Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਉਦਾਨ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Udāna-aṭṭhakathā

    ੮. ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ

    8. Suppavāsāsuttavaṇṇanā

    ੧੮. ਅਟ੍ਠਮੇ ਕੁਣ੍ਡਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਂਨਾਮਕੇ ਕੋਲਿਯਾਨਂ ਨਗਰੇ। ਕੁਣ੍ਡਧਾਨવਨੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਕੁਣ੍ਡਧਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇ વਨੇ।

    18. Aṭṭhame kuṇḍikāyanti evaṃnāmake koliyānaṃ nagare. Kuṇḍadhānavaneti tassa nagarassa avidūre kuṇḍadhānasaṅkhāte vane.

    ਪੁਬ੍ਬੇ ਕਿਰ ਕੁਣ੍ਡੋ ਨਾਮ ਏਕੋ ਯਕ੍ਖੋ ਤਸ੍ਮਿਂ વਨਸਣ੍ਡੇ વਾਸਂ ਕਪ੍ਪੇਸਿ, ਕੁਣ੍ਡਧਾਨਮਿਸ੍ਸਕੇਨ ਚ ਬਲਿਕਮ੍ਮੇਨ ਤੁਸ੍ਸਤੀਤਿ ਤਸ੍ਸ ਤਥਾ ਤਤ੍ਥ ਬਲਿਂ ਉਪਹਰਨ੍ਤਿ, ਤੇਨੇਤਂ વਨਸਣ੍ਡਂ ਕੁਣ੍ਡਧਾਨવਨਨ੍ਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਤਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਏਕਾ ਗਾਮਪਤਿਕਾ ਅਹੋਸਿ, ਸਾਪਿ ਤਸ੍ਸ ਯਕ੍ਖਸ੍ਸ ਆਣਾਪવਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿવਿਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਤੇਨੇવ ਪਰਿਪਾਲਿਤਤ੍ਤਾ ਕੁਣ੍ਡਿਕਾਤਿ વੋਹਰੀਯਿਤ੍ਥ । ਅਪਰਭਾਗੇ ਤਤ੍ਥ ਕੋਲਿਯਰਾਜਾਨੋ ਨਗਰਂ ਕਾਰੇਸੁਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਪੁਰਿਮવੋਹਾਰੇਨ ਕੁਣ੍ਡਿਕਾਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ વਨਸਣ੍ਡੇ ਕੋਲਿਯਰਾਜਾਨੋ ਭਗવਤੋ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਚ વਸਨਤ੍ਥਾਯ વਿਹਾਰਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਸੁਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਕੁਣ੍ਡਧਾਨવਨਨ੍ਤ੍વੇવ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਅਥ ਭਗવਾ ਜਨਪਦਚਾਰਿਕਂ ਚਰਨ੍ਤੋ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਤਂ વਿਹਾਰਂ ਪਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ વਿਹਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਏਕਂ ਸਮਯਂ ਭਗવਾ ਕੁਣ੍ਡਿਕਾਯਂ વਿਹਰਤਿ ਕੁਣ੍ਡਧਾਨવਨੇ’’ਤਿ।

    Pubbe kira kuṇḍo nāma eko yakkho tasmiṃ vanasaṇḍe vāsaṃ kappesi, kuṇḍadhānamissakena ca balikammena tussatīti tassa tathā tattha baliṃ upaharanti, tenetaṃ vanasaṇḍaṃ kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha. Tassa avidūre ekā gāmapatikā ahosi, sāpi tassa yakkhassa āṇāpavattiṭṭhāne niviṭṭhattā teneva paripālitattā kuṇḍikāti voharīyittha . Aparabhāge tattha koliyarājāno nagaraṃ kāresuṃ, tampi purimavohārena kuṇḍikātveva vuccati. Tasmiñca vanasaṇḍe koliyarājāno bhagavato bhikkhusaṅghassa ca vasanatthāya vihāraṃ patiṭṭhāpesuṃ, tampi kuṇḍadhānavanantveva paññāyittha. Atha bhagavā janapadacārikaṃ caranto anukkamena taṃ vihāraṃ patvā tattha vihāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘ekaṃ samayaṃ bhagavā kuṇḍikāyaṃ viharati kuṇḍadhānavane’’ti.

    ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਤਿ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪਾਸਿਕਾਯ ਨਾਮਂ। ਕੋਲਿਯਧੀਤਾਤਿ ਕੋਲਿਯਰਾਜਪੁਤ੍ਤੀ। ਸਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਅਗ੍ਗੁਪਟ੍ਠਾਯਿਕਾ ਪਣੀਤਦਾਯਿਕਾਨਂ ਸਾવਿਕਾਨਂ ਏਤਦਗ੍ਗੇ ਠਪਿਤਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾ। ਯਞ੍ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਭਗવਤੋ ਯੁਤ੍ਤਰੂਪਂ ਖਾਦਨੀਯਂ ਭੋਜਨੀਯਂ ਭੇਸਜ੍ਜਂ વਾ ਨ ਤਤ੍ਥ ਅਞ੍ਞਾਹਿ ਸਂવਿਧਾਤਬ੍ਬਂ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਸਯਮੇવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਞ੍ਞਾਯ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਉਪਨੇਤਿ। ਦੇવਸਿਕਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਸਤਂ ਸਙ੍ਘਭਤ੍ਤਪਾਟਿਪੁਗ੍ਗਲਿਕਭਤ੍ਤਾਨਿ ਦੇਤਿ। ਯੋ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁਨੀ વਾ ਤਂ ਕੁਲਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਟ੍ਠੋ ਰਿਤ੍ਤਹਤ੍ਥੋ ਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਂ ਮੁਤ੍ਤਚਾਗਾ ਪਯਤਪਾਣੀ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਰਤਾ ਯਾਚਯੋਗਾ ਦਾਨਸਂવਿਭਾਗਰਤਾ। ਅਸ੍ਸਾ ਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਸੁ ਕਤਾਧਿਕਾਰੋ ਪਚ੍ਛਿਮਭવਿਕੋ ਸਾવਕਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਸਾ ਤਂ ਗਬ੍ਭਂ ਕੇਨਚਿਦੇવ ਪਾਪਕਮ੍ਮੇਨ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਕੁਚ੍ਛਿਨਾ ਪਰਿਹਰਿ, ਸਤ੍ਤਾਹਞ੍ਚ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਗਬ੍ਭਂ ਧਾਰੇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾ’’ਤਿ।

    Suppavāsāti tassā upāsikāya nāmaṃ. Koliyadhītāti koliyarājaputtī. Sā hi bhagavato aggupaṭṭhāyikā paṇītadāyikānaṃ sāvikānaṃ etadagge ṭhapitā sotāpannā ariyasāvikā. Yañhi kiñci bhagavato yuttarūpaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ bhesajjaṃ vā na tattha aññāhi saṃvidhātabbaṃ atthi, sabbaṃ taṃ sayameva attano paññāya vicāretvā sakkaccaṃ sampādetvā upaneti. Devasikañca aṭṭhasataṃ saṅghabhattapāṭipuggalikabhattāni deti. Yo koci bhikkhu vā bhikkhunī vā taṃ kulaṃ piṇḍāya paviṭṭho rittahattho na gacchati. Evaṃ muttacāgā payatapāṇī vossaggaratā yācayogā dānasaṃvibhāgaratā. Assā kucchiyaṃ purimabuddhesu katādhikāro pacchimabhaviko sāvakabodhisatto paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā taṃ gabbhaṃ kenacideva pāpakammena satta vassāni kucchinā parihari, sattāhañca mūḷhagabbhā ahosi. Tena vuttaṃ – ‘‘satta vassāni gabbhaṃ dhāreti sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.

    ਤਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗੇ ਚ ਇਦਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਗਬ੍ਭਂ ਧਾਰੇਤੀਤਿ ਗਬ੍ਭਂ વਹਤਿ, ਗਬ੍ਭਿਨੀ ਹੋਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾਤਿ ਸਤ੍ਤ ਅਹਾਨਿ ਬ੍ਯਾਕੁਲਗਬ੍ਭਾ। ਗਬ੍ਭੋ ਹਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕੋ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ વਿਜਾਯਨਕਾਲੇ ਕਮ੍ਮਜવਾਤੇਹਿ ਸਞ੍ਚਾਲੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂਪਾਦੋ ਅਧੋਸਿਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਯੋਨਿਮੁਖਾਭਿਮੁਖੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸੋ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਲਗ੍ਗੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ। વਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਪਨ વਿਪਰਿવਤ੍ਤਨવਸੇਨ ਯੋਨਿਮਗ੍ਗਂ ਪਿਦਹਿਤ੍વਾ ਤਿਰਿਯਂ ਨਿਪਜ੍ਜਤਿ, ਸਯਮੇવ વਾ ਯੋਨਿਮਗ੍ਗੋ ਪਿਦਹਤਿ, ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਕਮ੍ਮਜવਾਤੇਹਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਪਰਿવਤ੍ਤਮਾਨੋ ਬ੍ਯਾਕੁਲੋ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਸਤ੍ਤ ਦਿવਸੇ ਏવਂ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾ’’ਤਿ।

    Tattha satta vassānīti satta saṃvaccharāni, accantasaṃyoge ca idaṃ upayogavacanaṃ. Gabbhaṃ dhāretīti gabbhaṃ vahati, gabbhinī hotīti attho. Sattāhaṃ mūḷhagabbhāti satta ahāni byākulagabbhā. Gabbho hi paripakko sampajjamāno vijāyanakāle kammajavātehi sañcāletvā parivattito uddhaṃpādo adhosiro hutvā yonimukhābhimukho hoti, evaṃ so katthaci alaggo bahi nikkhamati. Vipajjamāno pana viparivattanavasena yonimaggaṃ pidahitvā tiriyaṃ nipajjati, sayameva vā yonimaggo pidahati, so tattha kammajavātehi aparāparaṃ parivattamāno byākulo mūḷhagabbhoti vuccati. Tassāpi satta divase evaṃ ahosi, tena vuttaṃ ‘‘sattāhaṃ mūḷhagabbhā’’ti.

    ਅਯਞ੍ਚ ਗਬ੍ਭੋ ਸੀવਲਿਤ੍ਥੇਰੋ। ਤਸ੍ਸ ਕਥਂ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਗਬ੍ਭવਾਸਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਭਾવਪ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਮਾਤੁ ਚਸ੍ਸਾਪਿ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਯ ਅਰਿਯਸਾવਿਕਾਯ ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਾਨੁਭવਨਂ ਜਾਤਨ੍ਤਿ? વੁਚ੍ਚਤੇ – ਅਤੀਤੇ ਕਾਸਿਕਰਾਜੇ ਬਾਰਾਣਸਿਯਂ ਰਜ੍ਜਂ ਕਾਰੇਨ੍ਤੇ ਏਕੋ ਕੋਸਲਰਾਜਾ ਮਹਨ੍ਤੇਨ ਬਲੇਨਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਤਂ ਰਾਜਾਨਂ ਮਾਰੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਂ ਅਕਾਸਿ। ਬਾਰਾਣਸਿਰਞ੍ਞੋ ਪਨ ਪੁਤ੍ਤੋ ਪਿਤੁ ਮਰਣਕਾਲੇ ਨਿਦ੍ਧਮਨਦ੍વਾਰੇਨ ਪਲਾਯਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਤਿਮਿਤ੍ਤਬਨ੍ਧવੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਬਲਂ ਸਂਹਰਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਂ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅવਿਦੂਰੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਖਨ੍ਧਾવਾਰਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਪਣ੍ਣਂ ਪੇਸੇਸਿ ‘‘ਰਜ੍ਜਂ વਾ ਦੇਤੁ, ਯੁਦ੍ਧਂ વਾ’’ਤਿ । ਰਾਜਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਯੁਦ੍ਧੇਨ ਕਮ੍ਮਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਦਿਸਾਸੁ ਸਞ੍ਚਾਰਂ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਬਾਰਾਣਸਿਨਗਰਂ ਪਰਿવਾਰੇਤੁ, ਤਤੋ ਦਾਰੂਦਕਭਤ੍ਤਪਰਿਕ੍ਖਯੇਨ ਕਿਲਨ੍ਤਾ ਨਗਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ વਿਨਾવ ਯੁਦ੍ਧੇਨ ਰਾਜਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਨ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਣ੍ਣਂ ਪੇਸੇਸਿ। ਸੋ ਮਾਤੁ ਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਦ੍વਾਰਾਨਿ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਨਗਰਂ ਉਪਰੁਨ੍ਧਿ, ਨਗਰੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਦਾਰੂਦਕਾਨਿ ਆਹਰਨ੍ਤਿ, ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ।

    Ayañca gabbho sīvalitthero. Tassa kathaṃ satta vassāni gabbhavāsadukkhaṃ, sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvappatti, mātu cassāpi sotāpannāya ariyasāvikāya tathā dukkhānubhavanaṃ jātanti? Vuccate – atīte kāsikarāje bārāṇasiyaṃ rajjaṃ kārente eko kosalarājā mahantena balenāgantvā bārāṇasiṃ gahetvā taṃ rājānaṃ māretvā tassa aggamahesiṃ attano aggamahesiṃ akāsi. Bārāṇasirañño pana putto pitu maraṇakāle niddhamanadvārena palāyitvā attano ñātimittabandhave ekajjhaṃ katvā anukkamena balaṃ saṃharitvā bārāṇasiṃ āgantvā avidūre mahantaṃ khandhāvāraṃ bandhitvā tassa rañño paṇṇaṃ pesesi ‘‘rajjaṃ vā detu, yuddhaṃ vā’’ti . Rājakumārassa mātā sāsanaṃ sutvā ‘‘yuddhena kammaṃ natthi, sabbadisāsu sañcāraṃ pacchinditvā bārāṇasinagaraṃ parivāretu, tato dārūdakabhattaparikkhayena kilantā nagare manussā vināva yuddhena rājānaṃ gahetvā dassantī’’ti paṇṇaṃ pesesi. So mātu sāsanaṃ sutvā cattāri mahādvārāni rakkhanto satta vassāni nagaraṃ uparundhi, nagare manussā cūḷadvārena nikkhamitvā dārūdakāni āharanti, sabbakiccāni karonti.

    ਅਥ ਰਾਜਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਮਾਤਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਸੁਤ੍વਾ ‘‘ਬਾਲੋ ਮਮ ਪੁਤ੍ਤੋ ਉਪਾਯਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ, ਗਚ੍ਛਥ, ਅਸ੍ਸ ਚੂਲ਼ਦ੍વਾਰਾਨਿ ਪਿਧਾਯ ਨਗਰਂ ਉਪਰੁਨ੍ਧਤੂਤਿ વਦੇਥਾ’’ਤਿ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਗੂਲ਼੍ਹਸਾਸਨਂ ਪਹਿਣਿ। ਸੋ ਮਾਤੁ ਸਾਸਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤ ਦਿવਸੇ ਤਥਾ ਅਕਾਸਿ। ਨਾਗਰਾ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਂ ਅਲਭਨ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਸੀਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੁਮਾਰਸ੍ਸ ਅਦਂਸੁ। ਕੁਮਾਰੋ ਨਗਰਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਰਜ੍ਜਂ ਅਗ੍ਗਹੇਸਿ। ਸੋ ਤਦਾ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਨਗਰਰੁਨ੍ਧਨਕਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਏਤਰਹਿ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਲੋਹਿਤਕੁਮ੍ਭਿਯਾ વਸਿ, ਅવਸੇਸਤੋ ਪਨ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਨਗਰੂਪਰੁਨ੍ਧਨੇਨ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜਿ। ਜਾਤਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਪਨ ‘‘ਸਤ੍ਤ ਦਿવਸਾਨਿ ਨਗਰਂ ਰੁਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤਕਮ੍ਮਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਾਨਿ ਲੋਹਿਤਕੁਮ੍ਭਿਯਂ વਸਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਭਾવਂ ਆਪਜ੍ਜੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਂ ਪਨ ਸੋ ਪਦੁਮੁਤ੍ਤਰਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪਾਦਮੂਲੇ ‘‘ਲਾਭੀਨਂ ਅਗ੍ਗੋ ਭવੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਮਹਾਦਾਨਂ ਦਤ੍વਾ ਪਤ੍ਥਨਂ ਅਕਾਸਿ, ਯਞ੍ਚ વਿਪਸ੍ਸਿਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਕਾਲੇ ਨਾਗਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਿਕਂ ਗੁਲ਼ਦਧਿਂ ਦਤ੍વਾ ਪਤ੍ਥਨਂ ਅਕਾਸਿ, ਤਸ੍ਸਾਨੁਭਾવੇਨ ਲਾਭੀਨਂ ਅਗ੍ਗੋ ਜਾਤੋ। ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਪਿ ‘‘ਨਗਰਂ ਰੁਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ ਪੇਸਿਤਭਾવੇਨ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਕੁਚ੍ਛਿਨਾ ਗਬ੍ਭਂ ਪਰਿਹਰਿਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾਜਾਤਾ । ਏવਂ ਤੇ ਮਾਤਾਪੁਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਨੁਰੂਪਂ ਈਦਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਟਿਸਂવੇਦਿਂਸੁ।

