmī’’ti. Tenevāha – ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhū’’tiādi. Tattha hetūti asādhāraṇakāraṇaṃ, sādhāraṇakāraṇaṃ pana paccayoti, ayametesaṃ viseso. Yenāti yena hetunā yena paccayena ca.
ဘူတပုဗ္ဗန္တိ ဇာတပုဗ္ဗံ။ အတီတေ ကာလေ နိဗ္ဗတ္တံ တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကဒာ ပန ဘူတန္တိ? အတီတေ ကိရ အနုပ္ပန္နေ တထာဂတေ ဗာရာဏသိယာ သာမန္တာ ဧကသ္မိံ ဂာမေ ဧကာ ကုလဓီတာ ခေတ္တံ ရက္ခတိ။ သာ ဧကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ပသန္နစိတ္တာ တသ္သ ပဉ္စဟိ လာဇာသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကံ ပဒုမပုပ္ဖံ ဒတ္ဝာ ပဉ္စ ပုတ္တသတာနိ ပတ္ထေသိ။ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ပဉ္စသတာ မိဂလုဒ္ဒကာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသ္သ မဓုရမံသံ ဒတ္ဝာ ‘‘ဧတိသ္သာ ပုတ္တာ ဘဝေယ္ယာမ, တုမ္ဟေဟိ ပတ္တဝိသေသံ လဘေယ္ယာမာ’’တိ စ ပတ္ထယိံသု။ သာ ယာဝတာယုကံ ဌတ္ဝာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တတော စုတာ ဧကသ္မိံ ဇာတသ္သရေ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တမေကော တာပသော ဒိသ္ဝာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ တသ္သာ ဝိစရန္တိယာ ပာဒုဒ္ဓာရေ ပာဒုဒ္ဓာရေ ဘူမိတော ပဒုမာနိ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ဧကော ဝနစရကော ဒိသ္ဝာ ဗာရာဏသိရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ တံ အာနေတ္ဝာ အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ တသ္သာ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာသိ။ မဟာပဒုမကုမာရော တသ္သာ ကုစ္ဆိယံ ဝသိ, သေသာ ဂဗ္ဘမလံ နိသ္သာယ နိဗ္ဗတ္တာ, တေ ဝယပ္ပတ္တာ ဥယ္ယာနေ ပဒုမသရေ ကီဠန္တာ ဧကေကသ္မိံ ပဒုမေ နိသီဒိတ္ဝာ ပရိပက္ကဉာဏာ သင္ခာရေသု ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတ္ဝာ ပစ္စေကဗောဓိံ ပာပုဏိံသု။ တေသံ ဗ္ယာကရဏဂာထာ အဟောသိ –
Bhūtapubbanti jātapubbaṃ. Atīte kāle nibbattaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘suppabuddho’’tiādi vuttaṃ. Kadā pana bhūtanti? Atīte kira anuppanne tathāgate bārāṇasiyā sāmantā ekasmiṃ gāme ekā kuladhītā khettaṃ rakkhati. Sā ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannacittā tassa pañcahi lājāsatehi saddhiṃ ekaṃ padumapupphaṃ datvā pañca puttasatāni patthesi. Tasmiṃyeva khaṇe pañcasatā migaluddakā paccekabuddhassa madhuramaṃsaṃ datvā ‘‘etissā puttā bhaveyyāma, tumhehi pattavisesaṃ labheyyāmā’’ti ca patthayiṃsu. Sā yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattā. Tato cutā ekasmiṃ jātassare padumagabbhe nibbatti. Tameko tāpaso disvā paṭijaggi. Tassā vicarantiyā pāduddhāre