Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā |
3. සුප්පබුද්ධකුට්ඨිසුත්තවණ්ණනා
3. Suppabuddhakuṭṭhisuttavaṇṇanā
43. තතියෙ රාජගහෙ සුප්පබුද්ධො නාම කුට්ඨී අහොසීති සුප්පබුද්ධනාමකො එකො පුරිසො රාජගහෙ අහොසි. සො ච කුට්ඨී කුට්ඨරොගෙන බාළ්හවිදූසිතගත්තො. මනුස්සදලිද්දොති යත්තකා රාජගහෙ මනුස්සා තෙසු සබ්බදුග්ගතො. සො හි සඞ්කාරකූටවතිආදීසු මනුස්සෙහි ඡඩ්ඩිතපිලොතිකඛණ්ඩානි සිබ්බිත්වා පරිදහති, කපාලං ගහෙත්වා ඝරා ඝරං ගන්ත්වා ලද්ධආචාමඋච්ඡිට්ඨභත්තානි නිස්සාය ජීවති, තම්පි පුබ්බෙ කතකම්මපච්චයා න යාවදත්ථං ලභති. තෙන වුත්තං ‘‘මනුස්සදලිද්දො’’ති. මනුස්සකපණොති මනුස්සෙසු පරමකපණතං පත්තො. මනුස්සවරාකොති මනුස්සානං හීළිතපරිභූතතාය අතිවිය දීනො. මහතියා පරිසායාති මහතියා භික්ඛුපරිසාය චෙව උපාසකපරිසාය ච.
43. Tatiye rājagahe suppabuddho nāma kuṭṭhī ahosīti suppabuddhanāmako eko puriso rājagahe ahosi. So ca kuṭṭhī kuṭṭharogena bāḷhavidūsitagatto. Manussadaliddoti yattakā rājagahe manussā tesu sabbaduggato. So hi saṅkārakūṭavatiādīsu manussehi chaḍḍitapilotikakhaṇḍāni sibbitvā paridahati, kapālaṃ gahetvā gharā gharaṃ gantvā laddhaācāmaucchiṭṭhabhattāni nissāya jīvati, tampi pubbe katakammapaccayā na yāvadatthaṃ labhati. Tena vuttaṃ ‘‘manussadaliddo’’ti. Manussakapaṇoti manussesu paramakapaṇataṃ patto. Manussavarākoti manussānaṃ hīḷitaparibhūtatāya ativiya dīno. Mahatiyā parisāyāti mahatiyā bhikkhuparisāya ceva upāsakaparisāya ca.
එකදිවසං කිර භගවා මහාභික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො රාජගහං පිණ්ඩාය පවිසිත්වා භික්ඛූනං සුලභපිණ්ඩපාතං කත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතප්පටික්කන්තො කතිපයභික්ඛුපරිවාරො නික්ඛන්තො යෙහි දානං දින්නං, තෙසං උපාසකානං අවසෙසභික්ඛූනඤ්ච ආගමනං ආගමයමානො අන්තොනගරෙයෙව අඤ්ඤතරස්මිං රමණීයෙ පදෙසෙ අට්ඨාසි. තාවදෙව භික්ඛූ තතො තතො ආගන්ත්වා භගවන්තං පරිවාරෙසුං, උපාසකාපි ‘‘අනුමොදනං සුත්වා වන්දිත්වා නිවත්තිස්සාමා’’ති භගවන්තං උපසඞ්කමිංසු, මහාසන්නිපාතො අහොසි. භගවා නිසීදනාකාරං දස්සෙසි. තාවදෙව බුද්ධාරහං ආසනං පඤ්ඤාපෙසුං. අථ භගවා අසීතිඅනුබ්යඤ්ජනප්පටිමණ්ඩිතෙහි ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි විරොචමානාය බ්යාමප්පභාපරික්ඛෙපසමුජ්ජලාය නීලපීතලොහිතොදාතමඤ්ජෙට්ඨපභස්සරානං වසෙන ඡබ්බණ්ණබුද්ධරංසියො විස්සජ්ජෙන්තියා අනුපමාය රූපකායසිරියා සකලමෙව තං පදෙසං ඔභාසෙන්තො තාරාගණපරිවුතො විය පුණ්ණචන්දො භික්ඛුගණපරිවුතො පඤ්ඤත්තවරබුද්ධාසනෙ නිසීදිත්වා මනොසිලාතලෙ කෙසරසීහො විය සීහනාදං නදන්තො කරවීකරුතමඤ්ජුනා බ්රහ්මස්සරෙන ධම්මං දෙසෙති.
Ekadivasaṃ kira bhagavā mahābhikkhusaṅghaparivāro rājagahaṃ piṇḍāya pavisitvā bhikkhūnaṃ sulabhapiṇḍapātaṃ katvā pacchābhattaṃ piṇḍapātappaṭikkanto katipayabhikkhuparivāro nikkhanto yehi dānaṃ dinnaṃ, tesaṃ upāsakānaṃ avasesabhikkhūnañca āgamanaṃ āgamayamāno antonagareyeva aññatarasmiṃ ramaṇīye padese aṭṭhāsi. Tāvadeva bhikkhū tato tato āgantvā bhagavantaṃ parivāresuṃ, upāsakāpi ‘‘anumodanaṃ sutvā vanditvā nivattissāmā’’ti bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu, mahāsannipāto ahosi. Bhagavā nisīdanākāraṃ dassesi. Tāvadeva buddhārahaṃ āsanaṃ paññāpesuṃ. Atha bhagavā asītianubyañjanappaṭimaṇḍitehi dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇehi virocamānāya byāmappabhāparikkhepasamujjalāya nīlapītalohitodātamañjeṭṭhapabhassarānaṃ vasena chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjentiyā anupamāya rūpakāyasiriyā sakalameva taṃ padesaṃ obhāsento tārāgaṇaparivuto viya puṇṇacando bhikkhugaṇaparivuto paññattavarabuddhāsane nisīditvā manosilātale kesarasīho viya sīhanādaṃ nadanto karavīkarutamañjunā brahmassarena dhammaṃ deseti.
භික්ඛූපි ඛො අප්පිච්ඡා සන්තුට්ඨා පවිවිත්තා අසංසට්ඨා ආරද්ධවීරියා පහිතත්තා චොදකා පාපගරහිනො වත්තාරො වචනක්ඛමා සීලසම්පන්නා සමාධිසම්පන්නා පඤ්ඤාසම්පන්නා විමුත්තිසම්පන්නා විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නා මෙඝවණ්ණං පංසුකූලචීවරං පාරුපිත්වා සුවම්මිතා විය ගන්ධහත්ථිනො භගවන්තං පරිවාරෙත්වා ඔහිතසොතා ධම්මං සුණන්ති. උපාසකාපි සුද්ධවත්ථනිවත්ථා සුද්ධුත්තරාසඞ්ගා පුබ්බණ්හසමයං මහාදානානි පවත්තෙත්වා ගන්ධමාලාදීහි භගවන්තං පූජෙත්වා වන්දිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිපච්චකාරං දස්සෙත්වා භගවන්තං භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච පරිවාරෙත්වා සංයතහත්ථපාදා ඔහිතසොතා සක්කච්චං ධම්මං සුණන්ති. තෙන වුත්තං – ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා මහතියා පරිසාය පරිවුතො ධම්මං දෙසෙන්තො නිසින්නො හොතී’’ති.
Bhikkhūpi kho appicchā santuṭṭhā pavivittā asaṃsaṭṭhā āraddhavīriyā pahitattā codakā pāpagarahino vattāro vacanakkhamā sīlasampannā samādhisampannā paññāsampannā vimuttisampannā vimuttiñāṇadassanasampannā meghavaṇṇaṃ paṃsukūlacīvaraṃ pārupitvā suvammitā viya gandhahatthino bhagavantaṃ parivāretvā ohitasotā dhammaṃ suṇanti. Upāsakāpi suddhavatthanivatthā suddhuttarāsaṅgā pubbaṇhasamayaṃ mahādānāni pavattetvā gandhamālādīhi bhagavantaṃ pūjetvā vanditvā bhikkhusaṅghassa nipaccakāraṃ dassetvā bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca parivāretvā saṃyatahatthapādā ohitasotā sakkaccaṃ dhammaṃ suṇanti. Tena vuttaṃ – ‘‘tena kho pana samayena bhagavā mahatiyā parisāya parivuto dhammaṃ desento nisinno hotī’’ti.
සුප්පබුද්ධො පන ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යපරෙතො ඝාසපරියෙසනං චරමානො අන්තරවීථිං ඔතිණ්ණො දූරතොව තං මහාජනසන්නිපාතං දිස්වා, ‘‘කිං නු ඛො අයං මහාජනකායො සන්නිපතිතො, අද්ධා එත්ථ භොජනං දීයති මඤ්ඤෙ, අප්පෙව නාමෙත්ථ ගතෙන කිඤ්චි ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ලද්ධුං සක්කා’’ති සඤ්ජාතාභිලාසො තත්ථ ගන්ත්වා අද්දස භගවන්තං පාසාදිකං දස්සනීයං පසාදනීයං උත්තමදමථසමථමනුප්පත්තං දන්තං ගුත්තං සන්තින්ද්රියං සුසමාහිතං තාය පරිසාය පරිවුතං ධම්මං දෙසෙන්තං, දිස්වාන පුරිමජාතිසම්භතාය පරිපක්කාය උපනිස්සයසම්පත්තියා චොදියමානො ‘‘යංනූනාහම්පි ධම්මං සුණෙය්ය’’න්ති පරිසපරියන්තෙ නිසීදි. තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘අද්දසා ඛො සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී…පෙ.… තත්ථෙව එකමන්තං නිසීදි ‘අහම්පි ධම්මං සොස්සාමී’’’ති.
Suppabuddho pana jighacchādubbalyapareto ghāsapariyesanaṃ caramāno antaravīthiṃ otiṇṇo dūratova taṃ mahājanasannipātaṃ disvā, ‘‘kiṃ nu kho ayaṃ mahājanakāyo sannipatito, addhā ettha bhojanaṃ dīyati maññe, appeva nāmettha gatena kiñci khādanīyaṃ vā bhojanīyaṃ vā laddhuṃ sakkā’’ti sañjātābhilāso tattha gantvā addasa bhagavantaṃ pāsādikaṃ dassanīyaṃ pasādanīyaṃ uttamadamathasamathamanuppattaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ susamāhitaṃ tāya parisāya parivutaṃ dhammaṃ desentaṃ, disvāna purimajātisambhatāya paripakkāya upanissayasampattiyā codiyamāno ‘‘yaṃnūnāhampi dhammaṃ suṇeyya’’nti parisapariyante nisīdi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘addasā kho suppabuddho kuṭṭhī…pe… tattheva ekamantaṃ nisīdi‘ahampi dhammaṃ sossāmī’’’ti.