    Atha rājakumārassa mātā taṃ pavattiṃ sutvā ‘‘bālo mama putto upāyaṃ na jānāti, gacchatha, assa cūḷadvārāni pidhāya nagaraṃ uparundhatūti vadethā’’ti puttassa gūḷhasāsanaṃ pahiṇi. So mātu sāsanaṃ sutvā satta divase tathā akāsi. Nāgarā bahi nikkhamituṃ alabhantā sattame divase tassa rañño sīsaṃ gahetvā kumārassa adaṃsu. Kumāro nagaraṃ pavisitvā rajjaṃ aggahesi. So tadā satta vassāni nagararundhanakammanissandena etarahi satta vassāni mātukucchisaṅkhātāya lohitakumbhiyā vasi, avasesato pana sattāhaṃ nagarūparundhanena sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajji. Jātakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘satta divasāni nagaraṃ rundhitvā gahitakammanissandena sattavassāni lohitakumbhiyaṃ vasitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhabhāvaṃ āpajjī’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana so padumuttarasammāsambuddhapādamūle ‘‘lābhīnaṃ aggo bhaveyya’’nti mahādānaṃ datvā patthanaṃ akāsi, yañca vipassissa bhagavato kāle nāgarehi saddhiṃ sahassagghanikaṃ guḷadadhiṃ datvā patthanaṃ akāsi, tassānubhāvena lābhīnaṃ aggo jāto. Suppavāsāpi ‘‘nagaraṃ rundhitvā gaṇha, tātā’’ti pesitabhāvena satta vassāni kucchinā gabbhaṃ pariharitvā sattāhaṃ mūḷhagabbhājātā . Evaṃ te mātāputtā attano kammassa anurūpaṃ īdisaṃ dukkhaṃ paṭisaṃvediṃsu.

    ਤੀਹਿ વਿਤਕ੍ਕੇਹੀਤਿ ਰਤਨਤ੍ਤਯਗੁਣਾਨੁਸ੍ਸਤਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੇਹਿ ਤੀਹਿ ਸਮ੍ਮਾવਿਤਕ੍ਕੇਹਿ। ਅਧਿવਾਸੇਤੀਤਿ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਤਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ ਸਹਤਿ। ਸਾ ਹਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ, ਅਰਿਯਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਚ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਭਾવਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੀ ਅਤ੍ਤਨੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਦੁਕ੍ਖਂ ਅਮਨਸਿਕਰਣੇਨੇવ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਖਮਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਤੀਹਿ વਿਤਕ੍ਕੇਹਿ ਅਧਿવਾਸੇਤੀ’’ਤਿ।

    Tīhivitakkehīti ratanattayaguṇānussatipaṭisaṃyuttehi tīhi sammāvitakkehi. Adhivāsetīti mūḷhagabbhatāya uppannadukkhaṃ sahati. Sā hi bhagavato sambuddhabhāvaṃ, ariyasaṅghassa suppaṭipattiṃ, nibbānassa ca dukkhanissaraṇabhāvaṃ anussarantī attano uppajjamānadukkhaṃ amanasikaraṇeneva abhibhavitvā khamati. Tena vuttaṃ ‘‘tīhi vitakkehi adhivāsetī’’ti.

    ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ વਤਾਤਿਆਦਿ ਤੇਸਂ વਿਤਕ੍ਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਆਕਾਰਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ – ਯੋ ਭਗ੍ਯવਨ੍ਤਤਾਦੀਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਲੋਕਨਾਥੋ ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਸਾਮਂ ਸਯਮੇવ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮੇ ਅਹੋ વਤ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਸੋ ਭਗવਾ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਏਤਰਹਿ ਮਯਾ ਅਨੁਭવਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਚ ਏવਂਜਾਤਿਕਸ੍ਸ ਸਕਲਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਤਿ, ਅવਿਪਰੀਤਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਤਿ। ਅવਿਪਰੀਤਧਮ੍ਮਦੇਸਨਤਾਯ ਹਿ ਸਤ੍ਥੁ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਸਿਦ੍ਧਿ। ਤਸ੍ਸ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਗੁਣਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਨ੍ਤੇ ਜਾਤਤ੍ਤਾ ਸੀਲਦਿਟ੍ਠਿਸਾਮਞ੍ਞੇਨ ਸਂਹਤਤ੍ਤਾ ਚ ਸਾવਕਸਙ੍ਘੋਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮੋ ਅਟ੍ਠਅਰਿਯਪੁਗ੍ਗਲਸਮੂਹੋ ਸੁਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ વਤ ਅਹੋ વਤ ਸਮ੍ਮਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਯੋ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋ ਏવਰੂਪਸ੍ਸ ਈਦਿਸਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਾਯ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ। ਸੁਸੁਖਂ વਤ ਅਹੋ વਤ ਸੁਟ੍ਠੁ ਸੁਖਂ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਨਿਸ੍ਸਟਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਈਦਿਸਂ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਉਪਲਬ੍ਭਤੀਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨਾਪਿ ਪਟਿਪਨ੍ਨਾ ਇਚ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਿવਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ। ਅਥ વਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦੋ વਿਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸਦ੍ਦੋ વਤ੍ਤਮਾਨਤ੍ਥੋਪਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ’’ਤਿ।

    Sammāsambuddho vatātiādi tesaṃ vitakkānaṃ pavattiākāradassanaṃ. Tassattho – yo bhagyavantatādīhi kāraṇehi bhagavā lokanātho sammā aviparītaṃ sāmaṃ sayameva sabbadhamme aho vata buddho, so bhagavā evarūpassa etarahi mayā anubhaviyamānassa aññassa ca evaṃjātikassa sakalassa vaṭṭadukkhassa pahānāya accantaṃ anuppādanirodhāya dhammaṃ katheti, aviparītadhammaṃ katheti. Aviparītadhammadesanatāya hi satthu sammāsambodhisiddhi. Tassa yathāvuttaguṇassa bhagavato dhammassavanante jātattā sīladiṭṭhisāmaññena saṃhatattā ca sāvakasaṅghoti laddhanāmo aṭṭhaariyapuggalasamūho suppaṭipanno vata aho vata sammā paṭipanno, yo ariyasaṅgho evarūpassa īdisassa vaṭṭadukkhassa pahānāya anuppādanirodhāya anivattipaṭipadaṃ paṭipanno. Susukhaṃ vata aho vata suṭṭhu sukhaṃ sabbasaṅkhatanissaṭaṃ nibbānaṃ, yasmiṃ nibbāne īdisaṃ vaṭṭadukkhaṃ na upalabbhatīti. Ettha ca paṭipajjamānāpi paṭipannā icceva vuttā paṭipattiyā anivattibhāvato. Atha vā uppannasaddo viya paṭipannasaddo vattamānatthopi veditabbo. Tenevāha ‘‘sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanno’’ti.

    ਸਾਮਿਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤਿਂ ਕੋਲਿਯਰਾਜਪੁਤ੍ਤਂ। ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਅਭਾਸਿ। ਮਮ વਚਨੇਨ ਭਗવਤੋ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਾਹੀਤਿ ਮਯ੍ਹਂ વਚਨੇਨ ਚਕ੍ਕਲਕ੍ਖਣਪ੍ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾਨਿ વਿਕਸਿਤਪਦੁਮਸਸ੍ਸਿਰੀਕਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਚਰਣਾਨਿ ਤવ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਾਹਿ, ਉਤ੍ਤਮਙ੍ਗੇਨ ਅਭਿવਾਦਨਂ ਕਰੋਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਪ੍ਪਾਬਾਧਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ ਆਬਾਧੋਤਿ વਿਸਭਾਗવੇਦਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਾ ਏਕਦੇਸੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾਪਿ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਅਯਪਟ੍ਟੇਨ ਆਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਿਯ ਗਣ੍ਹਤਿ। ਆਤਙ੍ਕੋਤਿ ਕਿਚ੍ਛਜੀવਿਤਕਰੋ ਰੋਗੋ। ਅਥ વਾ ਯਾਪੇਤਬ੍ਬਰੋਗੋ ਆਤਙ੍ਕੋ, ਇਤਰੋ ਆਬਾਧੋ। ਖੁਦ੍ਦਕੋ વਾ ਰੋਗੋ ਆਤਙ੍ਕੋ, ਬਲવਾ ਆਬਾਧੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਆਬਾਧੋ, ਬਹਿਦ੍ਧਾਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਆਤਙ੍ਕੋ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤਦੁਭਯਸ੍ਸਾਪਿ ਅਭਾવਂ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਦਤਿ। ਗਿਲਾਨਸ੍ਸੇવ ਚ ਉਟ੍ਠਾਨਂ ਨਾਮ ਗਰੁਕਂ ਹੋਤਿ, ਕਾਯੇ ਬਲਂ ਨ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਗ੍ਗੇਲਞ੍ਞਤਾਯ ਲਹੁਪਰਿવਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਕਾਯਸ੍ਸ ਲਹੁਟ੍ਠਾਨਂ ਸਰੀਰਬਲਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਦਤਿ। ਫਾਸੁવਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਠਾਨਨਿਸਿਨ੍ਨਗਮਨਸਯਨਸਙ੍ਖਾਤੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਸੁਖવਿਹਾਰਞ੍ਚ ਪੁਚ੍ਛਾਤਿ વਦਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਾਕਾਰਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੀ ‘‘ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਏવਞ੍ਚ વਦੇਹੀਤਿ ਇਦਾਨਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾਕਾਰਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Sāmikanti attano patiṃ koliyarājaputtaṃ. Āmantesīti abhāsi. Mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhīti mayhaṃ vacanena cakkalakkhaṇappaṭimaṇḍitāni vikasitapadumasassirīkāni bhagavato caraṇāni tava sirasā vandāhi, uttamaṅgena abhivādanaṃ karohīti attho. Appābādhantiādīsu ābādhoti visabhāgavedanā vuccati, yā ekadese uppajjitvāpi sakalasarīraṃ ayapaṭṭena ābandhitvā viya gaṇhati. Ātaṅkoti kicchajīvitakaro rogo. Atha vā yāpetabbarogo ātaṅko, itaro ābādho. Khuddako vā rogo ātaṅko, balavā ābādho. Keci pana ‘‘ajjhattasamuṭṭhāno ābādho, bahiddhāsamuṭṭhāno ātaṅko’’ti vadanti. Tadubhayassāpi abhāvaṃ pucchāti vadati. Gilānasseva ca uṭṭhānaṃ nāma garukaṃ hoti, kāye balaṃ na hoti, tasmā niggelaññatāya lahuparivattisaṅkhātaṃ kāyassa lahuṭṭhānaṃ sarīrabalañca pucchāti vadati. Phāsuvihāranti ṭhānanisinnagamanasayanasaṅkhātesu catūsu iriyāpathesu sukhavihārañca pucchāti vadati. Athassa pucchitabbākāraṃ dassentī ‘‘suppavāsā, bhante’’tiādimāha. Evañca vadehīti idāni vattabbākāraṃ nidasseti.

    ਪਰਮਨ੍ਤਿ વਚਨਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨਂ। ਤੇਨ ਸਾਧੁ, ਭਦ੍ਦੇ, ਯਥਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਾਮੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਕੋਲਿਯਪੁਤ੍ਤੋਤਿ ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਯ ਸਾਮਿਕੋ ਕੋਲਿਯਰਾਜਪੁਤ੍ਤੋ। ਸੁਖਿਨੀ ਹੋਤੂਤਿ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਅਗ੍ਗਦਕ੍ਖਿਣੇਯ੍ਯੋ ਸਤ੍ਥਾ ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਯ ਪੇਸਿਤવਨ੍ਦਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮੇਤ੍ਤਾવਿਹਾਰਸਂਸੂਚਕਂ ਬੁਦ੍ਧਾਚਿਣ੍ਣਂ ਸੁਖੂਪਸਂਹਾਰਂ ਤਸ੍ਸਾ ਸਾਮਞ੍ਞਤੋ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ ਪੁਨ ਤਸ੍ਸਾ ਪੁਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਗਬ੍ਭવਿਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਟਿਕ੍ਖੇਪਮੁਖੇਨ ਸੁਖੂਪਸਂਹਾਰਂ ਨਿਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਸੁਖਿਨੀ…ਪੇ॰… ਅਰੋਗਾ, ਅਰੋਗਂ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਤੂ’’ਤਿ ਆਹ।

    Paramanti vacanasampaṭicchanaṃ. Tena sādhu, bhadde, yathā vuttaṃ, tathā paṭipajjāmīti dasseti. Koliyaputtoti suppavāsāya sāmiko koliyarājaputto. Sukhinī hotūti sadevake loke aggadakkhiṇeyyo satthā suppavāsāya pesitavandanaṃ sampaṭicchitvā tadanantaraṃ attano mettāvihārasaṃsūcakaṃ buddhāciṇṇaṃ sukhūpasaṃhāraṃ tassā sāmaññato pakāsetvā puna tassā puttassa ca gabbhavipattimūlakadukkhuppattipaṭikkhepamukhena sukhūpasaṃhāraṃ nidassento ‘‘sukhinī…pe… arogā, arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti āha.

    ਸਹ વਚਨਾਤਿ ਭਗવਤੋ વਚਨੇਨ ਸਹੇવ। ਯਸ੍ਮਿਂ ਕਾਲੇ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਅવੋਚ, ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਾਲੇ ਤਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮਂ ਪਰਿਕ੍ਖਯਂ ਅਗਮਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਕ੍ਖੀਣਭਾવਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਥਾ ਤਥਾ ਅਭਾਸਿ। ਅਪਰੇ ਪਨ વਦਨ੍ਤਿ – ਸਚੇ ਤਥਾ ਸਤ੍ਥਾ ਨਾਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾ, ਤਤੋ ਪਰਮ੍ਪਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਕਾਲਂ ਤਸ੍ਸਾ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਬਨ੍ਧਿਸ੍ਸਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਤਾ ‘‘ਸੁਖਿਨੀ ਅਰੋਗਾ ਅਰੋਗਞ੍ਚ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਤੂ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨਸਮਕਾਲਮੇવ ਸੋ ਗਬ੍ਭੋ ਬ੍ਯਾਕੁਲਭਾવਂ વਿਜਹਿਤ੍વਾ ਸੁਖੇਨੇવ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਿ, ਏવਂ ਤੇਸਂ ਮਾਤਾਪੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸੋਤ੍ਥਿ ਅਹੋਸਿ। ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯੋ ਹਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਪਟਾਚਾਰਾਯ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਸਮ੍ਭੂਤੇਨ ਸੋਕੇਨ ਉਮ੍ਮਾਦਂ ਪਤ੍વਾ –

