Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၈. သုပ္ပဝာသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ
8. Suppavāsāsuttavaṇṇanā
၁၈. အဋ္ဌမေ ကုဏ္ဍိကာယန္တိ ဧဝံနာမကေ ကောလိယာနံ နဂရေ။ ကုဏ္ဍဓာနဝနေတိ တသ္သ နဂရသ္သ အဝိဒူရေ ကုဏ္ဍဓာနသင္ခာတေ ဝနေ။
18. Aṭṭhame kuṇḍikāyanti evaṃnāmake koliyānaṃ nagare. Kuṇḍadhānavaneti tassa nagarassa avidūre kuṇḍadhānasaṅkhāte vane.
ပုဗ္ဗေ ကိရ ကုဏ္ဍော နာမ ဧကော ယက္ခော တသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဝာသံ ကပ္ပေသိ, ကုဏ္ဍဓာနမိသ္သကေန စ ဗလိကမ္မေန တုသ္သတီတိ တသ္သ တထာ တတ္ထ ဗလိံ ဥပဟရန္တိ, တေနေတံ ဝနသဏ္ဍံ ကုဏ္ဍဓာနဝနန္တ္ဝေဝ ပညာယိတ္ထ။ တသ္သ အဝိဒူရေ ဧကာ ဂာမပတိကာ အဟောသိ, သာပိ တသ္သ ယက္ခသ္သ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနေ နိဝိဋ္ဌတ္တာ တေနေဝ ပရိပာလိတတ္တာ ကုဏ္ဍိကာတိ ဝောဟရီယိတ္ထ ။ အပရဘာဂေ တတ္ထ ကောလိယရာဇာနော နဂရံ ကာရေသုံ, တမ္ပိ ပုရိမဝောဟာရေန ကုဏ္ဍိကာတ္ဝေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိဉ္စ ဝနသဏ္ဍေ ကောလိယရာဇာနော ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင္ဃသ္သ စ ဝသနတ္ထာယ ဝိဟာရံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ, တမ္ပိ ကုဏ္ဍဓာနဝနန္တ္ဝေဝ ပညာယိတ္ထ။ အထ ဘဂဝာ ဇနပဒစာရိကံ စရန္တော အနုက္ကမေန တံ ဝိဟာရံ ပတ္ဝာ တတ္ထ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝာ ကုဏ္ဍိကာယံ ဝိဟရတိ ကုဏ္ဍဓာနဝနေ’’တိ။
Pubbe kira kuṇḍo nāma eko yakkho tasmiṃ vanasaṇḍe vāsaṃ kappesi, kuṇḍadhānamissakena ca balikammena tussatīti tassa tathā tattha baliṃ upaharanti, tenetaṃ vanasaṇḍaṃ kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha. Tassa avidūre ekā gāmapatikā ahosi, sāpi tassa yakkhassa āṇāpavattiṭṭhāne niviṭṭhattā teneva paripālitattā kuṇḍikāti voharīyittha . Aparabhāge tattha koliyarājāno nagaraṃ kāresuṃ, tampi purimavohārena kuṇḍikātveva vuccati. Tasmiñca vanasaṇḍe koliyarājāno bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanatthāya vihāraṃ patiṭṭhāpesuṃ, tampi kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha. Atha bhagavā janapadacārikaṃ caranto anukkamena taṃ vihāraṃ patvā tattha vihāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kuṇḍikāyaṃ viharati kuṇḍadhānavane’’ti.
သုပ္ပဝာသာတိ တသ္သာ ဥပာသိကာယ နာမံ။ ကောလိယဓီတာတိ ကောလိယရာဇပုတ္တီ။ သာ ဟိ ဘဂဝတော အဂ္ဂုပဋ္ဌာယိကာ ပဏီတဒာယိကာနံ သာဝိကာနံ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတာ သောတာပန္နာ အရိယသာဝိကာ။ ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ ဘဂဝတော ယုတ္တရူပံ ခာဒနီယံ ဘောဇနီယံ ဘေသဇ္ဇံ ဝာ န တတ္ထ အညာဟိ သံဝိဓာတဗ္ဗံ အတ္ထိ, သဗ္ဗံ တံ သယမေဝ အတ္တနော ပညာယ ဝိစာရေတ္ဝာ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ ဥပနေတိ။ ဒေဝသိကဉ္စ အဋ္ဌသတံ သင္ဃဘတ္တပာဋိပုဂ္ဂလိကဘတ္တာနိ ဒေတိ။ ယော ကောစိ ဘိက္ခု ဝာ ဘိက္ခုနီ ဝာ တံ ကုလံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော ရိတ္တဟတ္ထော န ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ မုတ္တစာဂာ ပယတပာဏီ ဝောသ္သဂ္ဂရတာ ယာစယောဂာ ဒာနသံဝိဘာဂရတာ။ အသ္သာ ကုစ္ဆိယံ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရော ပစ္ဆိမဘဝိကော သာဝကဗောဓိသတ္တော ပဋိသန္ဓိံ ဂဏ္ဟိ။ သာ တံ ဂဗ္ဘံ ကေနစိဒေဝ ပာပကမ္မေန သတ္တ ဝသ္သာနိ ကုစ္ဆိနာ ပရိဟရိ, သတ္တာဟဉ္စ မူဠ္ဟဂဗ္ဘာ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္တ ဝသ္သာနိ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတိ သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘာ’’တိ။
Suppavāsāti tassā upāsikāya nāmaṃ. Koliyadhītāti koliyarājaputtī. Sā hi bhagavato aggupaṭṭhāyikā paṇītadāyikānaṃ sāvikānaṃ etadagge ṭhapitā sotāpannā ariyasāvikā. Yañhi kiñci bhagavato yuttarūpaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhesajjaṃ vā na tattha aññāhi saṃvidhātabbaṃ atthi, sabbaṃ taṃ sayameva attano paññāya vicāretvā sakkaccaṃ sampādetvā upaneti. Devasikañca aṭṭhasataṃ saṅghabhattapāṭipuggalikabhattāni deti. Yo koci bhikkhu vā bhikkhunī vā taṃ kulaṃ piṇḍāya paviṭṭho rittahattho na gacchati. Evaṃ muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṃvibhāgaratā. Assā kucchiyaṃ purimabuddhesu katādhikāro pacchimabhaviko sāvakabodhisatto paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā taṃ gabbhaṃ kenacideva pāpakammena satta vassāni kucchinā parihari, sattāhañca mūḷhagabbhā ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘satta vassāni gabbhaṃ dhāreti sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.
တတ္ထ သတ္တ ဝသ္သာနီတိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ, အစ္စန္တသံယောဂေ စ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဂဗ္ဘံ ဓာရေတီတိ ဂဗ္ဘံ ဝဟတိ, ဂဗ္ဘိနီ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘာတိ သတ္တ အဟာနိ ဗ္ယာကုလဂဗ္ဘာ။ ဂဗ္ဘော ဟိ ပရိပက္ကော သမ္ပဇ္ဇမာနော ဝိဇာယနကာလေ ကမ္မဇဝာတေဟိ သဉ္စာလေတ္ဝာ ပရိဝတ္တိတော ဥဒ္ဓံပာဒော အဓောသိရော ဟုတ္ဝာ ယောနိမုခာဘိမုခော ဟောတိ, ဧဝံ သော ကတ္ထစိ အလဂ္ဂော ဗဟိ နိက္ခမတိ။ ဝိပဇ္ဇမာနော ပန ဝိပရိဝတ္တနဝသေန ယောနိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတ္ဝာ တိရိယံ နိပဇ္ဇတိ, သယမေဝ ဝာ ယောနိမဂ္ဂော ပိဒဟတိ, သော တတ္ထ ကမ္မဇဝာတေဟိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တမာနော ဗ္ယာကုလော မူဠ္ဟဂဗ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္သာပိ သတ္တ ဒိဝသေ ဧဝံ အဟောသိ, တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘာ’’တိ။
Tattha satta vassānīti satta saṃvaccharāni, accantasaṃyoge ca idaṃ upayogavacanaṃ. Gabbhaṃ dhāretīti gabbhaṃ vahati, gabbhinī hotīti attho. Sattāhaṃ mūḷhagabbhāti satta ahāni byākulagabbhā. Gabbho hi paripakko sampajjamāno vijāyanakāle kammajavātehi sañcāletvā parivattito uddhaṃpādo adhosiro hutvā yonimukhābhimukho hoti, evaṃ so katthaci alaggo bahi nikkhamati. Vipajjamāno pana viparivattanavasena yonimaggaṃ pidahitvā tiriyaṃ nipajjati, sayameva vā yonimaggo pidahati, so tattha kammajavātehi aparāparaṃ parivattamāno byākulo mūḷhagabbhoti vuccati. Tassāpi satta divase evaṃ ahosi, tena vuttaṃ ‘‘sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.
အယဉ္စ ဂဗ္ဘော သီဝလိတ္ထေရော။ တသ္သ ကထံ သတ္တ ဝသ္သာနိ ဂဗ္ဘဝာသဒုက္ခံ, သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘဘာဝပ္ပတ္တိ, မာတု စသ္သာပိ သောတာပန္နာယ အရိယသာဝိကာယ တထာ ဒုက္ခာနုဘဝနံ ဇာတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အတီတေ ကာသိကရာဇေ ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ကောသလရာဇာ မဟန္တေန ဗလေနာဂန္တ္ဝာ ဗာရာဏသိံ ဂဟေတ္ဝာ တံ ရာဇာနံ မာရေတ္ဝာ တသ္သ အဂ္ဂမဟေသိံ အတ္တနော အဂ္ဂမဟေသိံ အကာသိ။ ဗာရာဏသိရညော ပန ပုတ္တော ပိတု မရဏကာလေ နိဒ္ဓမနဒ္ဝာရေန ပလာယိတ္ဝာ အတ္တနော ဉာတိမိတ္တဗန္ဓဝေ ဧကဇ္ဈံ ကတ္ဝာ အနုက္ကမေန ဗလံ သံဟရိတ္ဝာ ဗာရာဏသိံ အာဂန္တ္ဝာ အဝိဒူရေ မဟန္တံ ခန္ဓာဝာရံ ဗန္ဓိတ္ဝာ တသ္သ ရညော ပဏ္ဏံ ပေသေသိ ‘‘ရဇ္ဇံ ဝာ ဒေတု, ယုဒ္ဓံ ဝာ’’တိ ။ ရာဇကုမာရသ္သ မာတာ သာသနံ သုတ္ဝာ ‘‘ယုဒ္ဓေန ကမ္မံ နတ္ထိ, သဗ္ဗဒိသာသု သဉ္စာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဗာရာဏသိနဂရံ ပရိဝာရေတု, တတော ဒာရူဒကဘတ္တပရိက္ခယေန ကိလန္တာ နဂရေ မနုသ္သာ ဝိနာဝ ယုဒ္ဓေန ရာဇာနံ ဂဟေတ္ဝာ ဒသ္သန္တီ’’တိ ပဏ္ဏံ ပေသေသိ။ သော မာတု သာသနံ သုတ္ဝာ စတ္တာရိ မဟာဒ္ဝာရာနိ ရက္ခန္တော သတ္တ ဝသ္သာနိ နဂရံ ဥပရုန္ဓိ, နဂရေ မနုသ္သာ စူဠဒ္ဝာရေန နိက္ခမိတ္ဝာ ဒာရူဒကာနိ အာဟရန္တိ, သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောန္တိ။
Ayañca gabbho sīvalitthero. Tassa kathaṃ satta vassāni gabbhavāsadukkhaṃ, sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvappatti, mātu cassāpi sotāpannāya ariyasāvikāya tathā dukkhānubhavanaṃ jātanti? Vuccate – atīte kāsikarāje bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārente eko kosalarājā mahantena balenāgantvā bārāṇasiṃ gahetvā taṃ rājānaṃ māretvā tassa aggamahesiṃ attano aggamahesiṃ akāsi. Bārāṇasirañño pana putto pitu maraṇakāle niddhamanadvārena palāyitvā attano ñātimittabandhave ekajjhaṃ katvā anukkamena balaṃ saṃharitvā bārāṇasiṃ āgantvā avidūre mahantaṃ khandhāvāraṃ bandhitvā tassa rañño paṇṇaṃ pesesi ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti . Rājakumārassa mātā sāsanaṃ sutvā ‘‘yuddhena kammaṃ natthi, sabbadisāsu sañcāraṃ pacchinditvā bārāṇasinagaraṃ parivāretu, tato dārūdakabhattaparikkhayena kilantā nagare manussā vināva yuddhena rājānaṃ gahetvā dassantī’’ti paṇṇaṃ pesesi. So mātu sāsanaṃ sutvā cattāri mahādvārāni rakkhanto satta vassāni nagaraṃ uparundhi, nagare manussā cūḷadvārena nikkhamitvā dārūdakāni āharanti, sabbakiccāni karonti.
အထ ရာဇကုမာရသ္သ မာတာ တံ ပဝတ္တိံ သုတ္ဝာ ‘‘ဗာလော မမ ပုတ္တော ဥပာယံ န ဇာနာတိ, ဂစ္ဆထ, အသ္သ စူဠဒ္ဝာရာနိ ပိဓာယ နဂရံ ဥပရုန္ဓတူတိ ဝဒေထာ’’တိ ပုတ္တသ္သ ဂူဠ္ဟသာသနံ ပဟိဏိ။ သော မာတု သာသနံ သုတ္ဝာ သတ္တ ဒိဝသေ တထာ အကာသိ။ နာဂရာ ဗဟိ နိက္ခမိတုံ အလဘန္တာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တသ္သ ရညော သီသံ ဂဟေတ္ဝာ ကုမာရသ္သ အဒံသု။ ကုမာရော နဂရံ ပဝိသိတ္ဝာ ရဇ္ဇံ အဂ္ဂဟေသိ။ သော တဒာ သတ္တ ဝသ္သာနိ နဂရရုန္ဓနကမ္မနိသ္သန္ဒေန ဧတရဟိ သတ္တ ဝသ္သာနိ မာတုကုစ္ဆိသင္ခာတာယ လောဟိတကုမ္ဘိယာ ဝသိ, အဝသေသတော ပန သတ္တာဟံ နဂရူပရုန္ဓနေန သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘဘာဝံ အာပဇ္ဇိ။ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သတ္တ ဒိဝသာနိ နဂရံ ရုန္ဓိတ္ဝာ ဂဟိတကမ္မနိသ္သန္ဒေန သတ္တဝသ္သာနိ လောဟိတကုမ္ဘိယံ ဝသိတ္ဝာ သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘဘာဝံ အာပဇ္ဇီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန သော ပဒုမုတ္တရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပာဒမူလေ ‘‘လာဘီနံ အဂ္ဂော ဘဝေယ္ယ’’န္တိ မဟာဒာနံ ဒတ္ဝာ ပတ္ထနံ အကာသိ, ယဉ္စ ဝိပသ္သိသ္သ ဘဂဝတော ကာလေ နာဂရေဟိ သဒ္ဓိံ သဟသ္သဂ္ဃနိကံ ဂုဠဒဓိံ ဒတ္ဝာ ပတ္ထနံ အကာသိ, တသ္သာနုဘာဝေန လာဘီနံ အဂ္ဂော ဇာတော။ သုပ္ပဝာသာပိ ‘‘နဂရံ ရုန္ဓိတ္ဝာ ဂဏ္ဟ, တာတာ’’တိ ပေသိတဘာဝေန သတ္တ ဝသ္သာနိ ကုစ္ဆိနာ ဂဗ္ဘံ ပရိဟရိတ္ဝာ သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘာဇာတာ ။ ဧဝံ တေ မာတာပုတ္တာ အတ္တနော ကမ္မသ္သ အနုရူပံ ဤဒိသံ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒိံသု။
Atha rājakumārassa mātā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘bālo mama putto upāyaṃ na jānāti, gacchatha, assa cūḷadvārāni pidhāya nagaraṃ uparundhatūti vadethā’’ti puttassa gūḷhasāsanaṃ pahiṇi. So mātu sāsanaṃ sutvā satta divase tathā akāsi. Nāgarā bahi nikkhamituṃ alabhantā sattame divase tassa rañño sīsaṃ gahetvā kumārassa adaṃsu. Kumāro nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ aggahesi. So tadā satta vassāni nagararundhanakammanissandena etarahi satta vassāni mātukucchisaṅkhātāya lohitakumbhiyā vasi, avasesato pana sattāhaṃ nagarūparundhanena sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji. Jātakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘satta divasāni nagaraṃ rundhitvā gahitakammanissandena sattavassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajjī’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana so padumuttarasammāsambuddhapādamūle ‘‘lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti mahādānaṃ datvā patthanaṃ akāsi, yañca vipassissa bhagavato kāle nāgarehi saddhiṃ sahassagghanikaṃ guḷadadhiṃ datvā patthanaṃ akāsi, tassānubhāvena lābhīnaṃ aggo jāto. Suppavāsāpi ‘‘nagaraṃ rundhitvā gaṇha, tātā’’ti pesitabhāvena satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhājātā . Evaṃ te mātāputtā attano kammassa anurūpaṃ īdisaṃ dukkhaṃ paṭisaṃvediṃsu.
တီဟိ ဝိတက္ကေဟီတိ ရတနတ္တယဂုဏာနုသ္သတိပဋိသံယုတ္တေဟိ တီဟိ သမ္မာဝိတက္ကေဟိ။ အဓိဝာသေတီတိ မူဠ္ဟဂဗ္ဘတာယ ဥပ္ပန္နဒုက္ခံ သဟတိ။ သာ ဟိ ဘဂဝတော သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ, အရိယသင္ဃသ္သ သုပ္ပဋိပတ္တိံ, နိဗ္ဗာနသ္သ စ ဒုက္ခနိသ္သရဏဘာဝံ အနုသ္သရန္တီ အတ္တနော ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒုက္ခံ အမနသိကရဏေနေဝ အဘိဘဝိတ္ဝာ ခမတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ အဓိဝာသေတီ’’တိ။
Tīhivitakkehīti ratanattayaguṇānussatipaṭisaṃyuttehi tīhi sammāvitakkehi. Adhivāsetīti mūḷhagabbhatāya uppannadukkhaṃ sahati. Sā hi bhagavato sambuddhabhāvaṃ, ariyasaṅghassa suppaṭipattiṃ, nibbānassa ca dukkhanissaraṇabhāvaṃ anussarantī attano uppajjamānadukkhaṃ amanasikaraṇeneva abhibhavitvā khamati. Tena vuttaṃ ‘‘tīhi vitakkehi adhivāsetī’’ti.
သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဝတာတိအာဒိ တေသံ ဝိတက္ကာနံ ပဝတ္တိအာကာရဒသ္သနံ။ တသ္သတ္ထော – ယော ဘဂ္ယဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ လောကနာထော သမ္မာ အဝိပရီတံ သာမံ သယမေဝ သဗ္ဗဓမ္မေ အဟော ဝတ ဗုဒ္ဓော, သော ဘဂဝာ ဧဝရူပသ္သ ဧတရဟိ မယာ အနုဘဝိယမာနသ္သ အညသ္သ စ ဧဝံဇာတိကသ္သ သကလသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ပဟာနာယ အစ္စန္တံ အနုပ္ပာဒနိရောဓာယ ဓမ္မံ ကထေတိ, အဝိပရီတဓမ္မံ ကထေတိ။ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ ဟိ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗောဓိသိဒ္ဓိ။ တသ္သ ယထာဝုတ္တဂုဏသ္သ ဘဂဝတော ဓမ္မသ္သဝနန္တေ ဇာတတ္တာ သီလဒိဋ္ဌိသာမညေန သံဟတတ္တာ စ သာဝကသင္ဃောတိ လဒ္ဓနာမော အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော သုပ္ပဋိပန္နော ဝတ အဟော ဝတ သမ္မာ ပဋိပန္နော, ယော အရိယသင္ဃော ဧဝရူပသ္သ ဤဒိသသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ပဟာနာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓာယ အနိဝတ္တိပဋိပဒံ ပဋိပန္နော။ သုသုခံ ဝတ အဟော ဝတ သုဋ္ဌု သုခံ သဗ္ဗသင္ခတနိသ္သဋံ နိဗ္ဗာနံ, ယသ္မိံ နိဗ္ဗာနေ ဤဒိသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ န ဥပလဗ္ဘတီတိ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပဇ္ဇမာနာပိ ပဋိပန္နာ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ ပဋိပတ္တိယာ အနိဝတ္တိဘာဝတော။ အထ ဝာ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒော ဝိယ ပဋိပန္နသဒ္ဒော ဝတ္တမာနတ္ထောပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော’’တိ။
Sammāsambuddho vatātiādi tesaṃ vitakkānaṃ pavattiākāradassanaṃ. Tassattho – yo bhagyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokanātho sammā aviparītaṃ sāmaṃ sayameva sabbadhamme aho vata buddho, so bhagavā evarūpassa etarahi mayā anubhaviyamānassa aññassa ca evaṃjātikassa sakalassa vaṭṭadukkhassa pahānāya accantaṃ anuppādanirodhāya dhammaṃ katheti, aviparītadhammaṃ katheti. Aviparītadhammadesanatāya hi satthu sammāsambodhisiddhi. Tassa yathāvuttaguṇassa bhagavato dhammassavanante jātattā sīladiṭṭhisāmaññena saṃhatattā ca sāvakasaṅghoti laddhanāmo aṭṭhaariyapuggalasamūho suppaṭipanno vata aho vata sammā paṭipanno, yo ariyasaṅgho evarūpassa īdisassa vaṭṭadukkhassa pahānāya anuppādanirodhāya anivattipaṭipadaṃ paṭipanno. Susukhaṃ vata aho vata suṭṭhu sukhaṃ sabbasaṅkhatanissaṭaṃ nibbānaṃ, yasmiṃ nibbāne īdisaṃ vaṭṭadukkhaṃ na upalabbhatīti. Ettha ca paṭipajjamānāpi paṭipannā icceva vuttā paṭipattiyā anivattibhāvato. Atha vā uppannasaddo viya paṭipannasaddo vattamānatthopi veditabbo. Tenevāha ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno’’ti.
သာမိကန္တိ အတ္တနော ပတိံ ကောလိယရာဇပုတ္တံ။ အာမန္တေသီတိ အဘာသိ။ မမ ဝစနေန ဘဂဝတော ပာဒေ သိရသာ ဝန္ဒာဟီတိ မယ္ဟံ ဝစနေန စက္ကလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတာနိ ဝိကသိတပဒုမသသ္သိရီကာနိ ဘဂဝတော စရဏာနိ တဝ သိရသာ ဝန္ဒာဟိ, ဥတ္တမင္ဂေန အဘိဝာဒနံ ကရောဟီတိ အတ္ထော။ အပ္ပာဗာဓန္တိအာဒီသု အာဗာဓောတိ ဝိသဘာဂဝေဒနာ ဝုစ္စတိ, ယာ ဧကဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာပိ သကလသရီရံ အယပဋ္ဋေန အာဗန္ဓိတ္ဝာ ဝိယ ဂဏ္ဟတိ။ အာတင္ကောတိ ကိစ္ဆဇီဝိတကရော ရောဂော။ အထ ဝာ ယာပေတဗ္ဗရောဂော အာတင္ကော, ဣတရော အာဗာဓော။ ခုဒ္ဒကော ဝာ ရောဂော အာတင္ကော, ဗလဝာ အာဗာဓော။ ကေစိ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနော အာဗာဓော, ဗဟိဒ္ဓာသမုဋ္ဌာနော အာတင္ကော’’တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယသ္သာပိ အဘာဝံ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ ဂိလာနသ္သေဝ စ ဥဋ္ဌာနံ နာမ ဂရုကံ ဟောတိ, ကာယေ ဗလံ န ဟောတိ, တသ္မာ နိဂ္ဂေလညတာယ လဟုပရိဝတ္တိသင္ခာတံ ကာယသ္သ လဟုဋ္ဌာနံ သရီရဗလဉ္စ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ ဖာသုဝိဟာရန္တိ ဌာနနိသိန္နဂမနသယနသင္ခာတေသု စတူသု ဣရိယာပထေသု သုခဝိဟာရဉ္စ ပုစ္ဆာတိ ဝဒတိ။ အထသ္သ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာကာရံ ဒသ္သေန္တီ ‘‘သုပ္ပဝာသာ, ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ဣဒာနိ ဝတ္တဗ္ဗာကာရံ နိဒသ္သေတိ။
Sāmikanti attano patiṃ koliyarājaputtaṃ. Āmantesīti abhāsi. Mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhīti mayhaṃ vacanena cakkalakkhaṇappaṭimaṇḍitāni vikasitapadumasassirīkāni bhagavato caraṇāni tava sirasā vandāhi, uttamaṅgena abhivādanaṃ karohīti attho. Appābādhantiādīsu ābādhoti visabhāgavedanā vuccati, yā ekadese uppajjitvāpi sakalasarīraṃ ayapaṭṭena ābandhitvā viya gaṇhati. Ātaṅkoti kicchajīvitakaro rogo. Atha vā yāpetabbarogo ātaṅko, itaro ābādho. Khuddako vā rogo ātaṅko, balavā ābādho. Keci pana ‘‘ajjhattasamuṭṭhāno ābādho, bahiddhāsamuṭṭhāno ātaṅko’’ti vadanti. Tadubhayassāpi abhāvaṃ pucchāti vadati. Gilānasseva ca uṭṭhānaṃ nāma garukaṃ hoti, kāye balaṃ na hoti, tasmā niggelaññatāya lahuparivattisaṅkhātaṃ kāyassa lahuṭṭhānaṃ sarīrabalañca pucchāti vadati. Phāsuvihāranti ṭhānanisinnagamanasayanasaṅkhātesu catūsu iriyāpathesu sukhavihārañca pucchāti vadati. Athassa pucchitabbākāraṃ dassentī ‘‘suppavāsā, bhante’’tiādimāha. Evañca vadehīti idāni vattabbākāraṃ nidasseti.
ပရမန္တိ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနံ။ တေန သာဓု, ဘဒ္ဒေ, ယထာ ဝုတ္တံ, တထာ ပဋိပဇ္ဇာမီတိ ဒသ္သေတိ။ ကောလိယပုတ္တောတိ သုပ္ပဝာသာယ သာမိကော ကောလိယရာဇပုတ္တော။ သုခိနီ ဟောတူတိ သဒေဝကေ လောကေ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယ္ယော သတ္ထာ သုပ္ပဝာသာယ ပေသိတဝန္ဒနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ဝာ တဒနန္တရံ အတ္တနော မေတ္တာဝိဟာရသံသူစကံ ဗုဒ္ဓာစိဏ္ဏံ သုခူပသံဟာရံ တသ္သာ သာမညတော ပကာသေတ္ဝာ ပုန တသ္သာ ပုတ္တသ္သ စ ဂဗ္ဘဝိပတ္တိမူလကဒုက္ခုပ္ပတ္တိပဋိက္ခေပမုခေန သုခူပသံဟာရံ နိဒသ္သေန္တော ‘‘သုခိနီ။ပေ.။ အရောဂာ, အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ အာဟ။
Paramanti vacanasampaṭicchanaṃ. Tena sādhu, bhadde, yathā vuttaṃ, tathā paṭipajjāmīti dasseti. Koliyaputtoti suppavāsāya sāmiko koliyarājaputto. Sukhinī hotūti sadevake loke aggadakkhiṇeyyo satthā suppavāsāya pesitavandanaṃ sampaṭicchitvā tadanantaraṃ attano mettāvihārasaṃsūcakaṃ buddhāciṇṇaṃ sukhūpasaṃhāraṃ tassā sāmaññato pakāsetvā puna tassā puttassa ca gabbhavipattimūlakadukkhuppattipaṭikkhepamukhena sukhūpasaṃhāraṃ nidassento ‘‘sukhinī…pe… arogā, arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.
သဟ ဝစနာတိ ဘဂဝတော ဝစနေန သဟေဝ။ ယသ္မိံ ကာလေ ဘဂဝာ တထာ အဝောစ, တသ္မိံယေဝ ကာလေ တမ္ပိ ကမ္မံ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ တသ္သ ပရိက္ခီဏဘာဝံ ဩလောကေတ္ဝာ သတ္ထာ တထာ အဘာသိ။ အပရေ ပန ဝဒန္တိ – သစေ တထာ သတ္ထာ နာစိက္ခိသ္သာ, တတော ပရမ္ပိ ကိဉ္စိ ကာလံ တသ္သာ တံ ဒုက္ခံ အနုဗန္ဓိသ္သာ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတာ ‘‘သုခိနီ အရောဂာ အရောဂဉ္စ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ ဝုတ္တံ, တသ္မာ တသ္သ ဝစနသမကာလမေဝ သော ဂဗ္ဘော ဗ္ယာကုလဘာဝံ ဝိဇဟိတ္ဝာ သုခေနေဝ ဗဟိ နိက္ခမိ, ဧဝံ တေသံ မာတာပုတ္တာနံ သောတ္ထိ အဟောသိ။ အစိန္တေယ္ယော ဟိ ဗုဒ္ဓာနံ ဗုဒ္ဓာနုဘာဝော။ ယထာ ဟိ ပဋာစာရာယ ပိယဝိပ္ပယောဂသမ္ဘူတေန သောကေန ဥမ္မာဒံ ပတ္ဝာ –
Sahavacanāti bhagavato vacanena saheva. Yasmiṃ kāle bhagavā tathā avoca, tasmiṃyeva kāle tampi kammaṃ parikkhayaṃ agamāsi. Tassa parikkhīṇabhāvaṃ oloketvā satthā tathā abhāsi. Apare pana vadanti – sace tathā satthā nācikkhissā, tato parampi kiñci kālaṃ tassā taṃ dukkhaṃ anubandhissā. Yasmā pana bhagavatā ‘‘sukhinī arogā arogañca puttaṃ vijāyatū’’ti vuttaṃ, tasmā tassa vacanasamakālameva so gabbho byākulabhāvaṃ vijahitvā sukheneva bahi nikkhami, evaṃ tesaṃ mātāputtānaṃ sotthi ahosi. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvo. Yathā hi paṭācārāya piyavippayogasambhūtena sokena ummādaṃ patvā –
‘‘ဥဘော ပုတ္တာ ကာလကတာ၊ ပန္ထေ မယ္ဟံ ပတီ မတော။
‘‘Ubho puttā kālakatā, panthe mayhaṃ patī mato;
မာတာ ပိတာ စ ဘာတာ စ၊ ဧကစိတကမ္ဟိ ဈာယရေ’’တိ။ (အပ. ထေရီ ၂.၂.၄၉၈) –
Mātā pitā ca bhātā ca, ekacitakamhi jhāyare’’ti. (apa. therī 2.2.498) –
ဝတ္ဝာ ဇာတရူပေနေဝ စရန္တိယာ ‘‘သတိံ ပဋိလဘာဟိ ဘဂိနီ’’တိ ဘဂဝတော ဝစနသမနန္တရမေဝ ဥမ္မာဒော ဝူပသမိ, တထာ သုပ္ပိယာပိ ဥပာသိကာ အတ္တနာဝ အတ္တနော ဦရုယံ ကတေန မဟာဝဏေန ဝုဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ သယနပိဋ္ဌေ နိပန္နာ ‘‘အာဂန္တ္ဝာ မံ ဝန္ဒတူ’’တိ ဝစနသမနန္တရမေဝ ဝဏေ ပာကတိကေ ဇာတေ သယမေဝ ဂန္တ္ဝာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒီတိ ဧဝမာဒီနိ ဝတ္ထူနိ ဣဓ ဥဒာဟရိတဗ္ဗာနီတိ။
Vatvā jātarūpeneva carantiyā ‘‘satiṃ paṭilabhāhi bhaginī’’ti bhagavato vacanasamanantarameva ummādo vūpasami, tathā suppiyāpi upāsikā attanāva attano ūruyaṃ katena mahāvaṇena vuṭṭhātuṃ asakkontī sayanapiṭṭhe nipannā ‘‘āgantvā maṃ vandatū’’ti vacanasamanantarameva vaṇe pākatike jāte sayameva gantvā bhagavantaṃ vandīti evamādīni vatthūni idha udāharitabbānīti.
ဧဝံ, ဘန္တေတိ, ဘန္တေ, ယထာ ဘဂဝာ သပုတ္တာယ မာတုယာ အရောဂဘာဝံ အာသီသန္တော အာဟ – ‘‘သုခိနီ အရောဂာ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယတူ’’တိ, တံ ဧဝမေဝ။ န ဟိ ကဒာစိ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ ဝစနသ္သ အညထာဘာဝောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ‘‘ဧဝမတ္ထူ’’တိ ဝဒန္တိ, အပရေ ‘‘ဟောတူ’’တိ ပဒသ္သ အတ္ထံ အာနေတ္ဝာ ဝဏ္ဏယန္တိ။ အဘိနန္ဒိတ္ဝာတိ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုနာ ဗ္ရဟ္မသ္သရေန ဘဂဝတာ ဝုစ္စမာနေ တသ္မိံ ဝစနေ ပီတိသောမနသ္သပဋိလာဘတော အဘိမုခဘာဝေန နန္ဒိတ္ဝာ။ အနုမောဒိတ္ဝာတိ တတော ပစ္ဆာပိ သမ္မောဒနံ ဥပ္ပာဒေတ္ဝာ, စိတ္တေန ဝာ အဘိနန္ဒိတ္ဝာ ဝာစာယ အနုမောဒိတ္ဝာ, ဝစနသမ္ပတ္တိယာ ဝာ အဘိနန္ဒိတ္ဝာ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ အနုမောဒိတ္ဝာ။ သကံ ဃရံ ပစ္စာယာသီတိ အတ္တနော ဃရံ ပဋိဂစ္ဆိ။ ယေ ပန ‘‘ယေန သကံ ဃရ’’န္တိ ပဌန္တိ, တေသံ ယဒိပိ ယ-တ-သဒ္ဒာနံ သမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘တေနာ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တမေဝ ဟောတိ, တထာပိ ‘‘ပဋိယာယိတ္ဝာ’’တိ ပာဌသေသော ယောဇေတဗ္ဗော ဟောတိ။
Evaṃ, bhanteti, bhante, yathā bhagavā saputtāya mātuyā arogabhāvaṃ āsīsanto āha – ‘‘sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti, taṃ evameva. Na hi kadāci buddhānaṃ bhagavantānaṃ vacanassa aññathābhāvoti adhippāyo. Keci pana ‘‘evamatthū’’ti vadanti, apare ‘‘hotū’’ti padassa atthaṃ ānetvā vaṇṇayanti. Abhinanditvāti karavīkarutamañjunā brahmassarena bhagavatā vuccamāne tasmiṃ vacane pītisomanassapaṭilābhato abhimukhabhāvena nanditvā. Anumoditvāti tato pacchāpi sammodanaṃ uppādetvā, cittena vā abhinanditvā vācāya anumoditvā, vacanasampattiyā vā abhinanditvā atthasampattiyā anumoditvā. Sakaṃ gharaṃ paccāyāsīti attano gharaṃ paṭigacchi. Ye pana ‘‘yena sakaṃ ghara’’nti paṭhanti, tesaṃ yadipi ya-ta-saddānaṃ sambandhabhāvato ‘‘tenā’’ti padaṃ vuttameva hoti, tathāpi ‘‘paṭiyāyitvā’’ti pāṭhaseso yojetabbo hoti.
ဝိဇာတန္တိ ပဇာတံ, ပသုတန္တိ အတ္ထော။ အစ္ဆရိယန္တိ အန္ဓသ္သ ပဗ္ဗတာရောဟနံ ဝိယ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အစ္ဆရိယံ, အယံ တာဝ သဒ္ဒနယော။ အဋ္ဌကထာသု ပန ‘‘အစ္ဆရာယောဂ္ဂံ အစ္ဆရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ , အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝတာတိ သမ္ဘာဝနေ, အဟော အစ္ဆရိယန္တိ အတ္ထော။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတန္တိ အဗ္ဘုတံ။
Vijātanti pajātaṃ, pasutanti attho. Acchariyanti andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ, ayaṃ tāva saddanayo. Aṭṭhakathāsu pana ‘‘accharāyoggaṃ acchariya’’nti vuttaṃ , accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Vatāti sambhāvane, aho acchariyanti attho. Bhoti dhammālapanaṃ. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ.
တထာဂတသ္သာတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ တထာဂတော – တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော, တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော, တထဝာဒိတာယ တထာဂတော, တထာကာရိတာယ တထာဂတော, အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
Tathāgatassāti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgato.
ကထံ ဘဂဝာ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥသ္သုက္ကမာပန္နာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ အာဂတာတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေန အဘိနီဟာရေန တေ ဘဂဝန္တော အာဂတာ, တေန အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေန အယမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတော။ ယထာ စ တေ ဘဂဝန္တော ဒာနပာရမိံ ပူရေတ္ဝာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပာရမီတိ ဣမာ ဒသ ပာရမိယော, ဒသ ဥပပာရမိယော, ဒသ ပရမတ္ထပာရမိယောတိ သမတိံသ ပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ပူရေတ္ဝာ ဗုဒ္ဓိစရိယာယ ကောဋိံ ပတ္ဝာ အာဂတာ, တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတော။ ယထာ စ တေ ဘဂဝန္တော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ။ပေ.။ အရိယံ အဋ္ဌင္ဂိကံ မဂ္ဂံ ဘာဝေတ္ဝာ ဗ္ရူဟေတ္ဝာ အာဂတာ, တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝာ အာဂတော။ ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena te bhagavanto āgatā, tena aṭṭhaguṇasamannāgatena ayampi bhagavā āgato. Yathā ca te bhagavanto dānapāramiṃ pūretvā sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato. Yathā ca te bhagavanto cattāro satipaṭṭhāne…pe… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato. Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ တေ ဘဂဝန္တော သမေဟိ ပာဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခာ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ, သေတစ္ဆတ္တေ ဓာရိယမာနေ သဗ္ဗာဝ ဒိသာ အနုဝိလောကေသုံ, အာသဘိဉ္စ ဝာစံ ဘာသိံသု လောကေ အတ္တနော ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေန္တာ, တဉ္စ နေသံ ဂမနံ တထံ အဟောသိ အဝိတထံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန, တထာ အယမ္ပိ ဘဂဝာ ဂတော, တဉ္စသ္သ ဂမနံ ကထံ အဟောသိ အဝိတထံ တေသညေဝ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေန။ ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijātā te bhagavanto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā, setacchatte dhāriyamāne sabbāva disā anuvilokesuṃ, āsabhiñca vācaṃ bhāsiṃsu loke attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ pakāsentā, tañca nesaṃ gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena, tathā ayampi bhagavā gato, tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaññeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Evaṃ tathā gatoti tathāgato.