සබ්බාවන්තන්ති සබ්බාවතිං හීනාදිසබ්බපුග්ගලවතං, තත්ථ කිඤ්චිපි අනවසෙසෙත්වාති අත්ථො. ‘‘සබ්බවන්ත’’න්තිපි පඨන්ති. චෙතසාති බුද්ධචක්ඛුසම්පයුත්තචිත්තෙන. චිත්තසීසෙන හි ඤාණං නිද්දිට්ඨං, තස්මා ආසයානුසයඤාණෙන ඉන්ද්රියපරොපරියත්තඤාණෙන චාති අත්ථො. චෙතො පරිච්ච මනසාකාසීති තස්සා පරිසාය චිත්තං පච්චෙකං පරිච්ඡින්දිත්වා මනසි අකාසි තෙ වොලොකෙසි. භබ්බො ධම්මං විඤ්ඤාතුන්ති මග්ගඵලධම්මං අධිගන්තුං සමත්ථො, උපනිස්සයසම්පන්නොති අත්ථො. එතදහොසීති අයං සුප්පබුද්ධො කිඤ්චාපි තගරසිඛිම්හි පච්චෙකබුද්ධෙ අපරජ්ඣිත්වා ඊදිසො ජාතො, මග්ගඵලූපනිස්සයො පනස්ස පංසුපටිච්ඡන්නසුවණ්ණනික්ඛං විය අන්තොහදයෙයෙව විජ්ජොතති, තස්මා සුවිඤ්ඤාපියොති ඉදං අහොසි. තෙනාහ – ‘‘අයං ඛො ඉධ භබ්බො ධම්මං විඤ්ඤාතු’’න්ති.
Sabbāvantanti sabbāvatiṃ hīnādisabbapuggalavataṃ, tattha kiñcipi anavasesetvāti attho. ‘‘Sabbavanta’’ntipi paṭhanti. Cetasāti buddhacakkhusampayuttacittena. Cittasīsena hi ñāṇaṃ niddiṭṭhaṃ, tasmā āsayānusayañāṇena indriyaparopariyattañāṇena cāti attho. Ceto paricca manasākāsīti tassā parisāya cittaṃ paccekaṃ paricchinditvā manasi akāsi te volokesi. Bhabbo dhammaṃ viññātunti maggaphaladhammaṃ adhigantuṃ samattho, upanissayasampannoti attho. Etadahosīti ayaṃ suppabuddho kiñcāpi tagarasikhimhi paccekabuddhe aparajjhitvā īdiso jāto, maggaphalūpanissayo panassa paṃsupaṭicchannasuvaṇṇanikkhaṃ viya antohadayeyeva vijjotati, tasmā suviññāpiyoti idaṃ ahosi. Tenāha – ‘‘ayaṃ kho idha bhabbo dhammaṃ viññātu’’nti.
අනුපුබ්බිං කථන්ති දානානන්තරං සීලං, සීලානන්තරං සග්ගං, සග්ගානන්තරං මග්ගන්ති එවං අනුපටිපාටිකථං. භගවා හි පඨමං හෙතුනා සද්ධිං අස්සාදං දස්සෙත්වා තතො සත්තෙ විවෙචෙතුං නානානයෙහි ආදීනවං පකාසෙත්වා ආදීනවසවනෙන සංවිග්ගහදයානං නෙක්ඛම්මගුණවිභාවනමුඛෙන ච විවට්ටං දස්සෙති.
Anupubbiṃ kathanti dānānantaraṃ sīlaṃ, sīlānantaraṃ saggaṃ, saggānantaraṃ magganti evaṃ anupaṭipāṭikathaṃ. Bhagavā hi paṭhamaṃ hetunā saddhiṃ assādaṃ dassetvā tato satte vivecetuṃ nānānayehi ādīnavaṃ pakāsetvā ādīnavasavanena saṃviggahadayānaṃ nekkhammaguṇavibhāvanamukhena ca vivaṭṭaṃ dasseti.
දානකථන්ති ඉදං නාම සුඛානං නිදානං, සම්පත්තීනං මූලං, භොගානං පතිට්ඨා, විසමගතස්ස තාණං ලෙණං ගති පරායණං, ඉධලොකපරලොකෙසු දානසදිසො අවස්සයො පතිට්ඨා ආලම්බනං තාණං ලෙණං ගති පරායණං නත්ථි. ඉදඤ්හි අවස්සයට්ඨෙන රතනමයසීහාසනසදිසං, පතිට්ඨානට්ඨෙන මහාපථවිසදිසං , ආලම්බනට්ඨෙන ආලම්බනරජ්ජුසදිසං, දුක්ඛනිත්ථරණට්ඨෙන නාවාසදිසං, සමස්සාසනට්ඨෙන සඞ්ගාමසූරො, භයපරිත්තාණට්ඨෙන සුපරිඛාපරික්ඛිත්තනගරං, මච්ඡෙරමලාදීහි අනුපලිත්තට්ඨෙන පදුමං, තෙසං නිදහනට්ඨෙන ජාතවෙදො, දුරාසදට්ඨෙන ආසීවිසො, අසන්තාසට්ඨෙන සීහො, බලවන්තට්ඨෙන හත්ථී, අභිමඞ්ගලසම්මතට්ඨෙන සෙතඋසභො, ඛෙමන්තභූමිසම්පාපනට්ඨෙන වලාහකො අස්සරාජා. දානඤ්හි ලොකෙ රජ්ජසිරිං දෙති, චක්කවත්තිසම්පත්තිං සක්කසම්පත්තිං මාරසම්පත්තිං බ්රහ්මසම්පත්තිං සාවකපාරමීඤාණං පච්චෙකබොධිඤාණං සම්මාසම්බොධිඤාණං දෙතීති එවමාදිදානගුණප්පටිසංයුත්තකථං.
Dānakathanti idaṃ nāma sukhānaṃ nidānaṃ, sampattīnaṃ mūlaṃ, bhogānaṃ patiṭṭhā, visamagatassa tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ, idhalokaparalokesu dānasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi. Idañhi avassayaṭṭhena ratanamayasīhāsanasadisaṃ, patiṭṭhānaṭṭhena mahāpathavisadisaṃ , ālambanaṭṭhena ālambanarajjusadisaṃ, dukkhanittharaṇaṭṭhena nāvāsadisaṃ, samassāsanaṭṭhena saṅgāmasūro, bhayaparittāṇaṭṭhena suparikhāparikkhittanagaraṃ, maccheramalādīhi anupalittaṭṭhena padumaṃ, tesaṃ nidahanaṭṭhena jātavedo, durāsadaṭṭhena āsīviso, asantāsaṭṭhena sīho, balavantaṭṭhena hatthī, abhimaṅgalasammataṭṭhena setausabho, khemantabhūmisampāpanaṭṭhena valāhako assarājā. Dānañhi loke rajjasiriṃ deti, cakkavattisampattiṃ sakkasampattiṃ mārasampattiṃ brahmasampattiṃ sāvakapāramīñāṇaṃ paccekabodhiñāṇaṃ sammāsambodhiñāṇaṃ detīti evamādidānaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
යස්මා පන දානං දෙන්තො සීලං සමාදාතුං සක්කොති, තස්මා දානකථානන්තරං සීලකථං කථෙසි. සීලකථන්ති සීලං නාමෙතං සත්තානං අවස්සයො පතිට්ඨා ආලම්බනං තාණං ලෙණං ගති පරායණං. ඉධලොකපරලොකසම්පත්තීනඤ්හි සීලසදිසො අවස්සයො පතිට්ඨා ආලම්බනං තාණං ලෙණං ගති පරායණං නත්ථි, සීලාලඞ්කාරසදිසො අලඞ්කාරො, සීලපුප්ඵසදිසං පුප්ඵං, සීලගන්ධසදිසො ගන්ධො නත්ථි, සීලාලඞ්කාරෙන හි අලඞ්කතං සීලකුසුමපිළන්ධිතං සීලගන්ධානුලිත්තං සදෙවකො ලොකො ඔලොකෙන්තො තිත්තිං න ගච්ඡතීති එවමාදීහි සීලගුණප්පටිසංයුත්තකථං.
Yasmā pana dānaṃ dento sīlaṃ samādātuṃ sakkoti, tasmā dānakathānantaraṃ sīlakathaṃ kathesi. Sīlakathanti sīlaṃ nāmetaṃ sattānaṃ avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ. Idhalokaparalokasampattīnañhi sīlasadiso avassayo patiṭṭhā ālambanaṃ tāṇaṃ leṇaṃ gati parāyaṇaṃ natthi, sīlālaṅkārasadiso alaṅkāro, sīlapupphasadisaṃ pupphaṃ, sīlagandhasadiso gandho natthi, sīlālaṅkārena hi alaṅkataṃ sīlakusumapiḷandhitaṃ sīlagandhānulittaṃ sadevako loko olokento tittiṃ na gacchatīti evamādīhi sīlaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ.
ඉදං පන සීලං නිස්සාය අයං සග්ගො ලබ්භතීති දස්සෙතුං සීලානන්තරං සග්ගකථං කථෙසි. සග්ගකථන්ති සග්ගො නාම ඉට්ඨො කන්තො මනාපො, නිච්චමෙත්ථ කීළා නිච්චසම්පත්තියො ලබ්භන්ති, චාතුමහාරාජිකා දෙවා නවුතිවස්සසතසහස්සානි දිබ්බසුඛං දිබ්බසම්පත්තිං පටිලභන්ති, තාවතිංසා තිස්සො වස්සකොටියො සට්ඨි ච වස්සසතසහස්සානීති එවමාදිසග්ගගුණප්පටිසංයුත්තකථං. සග්ගසම්පත්තිං කථෙන්තානඤ්හි බුද්ධානං මුඛං නප්පහොති. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අනෙකපරියායෙන ඛො අහං, භික්ඛවෙ, සග්ගකථං කථෙය්ය’’න්තිආදි.
Idaṃ pana sīlaṃ nissāya ayaṃ saggo labbhatīti dassetuṃ sīlānantaraṃ saggakathaṃ kathesi. Saggakathanti saggo nāma iṭṭho kanto manāpo, niccamettha kīḷā niccasampattiyo labbhanti, cātumahārājikā devā navutivassasatasahassāni dibbasukhaṃ dibbasampattiṃ paṭilabhanti, tāvatiṃsā tisso vassakoṭiyo saṭṭhi ca vassasatasahassānīti evamādisaggaguṇappaṭisaṃyuttakathaṃ. Saggasampattiṃ kathentānañhi buddhānaṃ mukhaṃ nappahoti. Vuttampi cetaṃ ‘‘anekapariyāyena kho ahaṃ, bhikkhave, saggakathaṃ katheyya’’ntiādi.
එවං හෙතුනා සද්ධිං සග්ගකථාය පලොභෙත්වා පුන හත්ථිං අලඞ්කරිත්වා තස්ස සොණ්ඩං ඡින්දන්තො විය ‘‘අයම්පි සග්ගො අනිච්චො අධුවො, න එත්ථ ඡන්දරාගො කාතබ්බො’’ති දස්සනත්ථං ‘‘අප්පස්සාදා කාමා බහුදුක්ඛා බහුපායාසා, ආදීනවො එත්ථ භිය්යො’’තිආදිනා (ම. නි. 1.177; 2.42) නයෙන කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං කථෙසි. තත්ථ ආදීනවන්ති දොසං. ඔකාරන්ති ලාමකසභාවං, අසෙට්ඨෙහි සෙවිතබ්බං සෙට්ඨෙහි න සෙවිතබ්බං නිහීනසභාවන්ති අත්ථො. සංකිලෙසන්ති තෙහි සත්තානං සංසාරෙ සංකිලිස්සනං. තෙනාහ – ‘‘කිලිස්සන්ති වත භො සත්තා’’ති (ම. නි. 2.351).