    Sahavacanāti bhagavato vacanena saheva. Yasmiṃ kāle bhagavā tathā avoca, tasmiṃyeva kāle tampi kammaṃ parikkhayaṃ agamāsi. Tassa parikkhīṇabhāvaṃ oloketvā satthā tathā abhāsi. Apare pana vadanti – sace tathā satthā nācikkhissā, tato parampi kiñci kālaṃ tassā taṃ dukkhaṃ anubandhissā. Yasmā pana bhagavatā ‘‘sukhinī arogā arogañca puttaṃ vijāyatū’’ti vuttaṃ, tasmā tassa vacanasamakālameva so gabbho byākulabhāvaṃ vijahitvā sukheneva bahi nikkhami, evaṃ tesaṃ mātāputtānaṃ sotthi ahosi. Acinteyyo hi buddhānaṃ buddhānubhāvo. Yathā hi paṭācārāya piyavippayogasambhūtena sokena ummādaṃ patvā –

    ‘‘ਉਭੋ ਪੁਤ੍ਤਾ ਕਾਲਕਤਾ, ਪਨ੍ਥੇ ਮਯ੍ਹਂ ਪਤੀ ਮਤੋ।

    ‘‘Ubho puttā kālakatā, panthe mayhaṃ patī mato;

    ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਚ ਭਾਤਾ ਚ, ਏਕਚਿਤਕਮ੍ਹਿ ਝਾਯਰੇ’’ਤਿ॥ (ਅਪ॰ ਥੇਰੀ ੨.੨.੪੯੮) –

    Mātā pitā ca bhātā ca, ekacitakamhi jhāyare’’ti. (apa. therī 2.2.498) –

    વਤ੍વਾ ਜਾਤਰੂਪੇਨੇવ ਚਰਨ੍ਤਿਯਾ ‘‘ਸਤਿਂ ਪਟਿਲਭਾਹਿ ਭਗਿਨੀ’’ਤਿ ਭਗવਤੋ વਚਨਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਉਮ੍ਮਾਦੋ વੂਪਸਮਿ, ਤਥਾ ਸੁਪ੍ਪਿਯਾਪਿ ਉਪਾਸਿਕਾ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਤ੍ਤਨੋ ਊਰੁਯਂ ਕਤੇਨ ਮਹਾવਣੇਨ વੁਟ੍ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਸਯਨਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਪਨ੍ਨਾ ‘‘ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਮਂ વਨ੍ਦਤੂ’’ਤਿ વਚਨਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ વਣੇ ਪਾਕਤਿਕੇ ਜਾਤੇ ਸਯਮੇવ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦੀਤਿ ਏવਮਾਦੀਨਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਇਧ ਉਦਾਹਰਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ।

    Vatvā jātarūpeneva carantiyā ‘‘satiṃ paṭilabhāhi bhaginī’’ti bhagavato vacanasamanantarameva ummādo vūpasami, tathā suppiyāpi upāsikā attanāva attano ūruyaṃ katena mahāvaṇena vuṭṭhātuṃ asakkontī sayanapiṭṭhe nipannā ‘‘āgantvā maṃ vandatū’’ti vacanasamanantarameva vaṇe pākatike jāte sayameva gantvā bhagavantaṃ vandīti evamādīni vatthūni idha udāharitabbānīti.

    ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯਥਾ ਭਗવਾ ਸਪੁਤ੍ਤਾਯ ਮਾਤੁਯਾ ਅਰੋਗਭਾવਂ ਆਸੀਸਨ੍ਤੋ ਆਹ – ‘‘ਸੁਖਿਨੀ ਅਰੋਗਾ ਅਰੋਗਂ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯਤੂ’’ਤਿ, ਤਂ ਏવਮੇવ। ਨ ਹਿ ਕਦਾਚਿ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ વਚਨਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਕੇਚਿ ਪਨ ‘‘ਏવਮਤ੍ਥੂ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ, ਅਪਰੇ ‘‘ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਪਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਆਨੇਤ੍વਾ વਣ੍ਣਯਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾਤਿ ਕਰવੀਕਰੁਤਮਞ੍ਜੁਨਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਸ੍ਸਰੇਨ ਭਗવਤਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਤਸ੍ਮਿਂ વਚਨੇ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਪਟਿਲਾਭਤੋ ਅਭਿਮੁਖਭਾવੇਨ ਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ। ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾਤਿ ਤਤੋ ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਸਮ੍ਮੋਦਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ, વਚਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਅਭਿਨਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨੁਮੋਦਿਤ੍વਾ। ਸਕਂ ਘਰਂ ਪਚ੍ਚਾਯਾਸੀਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰਂ ਪਟਿਗਚ੍ਛਿ। ਯੇ ਪਨ ‘‘ਯੇਨ ਸਕਂ ਘਰ’’ਨ੍ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਂ ਯਦਿਪਿ ਯ-ਤ-ਸਦ੍ਦਾਨਂ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਭਾવਤੋ ‘‘ਤੇਨਾ’’ਤਿ ਪਦਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਤਥਾਪਿ ‘‘ਪਟਿਯਾਯਿਤ੍વਾ’’ਤਿ ਪਾਠਸੇਸੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬੋ ਹੋਤਿ।

    Evaṃ, bhanteti, bhante, yathā bhagavā saputtāya mātuyā arogabhāvaṃ āsīsanto āha – ‘‘sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyatū’’ti, taṃ evameva. Na hi kadāci buddhānaṃ bhagavantānaṃ vacanassa aññathābhāvoti adhippāyo. Keci pana ‘‘evamatthū’’ti vadanti, apare ‘‘hotū’’ti padassa atthaṃ ānetvā vaṇṇayanti. Abhinanditvāti karavīkarutamañjunā brahmassarena bhagavatā vuccamāne tasmiṃ vacane pītisomanassapaṭilābhato abhimukhabhāvena nanditvā. Anumoditvāti tato pacchāpi sammodanaṃ uppādetvā, cittena vā abhinanditvā vācāya anumoditvā, vacanasampattiyā vā abhinanditvā atthasampattiyā anumoditvā. Sakaṃ gharaṃ paccāyāsīti attano gharaṃ paṭigacchi. Ye pana ‘‘yena sakaṃ ghara’’nti paṭhanti, tesaṃ yadipi ya-ta-saddānaṃ sambandhabhāvato ‘‘tenā’’ti padaṃ vuttameva hoti, tathāpi ‘‘paṭiyāyitvā’’ti pāṭhaseso yojetabbo hoti.

    વਿਜਾਤਨ੍ਤਿ ਪਜਾਤਂ, ਪਸੁਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਧਸ੍ਸ ਪਬ੍ਬਤਾਰੋਹਨਂ વਿਯ ਨਿਚ੍ਚਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਅਯਂ ਤਾવ ਸਦ੍ਦਨਯੋ। ਅਟ੍ਠਕਥਾਸੁ ਪਨ ‘‘ਅਚ੍ਛਰਾਯੋਗ੍ਗਂ ਅਚ੍ਛਰਿਯ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ , ਅਚ੍ਛਰਂ ਪਹਰਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। વਤਾਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਨੇ, ਅਹੋ ਅਚ੍ਛਰਿਯਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਭੋਤਿ ਧਮ੍ਮਾਲਪਨਂ। ਅਭੂਤਪੁਬ੍ਬਂ ਭੂਤਨ੍ਤਿ ਅਬ੍ਭੁਤਂ

    Vijātanti pajātaṃ, pasutanti attho. Acchariyanti andhassa pabbatārohanaṃ viya niccaṃ na hotīti acchariyaṃ, ayaṃ tāva saddanayo. Aṭṭhakathāsu pana ‘‘accharāyoggaṃ acchariya’’nti vuttaṃ , accharaṃ paharituṃ yuttanti attho. Vatāti sambhāvane, aho acchariyanti attho. Bhoti dhammālapanaṃ. Abhūtapubbaṃ bhūtanti abbhutaṃ.

    ਤਥਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ – ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ, ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋ।

    Tathāgatassāti aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathā āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato, tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato, tathadassitāya tathāgato, tathavāditāya tathāgato, tathākāritāya tathāgato, abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    ਕਥਂ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਥਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕਹਿਤਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਮਾਪਨ੍ਨਾ ਪੁਰਿਮਕਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਆਗਤਾਤਿ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯੇਨ ਅਭਿਨੀਹਾਰੇਨ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਆਗਤਾ, ਤੇਨ ਅਟ੍ਠਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਆਗਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਦਾਨਪਾਰਮਿਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਸੀਲਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਞ੍ਞਾવੀਰਿਯਖਨ੍ਤਿਸਚ੍ਚਅਧਿਟ੍ਠਾਨਮੇਤ੍ਤਾਉਪੇਕ੍ਖਾਪਾਰਮੀਤਿ ਇਮਾ ਦਸ ਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਉਪਪਾਰਮਿਯੋ, ਦਸ ਪਰਮਤ੍ਥਪਾਰਮਿਯੋਤਿ ਸਮਤਿਂਸ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾਦਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਯਾਯ ਕੋਟਿਂ ਪਤ੍વਾ ਆਗਤਾ, ਤਥਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਆਗਤੋ। ਯਥਾ ਚ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ…ਪੇ॰… ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾ ਆਗਤਾ, ਤਥਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਆਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਾ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ bhagavā tathā āgatoti tathāgato? Yathā sabbalokahitāya ussukkamāpannā purimakā sammāsambuddhā āgatāti. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yena abhinīhārena te bhagavanto āgatā, tena aṭṭhaguṇasamannāgatena ayampi bhagavā āgato. Yathā ca te bhagavanto dānapāramiṃ pūretvā sīlanekkhammapaññāvīriyakhantisaccaadhiṭṭhānamettāupekkhāpāramīti imā dasa pāramiyo, dasa upapāramiyo, dasa paramatthapāramiyoti samatiṃsa pāramiyo pūretvā pañca mahāpariccāge pariccajitvā pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo pūretvā buddhicariyāya koṭiṃ patvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato. Yathā ca te bhagavanto cattāro satipaṭṭhāne…pe… ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ bhāvetvā brūhetvā āgatā, tathā ayampi bhagavā āgato. Evaṃ tathā āgatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਥਾ ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਸਮੇਹਿ ਪਾਦੇਹਿ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਉਤ੍ਤਰਾਭਿਮੁਖਾ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਗਤਾ, ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤੇ ਧਾਰਿਯਮਾਨੇ ਸਬ੍ਬਾવ ਦਿਸਾ ਅਨੁવਿਲੋਕੇਸੁਂ, ਆਸਭਿਞ੍ਚ વਾਚਂ ਭਾਸਿਂਸੁ ਲੋਕੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਜੇਟ੍ਠਸੇਟ੍ਠਭਾવਂ ਪਕਾਸੇਨ੍ਤਾ, ਤਞ੍ਚ ਨੇਸਂ ਗਮਨਂ ਤਥਂ ਅਹੋਸਿ ਅવਿਤਥਂ ਅਨੇਕੇਸਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ, ਤਥਾ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਗਤੋ, ਤਞ੍ਚਸ੍ਸ ਗਮਨਂ ਕਥਂ ਅਹੋਸਿ ਅવਿਤਥਂ ਤੇਸਞ੍ਞੇવ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਭਾવੇਨ। ਏવਂ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yathā sampatijātā te bhagavanto samehi pādehi pathaviyaṃ patiṭṭhāya uttarābhimukhā sattapadavītihārena gatā, setacchatte dhāriyamāne sabbāva disā anuvilokesuṃ, āsabhiñca vācaṃ bhāsiṃsu loke attano jeṭṭhaseṭṭhabhāvaṃ pakāsentā, tañca nesaṃ gamanaṃ tathaṃ ahosi avitathaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena, tathā ayampi bhagavā gato, tañcassa gamanaṃ kathaṃ ahosi avitathaṃ tesaññeva visesādhigamānaṃ pubbanimittabhāvena. Evaṃ tathā gatoti tathāgato.

    ਯਥਾ વਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮੇਨ ਕਾਮਚ੍ਛਨ੍ਦਂ ਪਹਾਯ ਗਤਾ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦਂ, ਆਲੋਕਸਞ੍ਞਾਯ ਥਿਨਮਿਦ੍ਧਂ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪੇਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਂ, ਧਮ੍ਮવવਤ੍ਥਾਨੇਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਂ ਪਹਾਯ ਗਤਾ, ਞਾਣੇਨ ਅવਿਜ੍ਜਂ ਪਦਾਲੇਤ੍વਾ, ਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਅਰਤਿਂ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ, ਅਟ੍ਠਸਮਾਪਤ੍ਤੀਹਿ ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਮਹਾવਿਪਸ੍ਸਨਾਹਿ ਚਤੂਹਿ ਚ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਹਿ ਤਂ ਤਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਂ ਪਹਾਯ ਗਤਾ, ਏવਂ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਗਤੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Yathā vā te bhagavanto nekkhammena kāmacchandaṃ pahāya gatā, abyāpādena byāpādaṃ, ālokasaññāya thinamiddhaṃ, avikkhepena uddhaccakukkuccaṃ, dhammavavatthānena vicikicchaṃ pahāya gatā, ñāṇena avijjaṃ padāletvā, pāmojjena aratiṃ vinodetvā, aṭṭhasamāpattīhi aṭṭhārasahi mahāvipassanāhi catūhi ca ariyamaggehi taṃ taṃ paṭipakkhaṃ pahāya gatā, evaṃ ayampi bhagavā gato. Evampi tathā gatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਪਥવੀਧਾਤੁਯਾ ਕਕ੍ਖਲ਼ਲਕ੍ਖਣਂ, ਆਪੋਧਾਤੁਯਾ ਪਗ੍ਘਰਣਲਕ੍ਖਣਂ, ਤੇਜੋਧਾਤੁਯਾ ਉਣ੍ਹਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ, વਾਯੋਧਾਤੁਯਾ વਿਤ੍ਥਮ੍ਭਨਲਕ੍ਖਣਂ, ਆਕਾਸਧਾਤੁਯਾ ਅਸਮ੍ਫੁਟ੍ਠਲਕ੍ਖਣਂ, ਰੂਪਸ੍ਸ ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਂ, વੇਦਨਾਯ વੇਦਯਿਤਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਞ੍ਞਾਯ ਸਞ੍ਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਭਿਸਙ੍ਖਰਣਲਕ੍ਖਣਂ, વਿਞ੍ਞਾਣਸ੍ਸ વਿਜਾਨਨਲਕ੍ਖਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ, ਦ੍વਾਦਸਨ੍ਨਂ ਆਯਤਨਾਨਂ, ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਧਾਤੂਨਂ, ਬਾવੀਸਤਿਯਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਚ੍ਚਾਨਂ, ਦ੍વਾਦਸਪਦਿਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸ੍ਸ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾਨਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾਨਂ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਾਨਂ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ, ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਬਲਾਨਂ, ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ, ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ, ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧੀਨਂ, ਅਮਤੋਗਧਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸਾਤਿ ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਯਂ ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਂ, ਤਂ ਤਥਂ ਅવਿਤਥਂ ਅਨਞ੍ਞਥਂ ਲਕ੍ਖਣਂ ਞਾਣਗਤਿਯਾ ਆਗਤੋ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਪਤ੍ਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਲਕ੍ਖਣਂ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato? Pathavīdhātuyā kakkhaḷalakkhaṇaṃ, āpodhātuyā paggharaṇalakkhaṇaṃ, tejodhātuyā uṇhattalakkhaṇaṃ, vāyodhātuyā vitthambhanalakkhaṇaṃ, ākāsadhātuyā asamphuṭṭhalakkhaṇaṃ, rūpassa ruppanalakkhaṇaṃ, vedanāya vedayitalakkhaṇaṃ, saññāya sañjānanalakkhaṇaṃ, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇalakkhaṇaṃ, viññāṇassa vijānanalakkhaṇanti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ, dvādasannaṃ āyatanānaṃ, aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ, bāvīsatiyā indriyānaṃ, catunnaṃ saccānaṃ, dvādasapadikassa paccayākārassa, catunnaṃ satipaṭṭhānānaṃ, catunnaṃ sammappadhānānaṃ, catunnaṃ iddhipādānaṃ, pañcannaṃ indriyānaṃ, pañcannaṃ balānaṃ, sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ, ariyassa aṭṭhaṅgikassa maggassa, sattannaṃ visuddhīnaṃ, amatogadhassa nibbānassāti evaṃ tassa tassa dhammassa yaṃ sabhāvasarasalakkhaṇaṃ, taṃ tathaṃ avitathaṃ anaññathaṃ lakkhaṇaṃ ñāṇagatiyā āgato avirajjhitvā patto adhigatoti tathāgato. Evaṃ tathalakkhaṇaṃ āgatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਤਥਧਮ੍ਮਾ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਕਤਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ? ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਮੇਤਂ ਅવਿਤਥਮੇਤਂ ਅਨਞ੍ਞਥਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਤਾਨਿ ਚ ਭਗવਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਨਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato? Tathadhammā nāma cattāri ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘cattārimāni, bhikkhave, tathāni avitathāni anaññathāni. Katamāni cattāri? Idaṃ dukkhanti, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Tāni ca bhagavā abhisambuddho, tasmā tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato.