ယထာ ဝာ တေ ဘဂဝန္တော နေက္ခမ္မေန ကာမစ္ဆန္ဒံ ပဟာယ ဂတာ, အဗ္ယာပာဒေန ဗ္ယာပာဒံ, အာလောကသညာယ ထိနမိဒ္ဓံ, အဝိက္ခေပေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ, ဓမ္မဝဝတ္ထာနေန ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ ဂတာ, ဉာဏေန အဝိဇ္ဇံ ပဒာလေတ္ဝာ, ပာမောဇ္ဇေန အရတိံ ဝိနောဒေတ္ဝာ, အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ မဟာဝိပသ္သနာဟိ စတူဟိ စ အရိယမဂ္ဂေဟိ တံ တံ ပဋိပက္ခံ ပဟာယ ဂတာ, ဧဝံ အယမ္ပိ ဘဂဝာ ဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Yathā vā te bhagavanto nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gatā, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gatā, ñāṇena avijjaṃ padāletvā, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, aṭṭhasamāpattīhi aṭṭhārasahi mahāvipassanāhi catūhi ca ariyamaggehi taṃ taṃ paṭipakkhaṃ pahāya gatā, evaṃ ayampi bhagavā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.
ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? ပထဝီဓာတုယာ ကက္ခဠလက္ခဏံ, အာပောဓာတုယာ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏံ, တေဇောဓာတုယာ ဥဏ္ဟတ္တလက္ခဏံ, ဝာယောဓာတုယာ ဝိတ္ထမ္ဘနလက္ခဏံ, အာကာသဓာတုယာ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ, ရူပသ္သ ရုပ္ပနလက္ခဏံ, ဝေဒနာယ ဝေဒယိတလက္ခဏံ, သညာယ သဉ္ဇာနနလက္ခဏံ, သင္ခာရာနံ အဘိသင္ခရဏလက္ခဏံ, ဝိညာဏသ္သ ဝိဇာနနလက္ခဏန္တိ ဧဝံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ, ဒ္ဝာဒသန္နံ အာယတနာနံ, အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ, ဗာဝီသတိယာ ဣန္ဒ္ရိယာနံ, စတုန္နံ သစ္စာနံ, ဒ္ဝာဒသပဒိကသ္သ ပစ္စယာကာရသ္သ, စတုန္နံ သတိပဋ္ဌာနာနံ, စတုန္နံ သမ္မပ္ပဓာနာနံ, စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပာဒာနံ, ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒ္ရိယာနံ, ပဉ္စန္နံ ဗလာနံ, သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ, အရိယသ္သ အဋ္ဌင္ဂိကသ္သ မဂ္ဂသ္သ, သတ္တန္နံ ဝိသုဒ္ဓီနံ, အမတောဂဓသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သာတိ ဧဝံ တသ္သ တသ္သ ဓမ္မသ္သ ယံ သဘာဝသရသလက္ခဏံ, တံ တထံ အဝိတထံ အနညထံ လက္ခဏံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ပတ္တော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷalakkhaṇaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇanti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ, dvādasannaṃ āyatanānaṃ, aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ, bāvīsatiyā indriyānaṃ, catunnaṃ saccānaṃ, dvādasapadikassa paccayākārassa, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ, catunnaṃ sammappadhānānaṃ, catunnaṃ iddhipādānaṃ, pañcannaṃ indriyānaṃ, pañcannaṃ balānaṃ, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ, ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa, sattannaṃ visuddhīnaṃ, amatogadhassa nibbānassāti evaṃ tassa tassa dhammassa yaṃ sabhāvasarasalakkhaṇaṃ, taṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ lakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto adhigatoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.
ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ, ဘိက္ခဝေ, တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ, ဘိက္ခဝေ, တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ. နိ. ၅.၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။
Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? Idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato.
အပိစ ဇရာမရဏသ္သ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒာဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော။ပေ.။ သင္ခာရာနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒာဂတဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော, တထာ အဝိဇ္ဇာယ သင္ခာရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော။ပေ... ဇာတိယာ ဇရာမရဏသ္သ ပစ္စယဋ္ဌော တထော အဝိတထော အနညထော, တံ သဗ္ဗံ ဘဂဝာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒောတိ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ တထာဂတော။
Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho, tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho…pe... jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho, taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddoti. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.
ကထံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော? ယံ သဒေဝကေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒ္ဝာရေ အာပာထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပာရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ, တံ ဘဂဝာ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပသ္သတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပသ္သတာ စ တေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝာ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနကပဒဝသေန ဝာ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပာယတနံ , ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပာဒာယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒသ္သနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ. သ. ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝာရေဟိ ဒ္ဝိပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ, ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒ္ဝာရာဒီသု အာပာထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒာဒီသု။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Yaṃ sadevake…pe… sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ bhagavā sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ , yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvipaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsu āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ယံ , ဘိက္ခဝေ, သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ, တမဟံ ဇာနာမိ, တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ, တံ တထာဂတသ္သ ဝိဒိတံ, တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၄)။
‘‘Yaṃ , bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).
ဧဝံ တထဒသ္သိတာယ တထာဂတော ။ တတ္ထ တထဒသ္သီအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒသမ္ဘဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Evaṃ tathadassitāya tathāgato . Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.
ကထံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ, ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝသ္သပရိမာဏကာလံ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ လပိတံ သုတ္တဂေယ္ယာဒိ, သဗ္ဗံ တံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒာဒိနိမ္မထနံ ဧကသဒိသံ တထံ အဝိတထံ။ တေနာဟ –
Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇakālaṃ yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ lapitaṃ suttageyyādi, sabbaṃ taṃ parisuddhaṃ paripuṇṇaṃ rāgamadādinimmathanaṃ ekasadisaṃ tathaṃ avitathaṃ. Tenāha –
‘‘ယဉ္စ, စုန္ဒ, ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ, ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပာဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ, ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ, သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ, နော အညထာ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ. နိ. ၃.၁၈၈)။
‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188).
ဂဒအတ္ထော ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒော။ ဧဝံ တထဝာဒိတာယ တထာဂတော။
Gadaattho ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.
အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒော, ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိတထော အဝိပရီတော အာဂဒော အသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho avitatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evamettha padasiddhi veditabbā.
ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝာစာယ ကာယော အနုလောမေတိ, ကာယသ္သပိ ဝာစာ, တသ္မာ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတသ္သ စသ္သ ယထာဝာစာ, ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တောတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ကာယော, ဝာစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ –
Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathāvācā, kāyopi tathā gato pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato. Tenāha –
‘‘ယထာဝာဒီ , ဘိက္ခဝေ, တထာဂတော တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ ဣတိ ယထာဝာဒီ တထာကာရီ, ယထာကာရီ တထာဝာဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Yathāvādī , bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။
Evaṃ tathākāritāya tathāgato.
ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကရိတ္ဝာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနေနပိ , န တသ္သ တုလာ ဝာ ပမာဏံ ဝာ အတ္ထိ, အထ ခော အတုလော အပ္ပမေယ္ယော အနုတ္တရော ဒေဝဒေဝော သက္ကာနံ အတိသက္ကော, ဗ္ရဟ္မာနံ အတိဗ္ရဟ္မာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော, တသ္မာ တထာဂတော။ တေနာဟ –
Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Yasmā upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ karitvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi , na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro devadevo sakkānaṃ atisakko, brahmānaṃ atibrahmā sabbasattuttamo, tasmā tathāgato. Tenāha –
‘‘သဒေဝကေ, ဘိက္ခဝေ, လောကေ။ပေ.။ သဒေဝမနုသ္သာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထုဒသော ဝသဝတ္တိ, တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavatti, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
တတ္ရာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – အဂဒော ဝိယ အဂဒော, ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုသ္သယော စ။ တေန သော မဟာနုဘာဝော ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ သဗ္ဗပရပ္ပဝာဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိတထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တောဝ အဂဒော ဧတသ္သာတိ ဒကာရသ္သ တကာရံ ကတ္ဝာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။
Tatrāyaṃ padasiddhi – agado viya agado, desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena so mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho avitatho aviparīto yathāvuttova agado etassāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.
အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထံ ဂတောတိ တထာဂတော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂာမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Apica tathāya gatoti tathāgato, tathaṃ gatoti tathāgato. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato. Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato adhigatoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘လောကော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကသမုဒယော တထာဂတသ္သ ပဟီနော, လောကနိရောဓော, ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော, လောကနိရောဓော တထာဂတသ္သ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ , ဘိက္ခဝေ, တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ , လောကနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ တထာဂတသ္သ ဘာဝိတာ။ ယံ, ဘိက္ခဝေ , သဒေဝကသ္သ လောကသ္သ။ပေ.။ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ. နိ. ၄.၂၃)။
‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno, lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā , bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā , lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave , sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).
အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝာ တထာဂတော – တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတောတိ တထာဂတော, တထာဝိဓောတိ တထာဂတော, တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော, တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော, တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတော။
Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi agatoti tathāgato, tathā gatabhāvena tathāgato.
ကထံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတာ သုမေဓဘူတေန ဒီပင္ကရဒသဗလသ္သ ပာဒမူလေ –
Kathaṃ tathāya āgatoti tathāgato? Yā sā bhagavatā sumedhabhūtena dīpaṅkaradasabalassa pādamūle –
‘‘မနုသ္သတ္တံ လိင္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒသ္သနံ၊
‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ,
ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ။
Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;
အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၅၉) –
Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –
ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေန္တေန ‘‘အဟံ သဒေဝကံ လောကံ တိဏ္ဏော တာရေသ္သာမိ, မုတ္တော မောစေသ္သာမိ, ဒန္တော ဒမေသ္သာမိ, သန္တော သမေသ္သာမိ, အသ္သတ္ထော အသ္သာသေသ္သာမိ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေသ္သာမိ, ဗုဒ္ဓော ဗောဓေသ္သာမီ’’တိ မဟာပဋိညာ ပဝတ္တိတာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Evaṃ vuttaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ abhinīhāraṃ sampādentena ‘‘ahaṃ sadevakaṃ lokaṃ tiṇṇo tāressāmi, mutto mocessāmi, danto damessāmi, santo samessāmi, assattho assāsessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmi, buddho bodhessāmī’’ti mahāpaṭiññā pavattitā. Vuttañhetaṃ –
‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန၊ ပုရိသေန ထာမဒသ္သိနာ။
‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝကံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန၊ ကတေန ပုရိသုတ္တမေ။
‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.
‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ၊ ဝိဒ္ဓံသေတ္ဝာ တယော ဘဝေ။
‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;
ဓမ္မနာဝံ သမာရုယ္ဟ၊ သန္တာရေသ္သံ သဒေဝကံ။
Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ.
‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ။
‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;
သဗ္ဗညုတံ ပာပုဏိတ္ဝာ၊ ဗုဒ္ဓော ဟေသ္သံ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု. ဝံ. ၂.၅၅-၅၈)။
Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 2.55-58);
တံ ပနေတံ မဟာပဋိညံ သကလသ္သာပိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမုဒာယသ္သ ပဝိစယ ပစ္စဝေက္ခဏသမာဒာနာနံ ကာရဏဘူတံ အဝိသံဝာဒေတ္ဝာ လောကနာယကော ယသ္မာ မဟာကပ္ပာနံ သတသဟသ္သာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင္ခ္ယေယ္ယာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသတော ဒာနပာရမိအာဒယော သမတိံသပာရမိယော ပူရေတ္ဝာ, အင္ဂပရိစ္စာဂာဒယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ, သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ ပရိဗ္ရူဟေတ္ဝာ, ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရိတ္ဝာ, ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ဥက္ကံသာပေတ္ဝာ, ဗုဒ္ဓိစရိယံ ပရမကောဋိံ ပာပေတ္ဝာ, အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ, တသ္မာ တသ္သေဝ သာ မဟာပဋိညာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ, န တသ္သ ဝာလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိတထံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒီပင္ကရဒသဗလော ကောဏ္ဍညော မင္ဂလော။ပေ.။ ကသ္သပော ဘဂဝာတိ ဣမေ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ ပဋိပာဋိယာ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဗုဒ္ဓော ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဗ္ယာကရိံသု။ ဧဝံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓာနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗ္ယာကရဏော ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာ အာနိသံသာ, တေ လဘိတ္ဝာဝ အာဂတောတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ မဟာပဋိညာယ တထာယ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Taṃ panetaṃ mahāpaṭiññaṃ sakalassāpi buddhakaradhammasamudāyassa pavicaya paccavekkhaṇasamādānānaṃ kāraṇabhūtaṃ avisaṃvādetvā lokanāyako yasmā mahākappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesato dānapāramiādayo samatiṃsapāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgādayo pañca mahāpariccāge pariccajitvā, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni paribrūhetvā, puññañāṇasambhāre sambharitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo ukkaṃsāpetvā, buddhicariyaṃ paramakoṭiṃ pāpetvā, anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi, tasmā tasseva sā mahāpaṭiññā tathā avitathā anaññathā, na tassa vālaggamattampi vitathaṃ atthi. Tathā hi dīpaṅkaradasabalo koṇḍañño maṅgalo…pe… kassapo bhagavāti ime catuvīsati sammāsambuddhā paṭipāṭiyā uppannā ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu. Evaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo ye te katābhinīhārehi bodhisattehi laddhabbā ānisaṃsā, te labhitvāva āgatoti tāya yathāvuttāya mahāpaṭiññāya tathāya abhisambuddhabhāvaṃ āgato adhigatoti tathāgato. Evaṃ tathāya āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာယ မဟာကရုဏာယ လောကနာထော မဟာဒုက္ခသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နံ သတ္တနိကာယံ ဒိသ္ဝာ ‘‘တသ္သ နတ္ထညော ကောစိ ပဋိသ္သရဏံ, အဟမေဝ နမိတော သံသာရဒုက္ခတော မုတ္တော မောစေသ္သာမီ’’တိ သမုသ္သာဟိတမာနသော မဟာဘိနီဟာရမကာသိ။ ကတ္ဝာ စ ယထာပဏိဓာနံ သကလလောကဟိတသမ္ပာဒနာယ ဥသ္သုက္ကမာပန္နော အတ္တနော ကာယဇီဝိတနိရပေက္ခော ပရေသံ သောတပထာဂမနမတ္တေနပိ စိတ္တုတ္ရာသသမုပ္ပာဒိကာ အတိဒုက္ကရာ ဒုက္ကရစရိယာ သမာစရန္တော ယထာ မဟာဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝာ န ဟောတိ, အထ ခော ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောတိ, တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော အနုပုဗ္ဗေန နိရဝသေသေ ဗောဓိသမ္ဘာရေ သမ္ပာဒေတ္ဝာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပာပုဏိ။ တတော ပရဉ္စ တာယေဝ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ပဝိဝေကရတိံ ပရမဉ္စ သန္တံ ဝိမောက္ခသုခံ ပဟာယ ဗာလဇနဗဟုလေ လောကေ တေဟိ သမုပ္ပာဒိတံ သမ္မာနာဝမာနဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတ္ဝာ ဝိနေယ္ယဇနသ္သ ဝိနယနေန နိရဝသေသံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ တတ္ထ ယော ဘဂဝတော သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ သမောက္ကမနာကာရော, သော ပရတော အာဝိဘဝိသ္သတိ။ ယထာ စ ဗုဒ္ဓဘူတသ္သ လောကနာထသ္သ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ, ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတသ္သပိ မဟာဘိနီဟာရကာလာဒီသူတိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒာ စ ဧကသဒိသတာယ တထာ အဝိတထာ အနညထာ, တသ္မာ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သဗ္ဗသတ္တေသု သမာနရသာယ တထာယ မဟာကရုဏာယ သကလလောကဟိတာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāya gatoti tathāgato? Yāya mahākaruṇāya lokanātho mahādukkhasambādhappaṭipannaṃ sattanikāyaṃ disvā ‘‘tassa natthañño koci paṭissaraṇaṃ, ahameva namito saṃsāradukkhato mutto mocessāmī’’ti samussāhitamānaso mahābhinīhāramakāsi. Katvā ca yathāpaṇidhānaṃ sakalalokahitasampādanāya ussukkamāpanno attano kāyajīvitanirapekkho paresaṃ sotapathāgamanamattenapi cittutrāsasamuppādikā atidukkarā dukkaracariyā samācaranto yathā mahābodhiyā paṭipatti hānabhāgiyā saṃkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na hoti, atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva hoti, tathā paṭipajjamāno anupubbena niravasese bodhisambhāre sampādetvā abhisambodhiṃ pāpuṇi. Tato parañca tāyeva mahākaruṇāya sañcoditamānaso pavivekaratiṃ paramañca santaṃ vimokkhasukhaṃ pahāya bālajanabahule loke tehi samuppāditaṃ sammānāvamānavippakāraṃ agaṇetvā vineyyajanassa vinayanena niravasesaṃ buddhakiccaṃ niṭṭhapesi. Tattha yo bhagavato sattesu mahākaruṇāya samokkamanākāro, so parato āvibhavissati. Yathā ca buddhabhūtassa lokanāthassa sattesu mahākaruṇā, evaṃ bodhisattabhūtassapi mahābhinīhārakālādīsūti sabbattha sabbadā ca ekasadisatāya tathā avitathā anaññathā, tasmā tīsupi avatthāsu sabbasattesu samānarasāya tathāya mahākaruṇāya sakalalokahitāya gato paṭipannoti tathāgato. Evaṃ tathāya gatoti tathāgato.
ကထံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော? တထာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ ဣဒံ ဒုက္ခံ, အယံ ဒုက္ခသမုဒယော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓော, အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာတိ ဧဝံ သဗ္ဗဉေယ္ယဓမ္မသင္ဂာဟကာနံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဘူတာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဒုက္ခသ္သ ပီဠနဋ္ဌော သင္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော, သမုဒယသ္သ အာယူဟနဋ္ဌော နိဒာနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော, နိရောဓသ္သ နိသ္သရဏဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌော အသင္ခတဋ္ဌော အမတဋ္ဌော, မဂ္ဂသ္သ နိယ္ယာနဋ္ဌော ဟေတ္ဝဋ္ဌော ဒသ္သနဋ္ဌော အာဓိပတေယ္ယဋ္ဌောတိအာဒီနံ တဗ္ဗိဘာဂာနဉ္စ ယထာဘူတသဘာဝာဝဗောဓဝိဗန္ဓကသ္သ သံကိလေသပက္ခသ္သ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ပဋိလဒ္ဓာယ တတ္ထ အသမ္မောဟာဘိသမယသင္ခာတာယ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တာနိ ဘဂဝာ အနညနေယ္ယော သယမေဝ အာဂတော အဓိဂတော, တသ္မာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathāni āgatoti tathāgato? Tathāni nāma cattāri ariyamaggañāṇāni. Tāni hi idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti evaṃ sabbañeyyadhammasaṅgāhakānaṃ pavattinivattitadubhayahetubhūtānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho, samudayassa āyūhanaṭṭho nidānaṭṭho saṃyogaṭṭho palibodhaṭṭho, nirodhassa nissaraṇaṭṭho vivekaṭṭho asaṅkhataṭṭho amataṭṭho, maggassa niyyānaṭṭho hetvaṭṭho dassanaṭṭho ādhipateyyaṭṭhotiādīnaṃ tabbibhāgānañca yathābhūtasabhāvāvabodhavibandhakassa saṃkilesapakkhassa samucchindanena paṭiladdhāya tattha asammohābhisamayasaṅkhātāya aviparītākārappavattiyā dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā anaññaneyyo sayameva āgato adhigato, tasmā tathāni āgatoti tathāgato.
ယထာ စ မဂ္ဂဉာဏာနိ, ဧဝံ ဘဂဝတော တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ စတုပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏာနိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အဋ္ဌမဂ္ဂင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ နဝာနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ စ တထဘာဝေ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
Yathā ca maggañāṇāni, evaṃ bhagavato tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni catupaṭisambhidāñāṇāni catuvesārajjañāṇāni pañcagatiparicchedañāṇāni chaasādhāraṇañāṇāni sattabojjhaṅgavibhāvanañāṇāni aṭṭhamaggaṅgavibhāvanañāṇāni navānupubbavihārasamāpattiñāṇāni dasabalañāṇāni ca tathabhāve veditabbāni.
တတ္ရာယံ ဝိဘာဝနာ – ယဉ္ဟိ ကိဉ္စိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာသု အတီတာသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု သဘာဝကိစ္စာဒိ အဝတ္ထာဝိသေသာဒိ ခန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓနာမဂောတ္တာဒိ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိန္ဒ္ရိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဒေသေသုပိ ရူပဓမ္မေသု ယော တံတံပစ္စယဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖသ္သာဒိဝိသေသော, တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကေ ဝိယ ပစ္စက္ခတော အပ္ပဋိဟတံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ, တထာ အနာဂတာသု ပစ္စုပ္ပန္နာသု စာတိ ဣမာနိ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ။ ယထာဟ –
Tatrāyaṃ vibhāvanā – yañhi kiñci aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ hīnādibhedabhinnāsu atītāsu khandhāyatanadhātūsu sabhāvakiccādi avatthāvisesādi khandhappaṭibaddhanāmagottādi ca jānitabbaṃ. Anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūradesesupi rūpadhammesu yo taṃtaṃpaccayavisesehi saddhiṃ paccayuppannānaṃ vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādiviseso, tattha sabbattheva hatthatale ṭhapitaāmalake viya paccakkhato appaṭihataṃ bhagavato ñāṇaṃ pavattati, tathā anāgatāsu paccuppannāsu cāti imāni tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni nāma. Yathāha –
‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, အနာဂတံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ, ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓသ္သ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၃.၅)။
‘‘Atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppannaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5).
တာနိ ပနေတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ, တာနိ ဘဂဝာ သယမ္ဘူဉာဏေန အဓိဂဉ္ဆီတိ။ ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tāni panetāni tattha tattha dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā sayambhūñāṇena adhigañchīti. Evampi tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒာတိ စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ။ တတ္ထ အတ္ထပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဓမ္မပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tathā atthappaṭisambhidā dhammappaṭisambhidā niruttippaṭisambhidā paṭibhānappaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthappabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhammappabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhānappabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā. Vuttañhetaṃ –
‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, တတ္ရ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၈-၇၂၁)။
‘‘Atthe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā’’ti (vibha. 718-721).
ဧတ္ထ စ ဟေတုအနုသာရေန အရဏီယတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ သင္ခေပတော ဟေတုဖလံ အတ္ထော နာမ။ ပဘေဒတော ပန ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ , ဘာသိတတ္ထော, ဝိပာကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဓမ္မောတိ သင္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ အတ္ထံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပာပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ, ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တနကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂော ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော, တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –
Ettha ca hetuanusārena araṇīyato adhigantabbato ca saṅkhepato hetuphalaṃ attho nāma. Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ , bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā attho. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ atthaṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati, pabhedato pana yo koci phalanibbattanako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti ime pañca dhammā dhammo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ (ဝိဘ. ၇၁၉)။
‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā’’ti (vibha. 719).
အထ ဝာ ဟေတုမ္ဟိ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယမ္ဟာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပာတုဘူတာ, တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, ဇရာမရဏနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဇာတိယာ, ဘဝေ, ဥပာဒာနေ, တဏ္ဟာယ, ဝေဒနာယ, ဖသ္သေ, သဠာယတနေ, နာမရူပေ, ဝိညာဏေ, သင္ခာရေသု ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ သင္ခာရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, သင္ခာရနိရောဓဂာမိနိယာ ပဋိပဒာယ ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။
Atha vā hetumhi ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jātiyā, bhave, upādāne, taṇhāya, vedanāya, phasse, saḷāyatane, nāmarūpe, viññāṇe, saṅkhāresu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.
‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ သုတ္တံ ဂေယ္ယံ။ပေ.။ ဝေဒလ္လံ, အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ သော တသ္သ တသ္သေဝ ဘာသိတသ္သ အတ္ထံ ဇာနာတိ ‘အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော, အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော’တိ, အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။
‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, ayaṃ vuccati dhammappaṭisambhidā. So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, ayaṃ vuccati atthappaṭisambhidā.
‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနသ္သသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပာရမ္မဏံ ဝာ။ပေ.။ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝာ ယံ ယံ ဝာ ပနာရဗ္ဘ, တသ္မိံ သမယေ ဖသ္သော ဟောတိ။ပေ.။ အဝိက္ခေပော ဟောတိ။ပေ.။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ, တေသံ ဝိပာကေ ဉာဏံ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၇၂၄-၇၂၅) ဝိတ္ထာရော။
‘‘Katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti…pe… ime dhammā kusalā. Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā’’tiādi (vibha. 724-725) vitthāro.
ယာ ပနေတသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗ္ယဘိစာရဝောဟာရော အဘိလာပော, တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ အသဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ယထာဝုတ္တေသု တေသု ဉာဏေသု ဂောစရကိစ္စတော ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပ္ပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒာဉာဏာနိ သယမေဝ ဘဂဝတာ အဓိဂတာနိ အတ္ထဓမ္မာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိသံဝာဒနဝသေန အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Yā panetasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvanirutti abyabhicāravohāro abhilāpo, tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ asabhāvaniruttī’’ti pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā. Yathāvuttesu tesu ñāṇesu gocarakiccato vitthārato pavattaṃ sabbampi taṃ ñāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā. Iti imāni cattāri paṭisambhidāñāṇāni sayameva bhagavatā adhigatāni atthadhammādike tasmiṃ tasmiṃ attano visaye avisaṃvādanavasena aviparītākārappavattiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ယံကိဉ္စိ ဉေယ္ယံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ အဓိဂတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ဟိသ္သ အဘိညေယ္ယာ ဓမ္မာ အဘိညေယ္ယတော ဗုဒ္ဓာ, ပရိညေယ္ယာ ဓမ္မာ ပရိညေယ္ယတော, ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗတော, သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော, ဘာဝေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗတော, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ ဗ္ရာဟ္မဏော ဝာ ဒေဝော ဝာ မာရော ဝာ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Tathā yaṃkiñci ñeyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā sabbākārena ñātaṃ diṭṭhaṃ adhigataṃ abhisambuddhaṃ. Tathā hissa abhiññeyyā dhammā abhiññeyyato buddhā, pariññeyyā dhammā pariññeyyato, pahātabbā dhammā pahātabbato, sacchikātabbā dhammā sacchikātabbato, bhāvetabbā dhammā bhāvetabbato, yato naṃ koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā ‘‘ime nāma te dhammā anabhisambuddhā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယံကိဉ္စိ ပဟာတဗ္ဗံ နာမ, သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတော အနဝသေသတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မံ , န တသ္သ ပဟာနာယ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိသ္သ လောဘဒောသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပထိနမိဒ္ဓကောဓူပနာဟ- မက္ခပလာသဣသ္သာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယ္ယထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒတိဝိဓာ- ကုသလမူလဒုစ္စရိတဝိသမဝိပရီတသညာ- မလဝိတက္ကပပဉ္စဧသနာတဏ္ဟာစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝဂန္ထ- ဩဃယောဂာဂတိတဏ္ဟုပာဒာနပဉ္စာဘိနန္ဒနနီဝရဏစေတောခိလစေတသောဝိနိဗန္ဓ- ဆဝိဝာဒမူလသတ္တာနုသယအဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝအာဃာတဝတ္ထုတဏ္ဟာ- မူလကဒသအကုသလကမ္မပထဧကဝီသတိ အနေသနဒ္ဝာသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏ္ဟာဝိစရိတာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟသ္သံ သဟ ဝာသနာယ ပဟီနံ သမုစ္ဆိန္နံ သမူဟတံ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Yaṃkiñci pahātabbaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavato anavasesato bodhimūleyeva pahīnaṃ anuppattidhammaṃ , na tassa pahānāya uttari karaṇīyaṃ atthi. Tathā hissa lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappathinamiddhakodhūpanāha- makkhapalāsaissāmacchariyamāyāsāṭheyyathambhasārambhamānātimānamadappamādatividhā- kusalamūladuccaritavisamaviparītasaññā- malavitakkapapañcaesanātaṇhācatubbidhavipariyesaāsavagantha- oghayogāgatitaṇhupādānapañcābhinandananīvaraṇacetokhilacetasovinibandha- chavivādamūlasattānusayaaṭṭhamicchattanavaāghātavatthutaṇhā- mūlakadasaakusalakammapathaekavīsati anesanadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasatataṇhāvicaritādippabhedaṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ saha vāsanāya pahīnaṃ samucchinnaṃ samūhataṃ, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘ime nāma te kilesā appahīnā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယေ စိမေ ဘဂဝတာ ကမ္မဝိပာကကိလေသူပဝာဒအာဏာဝီတိက္ကမပ္ပဘေဒာ အန္တရာယိကာ ဝုတ္တာ, အလမေဝ တေ ပဋိသေဝတော ဧကန္တေန အန္တရာယာယ။ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘နာလံ တေ ပဋိသေဝတော အန္တရာယာယာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။
Ye cime bhagavatā kammavipākakilesūpavādaāṇāvītikkamappabhedā antarāyikā vuttā, alameva te paṭisevato ekantena antarāyāya. Yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘nālaṃ te paṭisevato antarāyāyā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.
ယော စ ဘဂဝတာ နိရဝသေသဝဋ္ဋဒုက္ခနိသ္သရဏာယ သီလသမာဓိပညာယ သင္ဂဟော သတ္တကောဋ္ဌာသိကော သတ္တတိံသပ္ပဘေဒော အရိယမဂ္ဂပုဗ္ဗင္ဂမော အနုတ္တရော နိယ္ယာနိကော ဓမ္မော ဒေသိတော, သော ဧကန္တေနေဝ နိယ္ယာတိ, ပဋိပန္နသ္သ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မောက္ခာယ ဟောတိ, ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝာ။ပေ.။ ဗ္ရဟ္မာ ဝာ ‘‘နိယ္ယာနိကော ဓမ္မောတိ တယာ ဒေသိတော န နိယ္ယာတီ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထီတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသ္သ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၁၅၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမေတာနိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသာနံ အဝိတထဘာဝာဝဗောဓနတော အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိတာနိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Yo ca bhagavatā niravasesavaṭṭadukkhanissaraṇāya sīlasamādhipaññāya saṅgaho sattakoṭṭhāsiko sattatiṃsappabhedo ariyamaggapubbaṅgamo anuttaro niyyāniko dhammo desito, so ekanteneva niyyāti, paṭipannassa vaṭṭadukkhato mokkhāya hoti, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘niyyāniko dhammoti tayā desito na niyyātī’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthīti. Vuttañhetaṃ – ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’ti (ma. ni. 1.150) vitthāro. Evametāni attano ñāṇappahānadesanāvisesānaṃ avitathabhāvāvabodhanato aviparītākārappavattitāni bhagavato catuvesārajjañāṇāni tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ နိရယဂတိ, တိရစ္ဆာနဂတိ, ပေတဂတိ, မနုသ္သဂတိ, ဒေဝဂတီတိ ပဉ္စ ဂတိယော, တာသု သဉ္ဇီဝာဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ, ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥသ္သဒနိရယာ, လောကန္တရိကနိရယောတိ သဗ္ဗေပိမေ ဧကန္တဒုက္ခတာယ နိရသ္သာဒဋ္ဌေန နိရယာ, ယထာကမ္မုနာ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ နိရယဂတိ, တိဗ္ဗန္ဓကာရသီတနရကာပိ ဧတေသ္ဝေဝ အန္တောဂဓာ။ ကိမိကီဋသရီသပပက္ခိသောဏသိင္ဂာလာဒယော တိရိယံ အဉ္ဆိတဘာဝေန တိရစ္ဆာနာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ။ ခုပ္ပိပာသိတတ္တာ ပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏ္ဟိကာဒယော ဒုက္ခဗဟုလတာယ ပာကဋသုခတော ဣတာ ဝိဂတာတိ ပေတာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ပေတဂတိ, ကာလကဉ္စိကာဒိအသုရာပိ ဧတေသ္ဝေဝန္တောဂဓာ။ ပရိတ္တဒီပဝာသီဟိ သဒ္ဓိံ ဇမ္ဗုဒီပာဒိစတုမဟာဒီပဝာသိနော မနသော ဥသ္သန္နတာယ မနုသ္သာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ မနုသ္သဂတိ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂာတိ ဣမေ ဆဗ္ဗီသတိ ဒေဝနိကာယာ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ စာတိ ဒေဝာ, တေ ဧဝ ဂတီတိ ဒေဝဂတိ။
Tathā nirayagati, tiracchānagati, petagati, manussagati, devagatīti pañca gatiyo, tāsu sañjīvādayo aṭṭha mahānirayā, kukkuḷādayo soḷasa ussadanirayā, lokantarikanirayoti sabbepime ekantadukkhatāya nirassādaṭṭhena nirayā, yathākammunā gantabbato gati cāti nirayagati, tibbandhakārasītanarakāpi etesveva antogadhā. Kimikīṭasarīsapapakkhisoṇasiṅgālādayo tiriyaṃ añchitabhāvena tiracchānā, te eva gatīti tiracchānagati. Khuppipāsitattā paradattūpajīvinijjhāmataṇhikādayo dukkhabahulatāya pākaṭasukhato itā vigatāti petā, te eva gatīti petagati, kālakañcikādiasurāpi etesvevantogadhā. Parittadīpavāsīhi saddhiṃ jambudīpādicatumahādīpavāsino manaso ussannatāya manussā, te eva gatīti manussagati. Cātumahārājikato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanūpagāti ime chabbīsati devanikāyā dibbanti attano iddhānubhāvena kīḷanti jotanti cāti devā, te eva gatīti devagati.
တာ ပနေတာ ဂတိယော ယသ္မာ တံတံကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော, တသ္မာ အတ္ထတော ဝိပာကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘အယံ နာမ ဂတိ ဣမိနာ နာမ ကမ္မုနာ ဇာယတိ, တသ္သ စ ကမ္မသ္သ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နတ္တာ ဝိသုံ ဧတေ သတ္တနိကာယာ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နာ’’တိ ယထာသကံ ဟေတုဖလဝိဘာဂပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဌာနသော ဟေတုသော ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝာ –
Tā panetā gatiyo yasmā taṃtaṃkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasmā atthato vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tattha ‘‘ayaṃ nāma gati iminā nāma kammunā jāyati, tassa ca kammassa paccayavisesehi evaṃ vibhāgabhinnattā visuṃ ete sattanikāyā evaṃ vibhāgabhinnā’’ti yathāsakaṃ hetuphalavibhāgaparicchindanavasena ṭhānaso hetuso bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Tenāha bhagavā –
‘‘ပဉ္စ ခော ဣမာ, သာရိပုတ္တ, ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော, တိရစ္ဆာနယောနိ, ပေတ္တိဝိသယော, မနုသ္သာ, ဒေဝာ။ နိရယဉ္စာဟံ, သာရိပုတ္တ, ပဇာနာမိ နိရယဂာမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိရယဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ, ယထာ ပဋိပန္နော စ ကာယသ္သ ဘေဒာ ပရမ္မရဏာ အပာယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပာတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ, တဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ (မ. နိ. ၁.၁၅၃)။
‘‘Pañca kho imā, sāriputta, gatiyo. Katamā pañca? Nirayo, tiracchānayoni, pettivisayo, manussā, devā. Nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nirayagāmiñca maggaṃ nirayagāminiñca paṭipadaṃ, yathā paṭipanno ca kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, tañca pajānāmī’’tiādi (ma. ni. 1.153).
တာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tāni panetāni bhagavato ñāṇāni tasmiṃ tasmiṃ visaye aviparītākārappavattiyā avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ယံ သတ္တာနံ သဒ္ဓာဒိယောဂဝိကလာဝိကလဘာဝာဝဗောဓနေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနံ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ပဝတ္တံ ဘဂဝတော ဣန္ဒ္ရိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘သဒ္ဓော ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အသ္သဒ္ဓော ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၁) ဝိတ္ထာရော။
Tathā yaṃ sattānaṃ saddhādiyogavikalāvikalabhāvāvabodhanena apparajakkhamahārajakkhatādivisesavibhāvanaṃ paññāsāya ākārehi pavattaṃ bhagavato indriyaparopariyattañāṇaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho’’ti (paṭi. ma. 1.111) vitthāro.