Evaṃ hetunā saddhiṃ saggakathāya palobhetvā puna hatthiṃ alaṅkaritvā tassa soṇḍaṃ chindanto viya ‘‘ayampi saggo anicco adhuvo, na ettha chandarāgo kātabbo’’ti dassanatthaṃ ‘‘appassādā kāmā bahudukkhā bahupāyāsā, ādīnavo ettha bhiyyo’’tiādinā (ma. ni. 1.177; 2.42) nayena kāmānaṃ ādīnavaṃ okāraṃ saṃkilesaṃ kathesi. Tattha ādīnavanti dosaṃ. Okāranti lāmakasabhāvaṃ, aseṭṭhehi sevitabbaṃ seṭṭhehi na sevitabbaṃ nihīnasabhāvanti attho. Saṃkilesanti tehi sattānaṃ saṃsāre saṃkilissanaṃ. Tenāha – ‘‘kilissanti vata bho sattā’’ti (ma. ni. 2.351).
එවං කාමාදීනවෙන තජ්ජෙත්වා නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි පබ්බජ්ජාය ඣානාදීසු ච ගුණං දීපෙසි වණ්ණෙසි. කල්ලචිත්තන්තිආදීසු කල්ලචිත්තන්ති කම්මනියචිත්තං, හෙට්ඨා පවත්තිතදෙසනාය අස්සද්ධියාදීනං චිත්තදොසානං විගතත්තා උපරිදෙසනාය භාජනභාවූපගමනෙන කම්මනියචිත්තං, කම්මක්ඛමචිත්තන්ති අත්ථො. දිට්ඨිමානාදිසංකිලෙසවිගමෙන මුදුචිත්තං. කාමච්ඡන්දාදිවිගමෙන විනීවරණචිත්තං. සම්මාපටිපත්තියං උළාරපීතිපාමොජ්ජයොගෙන උදග්ගචිත්තං. තත්ථ සද්ධාසම්පත්තියා පසන්නචිත්තං, යදා භගවා අඤ්ඤාසීති සම්බන්ධො.
Evaṃ kāmādīnavena tajjetvā nekkhamme ānisaṃsaṃ pakāsesi pabbajjāya jhānādīsu ca guṇaṃ dīpesi vaṇṇesi. Kallacittantiādīsu kallacittanti kammaniyacittaṃ, heṭṭhā pavattitadesanāya assaddhiyādīnaṃ cittadosānaṃ vigatattā uparidesanāya bhājanabhāvūpagamanena kammaniyacittaṃ, kammakkhamacittanti attho. Diṭṭhimānādisaṃkilesavigamena muducittaṃ. Kāmacchandādivigamena vinīvaraṇacittaṃ. Sammāpaṭipattiyaṃ uḷārapītipāmojjayogena udaggacittaṃ. Tattha saddhāsampattiyā pasannacittaṃ, yadā bhagavā aññāsīti sambandho.
අථ වා කල්ලචිත්තන්ති කාමච්ඡන්දවිගමෙන අරොගචිත්තං. මුදුචිත්තන්ති බ්යාපාදවිගමෙන මෙත්තාවසෙන අකථිනචිත්තං. විනීවරණචිත්තන්ති උද්ධච්චකුක්කුච්චවිගමෙන අවික්ඛිපනතො න පිහිතචිත්තං. උදග්ගචිත්තන්ති ථිනමිද්ධවිගමෙන සම්පග්ගහවසෙන අලීනචිත්තං. පසන්නචිත්තන්ති විචිකිච්ඡාවිගමෙන සම්මාපටිපත්තියා අධිමුත්තචිත්තං.
Atha vā kallacittanti kāmacchandavigamena arogacittaṃ. Muducittanti byāpādavigamena mettāvasena akathinacittaṃ. Vinīvaraṇacittanti uddhaccakukkuccavigamena avikkhipanato na pihitacittaṃ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahavasena alīnacittaṃ. Pasannacittanti vicikicchāvigamena sammāpaṭipattiyā adhimuttacittaṃ.
අථාති පච්ඡා. සාමුක්කංසිකාති සාමං උක්කංසිකා අත්තනාව උද්ධරිත්වා ගහිතා, සයම්භූඤාණෙන සාමං දිට්ඨා, අඤ්ඤෙසං අසාධාරණාති අත්ථො. කා ච පන සාති? අරියසච්චදෙසනා. තෙනෙවාහ – ‘‘දුක්ඛං සමුදයං නිරොධං මග්ග’’න්ති. ඉදඤ්හි සච්චානං සරූපදස්සනං, තස්මා ඉමස්මිං ඨානෙ අරියසච්චානි කථෙතබ්බානි, තානි සබ්බාකාරතො විත්ථාරෙන විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 2.529) වුත්තානීති තත්ථ වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බානි.
Athāti pacchā. Sāmukkaṃsikāti sāmaṃ ukkaṃsikā attanāva uddharitvā gahitā, sayambhūñāṇena sāmaṃ diṭṭhā, aññesaṃ asādhāraṇāti attho. Kā ca pana sāti? Ariyasaccadesanā. Tenevāha – ‘‘dukkhaṃ samudayaṃ nirodhaṃ magga’’nti. Idañhi saccānaṃ sarūpadassanaṃ, tasmā imasmiṃ ṭhāne ariyasaccāni kathetabbāni, tāni sabbākārato vitthārena visuddhimagge (visuddhi. 2.529) vuttānīti tattha vuttanayena veditabbāni.
සෙය්යථාපීතිආදිනා උපමාවසෙන සුප්පබුද්ධස්ස කිලෙසප්පහානං අරියමග්ගුප්පාදඤ්ච දස්සෙති. අපගතකාළකන්ති විගතකාළකං. සම්මදෙවාති සුට්ඨුයෙව. රජනන්ති නීලපීතලොහිතමඤ්ජෙට්ඨාදිරඞ්ගජාතං. පටිග්ගණ්හෙය්යාති ගණ්හෙය්ය, පභස්සරං භවෙය්ය. තස්මිංයෙව ආසනෙති තස්සංයෙව නිසජ්ජායං. එතෙනස්ස ලහුවිපස්සනකතා තික්ඛපඤ්ඤතා සුඛාපටිපදා ඛිප්පාභිඤ්ඤතා ච දස්සිතා හොන්ති. විරජං වීතමලන්ති අපායගමනීයරාගරජාදීනං අභාවෙන විරජං, අනවසෙසදිට්ඨිවිචිකිච්ඡාමලාපගමෙන වීතමලං. පඨමමග්ගවජ්ඣකිලෙසරජාභාවෙන වා විරජං, පඤ්චවිධදුස්සීලමලාපගමෙන වීතමලං. ධම්මචක්ඛුන්ති සොතාපත්තිමග්ගො අධිප්පෙතො. තස්ස උප්පත්තිආකාරදස්සනත්ථං ‘‘යංකිඤ්චි සමුදයධම්මං, සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති වුත්තං. තඤ්හි නිරොධං ආරම්මණං කත්වා කිච්චවසෙන එව සඞ්ඛතධම්මෙ පටිවිජ්ඣන්තං උප්පජ්ජති.
Seyyathāpītiādinā upamāvasena suppabuddhassa kilesappahānaṃ ariyamagguppādañca dasseti. Apagatakāḷakanti vigatakāḷakaṃ. Sammadevāti suṭṭhuyeva. Rajananti nīlapītalohitamañjeṭṭhādiraṅgajātaṃ. Paṭiggaṇheyyāti gaṇheyya, pabhassaraṃ bhaveyya. Tasmiṃyeva āsaneti tassaṃyeva nisajjāyaṃ. Etenassa lahuvipassanakatā tikkhapaññatā sukhāpaṭipadā khippābhiññatā ca dassitā honti. Virajaṃ vītamalanti apāyagamanīyarāgarajādīnaṃ abhāvena virajaṃ, anavasesadiṭṭhivicikicchāmalāpagamena vītamalaṃ. Paṭhamamaggavajjhakilesarajābhāvena vā virajaṃ, pañcavidhadussīlamalāpagamena vītamalaṃ. Dhammacakkhunti sotāpattimaggo adhippeto. Tassa uppattiākāradassanatthaṃ ‘‘yaṃkiñci samudayadhammaṃ, sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti vuttaṃ. Tañhi nirodhaṃ ārammaṇaṃ katvā kiccavasena eva saṅkhatadhamme paṭivijjhantaṃ uppajjati.
තත්රිදං උපමාසංසන්දනං – වත්ථං විය චිත්තං දට්ඨබ්බං, වත්ථස්ස ආගන්තුකමලෙහි කිලිට්ඨභාවො විය චිත්තස්ස රාගාදිමලෙහි සංකිලිට්ඨභාවො, ධොවනඵලකං විය අනුපුබ්බිකථා, උදකං විය සද්ධා, උදකෙන තෙමෙත්වා තෙමෙත්වා ගොමයඛාරෙහි කාළකෙ සම්මද්දිත්වා වත්ථස්ස ධොවනප්පයොගො විය සද්ධාසලිලෙන තෙමෙත්වා සතිසමාධිපඤ්ඤාහි දොසෙ සිථිලෙ කත්වා සද්ධාදිවිධිනා චිත්තස්ස සොධනෙ වීරියාරම්භො, තෙන පයොගෙන වත්ථෙ කාළකාපගමො විය වීරියාරම්භෙන කිලෙසවික්ඛම්භනං, රඞ්ගජාතං විය අරියමග්ගො, තෙන සුද්ධස්ස වත්ථස්ස පභස්සරභාවො විය වික්ඛම්භිතකිලෙසස්ස චිත්තස්ස මග්ගෙන පරියොදාපනන්ති.
Tatridaṃ upamāsaṃsandanaṃ – vatthaṃ viya cittaṃ daṭṭhabbaṃ, vatthassa āgantukamalehi kiliṭṭhabhāvo viya cittassa rāgādimalehi saṃkiliṭṭhabhāvo, dhovanaphalakaṃ viya anupubbikathā, udakaṃ viya saddhā, udakena temetvā temetvā gomayakhārehi kāḷake sammadditvā vatthassa dhovanappayogo viya saddhāsalilena temetvā satisamādhipaññāhi dose sithile katvā saddhādividhinā cittassa sodhane vīriyārambho, tena payogena vatthe kāḷakāpagamo viya vīriyārambhena kilesavikkhambhanaṃ, raṅgajātaṃ viya ariyamaggo, tena suddhassa vatthassa pabhassarabhāvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodāpananti.