pāduddhāre bhūmito padumāni uṭṭhahanti. Eko vanacarako disvā bārāṇasirañño ārocesi. Rājā taṃ ānetvā aggamahesiṃ akāsi. Tassā kucchiyaṃ gabbho saṇṭhāsi. Mahāpadumakumāro tassā kucchiyaṃ vasi, sesā gabbhamalaṃ nissāya nibbattā, te vayappattā uyyāne padumasare kīḷantā ekekasmiṃ padume nisīditvā paripakkañāṇā saṅkhāresu khayavayaṃ paṭṭhapetvā paccekabodhiṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ byākaraṇagāthā ahosi –
‘‘သရောရုဟံ ပဒုမပလာသပတ္ရဇံ၊
‘‘Saroruhaṃ padumapalāsapatrajaṃ,
သုပုပ္ဖိတံ ဘမရဂဏာနုကိဏ္ဏံ။
Supupphitaṃ bhamaragaṇānukiṇṇaṃ;
အနိစ္စတံ ခယဝယတံ ဝိဒိတ္ဝာ၊
Aniccataṃ khayavayataṃ viditvā,
ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ။
Eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
ဧဝံ ပစ္စေကဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓေသု တေသု ပဉ္စသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓသတေသု အဗ္ဘန္တရော တဂရသိခီ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓော ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ နန္ဒမူလပဗ္ဘာရေ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတ္ဝာ သတ္တာဟသ္သ အစ္စယေန နိရောဓာ ဝုဋ္ဌိတော အာကာသေန အာဂန္တ္ဝာ ဣသိဂိလိပဗ္ဗတေ ဩတရိတ္ဝာ ပုဗ္ဗဏ္ဟသမယံ နိဝာသေတ္ဝာ ပတ္တစီဝရမာဒာယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပာဝိသိ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ရာဇဂဟေ ဧကော သေဋ္ဌိပုတ္တော မဟတာ ပရိဝာရေန ဥယ္ယာနကီဠနတ္ထံ နဂရတော နိက္ခမန္တော တဂရသိခိပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ကော အယံ ဘဏ္ဍုကာသာဝဝသနော, ကုဋ္ဌီ ဘဝိသ္သတိ, တထာ ဟိ ကုဋ္ဌိစီဝရေန သရီရံ ပာရုပိတ္ဝာ ဂစ္ဆတီ’’တိ နိဋ္ဌုဘိတ္ဝာ အပသဗ္ယံ ကတ္ဝာ ပက္ကာမိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ ဣမသ္မိံယေဝ ရာဇဂဟေ။ပေ.။ ပက္ကာမီ’’တိ။
Evaṃ paccekabodhiṃ abhisambuddhesu tesu pañcasu paccekabuddhasatesu abbhantaro tagarasikhī nāma paccekasambuddho gandhamādanapabbate nandamūlapabbhāre sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhassa accayena nirodhā vuṭṭhito ākāsena āgantvā isigilipabbate otaritvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tasmiñca samaye rājagahe eko seṭṭhiputto mahatā parivārena uyyānakīḷanatthaṃ nagarato nikkhamanto tagarasikhipaccekabuddhaṃ disvā ‘‘ko ayaṃ bhaṇḍukāsāvavasano, kuṭṭhī bhavissati, tathā hi kuṭṭhicīvarena sarīraṃ pārupitvā gacchatī’’ti niṭṭhubhitvā apasabyaṃ katvā pakkāmi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘suppabuddho kuṭṭhī imasmiṃyeva rājagahe…pe… pakkāmī’’ti.