ယဉ္စ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော, အယံ သသ္သတဒိဋ္ဌိကော, အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော, အယံ အနုလောမိကာယံ ခန္တိယံ ဌိတော, အယံ ယထာဘူတဉာဏေ ဌိတော, အယံ ကာမာသယော, န နေက္ခမ္မာဒိအာသယော, အယံ နေက္ခမ္မာသယော, န ကာမာဒိအာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမသ္သ ကာမရာဂော အတိဝိယ ထာမဂတော, န ပဋိဃာဒိကော, ဣမသ္သ ပဋိဃော အတိဝိယ ထာမဂတော, န ကာမရာဂာဒိကော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမသ္သ ပုညာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န အပုညာဘိသင္ခာရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော, ဣမသ္သ အပုညာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင္ခာရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော, ဣမသ္သ အာနေဉ္ဇာဘိသင္ခာရော အဓိကော, န ပုညာဘိသင္ခာရော န အပုညာဘိသင္ခာရော။ ဣမသ္သ ကာယသုစရိတံ အဓိကံ, ဣမသ္သ ဝစီသုစရိတံ, ဣမသ္သ မနောသုစရိတံ, အယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကော, အယံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော, အယံ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ ဝိပာကာဝရဏေန သမန္နာဂတော, အယံ န ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော, န ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော, န ဝိပာကာဝရဏေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိနာ စ သတ္တာနံ အာသယာဒီနံ ယထာဘူတံ ဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော အာသယာနုသယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Yañca ‘‘ayaṃ puggalo apparajakkho, ayaṃ sassatadiṭṭhiko, ayaṃ ucchedadiṭṭhiko, ayaṃ anulomikāyaṃ khantiyaṃ ṭhito, ayaṃ yathābhūtañāṇe ṭhito, ayaṃ kāmāsayo, na nekkhammādiāsayo, ayaṃ nekkhammāsayo, na kāmādiāsayo’’tiādinā ‘‘imassa kāmarāgo ativiya thāmagato, na paṭighādiko, imassa paṭigho ativiya thāmagato, na kāmarāgādiko’’tiādinā ‘‘imassa puññābhisaṅkhāro adhiko, na apuññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa apuññābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa āneñjābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na apuññābhisaṅkhāro. Imassa kāyasucaritaṃ adhikaṃ, imassa vacīsucaritaṃ, imassa manosucaritaṃ, ayaṃ hīnādhimuttiko, ayaṃ paṇītādhimuttiko, ayaṃ kammāvaraṇena samannāgato, ayaṃ kilesāvaraṇena samannāgato, ayaṃ vipākāvaraṇena samannāgato, ayaṃ na kammāvaraṇena samannāgato, na kilesāvaraṇena samannāgato, na vipākāvaraṇena samannāgato’’tiādinā ca sattānaṃ āsayādīnaṃ yathābhūtaṃ vibhāvanākārappavattaṃ bhagavato āsayānusayañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ, အနုသယံ ဇာနာတိ, စရိတံ ဇာနာတိ, အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ, ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၃)။
‘‘Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte jānātī’’tiādi (paṭi. ma. 1.113).
ယဉ္စ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမပုရိမပစ္ဆိမကာယေဟိ ဒက္ခိဏဝာမအက္ခိကဏ္ဏသောတနာသိကသောတအံသကူဋဟတ္ထပာဒေဟိ အင္ဂုလိအင္ဂုလန္တရေဟိ လောမကူပေဟိ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူဒကဓာရာပဝတ္တနံ အနညသာဓာရဏံ ဝိဝိဓဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိမ္မာပနကံ ဘဂဝတော ယမကပာဋိဟာရိယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Yañca uparimaheṭṭhimapurimapacchimakāyehi dakkhiṇavāmaakkhikaṇṇasotanāsikasotaaṃsakūṭahatthapādehi aṅguliaṅgulantarehi lomakūpehi ca aggikkhandhūdakadhārāpavattanaṃ anaññasādhāraṇaṃ vividhavikubbaniddhinimmāpanakaṃ bhagavato yamakapāṭihāriyañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပာဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ, ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ, ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၆)။
‘‘Idha tathāgato yamakapāṭihāriyaṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi, uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati. Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattatī’’tiādi (paṭi. ma. 1.116).
ယဉ္စ ရာဂာဒီဟိ ဇာတိအာဒီဟိ စ အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ သတ္တနိကာယံ တတော နီဟရိတုကာမတာဝသေန နာနာနယေဟိ ပဝတ္တသ္သ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနသ္သ ပစ္စယဘူတံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ။ ယထာဟ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၇-၁၁၈) –
Yañca rāgādīhi jātiādīhi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutaṃ sattanikāyaṃ tato nīharitukāmatāvasena nānānayehi pavattassa bhagavato mahākaruṇokkamanassa paccayabhūtaṃ mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ. Yathāha (paṭi. ma. 1.117-118) –
‘‘ကတမံ တထာဂတသ္သ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ဉာဏံ? ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝာသောတိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ဥယ္ယုတ္တော, ပယာတော, ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော, ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝော, အတာဏော လောကော အနဘိသ္သရော , အသ္သကော လောကော, သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ, ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏ္ဟာဒာသောတိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။
‘‘Katamaṃ tathāgatassa mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ? Bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati, āditto lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati. Uyyutto, payāto, kummaggappaṭipanno, upanīyati loko addhuvo, atāṇo loko anabhissaro , assako loko, sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, ūno loko atitto taṇhādāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.
‘‘အတာယနော လောကသန္နိဝာသော, အလေဏော, အသရဏော, အသရဏီဘူတော။ ဥဒ္ဓတော လောကော အဝူပသန္တော, သသလ္လော လောကသန္နိဝာသော ဝိဒ္ဓော ပုထုသလ္လေဟိ, အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော ကိလေသပဉ္ဇရပက္ခိတ္တော, အဝိဇ္ဇာဂတော လောကသန္နိဝာသော အဏ္ဍဘူတော ပရိယောနဒ္ဓော တန္တာကုလကဇာတော ကုလဂုဏ္ဍိကဇာတော မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတော အပာယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပာတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတိ, အဝိဇ္ဇာဝိသဒောသသံလိတ္တော, ကိလေသကလလီဘူတော, ရာဂဒောသမောဟဇဋာဇဋိတော။
‘‘Atāyano lokasannivāso, aleṇo, asaraṇo, asaraṇībhūto. Uddhato loko avūpasanto, sasallo lokasannivāso viddho puthusallehi, avijjandhakārāvaraṇo kilesapañjarapakkhitto, avijjāgato lokasannivāso aṇḍabhūto pariyonaddho tantākulakajāto kulaguṇḍikajāto muñjapabbajabhūto apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati, avijjāvisadosasaṃlitto, kilesakalalībhūto, rāgadosamohajaṭājaṭito.
‘‘တဏ္ဟာသင္ဃာဋပဋိမုက္ကော, တဏ္ဟာဇာလေန ဩတ္ထဋော, တဏ္ဟာသောတေန ဝုယ္ဟတိ, တဏ္ဟာသညောဇနေန သံယုတ္တော, တဏ္ဟာနုသယေန အနုသဋော, တဏ္ဟာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, တဏ္ဟာပရိဠာဟေန ပရိဍယ္ဟတိ။
‘‘Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko, taṇhājālena otthaṭo, taṇhāsotena vuyhati, taṇhāsaññojanena saṃyutto, taṇhānusayena anusaṭo, taṇhāsantāpena santappati, taṇhāpariḷāhena pariḍayhati.
‘‘ဒိဋ္ဌိသင္ဃာဋပဋိမုက္ကော, ဒိဋ္ဌိဇာလေန ဩတ္ထဋော, ဒိဋ္ဌိသောတေန ဝုယ္ဟတိ, ဒိဋ္ဌိသညောဇနေန သံယုတ္တော, ဒိဋ္ဌာနုသယေန အနုသဋော, ဒိဋ္ဌိသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ, ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟေန ပရိဍယ္ဟတိ။
‘‘Diṭṭhisaṅghāṭapaṭimukko, diṭṭhijālena otthaṭo, diṭṭhisotena vuyhati, diṭṭhisaññojanena saṃyutto, diṭṭhānusayena anusaṭo, diṭṭhisantāpena santappati, diṭṭhipariḷāhena pariḍayhati.
‘‘ဇာတိယာ အနုဂတော, ဇရာယ အနုသဋော, ဗ္ယာဓိနာ အဘိဘူတော, မရဏေန အဗ္ဘာဟတော, ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတော။
‘‘Jātiyā anugato, jarāya anusaṭo, byādhinā abhibhūto, maraṇena abbhāhato, dukkhe patiṭṭhito.
‘‘တဏ္ဟာယ ဥဍ္ဍိတော, ဇရာပာကာရပရိက္ခိတ္တော, မစ္စုပာသေန ပရိက္ခိတ္တော, မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓော, ရာဂဗန္ဓနေန ဒောသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓော, မဟာသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နော, မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓော, မဟာပပာတေ ပတိတော, မဟာကန္တာရပ္ပဋိပန္နော, မဟာသံသာရပ္ပဋိပန္နော, မဟာဝိဒုဂ္ဂေ သမ္ပရိဝတ္တတိ, မဟာပလိပေ ပလိပန္နော။
‘‘Taṇhāya uḍḍito, jarāpākāraparikkhitto, maccupāsena parikkhitto, mahābandhanabaddho, rāgabandhanena dosamohamānadiṭṭhikilesaduccaritabandhanena baddho, mahāsambādhappaṭipanno, mahāpalibodhena palibuddho, mahāpapāte patito, mahākantārappaṭipanno, mahāsaṃsārappaṭipanno, mahāvidugge samparivattati, mahāpalipe palipanno.
‘‘အဗ္ဘာဟတော လောကသန္နိဝာသော, အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝာသော ရာဂဂ္ဂိနာ ဒောသဂ္ဂိနာ မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ ဇရာယ မရဏေန သောကေဟိ ပရိဒေဝေဟိ ဒုက္ခေဟိ ဒောမနသ္သေဟိ ဥပာယာသေဟိ, ဥန္နီတကော လောကသန္နိဝာသော ဟညတိ နိစ္စမတာဏော ပတ္တဒဏ္ဍော တက္ကရော, ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓော အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတော, အနာထော လောကသန္နိဝာသော ပရမကာရုညပ္ပတ္တော, ဒုက္ခာဘိတုန္နော စိရရတ္တံ ပီဠိတော, ဂဓိတော နိစ္စံ ပိပာသိတော။
‘‘Abbhāhato lokasannivāso, āditto lokasannivāso rāgagginā dosagginā mohagginā jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, unnītako lokasannivāso haññati niccamatāṇo pattadaṇḍo takkaro, vajjabandhanabaddho āghātanapaccupaṭṭhito, anātho lokasannivāso paramakāruññappatto, dukkhābhitunno cirarattaṃ pīḷito, gadhito niccaṃ pipāsito.
‘‘အန္ဓော အစက္ခုကော, ဟတနေတ္တော အပရိဏာယကော, ဝိပထပက္ခန္ဒော အဉ္ဇသာပရဒ္ဓော, မဟောဃပက္ခန္ဒော။
‘‘Andho acakkhuko, hatanetto apariṇāyako, vipathapakkhando añjasāparaddho, mahoghapakkhando.
‘‘ဒ္ဝီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နော, စတူဟိ ယောဂေဟိ ယောဇိတော, စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော, စတူဟိ ဥပာဒာနေဟိ ဥပာဒိယတိ, ပဉ္စဂတိသမာရုဠ္ဟော, ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရဇ္ဇတိ, ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ ဩတ္ထဋော, ဆဟိ ဝိဝာဒမူလေဟိ ဝိဝဒတိ, ဆဟိ တဏ္ဟာကာယေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, သတ္တဟိ အနုသယေဟိ အနုသဋော, သတ္တဟိ သညောဇနေဟိ သံယုတ္တော, သတ္တဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော, အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ သမ္ပရိဝတ္တတိ, အဋ္ဌဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယ္ယာတော, အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒောသေဟိ ဒုသ္သတိ, နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, နဝဝိဓမာနေဟိ ဥန္နတော, နဝဟိ တဏ္ဟာမူလကေဟိ ဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ, ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ကိလိသ္သတိ, ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော, ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ သမန္နာဂတော, ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော, ဒသဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယ္ယာတော, ဒသဝတ္ထုကာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, ဒသဝတ္ထုကာယ အန္တဂ္ဂာဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော, အဋ္ဌသတတဏ္ဟာပပဉ္စေဟိ ပပဉ္စိတော, ဒ္ဝာသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော, လောကသန္နိဝာသောတိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။
‘‘Dvīhi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, tīhi duccaritehi vippaṭipanno, catūhi yogehi yojito, catūhi ganthehi ganthito, catūhi upādānehi upādiyati, pañcagatisamāruḷho, pañcahi kāmaguṇehi rajjati, pañcahi nīvaraṇehi otthaṭo, chahi vivādamūlehi vivadati, chahi taṇhākāyehi rajjati, chahi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, sattahi anusayehi anusaṭo, sattahi saññojanehi saṃyutto, sattahi mānehi unnato, aṭṭhahi lokadhammehi samparivattati, aṭṭhahi micchattehi niyyāto, aṭṭhahi purisadosehi dussati, navahi āghātavatthūhi āghātito, navavidhamānehi unnato, navahi taṇhāmūlakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthūhi kilissati, dasahi āghātavatthūhi āghātito, dasahi akusalakammapathehi samannāgato, dasahi saṃyojanehi saṃyutto, dasahi micchattehi niyyāto, dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato, dasavatthukāya antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato, aṭṭhasatataṇhāpapañcehi papañcito, dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.
‘‘အဟဉ္စမ္ဟိ တိဏ္ဏော, လောကော စ အတိဏ္ဏော။ အဟဉ္စမ္ဟိ မုတ္တော, လောကော စ အမုတ္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ ဒန္တော, လောကော စ အဒန္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ သန္တော, လောကော စ အသန္တော။ အဟဉ္စမ္ဟိ အသ္သတ္ထော, လောကော စ အနသ္သတ္ထော။ အဟဉ္စမ္ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတော, လောကော စ အပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမိ ခ္ဝာဟံ တိဏ္ဏော တာရေတုံ, မုတ္တော မောစေတုံ, ဒန္တော ဒမေတုံ, သန္တော သမေတုံ, အသ္သတ္ထော အသ္သာသေတုံ, ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ပသ္သန္တာနံ ဗုဒ္ဓာနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၇-၁၁၈)။
‘‘Ahañcamhi tiṇṇo, loko ca atiṇṇo. Ahañcamhi mutto, loko ca amutto. Ahañcamhi danto, loko ca adanto. Ahañcamhi santo, loko ca asanto. Ahañcamhi assattho, loko ca anassattho. Ahañcamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto. Pahomi khvāhaṃ tiṇṇo tāretuṃ, mutto mocetuṃ, danto dametuṃ, santo sametuṃ, assattho assāsetuṃ, parinibbuto parinibbāpetunti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.117-118).
ဧဝံ ဧကူနနဝုတိယာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇနံ ကတံ။
Evaṃ ekūnanavutiyā ākārehi vibhajanaṃ kataṃ.
ယံ ပန ယာဝတာ ဓမ္မဓာတုယာ ယတ္တကံ ဉာတဗ္ဗံ သင္ခတာသင္ခတာဒိကသ္သ သဗ္ဗသ္သ ပရောပဒေသနိရပေက္ခံ သဗ္ဗာကာရေန ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထံ အာကင္ခမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိအနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော ဉာဏံ သဗ္ဗထာ အနဝသေသသင္ခတာသင္ခတသမ္မုတိသစ္စာဝဗောဓတော သဗ္ဗညုတညာဏံ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတော နိသ္သင္ဂပ္ပဝတ္တိမုပာဒာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ ဝိသယပ္ပဝတ္တိမုခေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒသ္သနတ္ထံ ဒုဝိဓေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ သဗ္ဗဝိသယတာ အာပဇ္ဇေယ္ယုံ, န စ တံ ယုတ္တံ ကိဉ္စာပိ ဣမာယ ယုတ္တိယာ။ အယဉ္ဟေတ္ထ ပာဠိ –
Yaṃ pana yāvatā dhammadhātuyā yattakaṃ ñātabbaṃ saṅkhatāsaṅkhatādikassa sabbassa paropadesanirapekkhaṃ sabbākārena paṭivijjhanasamatthaṃ ākaṅkhamattappaṭibaddhavuttianaññasādhāraṇaṃ bhagavato ñāṇaṃ sabbathā anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutisaccāvabodhato sabbaññutaññāṇaṃ tatthāvaraṇābhāvato nissaṅgappavattimupādāya anāvaraṇañāṇanti vuccati. Ekameva hi taṃ ñāṇaṃ visayappavattimukhena aññehi asādhāraṇabhāvadassanatthaṃ duvidhena uddiṭṭhaṃ. Aññathā sabbaññutānāvaraṇañāṇānaṃ sādhāraṇatā sabbavisayatā āpajjeyyuṃ, na ca taṃ yuttaṃ kiñcāpi imāya yuttiyā. Ayañhettha pāḷi –
‘‘သဗ္ဗံ သင္ခတမသင္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ အတီတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ အနာဂတံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏံ။ ပစ္စုပ္ပန္နံ သဗ္ဗံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ, တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၁၉-၁၂၀) ဝိတ္ထာရော။
‘‘Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Atītaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Anāgataṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Paccuppannaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.119-120) vitthāro.
ဧဝမေတာနိ ဘဂဝတော ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ယထာသကဝိသယသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evametāni bhagavato chaasādhāraṇañāṇāni aviparītākārappavattiyā yathāsakavisayassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ –
Tathā –
‘‘သတ္တိမေ, ဘိက္ခဝေ, ဗောဇ္ဈင္ဂာ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော’’တိ (ပဋိ. မ. ၂.၁၇; သံ. နိ. ၅.၁၈၅) ဧဝံ သရူပတော, ‘‘ယာယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသသ္သတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝာနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သတိအာဒိဘေဒာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ, ယာယ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ ကိလေသနိဒ္ဒာယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝာ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝာ သစ္ဆိကရောတီတိ, သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္သာ ‘ဗောဓိယာ အင္ဂာတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, အရိယသာဝကော ဝာ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတ္ဝာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တသ္သ ဗောဓိသ္သ အင္ဂာတိပိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ’’တိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဥပသမလက္ခဏော ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဋိသင္ခာနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။
‘‘Sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo’’ti (paṭi. ma. 2.17; saṃ. ni. 5.185) evaṃ sarūpato, ‘‘yāyaṃ lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānā līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtā satiādibhedā dhammasāmaggī, yāya ariyasāvako bujjhati kilesaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti, sā dhammasāmaggī bodhīti vuccati. Tassā ‘bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā, ariyasāvako vā yathāvuttāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā’’ti evaṃ sāmaññalakkhaṇato. ‘‘Upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo’’ti evaṃ visesalakkhaṇato.
‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ဣဓ, ဘိက္ခု , သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော, စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ ဟောတိ အနုသ္သရိတာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၆၇) သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ အညမညောပကာရဝသေန ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိဒသ္သနတော, ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တံ, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မေသု သတိ, အတ္ထိ ဗဟိဒ္ဓာ ဓမ္မေသု သတီ’’တိအာဒိနာ တေသံ ဝိသယဝိဘာဂေန ပဝတ္တိဒသ္သနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိသ္သိတံ ဝိရာဂနိသ္သိတံ နိရောဓနိသ္သိတံ ဝောသ္သဂ္ဂပရိဏာမိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၇၁) ဘာဝနာဝိဓိဒသ္သနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ။ပေ.။ တသ္မိံ သမယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ ဟောန္တိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ပေ.။ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော? ယာ သတိ။ပေ.။ အနုသ္သတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၇၈-၄၇၉) ဆန္နဝုတိယာ နယသဟသ္သဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ နာနာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ တသ္သ တသ္သ အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha, bhikkhu , satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā hoti anussaritā’’tiādinā (vibha. 467) sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ aññamaññopakāravasena ekakkhaṇe pavattidassanato, ‘‘tattha katamo satisambojjhaṅgo? Atthi ajjhattaṃ, bhikkhave, dhammesu sati, atthi bahiddhā dhammesu satī’’tiādinā tesaṃ visayavibhāgena pavattidassanato. ‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha, bhikkhave, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmi’’ntiādinā (vibha. 471) bhāvanāvidhidassanato. ‘‘Tattha katame satta bojjhaṅgā? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… tasmiṃ samaye satta bojjhaṅgā honti satisambojjhaṅgo…pe… upekkhāsambojjhaṅgo. Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Yā sati…pe… anussatī’’tiādinā (vibha. 478-479) channavutiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ nānākārato pavattāni bhagavato sambojjhaṅgavibhāvanañāṇāni tassa tassa atthassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ –
Tathā –
‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂာမိနီ ပဋိပဒာ အရိယသစ္စံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော။ သေယ္ယထိဒံ, သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ပေ.။ သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ. ၂၀၅) ဧဝံ သရူပတော။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပ္ပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော, အဋ္ဌဝိဓတ္တာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ အဋ္ဌင္ဂိကော။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ, နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ, သယံ ဝာ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂောတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘သမ္မာ ဒသ္သနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ, သမ္မာ အဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင္ကပ္ပော, သမ္မာ ပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝာစာ, သမ္မာ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော, သမ္မာ ဝောဒာနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝော, သမ္မာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝာယာမော, သမ္မာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ, သမ္မာ အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ, နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ, တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနေန အသမ္မောဟတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပသ္သတိ။ တထာ သမ္မာသင္ကပ္ပာဒယောပိ မိစ္ဆာသင္ကပ္ပာဒီနိ ပဇဟန္တိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ, သဟဇာတဓမ္မာနံ သမ္မာအဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟဏသမုဋ္ဌာနဝောဒာနပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနသမာဒဟနာနိ စ ကရောန္တီတိ ဧဝံ ကိစ္စဝိဘာဂတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒုက္ခာဒိအာရမ္မဏာ ဟုတ္ဝာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ကိစ္စတော ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ, သမ္မာသင္ကပ္ပာဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ။
‘‘Tattha katamaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti (vibha. 205) evaṃ sarūpato. Sabbakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalappaṭilābhakarattā ca ariyo, aṭṭhavidhattā nibbānādhigamāya ekantakāraṇattā ca aṭṭhaṅgiko. Kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi maggīyati, sayaṃ vā nibbānaṃ maggatīti maggoti evaṃ sāmaññalakkhaṇato. ‘‘Sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi, sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo, sammā pariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā, sammā samuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto, sammā vodānalakkhaṇo sammāājīvo, sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo, sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati, sammā avikkhepalakkhaṇo sammāsamādhī’’ti evaṃ visesalakkhaṇato. Sammādiṭṭhi aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karoti, tappaṭicchādakamohavidhamanena asammohato sampayuttadhamme ca passati. Tathā sammāsaṅkappādayopi micchāsaṅkappādīni pajahanti, nibbānañca ārammaṇaṃ karonti, sahajātadhammānaṃ sammāabhiniropanapariggahaṇasamuṭṭhānavodānapaggahaupaṭṭhānasamādahanāni ca karontīti evaṃ kiccavibhāgato. Sammādiṭṭhi pubbabhāge nānakkhaṇā visuṃ visuṃ dukkhādiārammaṇā hutvā maggakāle ekakkhaṇā nibbānameva ārammaṇaṃ katvā kiccato ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati, sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā.
တေသု သမ္မာသင္ကပ္ပော ကိစ္စတော နေက္ခမ္မသင္ကပ္ပောတိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ, သမ္မာဝာစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ မုသာဝာဒာဝေရမဏီတိအာဒိဝိဘာဂာ ဝိရတိယောပိ စေတနာယောပိ ဟုတ္ဝာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ, သမ္မာဝာယာမသတိယော ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ ဧဝာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂပရဘာဂေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂတော, ‘‘ဣဓ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိသ္သိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၈၉) ဘာဝနာဝိဓိတော, ‘‘တတ္ထ ကတမော အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော? ဣဓ, ဘိက္ခု, ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ။ပေ.။ ဒုက္ခာပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ, တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌင္ဂိကော မဂ္ဂော ဟောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ. ၄၉၉) စတုရာသီတိယာ နယသဟသ္သဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ အနေကာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အတ္ထသ္သ အဝိသံဝာဒနတော သဗ္ဗာနိပိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati, sammāvācādayo tayo pubbabhāge musāvādāveramaṇītiādivibhāgā viratiyopi cetanāyopi hutvā maggakkhaṇe viratiyova, sammāvāyāmasatiyo kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhanti. Sammāsamādhi pana maggakkhaṇepi paṭhamajjhānādivasena nānā evāti evaṃ pubbabhāgaparabhāgesu pavattivibhāgato, ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’ntiādinā (vibha. 489) bhāvanāvidhito, ‘‘tattha katamo aṭṭhaṅgiko maggo? Idha, bhikkhu, yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… dukkhāpaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye aṭṭhaṅgiko maggo hoti sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo’’tiādinā (vibha. 499) caturāsītiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ anekākārato pavattāni bhagavato ariyamaggavibhāvanañāṇāni atthassa avisaṃvādanato sabbānipi tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
တထာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ယာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဧတာသု အနုပဋိပာဋိယာ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီသု သမ္ပာဒနပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန စ ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ ။ တထာ ‘‘ဣဒံ ဣမသ္သ ဌာနံ, ဣဒံ အဋ္ဌာန’’န္တိ အဝိပရီတံ တသ္သ တသ္သ ဖလသ္သ ကာရဏာကာရဏဇာနနံ, တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နသ္သ ကမ္မသမာဒာနသ္သ အနဝသေသတော ယထာဘူတံ ဝိပာကန္တရဇာနနံ, အာယူဟနက္ခဏေယေဝ တသ္သ တသ္သ သတ္တသ္သ ‘‘အယံ နိရယဂာမိနီ ပဋိပဒာ။ပေ.။ အယံ နိဗ္ဗာနဂာမိနီ ပဋိပဒာ’’တိ ယာထာဝတော သာသဝာနာသဝကမ္မဝိဘာဂဇာနနံ, ၀.ခန္ဓာယတနာဒီနံ ဥပာဒိန္နာနုပာဒိန္နာဒိအနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ တသ္သ လောကသ္သ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥသ္သန္နတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ အယံ ဝိသေသော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာဘူတံ ဓာတုနာနတ္တဇာနနံ, အနဝသေသတော သတ္တာနံ ဟီနာဒိအဇ္ဈာသယာဓိမုတ္တိဇာနနံ, သဒ္ဓာဒိဣန္ဒ္ရိယာနံ တိက္ခမုဒုတာဇာနနံ, သံကိလေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဝိသေသဇာနနံ , သတ္တာနံ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု တပ္ပဋိဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အနဝသေသတော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိဇာနနံ, ဟီနာဒိဝိဘာဂေဟိ သဒ္ဓိံ စုတိပဋိသန္ဓိဇာနနံ, ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုသစ္စဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒသဗလဉာဏာနိ အဝိရဇ္ဈိတ္ဝာ ယထာသကံ ဝိသယာဝဂာဟနတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော စ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Tathā paṭhamajjhānasamāpatti yā ca nirodhasamāpattīti etāsu anupaṭipāṭiyā viharitabbaṭṭhena samāpajjitabbaṭṭhena ca anupubbavihārasamāpattīsu sampādanapaccavekkhaṇādivasena yathārahaṃ sampayogavasena ca pavattāni bhagavato ñāṇāni tadatthasiddhiyā tathāni avitathāni anaññathāni . Tathā ‘‘idaṃ imassa ṭhānaṃ, idaṃ aṭṭhāna’’nti aviparītaṃ tassa tassa phalassa kāraṇākāraṇajānanaṃ, tesaṃ tesaṃ sattānaṃ atītādibhedabhinnassa kammasamādānassa anavasesato yathābhūtaṃ vipākantarajānanaṃ, āyūhanakkhaṇeyeva tassa tassa sattassa ‘‘ayaṃ nirayagāminī paṭipadā…pe… ayaṃ nibbānagāminī paṭipadā’’ti yāthāvato sāsavānāsavakammavibhāgajānanaṃ, 0.khandhāyatanādīnaṃ upādinnānupādinnādianekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca tassa lokassa ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imasmiṃ dhammappabandhe ayaṃ viseso jāyatī’’tiādinā nayena yathābhūtaṃ dhātunānattajānanaṃ, anavasesato sattānaṃ hīnādiajjhāsayādhimuttijānanaṃ, saddhādiindriyānaṃ tikkhamudutājānanaṃ, saṃkilesādīhi saddhiṃ jhānavimokkhādivisesajānanaṃ , sattānaṃ aparimāṇāsu jātīsu tappaṭibandhena saddhiṃ anavasesato pubbenivutthakkhandhasantatijānanaṃ, hīnādivibhāgehi saddhiṃ cutipaṭisandhijānanaṃ, ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā heṭṭhā vuttanayeneva catusaccajānananti imāni bhagavato dasabalañāṇāni avirajjhitvā yathāsakaṃ visayāvagāhanato yathādhippetatthasādhanato ca yathābhūtavuttiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Vuttañhetaṃ –
‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၈၀၉; အ. နိ. ၁၀.၂၁)။
‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi (vibha. 809; a. ni. 10.21).
ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.
ယထာ စေတေသံ ဉာဏာနံ ဝသေန, ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနဝိဘာဝနဉာဏာဒီနံ အနန္တာပရိမေယ္ယဘေဒာနံ အနညသာဓာရဏာနံ ပညာဝိသေသာနံ ဝသေန ဘဂဝာ တထာနိ ဉာဏာနိ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။
Yathā cetesaṃ ñāṇānaṃ vasena, evaṃ yathāvuttānaṃ satipaṭṭhānasammappadhānavibhāvanañāṇādīnaṃ anantāparimeyyabhedānaṃ anaññasādhāraṇānaṃ paññāvisesānaṃ vasena bhagavā tathāni ñāṇāni āgato adhigatoti tathāgato. Evampi tathāni āgatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတော အဘိဇာတိ အဘိသမ္ဗောဓိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတု, သာ တထာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒတ္ထံ လောကနာထေန အဘိသမ္ဗောဓိ ပတ္ထိတာ ပဝတ္တိတာ စ, တဒတ္ထသ္သ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဝိသံဝာဒနတော အဝိပရီတတ္ထဝုတ္တိယာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ တထာ ဟိ အယံ ဘဂဝာ ဗောဓိသတ္တဘူတော သမတိံသပာရမိပရိပူရဏာဒိကံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုံ သမ္ပာဒေတ္ဝာ တုသိတပုရေ ဌိတောဝ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတ္ဝာ ဒသသဟသ္သစက္ကဝာဠဒေဝတာဟိ ဧကတော သန္နိပတိတာဟိ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ –
Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yā sā bhagavato abhijāti abhisambodhi dhammavinayapaññāpanā anupādisesanibbānadhātu, sā tathā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadatthaṃ lokanāthena abhisambodhi patthitā pavattitā ca, tadatthassa ekantasiddhiyā avisaṃvādanato aviparītatthavuttiyā tathā avitathā anaññathā. Tathā hi ayaṃ bhagavā bodhisattabhūto samatiṃsapāramiparipūraṇādikaṃ vuttappabhedaṃ sabbaṃ buddhattahetuṃ sampādetvā tusitapure ṭhitova buddhakolāhalaṃ sutvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi ekato sannipatitāhi upasaṅkamitvā –
‘‘ကာလော ဒေဝ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ။
‘‘Kālo deva mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈသ္သု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု. ဝံ. ၁.၆၇) –
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –
အာယာစိတော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတ္ဝာ ‘‘ဣဒာနာဟံ မနုသ္သယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိသ္သာမီ’’တိ အာသာဠ္ဟိပုဏ္ဏမာယ သက္ယရာဇကုလေ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမ္ဟိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတ္ဝာ ဒသ မာသေ ဒေဝမနုသ္သေဟိ မဟတာ ပရိဟာရေန ပရိဟရိယမာနော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ပစ္စူသသမယေ အဘိဇာတိံ ပာပုဏိ။
Āyācito uppannapubbanimitto pañca mahāvilokanāni viloketvā ‘‘idānāhaṃ manussayoniyaṃ uppajjitvā abhisambujjhissāmī’’ti āsāḷhipuṇṇamāya sakyarājakule mahāmāyāya deviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā dasa māse devamanussehi mahatā parihārena parihariyamāno visākhapuṇṇamāya paccūsasamaye abhijātiṃ pāpuṇi.
အဘိဇာတိက္ခဏေ ပနသ္သ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏက္ခဏေ ဝိယ ဒ္ဝတ္တိံသပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပာတုရဟေသုံ။ အယဉ္ဟိ ဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု ကမ္ပိ သင္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ, ဒသသု စက္ကဝာဠသဟသ္သေသု အပ္ပမာဏော ဩဘာသော ဖရိ, တသ္သ တံ သိရိံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဝိယ ဇစ္စန္ဓာ စက္ခူနိ ပဋိလဘိံသု, ဗဓိရာ သဒ္ဒံ သုဏိံသု။ မူဂာ သမာလပိံသု, ခုဇ္ဇာ ဥဇုဂတ္တာ အဟေသုံ, ပင္ဂုလာ ပဒသာ ဂမနံ ပဋိလဘိံသု, ဗန္ဓနဂတာ သဗ္ဗသတ္တာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ မုစ္စိံသု, သဗ္ဗနိရယေသု အဂ္ဂိ နိဗ္ဗာယိ, ပေတ္တိဝိသယေ ခုပ္ပိပာသာ ဝူပသမိ, တိရစ္ဆာနာနံ ဘယံ နာဟောသိ, သဗ္ဗသတ္တာနံ ရောဂော ဝူပသမိ, သဗ္ဗသတ္တာ ပိယံဝဒာ အဟေသုံ, မဓုရေနာကာရေန အသ္သာ ဟသိံသု, ဝာရဏာ ဂဇ္ဇိံသု, သဗ္ဗတူရိယာနိ သကံ သကံ နိန္နာဒံ မုဉ္စိံသု, အဃဋ္ဋိတာနိ ဧဝ မနုသ္သာနံ ဟတ္ထူပဂာဒီနိ အာဘရဏာနိ မဓုရေနာကာရေန ရဝိံသု, သဗ္ဗဒိသာ ဝိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ သုခံ ဥပ္ပာဒယမာနော မုဒုသီတလဝာတော ဝာယိ, အကာလမေဃော ဝသ္သိ, ပထဝိတောပိ ဥဒကံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတ္ဝာ ဝိသ္သန္ဒိ, ပက္ခိနော အာကာသဂမနံ ဝိဇဟိံသု, နဒိယော အသန္ဒမာနာ အဋ္ဌံသု, မဟာသမုဒ္ဒေ မဓုရံ ဥဒကံ အဟောသိ, ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တေ သူရိယေ ဒိသ္သမာနေ ဧဝ အာကာသဂတာ သဗ္ဗာ ဇောတိယော ဇလိံသု , ဌပေတ္ဝာ အရူပာဝစရေ ဒေဝေ အဝသေသာ သဗ္ဗေ ဒေဝာ သဗ္ဗေပိ နေရယိကာ ဒိသ္သမာနရူပာ အဟေသုံ, တရုကုဋ္ဋကဝာဋသေလာဒယော အနာဝရဏဘူတာ အဟေသုံ, သတ္တာနံ စုတူပပာတာ နာဟေသုံ, သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌဂန္ဓံ အဘိဘဝိတ္ဝာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝာယိ, သဗ္ဗေ ဖလူပဂာ ရုက္ခာ ဖလဓရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု, မဟာသမုဒ္ဒော သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နတလော အဟောသိ, ထလဇဇလဇာဒီနိ သဗ္ဗပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖိံသု, ရုက္ခာနံ ခန္ဓေသု ခန္ဓပဒုမာနိ, သာခာသု သာခပဒုမာနိ, လတာသု လတာပဒုမာနိ ပုပ္ဖိံသု, မဟီတလေ သိလာတလာနိ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဥပရူပရိ သတ္တ သတ္တ ဟုတ္ဝာ ဒဏ္ဍပဒုမာနိ နာမ နိက္ခမိံသု, အာကာသေ ဩလမ္ဗကပဒုမာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု, သမန္တတော ပုပ္ဖဝသ္သံ ဝသ္သိ, အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု, သကလဒသသဟသ္သီ လောကဓာတု ဝဋ္ဋေတ္ဝာ ဝိသ္သဋ္ဌမာလာဂုဠံ ဝိယ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ ဗဒ္ဓမာလာကလာပော ဝိယ အလင္ကတပ္ပဋိယတ္တံ မာလာသနံ ဝိယ စ ဧကမာလာမာလိနီ ဝိပ္ဖုရန္တဝာဠဗီဇနီ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓပရိဝာသိတာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ, တာနိ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပရိ အဓိဂတာနံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ နိမိတ္တဘူတာနိ ဧဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ အနေကစ္ဆရိယပာတုဘာဝပ္ပဋိမဏ္ဍိတာ စာယံ အဘိဇာတိ ယဒတ္ထံ အနေန အဘိသမ္ဗောဓိ ပတ္ထိတာ, တသ္သာ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ တထာဝ အဟောသိ အဝိတထာ အနညထာ။
Abhijātikkhaṇe panassa paṭisandhiggahaṇakkhaṇe viya dvattiṃsapubbanimittāni pāturahesuṃ. Ayañhi dasasahassī lokadhātu kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, dasasu cakkavāḷasahassesu appamāṇo obhāso phari, tassa taṃ siriṃ daṭṭhukāmā viya jaccandhā cakkhūni paṭilabhiṃsu, badhirā saddaṃ suṇiṃsu. Mūgā samālapiṃsu, khujjā ujugattā ahesuṃ, paṅgulā padasā gamanaṃ paṭilabhiṃsu, bandhanagatā sabbasattā andubandhanādīhi mucciṃsu, sabbanirayesu aggi nibbāyi, pettivisaye khuppipāsā vūpasami, tiracchānānaṃ bhayaṃ nāhosi, sabbasattānaṃ rogo vūpasami, sabbasattā piyaṃvadā ahesuṃ, madhurenākārena assā hasiṃsu, vāraṇā gajjiṃsu, sabbatūriyāni sakaṃ sakaṃ ninnādaṃ muñciṃsu, aghaṭṭitāni eva manussānaṃ hatthūpagādīni ābharaṇāni madhurenākārena raviṃsu, sabbadisā vippasannā ahesuṃ, sattānaṃ sukhaṃ uppādayamāno mudusītalavāto vāyi, akālamegho vassi, pathavitopi udakaṃ ubbhijjitvā vissandi, pakkhino ākāsagamanaṃ vijahiṃsu, nadiyo asandamānā aṭṭhaṃsu, mahāsamudde madhuraṃ udakaṃ ahosi, upakkilesavimutte sūriye dissamāne eva ākāsagatā sabbā jotiyo jaliṃsu , ṭhapetvā arūpāvacare deve avasesā sabbe devā sabbepi nerayikā dissamānarūpā ahesuṃ, tarukuṭṭakavāṭaselādayo anāvaraṇabhūtā ahesuṃ, sattānaṃ cutūpapātā nāhesuṃ, sabbaṃ aniṭṭhagandhaṃ abhibhavitvā dibbagandho vāyi, sabbe phalūpagā rukkhā phaladharā sampajjiṃsu, mahāsamuddo sabbatthakameva pañcavaṇṇehi padumehi sañchannatalo ahosi, thalajajalajādīni sabbapupphāni pupphiṃsu, rukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhapadumāni, latāsu latāpadumāni pupphiṃsu, mahītale silātalāni bhinditvā uparūpari satta satta hutvā daṇḍapadumāni nāma nikkhamiṃsu, ākāse olambakapadumāni nibbattiṃsu, samantato pupphavassaṃ vassi, ākāse dibbatūriyāni vajjiṃsu, sakaladasasahassī lokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷaṃ viya uppīḷetvā baddhamālākalāpo viya alaṅkatappaṭiyattaṃ mālāsanaṃ viya ca ekamālāmālinī vipphurantavāḷabījanī pupphadhūpagandhaparivāsitā paramasobhaggappattā ahosi, tāni ca pubbanimittāni upari adhigatānaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ nimittabhūtāni eva ahesuṃ. Evaṃ anekacchariyapātubhāvappaṭimaṇḍitā cāyaṃ abhijāti yadatthaṃ anena abhisambodhi patthitā, tassā abhisambodhiyā ekantasiddhiyā tathāva ahosi avitathā anaññathā.