එවං පන සුප්පබුද්ධො පරිසපරියන්තෙ නිසින්නො ධම්මදෙසනං සුත්වා සොතාපත්තිඵලං පත්වා අත්තනා පටිලද්ධගුණං සත්ථු ආරොචෙතුකාමො පරිසමජ්ඣං ඔගාහිතුං අවිසහන්තො මහාජනස්ස සත්ථාරං වන්දිත්වා අනුගන්ත්වා නිවත්තකාලෙ භගවති විහාරං ගතෙ සයම්පි විහාරං අගමාසි. තස්මිං ඛණෙ සක්කො දෙවරාජා ‘‘අයං සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී අත්තනා සත්ථු සාසනෙ පටිලද්ධගුණං පාකටං කාතුකාමො’’ති ඤත්වා ‘‘වීමංසිස්සාමි න’’න්ති ගන්ත්වා ආකාසෙ ඨිතො එතදවොච – ‘‘සුප්පබුද්ධ ත්වං මනුස්සදලිද්දො මනුස්සකපණො මනුස්සවරාකො, අහං තෙ අපරිමිතං ධනං දස්සාමි, ‘බුද්ධො න බුද්ධො, ධම්මො න ධම්මො, සඞ්ඝො න සඞ්ඝො, අලං මෙ බුද්ධෙන, අලං මෙ ධම්මෙන, අලං මෙ සඞ්ඝෙනා’ති වදෙහී’’ති. අථ නං සො ආහ ‘‘කොසි ත්ව’’න්ති? ‘‘අහං සක්කො දෙවරාජා’’ති. ‘‘අන්ධබාල අහිරික, ත්වං මයා සද්ධිං කථෙතුං න යුත්තරූපො, යො ත්වං එවං අවත්තබ්බං වදෙසි, අපිච මං ත්වං ‘දුග්ගතො දලිද්දො කපණො’ති කස්මා වදෙසි, නනු අහං ලොකනාථස්ස ඔරසපුත්තො, නෙවාහං දුග්ගතො න දලිද්දො න කපණො, අථ ඛො සුඛප්පත්තො පරමෙන සුඛෙන අපාහමස්මි මහද්ධනො’’ති වත්වා ආහ –
Evaṃ pana suppabuddho parisapariyante nisinno dhammadesanaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ patvā attanā paṭiladdhaguṇaṃ satthu ārocetukāmo parisamajjhaṃ ogāhituṃ avisahanto mahājanassa satthāraṃ vanditvā anugantvā nivattakāle bhagavati vihāraṃ gate sayampi vihāraṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe sakko devarājā ‘‘ayaṃ suppabuddho kuṭṭhī attanā satthu sāsane paṭiladdhaguṇaṃ pākaṭaṃ kātukāmo’’ti ñatvā ‘‘vīmaṃsissāmi na’’nti gantvā ākāse ṭhito etadavoca – ‘‘suppabuddha tvaṃ manussadaliddo manussakapaṇo manussavarāko, ahaṃ te aparimitaṃ dhanaṃ dassāmi, ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho, alaṃ me buddhena, alaṃ me dhammena, alaṃ me saṅghenā’ti vadehī’’ti. Atha naṃ so āha ‘‘kosi tva’’nti? ‘‘Ahaṃ sakko devarājā’’ti. ‘‘Andhabāla ahirika, tvaṃ mayā saddhiṃ kathetuṃ na yuttarūpo, yo tvaṃ evaṃ avattabbaṃ vadesi, apica maṃ tvaṃ ‘duggato daliddo kapaṇo’ti kasmā vadesi, nanu ahaṃ lokanāthassa orasaputto, nevāhaṃ duggato na daliddo na kapaṇo, atha kho sukhappatto paramena sukhena apāhamasmi mahaddhano’’ti vatvā āha –
‘‘සද්ධාධනං සීලධනං, හිරිඔත්තප්පියං ධනං;
‘‘Saddhādhanaṃ sīladhanaṃ, hiriottappiyaṃ dhanaṃ;
සුතධනඤ්ච චාගො ච, පඤ්ඤා වෙ සත්තමං ධනං.
Sutadhanañca cāgo ca, paññā ve sattamaṃ dhanaṃ.
‘‘යස්ස එතෙ ධනා අත්ථි, ඉත්ථියා පුරිසස්ස වා;
‘‘Yassa ete dhanā atthi, itthiyā purisassa vā;
‘අදලිද්දො’ති තං ආහු, අමොඝං තස්ස ජීවිත’’න්ති. (අ. නි. 7.5) –
‘Adaliddo’ti taṃ āhu, amoghaṃ tassa jīvita’’nti. (a. ni. 7.5) –
තස්සිමානි මෙ සත්ත අරියධනානි සන්ති. යෙසඤ්හි ඉමානි ධනානි සන්ති, න ත්වෙව තෙ බුද්ධෙහි වා පච්චෙකබුද්ධෙහි වා ‘දලිද්දා’ති වුච්චන්තී’’ති.
Tassimāni me satta ariyadhanāni santi. Yesañhi imāni dhanāni santi, na tveva te buddhehi vā paccekabuddhehi vā ‘daliddā’ti vuccantī’’ti.
සක්කො තස්ස කථං සුත්වා තං අන්තරාමග්ගෙ ඔහාය සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා සබ්බං තං වචනං පටිවචනඤ්ච ආරොචෙසි. අථ නං භගවා ආහ – ‘‘න ඛො සක්ක සක්කා තාදිසානං සතෙනපි සහස්සෙනපි සුප්පබුද්ධං කුට්ඨිං ‘බුද්ධො න බුද්ධො, ධම්මො න ධම්මො, සඞ්ඝො න සඞ්ඝො’ති කථාපෙතු’’න්ති. සුප්පබුද්ධොපි ඛො කුට්ඨී සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා සත්ථාරා කතපටිසන්ථාරො අත්තනා පටිලද්ධගුණං ආරොචෙසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී දිට්ඨධම්මො’’තිආදි.
Sakko tassa kathaṃ sutvā taṃ antarāmagge ohāya satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ taṃ vacanaṃ paṭivacanañca ārocesi. Atha naṃ bhagavā āha – ‘‘na kho sakka sakkā tādisānaṃ satenapi sahassenapi suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ ‘buddho na buddho, dhammo na dhammo, saṅgho na saṅgho’ti kathāpetu’’nti. Suppabuddhopi kho kuṭṭhī satthu santikaṃ gantvā satthārā katapaṭisanthāro attanā paṭiladdhaguṇaṃ ārocesi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho suppabuddho kuṭṭhī diṭṭhadhammo’’tiādi.
තත්ථ දිට්ඨධම්මොති දිට්ඨො අරියසච්චධම්මො එතෙනාති දිට්ඨධම්මො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. තත්ථ ‘‘දිට්ඨධම්මො’’ති චෙත්ථ සාමඤ්ඤවචනො ධම්මසද්දො. දස්සනං නාම ඤාණදස්සනතො අඤ්ඤම්පි අත්ථීති තං නිවත්තනත්ථං ‘‘පත්තධම්මො’’ති වුත්තං. පත්ති ච ඤාණසම්පත්තිතො අඤ්ඤාපි විජ්ජතීති තතො විසෙසනත්ථං ‘‘විදිතධම්මො’’ති වුත්තං. සා පනායං විදිතධම්මතා ධම්මෙසු එකදෙසෙනාපි හොතීති නිප්පදෙසතො විදිතභාවං දස්සෙතුං ‘‘පරියොගාළ්හධම්මො’’ති වුත්තං. තෙනස්ස යථාවුත්තං සච්චාභිසම්බොධංයෙව දීපෙති. මග්ගඤාණඤ්හි එකාභිසමයවසෙන පරිඤ්ඤාදිකිච්චං සාධෙන්තං නිප්පදෙසෙනපි පරිඤ්ඤෙය්යධම්මං සමන්තතො ඔගාළ්හං නාම හොති, න තදඤ්ඤඤාණං. තෙන වුත්තං – ‘‘දිට්ඨො අරියසච්චධම්මො එතෙනාති දිට්ඨධම්මො’’ති. තෙනෙවාහ ‘‘තිණ්ණවිචිකිච්ඡො’’තිආදි.
Tattha diṭṭhadhammoti diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo. Sesapadesupi eseva nayo. Tattha ‘‘diṭṭhadhammo’’ti cettha sāmaññavacano dhammasaddo. Dassanaṃ nāma ñāṇadassanato aññampi atthīti taṃ nivattanatthaṃ ‘‘pattadhammo’’ti vuttaṃ. Patti ca ñāṇasampattito aññāpi vijjatīti tato visesanatthaṃ ‘‘viditadhammo’’ti vuttaṃ. Sā panāyaṃ viditadhammatā dhammesu ekadesenāpi hotīti nippadesato viditabhāvaṃ dassetuṃ ‘‘pariyogāḷhadhammo’’ti vuttaṃ. Tenassa yathāvuttaṃ saccābhisambodhaṃyeva dīpeti. Maggañāṇañhi ekābhisamayavasena pariññādikiccaṃ sādhentaṃ nippadesenapi pariññeyyadhammaṃ samantato ogāḷhaṃ nāma hoti, na tadaññañāṇaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘diṭṭho ariyasaccadhammo etenāti diṭṭhadhammo’’ti. Tenevāha ‘‘tiṇṇavicikiccho’’tiādi.
තත්ථ පටිභයකන්තාරසදිසා සොළසවත්ථුකා ච අට්ඨවත්ථුකා ච තිණ්ණා විචිකිච්ඡා එතෙනාති තිණ්ණවිචිකිච්ඡො. තතො එව පවත්තිආදීසු ‘‘එවං නු ඛො, න නු ඛො’’ති එවං පවත්තිතා විගතා සමුච්ඡින්නා කථංකථා එතස්සාති විගතකථංකථො. සාරජ්ජකරානං පාපධම්මානං පහීනත්තා තප්පටිපක්ඛෙසු ච සීලාදිගුණෙසු සුප්පතිට්ඨිතත්තා වෙසාරජ්ජං විසාරදභාවං වෙය්යත්තියං පත්තොති වෙසාරජ්ජප්පත්තො. නාස්ස පරො පච්චයො, න පරස්ස සද්ධාය එත්ථ වත්තතීති අපරප්පච්චයො. කත්ථාති ආහ ‘‘සත්ථුසාසනෙ’’ති.
Tattha paṭibhayakantārasadisā soḷasavatthukā ca aṭṭhavatthukā ca tiṇṇā vicikicchā etenāti tiṇṇavicikiccho. Tato eva pavattiādīsu ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho’’ti evaṃ pavattitā vigatā samucchinnā kathaṃkathā etassāti vigatakathaṃkatho. Sārajjakarānaṃ pāpadhammānaṃ pahīnattā tappaṭipakkhesu ca sīlādiguṇesu suppatiṭṭhitattā vesārajjaṃ visāradabhāvaṃ veyyattiyaṃ pattoti vesārajjappatto. Nāssa paro paccayo, na parassa saddhāya ettha vattatīti aparappaccayo. Katthāti āha ‘‘satthusāsane’’ti.
අභික්කන්තන්තිආදීසු කිඤ්චාපි අයං අභික්කන්තසද්දො ඛයසුන්දරාභිරූපබ්භනුමොදනාදීසු අනෙකෙසු අත්ථෙසු දිස්සති, ඉධ පන අබ්භනුමොදනෙ දට්ඨබ්බො. තෙනෙව සො පසාදවසෙන පසංසාවසෙන ච ද්වික්ඛත්තුං වුත්තො, සාධු සාධු, භන්තෙති වුත්තං හොති. අභික්කන්තන්ති වා අතිකන්තං අතිඉට්ඨං අතිමනාපං, අතිසුන්දරන්ති අත්ථො. තත්ථ එකෙන අභික්කන්තසද්දෙන භගවතො දෙසනං ථොමෙති, එකෙන අත්තනො පසාදං.
Abhikkantantiādīsu kiñcāpi ayaṃ abhikkantasaddo khayasundarābhirūpabbhanumodanādīsu anekesu atthesu dissati, idha pana abbhanumodane daṭṭhabbo. Teneva so pasādavasena pasaṃsāvasena ca dvikkhattuṃ vutto, sādhu sādhu, bhanteti vuttaṃ hoti. Abhikkantanti vā atikantaṃ atiiṭṭhaṃ atimanāpaṃ, atisundaranti attho. Tattha ekena abhikkantasaddena bhagavato desanaṃ thometi, ekena attano pasādaṃ.
අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – අභික්කන්තං, භන්තෙ, යදිදං භගවතො ධම්මදෙසනා, අභික්කන්තං, භන්තෙ, යදිදං භගවතො ධම්මදෙසනං ආගම්ම මම පසාදොති. භගවතො එව වා වචනං අභික්කන්තං දොසනාසනතො, අභික්කන්තං ගුණාධිගමනතො, තථා සද්ධාවඩ්ඪනතො, පඤ්ඤාජනනතො, සාත්ථතො , සබ්යඤ්ජනතො, උත්තානපදතො, ගම්භීරත්ථතො, කණ්ණසුඛතො, හදයඞ්ගමතො, අනත්තුක්කංසනතො, අපරවම්භනතො, කරුණාසීතලතො, පඤ්ඤාවදාතතො, ආපාථරමණීයතො, විමද්දක්ඛමතො, සුය්යමානසුඛතො, වීමංසියමානහිතතොති එවමාදිනයෙහි ථොමෙන්තො පදද්වයං ආහ.
Ayañhettha adhippāyo – abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanā, abhikkantaṃ, bhante, yadidaṃ bhagavato dhammadesanaṃ āgamma mama pasādoti. Bhagavato eva vā vacanaṃ abhikkantaṃ dosanāsanato, abhikkantaṃ guṇādhigamanato, tathā saddhāvaḍḍhanato, paññājananato, sātthato , sabyañjanato, uttānapadato, gambhīratthato, kaṇṇasukhato, hadayaṅgamato, anattukkaṃsanato, aparavambhanato, karuṇāsītalato, paññāvadātato, āpātharamaṇīyato, vimaddakkhamato, suyyamānasukhato, vīmaṃsiyamānahitatoti evamādinayehi thomento padadvayaṃ āha.
තතො පරම්පි චතූහි උපමාහි දෙසනංයෙව ථොමෙති. තත්ථ නික්කුජ්ජිතන්ති අධොමුඛට්ඨපිතං, හෙට්ඨාමුඛජාතං වා. උක්කුජ්ජෙය්යාති උපරි මුඛං කරෙය්ය. පටිච්ඡන්නන්ති තිණපණ්ණාදිනා ඡාදිතං. විවරෙය්යාති උග්ඝාටෙය්ය. මූළ්හස්සාති දිසාමූළ්හස්ස. මග්ගං ආචික්ඛෙය්යාති හත්ථෙ ගහෙත්වා ‘‘එස මග්ගො’’ති මග්ගං උපදිසෙය්ය. අන්ධකාරෙති චතුරඞ්ගසමන්නාගතෙ. අයං තාව පදත්ථො.
Tato parampi catūhi upamāhi desanaṃyeva thometi. Tattha nikkujjitanti adhomukhaṭṭhapitaṃ, heṭṭhāmukhajātaṃ vā. Ukkujjeyyāti upari mukhaṃ kareyya. Paṭicchannanti tiṇapaṇṇādinā chāditaṃ. Vivareyyāti ugghāṭeyya. Mūḷhassāti disāmūḷhassa. Maggaṃ ācikkheyyāti hatthe gahetvā ‘‘esa maggo’’ti maggaṃ upadiseyya. Andhakāreti caturaṅgasamannāgate. Ayaṃ tāva padattho.
අයං පන අධිප්පායයොජනා – යථා කොචි නික්කුජ්ජිතං උක්කුජ්ජෙය්ය, එවං සද්ධම්මවිමුඛං අසද්ධම්මෙ පතිට්ඨිතං මං අසද්ධම්මා වුට්ඨාපෙන්තෙන, යථා පටිච්ඡන්නං විවරෙය්ය, එවං කස්සපස්ස භගවතො සාසනන්තරධානතො පට්ඨාය මිච්ඡාදිට්ඨිගහනපටිච්ඡන්නං සාසනං විවරන්තෙන, යථා මූළ්හස්ස මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, එවං කුම්මග්ගමිච්ඡාමග්ගප්පටිපන්නස්ස මෙ සග්ගමොක්ඛමග්ගං ආවිකරොන්තෙන, යථා අන්ධකාරෙ තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, එවං මොහන්ධකාරෙ නිමුග්ගස්ස මෙ බුද්ධාදිරතනරූපානි අපස්සතො තප්පටිච්ඡාදකමොහන්ධකාරවිද්ධංසනදෙසනාපජ්ජොතධාරණෙන භගවතා නානානයෙහි පකාසිතත්තා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො.
Ayaṃ pana adhippāyayojanā – yathā koci nikkujjitaṃ ukkujjeyya, evaṃ saddhammavimukhaṃ asaddhamme patiṭṭhitaṃ maṃ asaddhammā vuṭṭhāpentena, yathā paṭicchannaṃ vivareyya, evaṃ kassapassa bhagavato sāsanantaradhānato paṭṭhāya micchādiṭṭhigahanapaṭicchannaṃ sāsanaṃ vivarantena, yathā mūḷhassa maggaṃ ācikkheyya, evaṃ kummaggamicchāmaggappaṭipannassa me saggamokkhamaggaṃ āvikarontena, yathā andhakāre telapajjotaṃ dhāreyya, evaṃ mohandhakāre nimuggassa me buddhādiratanarūpāni apassato tappaṭicchādakamohandhakāraviddhaṃsanadesanāpajjotadhāraṇena bhagavatā nānānayehi pakāsitattā anekapariyāyena dhammo pakāsito.
එවං දෙසනං ථොමෙත්වා තාය දෙසනාය රතනත්තයෙ පසන්නචිත්තො පසන්නාකාරං කරොන්තො ‘‘එසාහ’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ එසාහන්ති එසො අහං. භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමීති භගවා මෙ සරණං පරායණං අඝස්ස ඝාතා, හිතස්ස විධාතාති ඉමිනා අධිප්පායෙන භගවන්තං ගච්ඡාමි භජාමි, එවං වා ජානාමි බුජ්ඣාමීති. යෙසඤ්හි ධාතූනං ගතිඅත්ථො, බුද්ධිපි තෙසං අත්ථොති. ධම්මන්ති අධිගතමග්ගෙ සච්ඡිකතනිරොධෙ යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජමානෙ චතූසු අපායෙසු අපතමානෙ ධාරෙතීති ධම්මො. සො අත්ථතො අරියමග්ගො චෙව නිබ්බානඤ්ච. වුත්තඤ්හෙතං –
Evaṃ desanaṃ thometvā tāya desanāya ratanattaye pasannacitto pasannākāraṃ karonto ‘‘esāha’’ntiādimāha. Tattha esāhanti eso ahaṃ. Bhagavantaṃ saraṇaṃ gacchāmīti bhagavā me saraṇaṃ parāyaṇaṃ aghassa ghātā, hitassa vidhātāti iminā adhippāyena bhagavantaṃ gacchāmi bhajāmi, evaṃ vā jānāmi bujjhāmīti. Yesañhi dhātūnaṃ gatiattho, buddhipi tesaṃ atthoti. Dhammanti adhigatamagge sacchikatanirodhe yathānusiṭṭhaṃ paṭipajjamāne catūsu apāyesu apatamāne dhāretīti dhammo. So atthato ariyamaggo ceva nibbānañca. Vuttañhetaṃ –
‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, ධම්මා සඞ්ඛතා, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො තෙසං අග්ගමක්ඛායතී’’ති (අ. නි. 4.34; ඉතිවු. 90).
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90).
‘‘යාවතා, භික්ඛවෙ, ධම්මා සඞ්ඛතා වා අසඞ්ඛතා වා, විරාගො තෙසං අග්ගමක්ඛායතී’’ති (ඉතිවු. 90) ච –
‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ aggamakkhāyatī’’ti (itivu. 90) ca –
න කෙවලං අරියමග්ගො චෙව නිබ්බානඤ්ච, අපිච ඛො අරියඵලෙහි සද්ධිං පරියත්තිධම්මොපි. වුත්තඤ්හෙතං –
Na kevalaṃ ariyamaggo ceva nibbānañca, apica kho ariyaphalehi saddhiṃ pariyattidhammopi. Vuttañhetaṃ –
‘‘රාගවිරාගමනෙජමසොකං, ධම්මමසඞ්ඛතමප්පටිකූලං;
‘‘Rāgavirāgamanejamasokaṃ, dhammamasaṅkhatamappaṭikūlaṃ;
මධුරමිමං පගුණං සුවිභත්තං, ධම්මමිමං සරණත්ථමුපෙහී’’ති. (වි. ව. 887);
Madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattaṃ, dhammamimaṃ saraṇatthamupehī’’ti. (vi. va. 887);
එත්ථ හි රාගවිරාගන්ති මග්ගො වුත්තො. අනෙජමසොකන්ති ඵලං. අසඞ්ඛතන්ති නිබ්බානං. අප්පටිකූලං මධුරමිමං පගුණං සුවිභත්තන්ති පරියත්තිධම්මො වුත්තොති.
Ettha hi rāgavirāganti maggo vutto. Anejamasokanti phalaṃ. Asaṅkhatanti nibbānaṃ. Appaṭikūlaṃ madhuramimaṃ paguṇaṃ suvibhattanti pariyattidhammo vuttoti.
භික්ඛුසඞ්ඝන්ති දිට්ඨිසීලසාමඤ්ඤෙන සංහතං අට්ඨඅරියපුග්ගලසමූහං. එත්තාවතා සුප්පබුද්ධො තීණි සරණගමනානි පටිවෙදෙසි. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතන්ති අජ්ජතග්ගෙති අජ්ජතං ආදිං කත්වා. ‘‘අජ්ජදග්ගෙ’’තිපි පාඨො, තත්ථ දකාරො පදසන්ධිකරො, අජ්ජ අග්ගෙ අජ්ජ ආදිං කත්වාති අත්ථො. පාණුපෙතන්ති පාණෙහි උපෙතං, යාව මෙ ජීවිතං පවත්තති, තාව උපෙතං අනඤ්ඤසත්ථුකං තීහි සරණගමනෙහි සරණං ගතං රතනත්තයස්ස උපාසනතො උපාසකං කප්පියකාරකං මං භගවා උපධාරෙතු ජානාතූති අත්ථො. ඉමස්ස ච සරණගමනං අරියමග්ගාධිගමෙනෙව නිප්ඵන්නං, අජ්ඣාසයං පන ආවිකරොන්තො එවමාහ.
Bhikkhusaṅghanti diṭṭhisīlasāmaññena saṃhataṃ aṭṭhaariyapuggalasamūhaṃ. Ettāvatā suppabuddho tīṇi saraṇagamanāni paṭivedesi. Upāsakaṃ maṃ bhagavā dhāretu ajjatagge pāṇupetaṃ saraṇaṃ gatanti ajjataggeti ajjataṃ ādiṃ katvā. ‘‘Ajjadagge’’tipi pāṭho, tattha dakāro padasandhikaro, ajja agge ajja ādiṃ katvāti attho. Pāṇupetanti pāṇehi upetaṃ, yāva me jīvitaṃ pavattati, tāva upetaṃ anaññasatthukaṃ tīhi saraṇagamanehi saraṇaṃ gataṃ ratanattayassa upāsanato upāsakaṃ kappiyakārakaṃ maṃ bhagavā upadhāretu jānātūti attho. Imassa ca saraṇagamanaṃ ariyamaggādhigameneva nipphannaṃ, ajjhāsayaṃ pana āvikaronto evamāha.
භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වාති භගවතො වචනං චිත්තෙන අභිනන්දිත්වා තමෙව අභිනන්දිතභාවං පකාසෙන්තො වුත්තනයෙන වාචාය අනුමොදිත්වා. අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමීති තං භගවන්තං පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා සත්ථු ගුණනින්නචිත්තො යාව දස්සනවිසයසමතික්කමා භගවන්තංයෙව පෙක්ඛමානො පඤ්ජලිකො නමස්සමානො පක්කාමි.
Bhagavatobhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvāti bhagavato vacanaṃ cittena abhinanditvā tameva abhinanditabhāvaṃ pakāsento vuttanayena vācāya anumoditvā. Abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkāmīti taṃ bhagavantaṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā satthu guṇaninnacitto yāva dassanavisayasamatikkamā bhagavantaṃyeva pekkhamāno pañjaliko namassamāno pakkāmi.
පක්කන්තො ච කුට්ඨරොගාභිභවෙන ඡින්නහත්ථපාදඞ්ගුලි උක්කාරගත්තො සමන්තතො විස්සන්දමානාසවො කණ්ඩූතිපතිපීළිතො අසුචි දුග්ගන්ධො ජෙගුච්ඡතමො පරමකාරුඤ්ඤතං පත්තො ‘‘නායං කායො ඉමස්ස අච්චන්තසන්තස්ස පණීතතමස්ස අරියධම්මස්ස ආධාරො භවිතුං යුත්තො’’ති උප්පන්නාභිසන්ධිනා විය සග්ගසංවත්තනියෙන පුඤ්ඤකම්මෙන ඔකාසෙ කතෙ අප්පායුකසංවත්තනියෙන උපච්ඡෙදකෙන පාපකම්මෙන කතූපචිතෙන චොදියමානො තරුණවච්ඡාය ධෙනුයා ආපතිත්වා මාරිතො. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො අචිරපක්කන්තං සුප්පබුද්ධං කුට්ඨිං ගාවී තරුණවච්ඡා අධිපතිත්වා ජීවිතා වොරොපෙසී’’ති.
Pakkanto ca kuṭṭharogābhibhavena chinnahatthapādaṅguli ukkāragatto samantato vissandamānāsavo kaṇḍūtipatipīḷito asuci duggandho jegucchatamo paramakāruññataṃ patto ‘‘nāyaṃ kāyo imassa accantasantassa paṇītatamassa ariyadhammassa ādhāro bhavituṃ yutto’’ti uppannābhisandhinā viya saggasaṃvattaniyena puññakammena okāse kate appāyukasaṃvattaniyena upacchedakena pāpakammena katūpacitena codiyamāno taruṇavacchāya dhenuyā āpatitvā mārito. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ suppabuddhaṃ kuṭṭhiṃ gāvī taruṇavacchā adhipatitvā jīvitā voropesī’’ti.
සො කිර අතීතෙ එකො සෙට්ඨිපුත්තො හුත්වා අත්තනො සහායෙහි තීහි සෙට්ඨිපුත්තෙහි සද්ධිං කීළන්තො එකං නගරසොභිනිං ගණිකං උය්යානං නෙත්වා දිවසං සම්පත්තිං අනුභවිත්වා අත්ථඞ්ගතෙ සූරියෙ සහායෙ එතදවොච – ‘‘ඉමිස්සා හත්ථෙ කහාපණසහස්සං බහුකඤ්ච සුවණ්ණං මහග්ඝානි ච පසාධනානි සංවිජ්ජන්ති, ඉමස්මිං වනෙ අඤ්ඤො කොචි නත්ථි, රත්ති ච ජාතා, හන්ද ඉමං මයං මාරෙත්වා සබ්බං ධනං ගහෙත්වා ගච්ඡාමා’’ති. තෙ චත්තාරොපි ජනා එකජ්ඣාසයා හුත්වා තං මාරෙතුං උපක්කමිංසු. සා තෙහි මාරියමානා ‘‘ඉමෙ නිල්ලජ්ජා නික්කරුණා මයා සද්ධිං කිලෙසසන්ථවං කත්වා නිරපරාධං මං කෙවලං ධනලොභෙන මාරෙන්ති, එකවාරං තාව මං ඉමෙ මාරෙන්තු, අහං පන යක්ඛිනී හුත්වා අනෙකවාරං ඉමෙ මාරෙතුං සමත්ථා භවෙය්ය’’න්ති පත්ථනං කත්වා කාලමකාසි. තෙසු කිර එකො පක්කුසාති කුලපුත්තො අහොසි, එකො බාහියො දාරුචීරියො, එකො තම්බදාඨිකො චොරඝාතකො, එකො සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී, ඉති ඉමෙසං චතුන්නං ජනානං අනෙකසතෙ අත්තභාවෙ සා යක්ඛයොනියං නිබ්බත්තා ගාවී හුත්වා ජීවිතා වොරොපෙසි. තෙ තස්ස කම්මස්ස නිස්සන්දෙන තත්ථ තත්ථ අන්තරාමරණං පාපුණිංසු. එවං සුප්පබුද්ධස්ස කුට්ඨිස්ස සහසා මරණං ජාතං, තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො අචිරපක්කන්තං…පෙ.… වොරොපෙසී’’ති.
So kira atīte eko seṭṭhiputto hutvā attano sahāyehi tīhi seṭṭhiputtehi saddhiṃ kīḷanto ekaṃ nagarasobhiniṃ gaṇikaṃ uyyānaṃ netvā divasaṃ sampattiṃ anubhavitvā atthaṅgate sūriye sahāye etadavoca – ‘‘imissā hatthe kahāpaṇasahassaṃ bahukañca suvaṇṇaṃ mahagghāni ca pasādhanāni saṃvijjanti, imasmiṃ vane añño koci natthi, ratti ca jātā, handa imaṃ mayaṃ māretvā sabbaṃ dhanaṃ gahetvā gacchāmā’’ti. Te cattāropi janā ekajjhāsayā hutvā taṃ māretuṃ upakkamiṃsu. Sā tehi māriyamānā ‘‘ime nillajjā nikkaruṇā mayā saddhiṃ kilesasanthavaṃ katvā niraparādhaṃ maṃ kevalaṃ dhanalobhena mārenti, ekavāraṃ tāva maṃ ime mārentu, ahaṃ pana yakkhinī hutvā anekavāraṃ ime māretuṃ samatthā bhaveyya’’nti patthanaṃ katvā kālamakāsi. Tesu kira eko pakkusāti kulaputto ahosi, eko bāhiyo dārucīriyo, eko tambadāṭhiko coraghātako, eko suppabuddho kuṭṭhī, iti imesaṃ catunnaṃ janānaṃ anekasate attabhāve sā yakkhayoniyaṃ nibbattā gāvī hutvā jīvitā voropesi. Te tassa kammassa nissandena tattha tattha antarāmaraṇaṃ pāpuṇiṃsu. Evaṃ suppabuddhassa kuṭṭhissa sahasā maraṇaṃ jātaṃ, tena vuttaṃ – ‘‘atha kho acirapakkantaṃ…pe… voropesī’’ti.
අථ සම්බහුලා භික්ඛූ තස්ස කාලකිරියං භගවතො ආරොචෙත්වා අභිසම්පරායං පුච්ඡිංසු. භගවා බ්යාකාසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ’’තිආදි.
Atha sambahulā bhikkhū tassa kālakiriyaṃ bhagavato ārocetvā abhisamparāyaṃ pucchiṃsu. Bhagavā byākāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘atha kho sambahulā bhikkhū’’tiādi.
තත්ථ තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයාති සක්කායදිට්ඨි විචිකිච්ඡා සීලබ්බතපරාමාසොති ඉමෙසං තිණ්ණං භවබන්ධනානං සමුච්ඡෙදවසෙන පහානා. සොතාපන්නොති සොතසඞ්ඛාතං අරියමග්ගං ආදිතො පන්නො. වුත්තඤ්හෙතං –
Tattha tiṇṇaṃ saṃyojanānaṃ parikkhayāti sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāsoti imesaṃ tiṇṇaṃ bhavabandhanānaṃ samucchedavasena pahānā. Sotāpannoti sotasaṅkhātaṃ ariyamaggaṃ ādito panno. Vuttañhetaṃ –
‘‘සොතො සොතොති ඉදං, ආවුසො සාරිපුත්ත, වුච්චති. කතමො නු ඛො, ආවුසො, සොතොති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’තිආදි (සං. නි. 5.1001).
‘‘Soto sototi idaṃ, āvuso sāriputta, vuccati. Katamo nu kho, āvuso, sototi? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo’’tiādi (saṃ. ni. 5.1001).
අවිනිපාතධම්මොති විනිපතනං විනිපාතො, නාස්ස විනිපාතො ධම්මොති අවිනිපාතධම්මො, චතූසු අපායෙසු උපපජ්ජනවසෙන අපතනසභාවොති අත්ථො. නියතොති ධම්මනියාමෙන සම්මත්තනියාමෙන නියතො. සම්බොධිපරායණොති උපරිමග්ගත්තයසඞ්ඛාතා සම්බොධි පරං අයනං අස්ස ගති පටිසරණං අවස්සං පත්තබ්බන්ති සම්බොධිපරායණො. එතෙන ‘‘තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති පුච්ඡාය භද්දිකා එව සුප්පබුද්ධස්ස ගති, න පාපිකාති අයමත්ථො දස්සිතො. න පන තෙන සම්පත්තා ගති, තං පන පුච්ඡානුසන්ධිවසෙන පකාසෙතුකාමො ධම්මරාජා එත්තකමෙව අභාසි. පස්සති හි භගවා ‘‘මයා එත්තකෙ කථිතෙ ඉමිස්සංයෙව පරිසති අනුසන්ධිකුසලො එකො භික්ඛු සුප්පබුද්ධස්ස කුට්ඨිභාවදාලිද්දියකපණභාවානං කාරණං පුච්ඡිස්සති, අථාහං තස්ස තං කාරණං තෙන පුච්ඡානුසන්ධිනා පකාසෙත්වා දෙසනං නිට්ඨාපෙස්සාමී’’ති. තෙනෙවාහ – ‘‘එවං වුත්තෙ අඤ්ඤතරො භික්ඛූ’’තිආදි. තත්ථ හෙතූති අසාධාරණකාරණං, සාධාරණකාරණං පන පච්චයොති, අයමෙතෙසං විසෙසො. යෙනාති යෙන හෙතුනා යෙන පච්චයෙන ච.
Avinipātadhammoti vinipatanaṃ vinipāto, nāssa vinipāto dhammoti avinipātadhammo, catūsu apāyesu upapajjanavasena apatanasabhāvoti attho. Niyatoti dhammaniyāmena sammattaniyāmena niyato. Sambodhiparāyaṇoti uparimaggattayasaṅkhātā sambodhi paraṃ ayanaṃ assa gati paṭisaraṇaṃ avassaṃ pattabbanti sambodhiparāyaṇo. Etena ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pucchāya bhaddikā eva suppabuddhassa gati, na pāpikāti ayamattho dassito. Na pana tena sampattā gati, taṃ pana pucchānusandhivasena pakāsetukāmo dhammarājā ettakameva abhāsi. Passati hi bhagavā ‘‘mayā ettake kathite imissaṃyeva parisati anusandhikusalo eko bhikkhu suppabuddhassa kuṭṭhibhāvadāliddiyakapaṇabhāvānaṃ kāraṇaṃ pucchissati, athāhaṃ tassa taṃ kāraṇaṃ tena pucchānusandhinā pakāsetvā desanaṃ niṭṭhāpessāmī’’ti. Tenevāha – ‘‘evaṃ vutte aññataro bhikkhū’’tiādi. Tattha hetūti asādhāraṇakāraṇaṃ, sādhāraṇakāraṇaṃ pana paccayoti, ayametesaṃ viseso. Yenāti yena hetunā yena paccayena ca.