တတ္ထ က္ဝာယန္တိ ကော အယံ။ ခုံသနဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ကောဝာယ’’န္တိပိ ပာဠိ။ ကုဋ္ဌီတိ အကုဋ္ဌိံယေဝ တံ သေဋ္ဌိ ကုဋ္ဌရောဂံ အက္ကောသဝတ္ထုံ ပာပေန္တော ဝဒတိ။ ကုဋ္ဌိစီဝရေနာတိ ကုဋ္ဌီနံ စီဝရေန။ ယေဘုယ္ယေန ဟိ ကုဋ္ဌိနော ဍံသမကသသရီသပပဋိဗာဟနတ္ထံ ရောဂပဋိစ္ဆာဒနတ္ထဉ္စ ယံ ဝာ တံ ဝာ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ဂဟေတ္ဝာ ပာရုပတိ, ဧဝမယမ္ပီတိ ဒသ္သေတိ။ ပံသုကူလစီဝရဓရတ္တာ ဝာ အဂ္ဂဠာနံ အနေကဝဏ္ဏဘာဝေန ကုဋ္ဌသရီရသဒိသောတိ ဟီဠေန္တော ‘‘ကုဋ္ဌိစီဝရေနာ’’တိ အာဟ။ နိဋ္ဌုဘိတ္ဝာတိ ခေဠံ ပာတေတ္ဝာ။ အပသဗ္ယတော ကရိတ္ဝာတိ ပဏ္ဍိတာ တာဒိသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသ္ဝာ ဝန္ဒိတ္ဝာ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တိ, အယံ ပန အဝိညုတာယ ပရိဘဝေန တံ အပသဗ္ယံ ကတ္ဝာ အတ္တနော အပသဗ္ယံ အပဒက္ခိဏံ ကတ္ဝာ ဂတော။ ‘‘အပသဗ္ယာမတော’’တိပိ ပာဌော။ တသ္သ ကမ္မသ္သာတိ တဂရသိခိမ္ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ‘‘က္ဝာယံ ကုဋ္ဌီ’’တိ ဟီဠေတ္ဝာ နိဋ္ဌုဘနအပသဗ္ယကရဏဝသေန ပဝတ္တပာပကမ္မသ္သ။ နိရယေ ပစ္စိတ္ထာတိ နိရယေ နိရယဂ္ဂိနာ ဒယ္ဟိတ္ထ။ ‘‘ပစ္စိတ္ဝာ နိရယဂ္ဂိနာ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တသ္သေဝ ကမ္မသ္သ ဝိပာကာဝသေသေနာတိ ယေန ကမ္မေန သော နိရယေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ, န တံ ကမ္မံ မနုသ္သလောကေ ဝိပာကံ ဒေတိ။ ယာ ပနသ္သ နာနက္ခဏိကာ စေတနာ တဒာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ အပရာပရိယဝေဒနီယဘူတာ, သာ အပရာပရိယဝေဒနီယေနေဝ ပုညကမ္မေန မနုသ္သေသု တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဒိန္နာယ ပဝတ္တိယံ ကုဋ္ဌိဘာဝံ ဒာလိဒ္ဒိယံ ပရမကာရုညတံ အာပာဒေသိ။ တံ သန္ဓာယ ကမ္မသဘာဂတာဝသေန ‘‘တသ္သေဝ ကမ္မသ္သ ဝိပာကဝသေသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဒိသေပိ ဟိ လောကေ တဗ္ဗောဟာရော ဒိဋ္ဌော ယထာ တံ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ, တာနိယေဝ ဩသဓာနီ’’တိ။
Tattha kvāyanti ko ayaṃ. Khuṃsanavasena vadati. ‘‘Kovāya’’ntipi pāḷi. Kuṭṭhīti akuṭṭhiṃyeva taṃ seṭṭhi kuṭṭharogaṃ akkosavatthuṃ pāpento vadati. Kuṭṭhicīvarenāti kuṭṭhīnaṃ cīvarena. Yebhuyyena hi kuṭṭhino ḍaṃsamakasasarīsapapaṭibāhanatthaṃ rogapaṭicchādanatthañca yaṃ vā taṃ vā pilotikakhaṇḍaṃ gahetvā pārupati, evamayampīti dasseti. Paṃsukūlacīvaradharattā vā aggaḷānaṃ anekavaṇṇabhāvena kuṭṭhasarīrasadisoti hīḷento ‘‘kuṭṭhicīvarenā’’ti āha. Niṭṭhubhitvāti kheḷaṃ pātetvā. Apasabyato karitvāti paṇḍitā tādisaṃ paccekabuddhaṃ disvā vanditvā padakkhiṇaṃ karonti, ayaṃ pana aviññutāya paribhavena taṃ apasabyaṃ katvā attano apasabyaṃ apadakkhiṇaṃ katvā gato. ‘‘Apasabyāmato’’tipi pāṭho. Tassa kammassāti tagarasikhimhi paccekabuddhe ‘‘kvāyaṃ kuṭṭhī’’ti hīḷetvā niṭṭhubhanaapasabyakaraṇavasena pavattapāpakammassa. Niraye paccitthāti niraye nirayagginā dayhittha. ‘‘Paccitvā nirayagginā’’tipi paṭhanti. Tasseva kammassa vipākāvasesenāti yena kammena so niraye paṭisandhiṃ gaṇhi, na taṃ kammaṃ manussaloke vipākaṃ deti. Yā panassa nānakkhaṇikā cetanā tadā paccekabuddhe vippaṭipajjanavasena pavattā aparāpariyavedanīyabhūtā, sā aparāpariyavedanīyeneva puññakammena manussesu tihetukapaṭisandhiyā dinnāya pavattiyaṃ kuṭṭhibhāvaṃ dāliddiyaṃ paramakāruññataṃ āpādesi. Taṃ sandhāya kammasabhāgatāvasena ‘‘tasseva kammassa vipākavasesenā’’ti vuttaṃ. Sadisepi hi loke tabbohāro diṭṭho yathā taṃ ‘‘sā eva tittirī, tāniyeva osadhānī’’ti.
ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကော နု ခော, ဘန္တေ, ဟေတူ’’တိ တေန ဘိက္ခုနာ ပုဋ္ဌပဉ္ဟံ ဝိသ္သဇ္ဇေတ္ဝာ ဣဒာနိ ယော ‘‘တသ္သ ကာ ဂတိ, ကော အဘိသမ္ပရာယော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဘိက္ခူဟိ ပုဋ္ဌပဉ္ဟော, တံ ဝိသ္သဇ္ဇေတုံ ‘‘သော တထာဂတပ္ပဝေဒိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာဂတပ္ပဝေဒိတန္တိ တထာဂတေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ အက္ခာတံ ပကာသိတန္တိ တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ။ အာဂမ္မာတိ အဓိဂန္တ္ဝာ, နိသ္သာယ ဉတ္ဝာ ဝာ။ ‘‘တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေ’’တိပိ ပာဌော။ သဒ္ဓံ သမာဒိယီတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဘဂဝာ, သ္ဝာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော, သုပ္ပဋိပန္နော ဘဂဝတော သာဝကသင္ဃောတိ ရတနတ္တယသန္နိသ္သယံ ပုဗ္ဗဘာဂသဒ္ဓဉ္စေဝ လောကုတ္တရသဒ္ဓဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ သဒ္ဓံ သမ္မာ အာဒိယိ။ ယထာ န ပုန အာဒာတဗ္ဗာ ဟောတိ, ဧဝံ ယာဝ ဘဝက္ခယာ ဂဏ္ဟိ, အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ဥပ္ပာဒေသီတိ အတ္ထော။ သီလံ သမာဒိယီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သီလန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂသီလေန သဒ္ဓိံ မဂ္ဂသီလံ ဖလသီလဉ္စ ။ သုတန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စံ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စဉ္စာတိ ဒုဝိဓမ္ပိ သုတံ။ ပရိယတ္တိဓမ္မာပိ ဟိ တေန ဓမ္မသ္သဝနကာလေ သစ္စပ္ပဋိဝေဓာယ သာဝကေဟိ ယထာလဒ္ဓပ္ပကာရံ သုတာ ပရိစိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓာ စာတိ။ စာဂန္တိ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသာဘိသင္ခာရာနံ ဝောသ္သဂ္ဂသင္ခာတံ စာဂံ, ယေန အရိယသာဝကာ ဒေယ္ယဓမ္မေသု မုတ္တစာဂာ စ ဟောန္တိ ပယတပာဏီ ဝောသ္သဂ္ဂရတာ။ ပညန္တိ သဒ္ဓိံ ဝိပသ္သနာပညာယ မဂ္ဂပညဉ္စေဝ ဖလပညဉ္စ။
Ettāvatā ‘‘ko nu kho, bhante, hetū’’ti tena bhikkhunā puṭṭhapañhaṃ vissajjetvā idāni yo ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pubbe bhikkhūhi puṭṭhapañho, taṃ vissajjetuṃ ‘‘so tathāgatappavedita’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tathāgatappaveditanti tathāgatena bhagavatā desitaṃ akkhātaṃ pakāsitanti tathāgatappaveditaṃ. Āgammāti adhigantvā, nissāya ñatvā vā. ‘‘Tathāgatappavedite dhammavinaye’’tipi pāṭho. Saddhaṃ samādiyīti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅghoti ratanattayasannissayaṃ pubbabhāgasaddhañceva lokuttarasaddhañcāti duvidhampi