တထာ ယေ ဗုဒ္ဓဝေနေယ္ယာ ဗောဓနေယ္ယဗန္ဓဝာ, တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သယမေဝ ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ ယေ စ သာဝကဝေနေယ္ယာ ဓမ္မဝေနေယ္ယာ စ, တေပိ သာဝကာဒီဟိ ဝိနီတာ ဝိနယံ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိသ္သန္တိ စာတိ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ, တဒတ္ထသ္သ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Tathā ye buddhaveneyyā bodhaneyyabandhavā, te sabbepi anavasesato sayameva bhagavatā vinītā. Ye ca sāvakaveneyyā dhammaveneyyā ca, tepi sāvakādīhi vinītā vinayaṃ gacchanti gamissanti cāti yadatthaṃ bhagavatā abhisambodhi abhipatthitā, tadatthassa ekantasiddhiyā abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.
အပိစ ယသ္သ ယသ္သ ဉေယ္ယဓမ္မသ္သ ယော ယော သဘာဝော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော, သော သော ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓေန အတ္တနော ဉာဏေန အဝိပရီတံ အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓောတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Apica yassa yassa ñeyyadhammassa yo yo sabhāvo bujjhitabbo, so so hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya āvajjanamattappaṭibaddhena attano ñāṇena aviparītaṃ anavasesato bhagavatā abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.
တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဩလောကေတ္ဝာ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တေနေဝ ပညတ္တိနယဝောဟာရမဂ္ဂံ အနတိဓာဝန္တေနေဝ စ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝန္တေန ယထာပရာဓံ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တေန ဘဂဝတာ ဝေနေယ္ယာ ဝိနီတာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပိတာတိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာပိသ္သ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ စ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။
Tathā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ tathā tathā desetabbappakāraṃ tesaṃ tesañca sattānaṃ āsayānusayacaritādhimuttiṃ sammadeva oloketvā dhammataṃ avijahanteneva paññattinayavohāramaggaṃ anatidhāvanteneva ca dhammataṃ vibhāvantena yathāparādhaṃ yathājjhāsayaṃ yathādhammañca anusāsantena bhagavatā veneyyā vinītā ariyabhūmiṃ sampāpitāti dhammavinayapaññāpanāpissa tadatthasiddhiyā yathābhūtavuttiyā ca tathā avitathā anaññathā.
တထာ ယာ သာ ဘဂဝတာ အနုပ္ပတ္တာ ပထဝိယာဒိဖသ္သဝေဒနာဒိရူပာရူပသဘာဝဝိနိမုတ္တာ လုဇ္ဇနဘာဝာဘာဝတော လောကသဘာဝာတီတာ တမသာ ဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ကေနစိ အနောဘာသနီယာ လောကသဘာဝာဘာဝတော ဧဝ ဂတိအာဒိဘာဝရဟိတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနာရမ္မဏာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတု ခန္ဓသင္ခာတာနံ ဥပာဒီနံ လေသမတ္တသ္သပိ အဘာဝတော အနုပာဒိသေသာတိ ဝုစ္စတိ, ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Tathā yā sā bhagavatā anuppattā pathaviyādiphassavedanādirūpārūpasabhāvavinimuttā lujjanabhāvābhāvato lokasabhāvātītā tamasā visaṃsaṭṭhattā kenaci anobhāsanīyā lokasabhāvābhāvato eva gatiādibhāvarahitā appatiṭṭhā anārammaṇā amatamahānibbānadhātu khandhasaṅkhātānaṃ upādīnaṃ lesamattassapi abhāvato anupādisesāti vuccati, yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒာယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပော န တေဇော န ဝာယော န အာကာသာနဉ္စာယတနံ န ဝိညာဏဉ္စာယတနံ န အာကိဉ္စညာယတနံ န နေဝသညာနာသညာယတနံ နာယံ လောကော န ပရော လောကော န စ ဥဘော စန္ဒိမသူရိယာ, တတ္ရာပာဟံ, ဘိက္ခဝေ, နေဝ အာဂတိံ ဝဒာမိ န ဂတိံ န ဌိတိံ န စုတိံ န ဥပပတ္တိံ, အပ္ပတိဋ္ဌံ အပ္ပဝတ္တံ အနာရမ္မဏမေဝေတံ, ဧသေဝန္တော ဒုက္ခသ္သာ’’တိ (ဥဒာ. ၇၁)။
‘‘Atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo na ākāsānañcāyatanaṃ na viññāṇañcāyatanaṃ na ākiñcaññāyatanaṃ na nevasaññānāsaññāyatanaṃ nāyaṃ loko na paro loko na ca ubho candimasūriyā, tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmi na gatiṃ na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ, appatiṭṭhaṃ appavattaṃ anārammaṇamevetaṃ, esevanto dukkhassā’’ti (udā. 71).
သာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပာဒာနက္ခန္ဓာနံ အတ္ထင္ဂမော, သဗ္ဗသင္ခာရာနံ သမထော, သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိသ္သဂ္ဂော, သဗ္ဗဒုက္ခာနံ ဝူပသမော, သဗ္ဗာလယာနံ သမုဂ္ဃာတော, သဗ္ဗဝဋ္ဋာနံ ဥပစ္ဆေဒော, အစ္စန္တသန္တိလက္ခဏောတိ ယထာဝုတ္တသဘာဝသ္သ ကဒာစိပိ အဝိသံဝာဒနတော တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ ဧဝမေတာ အဘိဇာတိအာဒိကာ တထာ ဂတော ဥပဂတော အဓိဂတော ပဋိပန္နော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ ဘဂဝာ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။
Sā sabbesampi upādānakkhandhānaṃ atthaṅgamo, sabbasaṅkhārānaṃ samatho, sabbūpadhīnaṃ paṭinissaggo, sabbadukkhānaṃ vūpasamo, sabbālayānaṃ samugghāto, sabbavaṭṭānaṃ upacchedo, accantasantilakkhaṇoti yathāvuttasabhāvassa kadācipi avisaṃvādanato tathā avitathā anaññathā. Evametā abhijātiādikā tathā gato upagato adhigato paṭipanno pattoti tathāgato. Evaṃ bhagavā tathā gatoti tathāgato.
ကထံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော? ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အယမ္ပိ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝိဓာ တေ ဘဂဝန္တော မဂ္ဂသီလေန ဖလသီလေန သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသီလေန, မဂ္ဂသမာဓိနာ ဖလသမာဓိနာ သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိနာ, မဂ္ဂပညာယ ဖလပညာယ သဗ္ဗာယပိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ, ဒေဝသိကံ ဝလဉ္ဇိတဗ္ဗေဟိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟသ္သသမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ, တဒင္ဂဝိမုတ္တိယာ, ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ, သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ, ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ, နိသ္သရဏဝိမုတ္တိယာတိ သင္ခေပတော။ ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တာပရိမာဏဘေဒေဟိ အစိန္တေယ္ယာနုဘာဝေဟိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ, အယမ္ပိ အမ္ဟာကံ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ သဗ္ဗေသဉ္ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာနံ အာယုဝေမတ္တံ, သရီရပ္ပမာဏဝေမတ္တံ, ကုလဝေမတ္တံ, ဒုက္ကရစရိယာဝေမတ္တံ, ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ, ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝေမတ္တေဟိ သိယာ ဝေမတ္တံ, န ပန သီလဝိသုဒ္ဓိယာဒီသု ဝိသုဒ္ဓီသု သမထဝိပသ္သနာပဋိပတ္တိယံ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏေသု စ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ အတ္ထိ။ အထ ခော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အညမညံ နိဗ္ဗိသေသာ တေ ဗုဒ္ဓာ ဘဂဝန္တော။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓာ, အယမ္ပိ ဘဂဝာ တထာဝိဓော။ ဧဝံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ဝိဓတ္ထော စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒော, တထာ ဟိ လောကိယာ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။
Kathaṃ tathāvidhoti tathāgato? Yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathāvidhā te bhagavanto maggasīlena phalasīlena sabbenapi lokiyalokuttarasīlena, maggasamādhinā phalasamādhinā sabbenapi lokiyalokuttarasamādhinā, maggapaññāya phalapaññāya sabbāyapi lokiyalokuttarapaññāya, devasikaṃ valañjitabbehi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattivihārehi, tadaṅgavimuttiyā, vikkhambhanavimuttiyā, samucchedavimuttiyā, paṭippassaddhivimuttiyā, nissaraṇavimuttiyāti saṅkhepato. Vitthārato pana anantāparimāṇabhedehi acinteyyānubhāvehi sakalasabbaññuguṇehi, ayampi amhākaṃ bhagavā tathāvidho. Sabbesañhi sammāsambuddhānaṃ āyuvemattaṃ, sarīrappamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, dukkaracariyāvemattaṃ, rasmivemattanti, imehi pañcahi vemattehi siyā vemattaṃ, na pana sīlavisuddhiyādīsu visuddhīsu samathavipassanāpaṭipattiyaṃ attanā paṭiladdhaguṇesu ca kiñci nānākaraṇaṃ atthi. Atha kho majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya aññamaññaṃ nibbisesā te buddhā bhagavanto. Tasmā yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Evaṃ tathāvidhoti tathāgato. Vidhattho cettha gatasaddo, tathā hi lokiyā vidhayuttagatasadde pakāratthe vadanti.
ကထံ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော? အနညသာဓာရဏေန ဣဒ္ဓာနုဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထပ္ပဋိသမ္ဘိဒာဒီနံ ဥက္ကံသပာရမိပ္ပတ္တိယာ အနာဝရဏဉာဏပ္ပဋိလာဘေန စ ဘဂဝတော ကာယပ္ပဝတ္တိယာဒီနံ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ တထာ ဂတံ ဂတိ ဂမနံ ကာယဝစီစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဧတသ္သာတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာ ပဝတ္တိတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathā pavattitoti tathāgato? Anaññasādhāraṇena iddhānubhāvena samannāgatattā atthappaṭisambhidādīnaṃ ukkaṃsapāramippattiyā anāvaraṇañāṇappaṭilābhena ca bhagavato kāyappavattiyādīnaṃ katthaci paṭighātābhāvato yathā ruci tathā gataṃ gati gamanaṃ kāyavacīcittappavatti etassāti tathāgato. Evaṃ tathā pavattitoti tathāgato.
ကထံ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော? ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏေ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဝတ္တိသင္ခာတံ နတ္ထိ ဧတသ္သ ဂတန္တိ အဂတော။ သော ပနသ္သ အဂတဘာဝော မစ္ဆေရဒာနပာရမိအာဒီသု အဝိပရီတံ အာဒီနဝာနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒိနယပ္ပဝတ္တေဟိ ဉာဏေဟီတိ တထေဟိ ဉာဏေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။
Kathaṃ tathehi agatoti tathāgato? Bodhisambhārasambharaṇe tappaṭipakkhappavattisaṅkhātaṃ natthi etassa gatanti agato. So panassa agatabhāvo maccheradānapāramiādīsu aviparītaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇādinayappavattehi ñāṇehīti tathehi ñāṇehi agatoti tathāgato.
အထ ဝာ ကိလေသာဘိသင္ခာရပ္ပဝတ္တိသင္ခာတံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိသင္ခာတမေဝ ဝာ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု ဂတံ ဂမနံ ဧတသ္သ နတ္ထီတိ အဂတော။ သဥပာဒိသေသအနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သ္ဝာယမသ္သ အဂတဘာဝော တထေဟိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေဟီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝာ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။
Atha vā kilesābhisaṅkhārappavattisaṅkhātaṃ khandhappavattisaṅkhātameva vā pañcasupi gatīsu gataṃ gamanaṃ etassa natthīti agato. Saupādisesaanupādisesanibbānappattiyā svāyamassa agatabhāvo tathehi ariyamaggañāṇehīti evampi bhagavā tathehi agatoti tathāgato.
ကထံ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတော? တထာ ဂတဘာဝေနာတိ စ တထာဂတသ္သ သဗ္ဘာဝေန အတ္ထိတာယာတိ အတ္ထော။ ကော ပနေသ တထာဂတော, ယသ္သ အတ္ထိတာယ ဘဂဝာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ? သဒ္ဓမ္မော။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ အရိယမဂ္ဂော တာဝ ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပသ္သနာဗလေန အနဝသေသတော ကိလေသပက္ခံ သမူဟနန္တေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ , တထာ ဂတော။ ဖလဓမ္မော ယထာ အတ္တနော မဂ္ဂာနုရူပံ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ, တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓော သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမာယ သမ္ပဇ္ဇတိ, ဗုဒ္ဓာဒီဟိ တထာ ဂတော သစ္ဆိကတောတိ တထာဂတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ယထာ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ သုတ္တဂေယ္ယာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာဒိပ္ပကာသနဝသေန စ ဝေနေယ္ယာနံ အာသယာဒိအနုရူပံ ပဝတ္တိတော, အမ္ဟာကမ္ပိ ဘဂဝတာ တထာ ဂတော ဂဒိတော ပဝတ္တိတောတိ ဝာ တထာဂတော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတော, တထာ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သဒ္ဓမ္မော တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝာနမိန္ဒော – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ, ဓမ္မံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု. ပာ. ၆.၁၇; သု. နိ. ၂၄၀)။ သ္ဝာသ္သ အတ္ထီတိ ဘဂဝာ တထာဂတော။
Kathaṃ tathā gatabhāvena tathāgato? Tathā gatabhāvenāti ca tathāgatassa sabbhāvena atthitāyāti attho. Ko panesa tathāgato, yassa atthitāya bhagavā tathāgatoti vuccatīti? Saddhammo. Saddhammo hi ariyamaggo tāva yathā yuganaddhasamathavipassanābalena anavasesato kilesapakkhaṃ samūhanantena samucchedappahānavasena gantabbaṃ , tathā gato. Phaladhammo yathā attano maggānurūpaṃ paṭippassaddhipahānavasena gantabbaṃ, tathā gato pavatto. Nibbānadhammo pana yathā gato paññāya paṭividdho sakalavaṭṭadukkhavūpasamāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato sacchikatoti tathāgato. Pariyattidhammopi yathā purimabuddhehi suttageyyādivasena pavattiādippakāsanavasena ca veneyyānaṃ āsayādianurūpaṃ pavattito, amhākampi bhagavatā tathā gato gadito pavattitoti vā tathāgato. Yathā bhagavatā desito, tathā bhagavato sāvakehi gato avagatoti tathāgato. Evaṃ sabbopi saddhammo tathāgato. Tenāha sakko devānamindo – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, dhammaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti (khu. pā. 6.17; su. ni. 240). Svāssa atthīti bhagavā tathāgato.
ယထာ စ ဓမ္မော, ဧဝံ အရိယသင္ဃောပိ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စ ပဋိပန္နေဟိ သုဝိသုဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပသ္သနာပဋိပဒံ ပုရက္ခတ္ဝာ တေန တေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ, တံ တံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝာ ဘဂဝတာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာဒယော ဒေသိတာ, တထာဝ ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာ ဂဒနတော စ တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုသ္သပူဇိတံ, သင္ဃံ နမသ္သာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ သ္ဝာသ္သ သာဝကဘူတော အတ္ထီတိ ဘဂဝာ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ။
Yathā ca dhammo, evaṃ ariyasaṅghopi yathā attahitāya parahitāya ca paṭipannehi suvisuddhaṃ pubbabhāgasamathavipassanāpaṭipadaṃ purakkhatvā tena tena maggena gantabbaṃ, taṃ taṃ tathā gatoti tathāgato. Yathā vā bhagavatā saccapaṭiccasamuppādādayo desitā, tathāva buddhattā tathā gadanato ca tathāgato. Tenāha sakko devarājā – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, saṅghaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti. Svāssa sāvakabhūto atthīti bhagavā tathāgato. Evaṃ tathāgatabhāvena tathāgatoti.