භූතපුබ්බන්ති ජාතපුබ්බං. අතීතෙ කාලෙ නිබ්බත්තං තං දස්සෙතුං ‘‘සුප්පබුද්ධො’’තිආදි වුත්තං. කදා පන භූතන්ති? අතීතෙ කිර අනුප්පන්නෙ තථාගතෙ බාරාණසියා සාමන්තා එකස්මිං ගාමෙ එකා කුලධීතා ඛෙත්තං රක්ඛති. සා එකං පච්චෙකබුද්ධං දිස්වා පසන්නචිත්තා තස්ස පඤ්චහි ලාජාසතෙහි සද්ධිං එකං පදුමපුප්ඵං දත්වා පඤ්ච පුත්තසතානි පත්ථෙසි. තස්මිංයෙව ඛණෙ පඤ්චසතා මිගලුද්දකා පච්චෙකබුද්ධස්ස මධුරමංසං දත්වා ‘‘එතිස්සා පුත්තා භවෙය්යාම, තුම්හෙහි පත්තවිසෙසං ලභෙය්යාමා’’ති ච පත්ථයිංසු. සා යාවතායුකං ඨත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා. තතො චුතා එකස්මිං ජාතස්සරෙ පදුමගබ්භෙ නිබ්බත්ති. තමෙකො තාපසො දිස්වා පටිජග්ගි. තස්සා විචරන්තියා පාදුද්ධාරෙ පාදුද්ධාරෙ භූමිතො පදුමානි උට්ඨහන්ති. එකො වනචරකො දිස්වා බාරාණසිරඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා තං ආනෙත්වා අග්ගමහෙසිං අකාසි. තස්සා කුච්ඡියං ගබ්භො සණ්ඨාසි. මහාපදුමකුමාරො තස්සා කුච්ඡියං වසි, සෙසා ගබ්භමලං නිස්සාය නිබ්බත්තා, තෙ වයප්පත්තා උය්යානෙ පදුමසරෙ කීළන්තා එකෙකස්මිං පදුමෙ නිසීදිත්වා පරිපක්කඤාණා සඞ්ඛාරෙසු ඛයවයං පට්ඨපෙත්වා පච්චෙකබොධිං පාපුණිංසු. තෙසං බ්යාකරණගාථා අහොසි –
Bhūtapubbanti jātapubbaṃ. Atīte kāle nibbattaṃ taṃ dassetuṃ ‘‘suppabuddho’’tiādi vuttaṃ. Kadā pana bhūtanti? Atīte kira anuppanne tathāgate bārāṇasiyā sāmantā ekasmiṃ gāme ekā kuladhītā khettaṃ rakkhati. Sā ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā pasannacittā tassa pañcahi lājāsatehi saddhiṃ ekaṃ padumapupphaṃ datvā pañca puttasatāni patthesi. Tasmiṃyeva khaṇe pañcasatā migaluddakā paccekabuddhassa madhuramaṃsaṃ datvā ‘‘etissā puttā bhaveyyāma, tumhehi pattavisesaṃ labheyyāmā’’ti ca patthayiṃsu. Sā yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattā. Tato cutā ekasmiṃ jātassare padumagabbhe nibbatti. Tameko tāpaso disvā paṭijaggi. Tassā vicarantiyā pāduddhāre pāduddhāre bhūmito padumāni uṭṭhahanti. Eko vanacarako disvā bārāṇasirañño ārocesi. Rājā taṃ ānetvā aggamahesiṃ akāsi. Tassā kucchiyaṃ gabbho saṇṭhāsi. Mahāpadumakumāro tassā kucchiyaṃ vasi, sesā gabbhamalaṃ nissāya nibbattā, te vayappattā uyyāne padumasare kīḷantā ekekasmiṃ padume nisīditvā paripakkañāṇā saṅkhāresu khayavayaṃ paṭṭhapetvā paccekabodhiṃ pāpuṇiṃsu. Tesaṃ byākaraṇagāthā ahosi –
‘‘සරොරුහං පදුමපලාසපත්රජං,
‘‘Saroruhaṃ padumapalāsapatrajaṃ,
සුපුප්ඵිතං භමරගණානුකිණ්ණං;
Supupphitaṃ bhamaragaṇānukiṇṇaṃ;
අනිච්චතං ඛයවයතං විදිත්වා,
Aniccataṃ khayavayataṃ viditvā,
එකො චරෙ ඛග්ගවිසාණකප්පො’’ති.
Eko care khaggavisāṇakappo’’ti.
එවං පච්චෙකබොධිං අභිසම්බුද්ධෙසු තෙසු පඤ්චසු පච්චෙකබුද්ධසතෙසු අබ්භන්තරො තගරසිඛී නාම පච්චෙකසම්බුද්ධො ගන්ධමාදනපබ්බතෙ නන්දමූලපබ්භාරෙ සත්තාහං නිරොධසමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා සත්තාහස්ස අච්චයෙන නිරොධා වුට්ඨිතො ආකාසෙන ආගන්ත්වා ඉසිගිලිපබ්බතෙ ඔතරිත්වා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. තස්මිඤ්ච සමයෙ රාජගහෙ එකො සෙට්ඨිපුත්තො මහතා පරිවාරෙන උය්යානකීළනත්ථං නගරතො නික්ඛමන්තො තගරසිඛිපච්චෙකබුද්ධං දිස්වා ‘‘කො අයං භණ්ඩුකාසාවවසනො, කුට්ඨී භවිස්සති, තථා හි කුට්ඨිචීවරෙන සරීරං පාරුපිත්වා ගච්ඡතී’’ති නිට්ඨුභිත්වා අපසබ්යං කත්වා පක්කාමි. තං සන්ධාය වුත්තං – ‘‘සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී ඉමස්මිංයෙව රාජගහෙ…පෙ.… පක්කාමී’’ති.
Evaṃ paccekabodhiṃ abhisambuddhesu tesu pañcasu paccekabuddhasatesu abbhantaro tagarasikhī nāma paccekasambuddho gandhamādanapabbate nandamūlapabbhāre sattāhaṃ nirodhasamāpattiṃ samāpajjitvā sattāhassa accayena nirodhā vuṭṭhito ākāsena āgantvā isigilipabbate otaritvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tasmiñca samaye rājagahe eko seṭṭhiputto mahatā parivārena uyyānakīḷanatthaṃ nagarato nikkhamanto tagarasikhipaccekabuddhaṃ disvā ‘‘ko ayaṃ bhaṇḍukāsāvavasano, kuṭṭhī bhavissati, tathā hi kuṭṭhicīvarena sarīraṃ pārupitvā gacchatī’’ti niṭṭhubhitvā apasabyaṃ katvā pakkāmi. Taṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘suppabuddho kuṭṭhī imasmiṃyeva rājagahe…pe… pakkāmī’’ti.
තත්ථ ක්වායන්ති කො අයං. ඛුංසනවසෙන වදති. ‘‘කොවාය’’න්තිපි පාළි. කුට්ඨීති අකුට්ඨිංයෙව තං සෙට්ඨි කුට්ඨරොගං අක්කොසවත්ථුං පාපෙන්තො වදති. කුට්ඨිචීවරෙනාති කුට්ඨීනං චීවරෙන. යෙභුය්යෙන හි කුට්ඨිනො ඩංසමකසසරීසපපටිබාහනත්ථං රොගපටිච්ඡාදනත්ථඤ්ච යං වා තං වා පිලොතිකඛණ්ඩං ගහෙත්වා පාරුපති, එවමයම්පීති දස්සෙති. පංසුකූලචීවරධරත්තා වා අග්ගළානං අනෙකවණ්ණභාවෙන කුට්ඨසරීරසදිසොති හීළෙන්තො ‘‘කුට්ඨිචීවරෙනා’’ති ආහ. නිට්ඨුභිත්වාති ඛෙළං පාතෙත්වා. අපසබ්යතො කරිත්වාති පණ්ඩිතා තාදිසං පච්චෙකබුද්ධං දිස්වා වන්දිත්වා පදක්ඛිණං කරොන්ති, අයං පන අවිඤ්ඤුතාය පරිභවෙන තං අපසබ්යං කත්වා අත්තනො අපසබ්යං අපදක්ඛිණං කත්වා ගතො. ‘‘අපසබ්යාමතො’’තිපි පාඨො. තස්ස කම්මස්සාති තගරසිඛිම්හි පච්චෙකබුද්ධෙ ‘‘ක්වායං කුට්ඨී’’ති හීළෙත්වා නිට්ඨුභනඅපසබ්යකරණවසෙන පවත්තපාපකම්මස්ස. නිරයෙ පච්චිත්ථාති නිරයෙ නිරයග්ගිනා දය්හිත්ථ. ‘‘පච්චිත්වා නිරයග්ගිනා’’තිපි පඨන්ති. තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙනාති යෙන කම්මෙන සො නිරයෙ පටිසන්ධිං ගණ්හි, න තං කම්මං මනුස්සලොකෙ විපාකං දෙති. යා පනස්ස නානක්ඛණිකා චෙතනා තදා පච්චෙකබුද්ධෙ විප්පටිපජ්ජනවසෙන පවත්තා අපරාපරියවෙදනීයභූතා, සා අපරාපරියවෙදනීයෙනෙව පුඤ්ඤකම්මෙන මනුස්සෙසු තිහෙතුකපටිසන්ධියා දින්නාය පවත්තියං කුට්ඨිභාවං දාලිද්දියං පරමකාරුඤ්ඤතං ආපාදෙසි. තං සන්ධාය කම්මසභාගතාවසෙන ‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකවසෙසෙනා’’ති වුත්තං. සදිසෙපි හි ලොකෙ තබ්බොහාරො දිට්ඨො යථා තං ‘‘සා එව තිත්තිරී, තානියෙව ඔසධානී’’ති.
Tattha kvāyanti ko ayaṃ. Khuṃsanavasena vadati. ‘‘Kovāya’’ntipi pāḷi. Kuṭṭhīti akuṭṭhiṃyeva taṃ seṭṭhi kuṭṭharogaṃ akkosavatthuṃ pāpento vadati. Kuṭṭhicīvarenāti kuṭṭhīnaṃ cīvarena. Yebhuyyena hi kuṭṭhino ḍaṃsamakasasarīsapapaṭibāhanatthaṃ rogapaṭicchādanatthañca yaṃ vā taṃ vā pilotikakhaṇḍaṃ gahetvā pārupati, evamayampīti dasseti. Paṃsukūlacīvaradharattā vā aggaḷānaṃ anekavaṇṇabhāvena kuṭṭhasarīrasadisoti hīḷento ‘‘kuṭṭhicīvarenā’’ti āha. Niṭṭhubhitvāti kheḷaṃ pātetvā. Apasabyato karitvāti paṇḍitā tādisaṃ paccekabuddhaṃ disvā vanditvā padakkhiṇaṃ karonti, ayaṃ pana aviññutāya paribhavena taṃ apasabyaṃ katvā attano apasabyaṃ apadakkhiṇaṃ katvā gato. ‘‘Apasabyāmato’’tipi pāṭho. Tassa kammassāti tagarasikhimhi paccekabuddhe ‘‘kvāyaṃ kuṭṭhī’’ti hīḷetvā niṭṭhubhanaapasabyakaraṇavasena pavattapāpakammassa. Niraye paccitthāti niraye nirayagginā dayhittha. ‘‘Paccitvā nirayagginā’’tipi paṭhanti. Tasseva kammassa vipākāvasesenāti yena kammena so niraye paṭisandhiṃ gaṇhi, na taṃ kammaṃ manussaloke vipākaṃ deti. Yā panassa nānakkhaṇikā cetanā tadā paccekabuddhe vippaṭipajjanavasena pavattā aparāpariyavedanīyabhūtā, sā aparāpariyavedanīyeneva puññakammena manussesu tihetukapaṭisandhiyā dinnāya pavattiyaṃ kuṭṭhibhāvaṃ dāliddiyaṃ paramakāruññataṃ āpādesi. Taṃ sandhāya kammasabhāgatāvasena ‘‘tasseva kammassa vipākavasesenā’’ti vuttaṃ. Sadisepi hi loke tabbohāro diṭṭho yathā taṃ ‘‘sā eva tittirī, tāniyeva osadhānī’’ti.