saddhaṃ sammā ādiyi. Yathā na puna ādātabbā hoti, evaṃ yāva bhavakkhayā gaṇhi, attano cittasantāne uppādesīti attho. Sīlaṃ samādiyītiādīsupi eseva nayo. Sīlanti pubbabhāgasīlena saddhiṃ maggasīlaṃ phalasīlañca . Sutanti pariyattibāhusaccaṃ paṭivedhabāhusaccañcāti duvidhampi sutaṃ. Pariyattidhammāpi hi tena dhammassavanakāle saccappaṭivedhāya sāvakehi yathāladdhappakāraṃ sutā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā cāti. Cāganti paṭhamamaggavajjhakilesābhisaṅkhārānaṃ vossaggasaṅkhātaṃ cāgaṃ, yena ariyasāvakā deyyadhammesu muttacāgā ca honti payatapāṇī vossaggaratā. Paññanti saddhiṃ vipassanāpaññāya maggapaññañceva phalapaññañca.
ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဥပာဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂာ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂဟဏာ။ အထ ဝာ ကာယသ္သ ဘေဒာတိ ဇီဝိတိန္ဒ္ရိယသ္သ ဥပစ္ဆေဒာ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကန္တိ ပဒတ္တယေနာပိ ဒေဝလောကမေဝ ဝဒတိ။ သော ဟိ သမ္ပတ္တီနံ သောဘနတ္တာ သုန္ဒရာ ဂတီတိ သုဂတိ, ရူပာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ သုဋ္ဌု အဂ္ဂောတိ သဂ္ဂော, သဗ္ဗကာလံ သုခမေဝေတ္ထ လောကိယတိ, လုဇ္ဇတီတိ ဝာ လောကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဥပပန္နောတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပဂတော။ သဟဗ္ယတန္တိ သဟဘာဝံ။ ဝစနတ္ထော ပန သဟ ဗ္ယတိ ပဝတ္တတိ, ဝသတီတိ ဝာ သဟဗ္ယော, သဟဌာယီ သဟဝာယီ ဝာ။ တသ္သ ဘာဝော သဟဗ္ယတာ။ အတိရောစတီတိ အတိက္ကမ္မ အဘိဘဝိတ္ဝာ ရောစတိ ဝိရောစတိ။ ဝဏ္ဏေနာတိ ရူပသမ္ပတ္တိယာ။ ယသသာတိ ပရိဝာရေန။ သော ဟိ အသုစိမက္ခိတံ ဇဇ္ဇရံ မတ္တိကာဘာဇနံ ဆဍ္ဍေတ္ဝာ အနေကရတနဝိစိတ္တံ ပဘသ္သရရံသိဇာလဝိနဒ္ဓသုဒ္ဓဇမ္ဗုနဒဘာဇနံ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ကဠေဝရံ ဣဓ နိက္ခိပိတ္ဝာ ဧကစိတ္တက္ခဏေန ယထာဝုတ္တံ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝံ မဟတာ ပရိဝာရေန သဒ္ဓိံ ပဋိလဘီတိ။
Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhagahaṇā. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Sugatiṃ saggaṃ lokanti padattayenāpi devalokameva vadati. So hi sampattīnaṃ sobhanattā sundarā gatīti sugati, rūpādīhi visesehi suṭṭhu aggoti saggo, sabbakālaṃ sukhamevettha lokiyati, lujjatīti vā lokoti vuccati. Upapannoti paṭisandhiggahaṇavasena upagato. Sahabyatanti sahabhāvaṃ. Vacanattho pana saha byati pavattati, vasatīti vā sahabyo, sahaṭhāyī sahavāyī vā. Tassa bhāvo sahabyatā. Atirocatīti