ဣဒမ္ပိ စ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တကမေဝ, သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတသ္သ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယ္ယ။ ဣဒဉ္ဟိ တထာဂတပဒံ မဟတ္ထံ မဟာဂတိကံ မဟာဝိသယံ, တသ္သ အပ္ပမာဒပဒသ္သ ဝိယ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ယုတ္တိတော အတ္ထဘာဝေန အာဟရန္တော ‘‘အတိတ္ထေန ဓမ္မကထိကော ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။
Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattakameva, sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya. Idañhi tathāgatapadaṃ mahatthaṃ mahāgatikaṃ mahāvisayaṃ, tassa appamādapadassa viya tepiṭakampi buddhavacanaṃ yuttito atthabhāvena āharanto ‘‘atitthena dhammakathiko pakkhando’’ti na vattabboti.
တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –
Tatthetaṃ vuccati –
‘‘ယထေဝ လောကေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊
‘‘Yatheva loke purimā mahesino,
သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ။
Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;
တထာ အယံ သက္ယမုနီပိ အာဂတော၊
Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။
Tathāgato vuccati tena cakkhumā.
‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ အသေသတော၊
‘‘Pahāya kāmādimale asesato,
သမာဓိဉာဏေဟိ ယထာ ဂတာ ဇိနာ။
Samādhiñāṇehi yathā gatā jinā;
ပုရာတနာ သက္ယမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊
Purātanā sakyamunī jutindharo,
တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။
Tathā gato tena tathāgato mato.
‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊
‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,
သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော။
Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;
သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊
Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ သက္ယပုင္ဂဝော။
Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.
‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊
‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,
တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော။
Tathā idappaccayatā ca sabbaso;
အနညနေယ္ယာ နယတော ဝိဘာဝိတာ၊
Anaññaneyyā nayato vibhāvitā,
တထာ ဂတော တေန ဇိနော တထာဂတော။
Tathā gato tena jino tathāgato.
‘‘အနေကဘေဒာသုပိ လောကဓာတုသု၊
‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,
ဇိနသ္သ ရူပာယတနာဒိဂောစရေ။
Jinassa rūpāyatanādigocare;
ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒသ္သနံ၊
Vicittabhede tathameva dassanaṃ,
တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။
Tathāgato tena samantalocano.
‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊
‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,
ကရောတိ ဝာစာယ နုရူပမတ္တနော။
Karoti vācāya nurūpamattano;
ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယ္ယိရီယတိ၊
Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,
တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။
Tathāgato tenapi lokanāyako.
‘‘တထာ ပရိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊
‘‘Tathā pariññāya tathāya sabbaso,
အဝေဒိ လောကံ ပဘဝံ အတိက္ကမိ။
Avedi lokaṃ pabhavaṃ atikkami;
ဂတော စ ပစ္စက္ခကိရိယာယ နိဗ္ဗုတိံ၊
Gato ca paccakkhakiriyāya nibbutiṃ,
အရီယမဂ္ဂဉ္စ ဂတော တထာဂတော။
Arīyamaggañca gato tathāgato.
‘‘တထာ ပဋိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊
‘‘Tathā paṭiññāya tathāya sabbaso,
ဟိတာယ လောကသ္သ ယတောယမာဂတော။
Hitāya lokassa yatoyamāgato;
တထာယ နာထော ကရုဏာယ သဗ္ဗဒာ၊
Tathāya nātho karuṇāya sabbadā,
ဂတော စ တေနာပိ ဇိနော တထာဂတော။
Gato ca tenāpi jino tathāgato.
‘‘တထာနိ ဉာဏာနိ ယတောယမာဂတော၊
‘‘Tathāni ñāṇāni yatoyamāgato,
ယထာသဘာဝံ ဝိသယာဝဗောဓတော။
Yathāsabhāvaṃ visayāvabodhato;
တထာဘိဇာတိပ္ပဘုတီ တထာဂတော၊
Tathābhijātippabhutī tathāgato,
တဒတ္ထသမ္ပာဒနတော တထာဂတော။
Tadatthasampādanato tathāgato.
‘‘ယထာဝိဓာ တေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊
‘‘Yathāvidhā te purimā mahesino,
တထာဝိဓောယမ္ပိ တထာ ယထာရုစိ။
Tathāvidhoyampi tathā yathāruci;
ပဝတ္တဝာစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊
Pavattavācā tanucittabhāvato,
တထာဂတော ဝုစ္စတိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။
Tathāgato vuccati aggapuggalo.
‘‘သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရဝိပက္ခတော ပုရေ၊
‘‘Sambodhisambhāravipakkhato pure,
ဂတံ န သံသာရဂတမ္ပိ တသ္သ ဝာ။
Gataṃ na saṃsāragatampi tassa vā;
န စတ္ထိ နာထသ္သ ဘဝန္တဒသ္သိနော၊
Na catthi nāthassa bhavantadassino,
တထေဟိ တသ္မာ အဂတော တထာဂတော။
Tathehi tasmā agato tathāgato.
‘‘တထာဂတော ဓမ္မဝရော မဟေသိနာ၊
‘‘Tathāgato dhammavaro mahesinā,
ယထာ ပဟာတဗ္ဗမလံ ပဟီယတိ။
Yathā pahātabbamalaṃ pahīyati;
တထာဂတော အရိယဂဏောပိ သတ္ထုနော၊
Tathāgato ariyagaṇopi satthuno,
တထာဂတော တေန သမင္ဂိဘာဝတော’’တိ။
Tathāgato tena samaṅgibhāvato’’ti.
မဟိဒ္ဓိကတာတိ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိဝိဓယောဂေန ဓမ္မာနုဘာဝညထတ္တနိပ္ဖာဒနသမတ္ထတာသင္ခာတာယ မဟတိယာ ဣဒ္ဓိယာ သမန္နာဂမော မဟိဒ္ဓိကတာ။ စိရကာလသမ္ဘူတေန သုဝိဒူရပ္ပဋိပက္ခေန ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိဟေတုဘူတေန မဟာဇုတိကေန ပုညတေဇေန သမန္နာဂမော မဟာနုဘာဝတာ။ ယတ္ရာတိ အစ္ဆရိယပသံသာကောတုဟလဟာသပသာဒိကော ပစ္စတ္တတ္ထေ နိပာတော။ တေန ယုတ္တတ္တာ ဝိဇာယိသ္သတီတိ အနာဂတကာလဝစနံ, အတ္ထော ပန အတီတကာလောယေဝ။ အယဉ္ဟေတ္ထ အတ္ထော – ယာ ဟိ နာမ အယံ သုပ္ပဝာသာ တထာ ဒုက္ခနိမုဂ္ဂာ ကိစ္ဆာပန္နာ ဘဂဝတော ဝစနသမကာလမေဝ သုခိနီ အရောဂာ အရောဂံ ပုတ္တံ ဝိဇာယီတိ။ အတ္တမနောတိ သကမနော, ဘဂဝတိ ပသာဒေန ကိလေသရဟိတစိတ္တောတိ အတ္ထော။ ကိလေသပရိယုဋ္ဌိတဉ္ဟိ စိတ္တံ ဝသေ အဝတ္တနတော အတ္တမနောတိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ။ အတ္တမနောတိ ဝာ ပီတိသောမနသ္သေဟိ ဂဟိတမနော။ ပမုဒိတောတိ ပာမောဇ္ဇေန ယုတ္တော။ ပီတိသောမနသ္သဇာတောတိ ဇာတဗလဝပီတိသောမနသ္သော။ အထာတိ ပစ္ဆာ, တတော ကတိပာဟသ္သ အစ္စယေန။ သတ္တဘတ္တာနီတိ သတ္တသု ဒိဝသေသု ဒာတဗ္ဗဘတ္တာနိ။ သ္ဝာတနာယာတိ သ္ဝာတနပုညတ္ထံ, ယံ သ္ဝေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခသ္သ သင္ဃသ္သ ဒာနဝသေန ပယိရုပာသနဝသေန စ ဘဝိသ္သတိ ပုညံ တဒတ္ထံ။
Mahiddhikatāti paramena cittavasībhāvena ca iddhividhayogena dhammānubhāvaññathattanipphādanasamatthatāsaṅkhātāya mahatiyā iddhiyā samannāgamo mahiddhikatā. Cirakālasambhūtena suvidūrappaṭipakkhena icchitatthanipphattihetubhūtena mahājutikena puññatejena samannāgamo mahānubhāvatā. Yatrāti acchariyapasaṃsākotuhalahāsapasādiko paccattatthe nipāto. Tena yuttattā vijāyissatīti anāgatakālavacanaṃ, attho pana atītakāloyeva. Ayañhettha attho – yā hi nāma ayaṃ suppavāsā tathā dukkhanimuggā kicchāpannā bhagavato vacanasamakālameva sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyīti. Attamanoti sakamano, bhagavati pasādena kilesarahitacittoti attho. Kilesapariyuṭṭhitañhi cittaṃ vase avattanato attamanoti na sakkā vattunti. Attamanoti vā pītisomanassehi gahitamano. Pamuditoti pāmojjena yutto. Pītisomanassajātoti jātabalavapītisomanasso. Athāti pacchā, tato katipāhassa accayena. Sattabhattānīti sattasu divasesu dātabbabhattāni. Svātanāyāti svātanapuññatthaṃ, yaṃ sve buddhappamukhassa saṅghassa dānavasena payirupāsanavasena ca bhavissati puññaṃ tadatthaṃ.
အထ ခော ဘဂဝာ အာယသ္မန္တံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာမန္တေသီတိ ကသ္မာ အာမန္တေသိ? သုပ္ပဝာသာယ သာမိကသ္သ ပသာဒရက္ခဏတ္ထံ။ သုပ္ပဝာသာ ပန အစလပ္ပသာဒာဝ, ဥပာသကသ္သ ပန ပသာဒရက္ခဏံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရသ္သ ဘာရော။ တေနာဟ ‘‘တုယ္ဟေသော ဥပဋ္ဌာကော’’တိ။ တတ္ထ တုယ္ဟေသောတိ တုယ္ဟံ ဧသော။ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ ပာဋိဘောဂောတိ မမ ဘောဂာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဓမ္မာနံ အဟာနိယာ အဝိနာသာယ အယ္ယော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ယဒိ ပာဋိဘောဂော ယဒိ ပတိဘူ, ဣတော သတ္တ ဒိဝသေ အတိက္ကမိတ္ဝာ မမ သက္ကာ ဒာနံ ဒာတုန္တိ ယဒိ အယ္ယေန ဉာတန္တိ ဒီပေတိ။ ထေရောပိ တသ္သ တေသု ဒိဝသေသု ဘောဂာနံ ဇီဝိတသ္သ စ အနုပဒ္ဒဝံ ပသ္သိတ္ဝာ အာဟ – ‘‘ဒ္ဝိန္နံ ခော နေသံ, အာဝုသော, ဓမ္မာနံ ပာဋိဘောဂော ဘောဂာနဉ္စ ဇီဝိတသ္သ စာ’’တိ။ သဒ္ဓာ ပနသ္သ စိတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓာတိ တသ္သေဝ ဘာရံ ကရောန္တော ‘‘သဒ္ဓာယ ပန တ္ဝညေဝ ပာဋိဘောဂော’’တိ အာဟ။ အပိ စ သော ဥပာသကော ဒိဋ္ဌသစ္စော, တသ္သ သဒ္ဓာယ အညထာဘာဝော နတ္ထီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ စ ကာရဏေန ဘဂဝတာ ‘‘ပစ္ဆာပိ တ္ဝံ ကရိသ္သသီတိ သညာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပာသကောပိ သတ္ထရိ ထေရေ စ ဂာရဝေန သုဗ္ဗစတာယ တသ္သာ စ ပုညေန ဝဍ္ဎိံ ဣစ္ဆန္တော ‘‘ကရောတု သုပ္ပဝာသာ ကောလိယဓီတာ သတ္တ ဘတ္တာနိ, ပစ္ဆာဟံ ကရိသ္သာမီ’’တိ အနုဇာနိ။
Atha kho bhagavā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ āmantesīti kasmā āmantesi? Suppavāsāya sāmikassa pasādarakkhaṇatthaṃ. Suppavāsā pana acalappasādāva, upāsakassa pana pasādarakkhaṇaṃ mahāmoggallānattherassa bhāro. Tenāha ‘‘tuyheso upaṭṭhāko’’ti. Tattha tuyhesoti tuyhaṃ eso. Tiṇṇaṃ dhammānaṃ pāṭibhogoti mama bhogādīnaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ ahāniyā avināsāya ayyo mahāmoggallāno yadi pāṭibhogo yadi patibhū, ito satta divase atikkamitvā mama sakkā dānaṃ dātunti yadi ayyena ñātanti dīpeti. Theropi tassa tesu divasesu bhogānaṃ jīvitassa ca anupaddavaṃ passitvā āha – ‘‘dvinnaṃ kho nesaṃ, āvuso, dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañca jīvitassa cā’’ti. Saddhā panassa cittappaṭibaddhāti tasseva bhāraṃ karonto ‘‘saddhāya pana tvaññeva pāṭibhogo’’ti āha. Api ca so upāsako diṭṭhasacco, tassa saddhāya aññathābhāvo natthīti tathā vuttaṃ. Teneva ca kāraṇena bhagavatā ‘‘pacchāpi tvaṃ karissasīti saññāpehī’’ti vuttaṃ. Upāsakopi satthari there ca gāravena subbacatāya tassā ca puññena vaḍḍhiṃ icchanto ‘‘karotu suppavāsā koliyadhītā satta bhattāni, pacchāhaṃ karissāmī’’ti anujāni.
တဉ္စ ဒာရကန္တိ ဝိဇာတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဧကာဒသမံ ဒိဝသံ အတိက္ကမိတ္ဝာ တတော ပရံ သတ္တာဟံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင္ဃံ ဘောဇေတ္ဝာ သတ္တမေ ဒိဝသေ တံ သတ္တဝသ္သိကံ ဒာရကံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခုသင္ဃဉ္စ ဝန္ဒာပေသိ။ သတ္တ မေ ဝသ္သာနီတိ သတ္တ မေ သံဝစ္ဆရာနိ, အစ္စန္တသံယောဂဝသေန စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ လောဟိတကုမ္ဘိယံ ဝုတ္ထာနီတိ မာတုကုစ္ဆိယံ အတ္တနော ဂဗ္ဘဝာသဒုက္ခံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အညာနိပိ ဧဝရူပာနိ သတ္တ ပုတ္တာနီတိ ‘‘အညေပိ ဧဝရူပေ သတ္တ ပုတ္တေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လိင္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပာနီ’’တိ။ ဧဝံ သတ္တ ဝသ္သာနိ ဂဗ္ဘဓာရဏဝသေန သတ္တာဟံ မူဠ္ဟဂဗ္ဘတာယ စ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ပာပေတ္ဝာ ဥပ္ပဇ္ဇနကပုတ္တေတိ အတ္ထော။ ဧတေန မာတုဂာမာနံ ပုတ္တလောလတာယ ပုတ္တလာဘေန တိတ္တိ နတ္ထီတိ ဒသ္သေတိ။
Tañca dārakanti vijātadivasato paṭṭhāya ekādasamaṃ divasaṃ atikkamitvā tato paraṃ sattāhaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ bhojetvā sattame divase taṃ sattavassikaṃ dārakaṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca vandāpesi. Satta me vassānīti satta me saṃvaccharāni, accantasaṃyogavasena cetaṃ upayogavacanaṃ. Lohitakumbhiyaṃ vutthānīti mātukucchiyaṃ attano gabbhavāsadukkhaṃ sandhāya vadati. Aññānipi evarūpāni satta puttānīti ‘‘aññepi evarūpe satta putte’’ti vattabbe liṅgavipallāsavasena vuttaṃ ‘‘evarūpānī’’ti. Evaṃ satta vassāni gabbhadhāraṇavasena sattāhaṃ mūḷhagabbhatāya ca mahantaṃ dukkhaṃ pāpetvā uppajjanakaputteti attho. Etena mātugāmānaṃ puttalolatāya puttalābhena titti natthīti dasseti.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဧတံ သတ္တဒိဝသာဓိကာနိ သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဂဗ္ဘဓာရဏာဒိဝသေန ပဝတ္တံ မဟန္တံ ဒုက္ခံ ဧကပဒေ ဝိသရိတ္ဝာ ပုတ္တလောလတာဝသေန တာယ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာ။ ဣမံ ဥဒာနန္တိ ဣမံ စိတ္တသုခပ္ပမတ္တော ဝိယ ပမတ္တပုဂ္ဂလေ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝဉ္စေတ္ဝာ တဏ္ဟာသိနေဟသ္သ မဟာနတ္ထကရဘာဝဒီပကံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃ viditvāti etaṃ sattadivasādhikāni satta saṃvaccharāni gabbhadhāraṇādivasena pavattaṃ mahantaṃ dukkhaṃ ekapade visaritvā puttalolatāvasena tāya vuttamatthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ cittasukhappamatto viya pamattapuggale iṭṭhākārena vañcetvā taṇhāsinehassa mahānatthakarabhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
တတ္ထ အသာတန္တိ အမဓုရံ အသုန္ဒရံ အနိဋ္ဌံ။ သာတရူပေနာတိ ဣဋ္ဌသဘာဝေန။ ပိယရူပေနာတိ ပိယာယိတဗ္ဗဘာဝေန။ သုခသ္သ ရူပေနာတိ သုခသဘာဝေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အသာတံ အပ္ပိယံ ဒုက္ခမေဝ သမာနံ သကလမ္ပိ ဝဋ္ဋဂတံ သင္ခာရဇာတံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ အယောနိသောမနသိကာရေန ဣဋ္ဌံ ဝိယ ပိယံ ဝိယ သုခံ ဝိယ စ ဟုတ္ဝာ ဥပဋ္ဌဟမာနံ သတိဝိပ္ပဝာသေန ပမတ္တပုဂ္ဂလံ အတိဝတ္တတိ အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ, တသ္မာ ဣမမ္ပိ သုပ္ပဝာသံ ပုနပိ သတ္တက္ခတ္တုံ ဧဝရူပံ အသာတံ အပ္ပိယံ ဒုက္ခံ သာတာဒိပတိရူပကေန ဒုက္ခေန ပုတ္တသင္ခာတပေမဝတ္ထုသုခေန အဇ္ဈောတ္ထရတီတိ။
Tattha asātanti amadhuraṃ asundaraṃ aniṭṭhaṃ. Sātarūpenāti iṭṭhasabhāvena. Piyarūpenāti piyāyitabbabhāvena. Sukhassa rūpenāti sukhasabhāvena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā asātaṃ appiyaṃ dukkhameva samānaṃ sakalampi vaṭṭagataṃ saṅkhārajātaṃ appahīnavipallāsattā ayonisomanasikārena iṭṭhaṃ viya piyaṃ viya sukhaṃ viya ca hutvā upaṭṭhahamānaṃ sativippavāsena pamattapuggalaṃ ativattati abhibhavati ajjhottharati, tasmā imampi suppavāsaṃ punapi sattakkhattuṃ evarūpaṃ asātaṃ appiyaṃ dukkhaṃ sātādipatirūpakena dukkhena puttasaṅkhātapemavatthusukhena ajjhottharatīti.
အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၈. သုပ္ပဝာသာသုတ္တံ • 8. Suppavāsāsuttaṃ