එත්තාවතා ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතූ’’ති තෙන භික්ඛුනා පුට්ඨපඤ්හං විස්සජ්ජෙත්වා ඉදානි යො ‘‘තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති පුබ්බෙ භික්ඛූහි පුට්ඨපඤ්හො, තං විස්සජ්ජෙතුං ‘‘සො තථාගතප්පවෙදිත’’න්තිආදි වුත්තං. තත්ථ තථාගතප්පවෙදිතන්ති තථාගතෙන භගවතා දෙසිතං අක්ඛාතං පකාසිතන්ති තථාගතප්පවෙදිතං. ආගම්මාති අධිගන්ත්වා, නිස්සාය ඤත්වා වා. ‘‘තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ’’තිපි පාඨො. සද්ධං සමාදියීති සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝොති රතනත්තයසන්නිස්සයං පුබ්බභාගසද්ධඤ්චෙව ලොකුත්තරසද්ධඤ්චාති දුවිධම්පි සද්ධං සම්මා ආදියි. යථා න පුන ආදාතබ්බා හොති, එවං යාව භවක්ඛයා ගණ්හි, අත්තනො චිත්තසන්තානෙ උප්පාදෙසීති අත්ථො. සීලං සමාදියීතිආදීසුපි එසෙව නයො. සීලන්ති පුබ්බභාගසීලෙන සද්ධිං මග්ගසීලං ඵලසීලඤ්ච . සුතන්ති පරියත්තිබාහුසච්චං පටිවෙධබාහුසච්චඤ්චාති දුවිධම්පි සුතං. පරියත්තිධම්මාපි හි තෙන ධම්මස්සවනකාලෙ සච්චප්පටිවෙධාය සාවකෙහි යථාලද්ධප්පකාරං සුතා පරිචිතා මනසානුපෙක්ඛිතා දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා චාති. චාගන්ති පඨමමග්ගවජ්ඣකිලෙසාභිසඞ්ඛාරානං වොස්සග්ගසඞ්ඛාතං චාගං, යෙන අරියසාවකා දෙය්යධම්මෙසු මුත්තචාගා ච හොන්ති පයතපාණී වොස්සග්ගරතා. පඤ්ඤන්ති සද්ධිං විපස්සනාපඤ්ඤාය මග්ගපඤ්ඤඤ්චෙව ඵලපඤ්ඤඤ්ච.
Ettāvatā ‘‘ko nu kho, bhante, hetū’’ti tena bhikkhunā puṭṭhapañhaṃ vissajjetvā idāni yo ‘‘tassa kā gati, ko abhisamparāyo’’ti pubbe bhikkhūhi puṭṭhapañho, taṃ vissajjetuṃ ‘‘so tathāgatappavedita’’ntiādi vuttaṃ. Tattha tathāgatappaveditanti tathāgatena bhagavatā desitaṃ akkhātaṃ pakāsitanti tathāgatappaveditaṃ. Āgammāti adhigantvā, nissāya ñatvā vā. ‘‘Tathāgatappavedite dhammavinaye’’tipi pāṭho. Saddhaṃ samādiyīti sammāsambuddho bhagavā, svākkhāto bhagavatā dhammo, suppaṭipanno bhagavato sāvakasaṅghoti ratanattayasannissayaṃ pubbabhāgasaddhañceva lokuttarasaddhañcāti duvidhampi saddhaṃ sammā ādiyi. Yathā na puna ādātabbā hoti, evaṃ yāva bhavakkhayā gaṇhi, attano cittasantāne uppādesīti attho. Sīlaṃ samādiyītiādīsupi eseva nayo. Sīlanti pubbabhāgasīlena saddhiṃ maggasīlaṃ phalasīlañca . Sutanti pariyattibāhusaccaṃ paṭivedhabāhusaccañcāti duvidhampi sutaṃ. Pariyattidhammāpi hi tena dhammassavanakāle saccappaṭivedhāya sāvakehi yathāladdhappakāraṃ sutā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā cāti. Cāganti paṭhamamaggavajjhakilesābhisaṅkhārānaṃ vossaggasaṅkhātaṃ cāgaṃ, yena ariyasāvakā deyyadhammesu muttacāgā ca honti payatapāṇī vossaggaratā. Paññanti saddhiṃ vipassanāpaññāya maggapaññañceva phalapaññañca.
කායස්ස භෙදාති උපාදින්නක්ඛන්ධපරිච්චාගා. පරං මරණාති තදනන්තරං අභිනිබ්බත්තක්ඛන්ධගහණා. අථ වා කායස්ස භෙදාති ජීවිතින්ද්රියස්ස උපච්ඡෙදා. පරං මරණාති චුතිතො උද්ධං. සුගතිං සග්ගං ලොකන්ති පදත්තයෙනාපි දෙවලොකමෙව වදති. සො හි සම්පත්තීනං සොභනත්තා සුන්දරා ගතීති සුගති, රූපාදීහි විසෙසෙහි සුට්ඨු අග්ගොති සග්ගො, සබ්බකාලං සුඛමෙවෙත්ථ ලොකියති, ලුජ්ජතීති වා ලොකොති වුච්චති. උපපන්නොති පටිසන්ධිග්ගහණවසෙන උපගතො. සහබ්යතන්ති සහභාවං. වචනත්ථො පන සහ බ්යති පවත්තති, වසතීති වා සහබ්යො, සහඨායී සහවායී වා. තස්ස භාවො සහබ්යතා. අතිරොචතීති අතික්කම්ම අභිභවිත්වා රොචති විරොචති. වණ්ණෙනාති රූපසම්පත්තියා. යසසාති පරිවාරෙන. සො හි අසුචිමක්ඛිතං ජජ්ජරං මත්තිකාභාජනං ඡඩ්ඩෙත්වා අනෙකරතනවිචිත්තං පභස්සරරංසිජාලවිනද්ධසුද්ධජම්බුනදභාජනං ගණ්හන්තො විය වුත්තප්පකාරං කළෙවරං ඉධ නික්ඛිපිත්වා එකචිත්තක්ඛණෙන යථාවුත්තං දිබ්බත්තභාවං මහතා පරිවාරෙන සද්ධිං පටිලභීති.
Kāyassa bhedāti upādinnakkhandhapariccāgā. Paraṃ maraṇāti tadanantaraṃ abhinibbattakkhandhagahaṇā. Atha vā kāyassa bhedāti jīvitindriyassa upacchedā. Paraṃ maraṇāti cutito uddhaṃ. Sugatiṃ saggaṃ lokanti padattayenāpi devalokameva vadati. So hi sampattīnaṃ sobhanattā sundarā gatīti sugati, rūpādīhi visesehi suṭṭhu aggoti saggo, sabbakālaṃ sukhamevettha lokiyati, lujjatīti vā lokoti vuccati. Upapannoti paṭisandhiggahaṇavasena upagato. Sahabyatanti sahabhāvaṃ. Vacanattho pana saha byati pavattati, vasatīti vā sahabyo, sahaṭhāyī sahavāyī vā. Tassa bhāvo sahabyatā. Atirocatīti atikkamma abhibhavitvā rocati virocati. Vaṇṇenāti rūpasampattiyā. Yasasāti parivārena. So hi asucimakkhitaṃ jajjaraṃ mattikābhājanaṃ chaḍḍetvā anekaratanavicittaṃ pabhassararaṃsijālavinaddhasuddhajambunadabhājanaṃ gaṇhanto viya vuttappakāraṃ kaḷevaraṃ idha nikkhipitvā ekacittakkhaṇena yathāvuttaṃ dibbattabhāvaṃ mahatā parivārena saddhiṃ paṭilabhīti.
එතමත්ථං විදිත්වාති එතං පාපානං අපරිවජ්ජනෙ ආදීනවං, පරිවජ්ජනෙ ච ආනිසංසං සබ්බාකාරතො විදිත්වා තදත්ථවිභාවනං ඉමං උදානං උදානෙසි.
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ pāpānaṃ aparivajjane ādīnavaṃ, parivajjane ca ānisaṃsaṃ sabbākārato viditvā tadatthavibhāvanaṃ imaṃ udānaṃ udānesi.
තස්සායං සඞ්ඛෙපත්ථො – යථා චක්ඛුමා පුරිසො පරක්කමෙ කායිකවීරියෙ විජ්ජමානෙ සරීරෙ වහන්තෙ විසමානි පපාතාදිට්ඨානානි චණ්ඩභාවෙන වා විසමානි හත්ථිඅස්සඅහිකුක්කුරගොරූපාදීනි පරිවජ්ජයෙ, එවං ජීවලොකස්මිං ඉමස්මිං සත්තලොකෙ පණ්ඩිතො සප්පඤ්ඤො පුරිසො තාය සප්පඤ්ඤතාය අත්තනො හිතං ජානන්තො පාපානි ලාමකානි දුච්චරිතානි පරිවජ්ජෙය්ය. එවඤ්හි යථායං සුප්පබුද්ධො තගරසිඛිම්හි පච්චෙකබුද්ධෙ පාපං අපරිවජ්ජෙත්වා මහන්තං අනයබ්යසනං ආපජ්ජි, එවං ආපජ්ජෙය්යාති අධිප්පායො. යථා වා සුප්පබුද්ධො කුට්ඨී මම ධම්මදෙසනං ආගම්ම ඉදානි සංවෙගප්පත්තො පාපානි පරිවජ්ජෙන්තො උළාරං විසෙසං අධිගඤ්ඡි, එවං අඤ්ඤොපි උළාරං විසෙසාධිගමං ඉච්ඡන්තො පාපානි පරිවජ්ජෙය්යාති අධිප්පායො.
Tassāyaṃ saṅkhepattho – yathā cakkhumā puriso parakkame kāyikavīriye vijjamāne sarīre vahante visamāni papātādiṭṭhānāni caṇḍabhāvena vā visamāni hatthiassaahikukkuragorūpādīni parivajjaye, evaṃ jīvalokasmiṃ imasmiṃ sattaloke paṇḍito sappañño puriso tāya sappaññatāya attano hitaṃ jānanto pāpāni lāmakāni duccaritāni parivajjeyya. Evañhi yathāyaṃ suppabuddho tagarasikhimhi paccekabuddhe pāpaṃ aparivajjetvā mahantaṃ anayabyasanaṃ āpajji, evaṃ āpajjeyyāti adhippāyo. Yathā vā suppabuddho kuṭṭhī mama dhammadesanaṃ āgamma idāni saṃvegappatto pāpāni parivajjento uḷāraṃ visesaṃ adhigañchi, evaṃ aññopi uḷāraṃ visesādhigamaṃ icchanto pāpāni parivajjeyyāti adhippāyo.
තතියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 3. සුප්පබුද්ධකුට්ඨිසුත්තං • 3. Suppabuddhakuṭṭhisuttaṃ