    ਅਪਿਚ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਤਥੋ ਅવਿਤਥੋ ਅਨਞ੍ਞਥੋ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਪਚ੍ਚਯਸਮ੍ਭੂਤਸਮੁਦਾਗਤਟ੍ਠੋ ਤਥੋ ਅવਿਤਥੋ ਅਨਞ੍ਞਥੋ, ਤਥਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ…ਪੇ॰.. ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਟ੍ਠੋ ਤਥੋ ਅવਿਤਥੋ ਅਨਞ੍ਞਥੋ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਭਗવਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਤਥਾਨਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਥੋ ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਗਤਸਦ੍ਦੋਤਿ। ਏવਂ ਤਥਧਮ੍ਮੇ ਯਾਥਾવਤੋ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Apica jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho tatho avitatho anaññatho, tathā avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho…pe... jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho tatho avitatho anaññatho, taṃ sabbaṃ bhagavā abhisambuddho, tasmāpi tathānaṃ abhisambuddhattā tathāgato. Abhisambuddhattho hi ettha gatasaddoti. Evaṃ tathadhamme yāthāvato abhisambuddhoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਂ ਸਦੇવਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਪਜਾਯ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ, ਤਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰਤੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਏવਂ ਜਾਨਤਾ ਪਸ੍ਸਤਾ ਚ ਤੇਨ ਤਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਦਿવਸੇਨ વਾ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਮਾਨਕਪਦવਸੇਨ વਾ ‘‘ਕਤਮਂ ਤਂ ਰੂਪਂ ਰੂਪਾਯਤਨਂ , ਯਂ ਰੂਪਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯ વਣ੍ਣਨਿਭਾ ਸਨਿਦਸ੍ਸਨਂ ਸਪ੍ਪਟਿਘਂ ਨੀਲਂ ਪੀਤਕ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੧੬) ਨਯੇਨ ਅਨੇਕੇਹਿ ਨਾਮੇਹਿ ਤੇਰਸਹਿ વਾਰੇਹਿ ਦ੍વਿਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਨਯੇਹਿ વਿਭਜ੍ਜਮਾਨਂ ਤਥਮੇવ ਹੋਤਿ, વਿਤਥਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸੋਤਦ੍વਾਰਾਦੀਸੁ ਆਪਾਥਮਾਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਸਦ੍ਦਾਦੀਸੁ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Kathaṃ tathadassitāya tathāgato? Yaṃ sadevake…pe… sadevamanussāya pajāya aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ cakkhudvāre āpāthamāgacchantaṃ rūpārammaṇaṃ nāma atthi, taṃ bhagavā sabbākārato jānāti passati. Evaṃ jānatā passatā ca tena taṃ iṭṭhāniṭṭhādivasena vā diṭṭhasutamutaviññātesu labbhamānakapadavasena vā ‘‘katamaṃ taṃ rūpaṃ rūpāyatanaṃ , yaṃ rūpaṃ catunnaṃ mahābhūtānaṃ upādāya vaṇṇanibhā sanidassanaṃ sappaṭighaṃ nīlaṃ pītaka’’ntiādinā (dha. sa. 616) nayena anekehi nāmehi terasahi vārehi dvipaññāsāya nayehi vibhajjamānaṃ tathameva hoti, vitathaṃ natthi. Esa nayo sotadvārādīsu āpāthamāgacchantesu saddādīsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਯਂ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਦਿਟ੍ਠਂ ਸੁਤਂ ਮੁਤਂ વਿਞ੍ਞਾਤਂ ਪਤ੍ਤਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤਂ ਅਨੁવਿਚਰਿਤਂ ਮਨਸਾ, ਤਮਹਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਤਮਹਂ ਅਬ੍ਭਞ੍ਞਾਸਿਂ, ਤਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ વਿਦਿਤਂ, ਤਂ ਤਥਾਗਤੋ ਨ ਉਪਟ੍ਠਾਸੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪)।

    ‘‘Yaṃ , bhikkhave, sadevakassa lokassa…pe… sadevamanussāya diṭṭhaṃ sutaṃ mutaṃ viññātaṃ pattaṃ pariyesitaṃ anuvicaritaṃ manasā, tamahaṃ jānāmi, tamahaṃ abbhaññāsiṃ, taṃ tathāgatassa viditaṃ, taṃ tathāgato na upaṭṭhāsī’’ti (a. ni. 4.24).

    ਏવਂ ਤਥਦਸ੍ਸਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ । ਤਤ੍ਥ ਤਥਦਸ੍ਸੀਅਤ੍ਥੇ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਪਦਸਮ੍ਭવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Evaṃ tathadassitāya tathāgato . Tattha tathadassīatthe tathāgatoti padasambhavo veditabbo.

    ਕਥਂ ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਂ ਰਤ੍ਤਿਂ ਭਗવਾ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਯਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿ, ਏਤ੍ਥਨ੍ਤਰੇ ਪਞ੍ਚਚਤ੍ਤਾਲੀਸવਸ੍ਸਪਰਿਮਾਣਕਾਲਂ ਯਂ ਭਗવਤਾ ਭਾਸਿਤਂ ਲਪਿਤਂ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਰਾਗਮਦਾਦਿਨਿਮ੍ਮਥਨਂ ਏਕਸਦਿਸਂ ਤਥਂ ਅવਿਤਥਂ। ਤੇਨਾਹ –

    Kathaṃ tathavāditāya tathāgato? Yaṃ rattiṃ bhagavā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi, etthantare pañcacattālīsavassaparimāṇakālaṃ yaṃ bhagavatā bhāsitaṃ lapitaṃ suttageyyādi, sabbaṃ taṃ parisuddhaṃ paripuṇṇaṃ rāgamadādinimmathanaṃ ekasadisaṃ tathaṃ avitathaṃ. Tenāha –

    ‘‘ਯਞ੍ਚ, ਚੁਨ੍ਦ, ਰਤ੍ਤਿਂ ਤਥਾਗਤੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਰਤ੍ਤਿਂ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁਯਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਤਿ, ਯਂ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਭਾਸਤਿ ਲਪਤਿ ਨਿਦ੍ਦਿਸਤਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਤਥੇવ ਹੋਤਿ, ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੮੮)।

    ‘‘Yañca, cunda, rattiṃ tathāgato anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhati, yañca rattiṃ anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyati, yaṃ etasmiṃ antare bhāsati lapati niddisati, sabbaṃ taṃ tatheva hoti, no aññathā, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (dī. ni. 3.188).

    ਗਦਅਤ੍ਥੋ ਏਤ੍ਥ ਗਤਸਦ੍ਦੋ। ਏવਂ ਤਥવਾਦਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ।

    Gadaattho ettha gatasaddo. Evaṃ tathavāditāya tathāgato.

    ਅਪਿਚ ਆਗਦਨਂ ਆਗਦੋ, વਚਨਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਥੋ ਅવਿਤਥੋ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਆਗਦੋ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਦਕਾਰਸ੍ਸ ਤਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।

    Apica āgadanaṃ āgado, vacananti attho. Tatho avitatho aviparīto āgado assāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti evamettha padasiddhi veditabbā.