atikkamma abhibhavitvā rocati virocati. Vaṇṇenāti rūpasampattiyā. Yasasāti parivārena. So hi asucimakkhitaṃ jajjaraṃ mattikābhājanaṃ chaḍḍetvā anekaratanavicittaṃ pabhassararaṃsijālavinaddhasuddhajambunadabhājanaṃ gaṇhanto viya vuttappakāraṃ kaḷevaraṃ idha nikkhipitvā ekacittakkhaṇena yathāvuttaṃ dibbattabhāvaṃ mahatā parivārena saddhiṃ paṭilabhīti.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဧတံ ပာပာနံ အပရိဝဇ္ဇနေ အာဒီနဝံ, ပရိဝဇ္ဇနေ စ အာနိသံသံ သဗ္ဗာကာရတော ဝိဒိတ္ဝာ တဒတ္ထဝိဘာဝနံ ဣမံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ pāpānaṃ aparivajjane ādīnavaṃ, parivajjane ca ānisaṃsaṃ sabbākārato viditvā tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
တသ္သာယံ သင္ခေပတ္ထော – ယထာ စက္ခုမာ ပုရိသော ပရက္ကမေ ကာယိကဝီရိယေ ဝိဇ္ဇမာနေ သရီရေ ဝဟန္တေ ဝိသမာနိ ပပာတာဒိဋ္ဌာနာနိ စဏ္ဍဘာဝေန ဝာ ဝိသမာနိ ဟတ္ထိအသ္သအဟိကုက္ကုရဂောရူပာဒီနိ ပရိဝဇ္ဇယေ, ဧဝံ ဇီဝလောကသ္မိံ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော ပုရိသော တာယ သပ္ပညတာယ အတ္တနော ဟိတံ ဇာနန္တော ပာပာနိ လာမကာနိ ဒုစ္စရိတာနိ ပရိဝဇ္ဇေယ္ယ။ ဧဝဉ္ဟိ ယထာယံ သုပ္ပဗုဒ္ဓော တဂရသိခိမ္ဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပာပံ အပရိဝဇ္ဇေတ္ဝာ မဟန္တံ အနယဗ္ယသနံ အာပဇ္ဇိ, ဧဝံ အာပဇ္ဇေယ္ယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ဝာ သုပ္ပဗုဒ္ဓော ကုဋ္ဌီ မမ ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ ဣဒာနိ သံဝေဂပ္ပတ္တော ပာပာနိ ပရိဝဇ္ဇေန္တော ဥဠာရံ ဝိသေသံ အဓိဂဉ္ဆိ, ဧဝံ အညောပိ ဥဠာရံ ဝိသေသာဓိဂမံ ဣစ္ဆန္တော ပာပာနိ ပရိဝဇ္ဇေယ္ယာတိ အဓိပ္ပာယော။
Tassāyaṃ saṅkhepattho – yathā cakkhumā puriso parakkame kāyikavīriye vijjamāne sarīre vahante visamāni papātādiṭṭhānāni caṇḍabhāvena vā visamāni hatthiassaahikukkuragorūpādīni parivajjaye, evaṃ jīvalokasmiṃ imasmiṃ sattaloke paṇḍito sappañño puriso tāya sappaññatāya attano hitaṃ jānanto pāpāni lāmakāni duccaritāni parivajjeyya. Evañhi yathāyaṃ suppabuddho tagarasikhimhi paccekabuddhe pāpaṃ aparivajjetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpajji, evaṃ āpajjeyyāti adhippāyo. Yathā vā suppabuddho kuṭṭhī mama dhammadesanaṃ āgamma idāni saṃvegappatto pāpāni parivajjento uḷāraṃ visesaṃ adhigañchi, evaṃ aññopi uḷāraṃ visesādhigamaṃ icchanto pāpāni parivajjeyyāti adhippāyo.
တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၃. သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိသုတ္တံ • 3. Suppabuddhakuṭṭhisuttaṃ