    ਕਥਂ ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ? ਭਗવਤੋ ਹਿ વਾਚਾਯ ਕਾਯੋ ਅਨੁਲੋਮੇਤਿ, ਕਾਯਸ੍ਸਪਿ વਾਚਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવਾਦੀ ਤਥਾਕਾਰੀ, ਯਥਾਕਾਰੀ ਤਥਾવਾਦੀ ਚ ਹੋਤਿ। ਏવਂਭੂਤਸ੍ਸ ਚਸ੍ਸ ਯਥਾવਾਚਾ, ਕਾਯੋਪਿ ਤਥਾ ਗਤੋ ਪવਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾ ਚ ਕਾਯੋ, વਾਚਾਪਿ ਤਥਾ ਗਤਾ ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ –

    Kathaṃ tathākāritāya tathāgato? Bhagavato hi vācāya kāyo anulometi, kāyassapi vācā, tasmā yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī ca hoti. Evaṃbhūtassa cassa yathāvācā, kāyopi tathā gato pavattoti attho. Yathā ca kāyo, vācāpi tathā gatā pavattāti tathāgato. Tenāha –

    ‘‘ਯਥਾવਾਦੀ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੋ ਤਥਾਕਾਰੀ, ਯਥਾਕਾਰੀ ਤਥਾવਾਦੀ। ਇਤਿ ਯਥਾવਾਦੀ ਤਥਾਕਾਰੀ, ਯਥਾਕਾਰੀ ਤਥਾવਾਦੀ। ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩)।

    ‘‘Yathāvādī , bhikkhave, tathāgato tathākārī, yathākārī tathāvādī. Iti yathāvādī tathākārī, yathākārī tathāvādī. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    ਏવਂ ਤਥਾਕਾਰਿਤਾਯ ਤਥਾਗਤੋ।

    Evaṃ tathākāritāya tathāgato.

    ਕਥਂ ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਸ੍ਮਾ ਉਪਰਿ ਭવਗ੍ਗਂ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅવੀਚਿਂ ਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਿਰਿਯਂ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇ ਅਭਿਭવਤਿ ਸੀਲੇਨਪਿ ਸਮਾਧਿਨਾਪਿ ਪਞ੍ਞਾਯਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਪਿ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨੇਨਪਿ , ਨ ਤਸ੍ਸ ਤੁਲਾ વਾ ਪਮਾਣਂ વਾ ਅਤ੍ਥਿ, ਅਥ ਖੋ ਅਤੁਲੋ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਦੇવਦੇવੋ ਸਕ੍ਕਾਨਂ ਅਤਿਸਕ੍ਕੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾਨਂ ਅਤਿਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੁਤ੍ਤਮੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ –

    Kathaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato? Yasmā upari bhavaggaṃ heṭṭhā avīciṃ pariyantaṃ karitvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu sabbasatte abhibhavati sīlenapi samādhināpi paññāyapi vimuttiyāpi vimuttiñāṇadassanenapi , na tassa tulā vā pamāṇaṃ vā atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro devadevo sakkānaṃ atisakko, brahmānaṃ atibrahmā sabbasattuttamo, tasmā tathāgato. Tenāha –

    ‘‘ਸਦੇવਕੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਤਥਾਗਤੋ ਅਭਿਭੂ ਅਨਭਿਭੂਤੋ ਅਞ੍ਞਦਤ੍ਥੁਦਸੋ વਸવਤ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩)।

    ‘‘Sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato abhibhū anabhibhūto aññadatthudaso vasavatti, tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਦਸਿਦ੍ਧਿ – ਅਗਦੋ વਿਯ ਅਗਦੋ, ਦੇਸਨਾવਿਲਾਸੋ ਚੇવ ਪੁਞ੍ਞੁਸ੍ਸਯੋ ਚ। ਤੇਨ ਸੋ ਮਹਾਨੁਭਾવੋ ਭਿਸਕ੍ਕੋ વਿਯ ਦਿਬ੍ਬਾਗਦੇਨ ਸਪ੍ਪੇ ਸਬ੍ਬਪਰਪ੍ਪવਾਦਿਨੋ ਸਦੇવਕਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭવਤਿ। ਇਤਿ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਭਿਭવਨੇ ਤਥੋ ਅવਿਤਥੋ ਅવਿਪਰੀਤੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੋવ ਅਗਦੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਦਕਾਰਸ੍ਸ ਤਕਾਰਂ ਕਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਂ ਅਭਿਭવਨਟ੍ਠੇਨ ਤਥਾਗਤੋ।

    Tatrāyaṃ padasiddhi – agado viya agado, desanāvilāso ceva puññussayo ca. Tena so mahānubhāvo bhisakko viya dibbāgadena sappe sabbaparappavādino sadevakañca lokaṃ abhibhavati. Iti sabbalokābhibhavane tatho avitatho aviparīto yathāvuttova agado etassāti dakārassa takāraṃ katvā tathāgatoti veditabbo. Evaṃ abhibhavanaṭṭhena tathāgato.

    ਅਪਿਚ ਤਥਾਯ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਂ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਕਲਲੋਕਂ ਤੀਰਣਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾਯ ਗਤੋ ਅવਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਲੋਕਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾਯ ਗਤੋ ਅਤੀਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਲੋਕਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਾਯ ਤਥਾਯ ਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਂ ਤਥਂ ਗਤੋ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –

    Apica tathāya gatoti tathāgato, tathaṃ gatoti tathāgato. Tattha sakalalokaṃ tīraṇapariññāya tathāya gato avagatoti tathāgato. Lokasamudayaṃ pahānapariññāya tathāya gato atītoti tathāgato. Lokanirodhaṃ sacchikiriyāya tathāya gato adhigatoti tathāgato. Lokanirodhagāminiṃ paṭipadaṃ tathaṃ gato paṭipannoti tathāgato. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ਲੋਕੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਲੋਕਸ੍ਮਾ ਤਥਾਗਤੋ વਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ। ਲੋਕਸਮੁਦਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਲੋਕਸਮੁਦਯੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਪਹੀਨੋ, ਲੋਕਨਿਰੋਧੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਲੋਕਨਿਰੋਧੋ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ। ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ , ਲੋਕਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਭਾવਿਤਾ। ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ , ਸਦੇવਕਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਤਥਾਗਤੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ। ਤਸ੍ਮਾ ‘ਤਥਾਗਤੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩)।

    ‘‘Loko, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasmā tathāgato visaṃyutto. Lokasamudayo, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokasamudayo tathāgatassa pahīno, lokanirodho, bhikkhave, tathāgatena abhisambuddho, lokanirodho tathāgatassa sacchikato. Lokanirodhagāminī paṭipadā , bhikkhave, tathāgatena abhisambuddhā , lokanirodhagāminī paṭipadā tathāgatassa bhāvitā. Yaṃ, bhikkhave , sadevakassa lokassa…pe… sabbaṃ taṃ tathāgatena abhisambuddhaṃ. Tasmā ‘tathāgato’ti vuccatī’’ti (a. ni. 4.23).

    ਅਪਰੇਹਿਪਿ ਅਟ੍ਠਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ – ਤਥਾਯ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਯ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥੇਹਿ ਅਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ, ਤਥਾ ਗਤਭਾવੇਨ ਤਥਾਗਤੋ।

    Aparehipi aṭṭhahi kāraṇehi bhagavā tathāgato – tathāya āgatoti tathāgato, tathāya gatoti tathāgato, tathāni āgatoti tathāgato, tathā gatoti tathāgato, tathāvidhoti tathāgato, tathā pavattitoti tathāgato, tathehi agatoti tathāgato, tathā gatabhāvena tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾਯ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਾ ਸਾ ਭਗવਤਾ ਸੁਮੇਧਭੂਤੇਨ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲਸ੍ਸ ਪਾਦਮੂਲੇ –

    Kathaṃ tathāya āgatoti tathāgato? Yā sā bhagavatā sumedhabhūtena dīpaṅkaradasabalassa pādamūle –

    ‘‘ਮਨੁਸ੍ਸਤ੍ਤਂ ਲਿਙ੍ਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਹੇਤੁ ਸਤ੍ਥਾਰਦਸ੍ਸਨਂ,

    ‘‘Manussattaṃ liṅgasampatti, hetu satthāradassanaṃ,

    ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ ਗੁਣਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿ, ਅਧਿਕਾਰੋ ਚ ਛਨ੍ਦਤਾ।

    Pabbajjā guṇasampatti, adhikāro ca chandatā;

    ਅਟ੍ਠਧਮ੍ਮਸਮੋਧਾਨਾ, ਅਭਿਨੀਹਾਰੋ ਸਮਿਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੯) –

    Aṭṭhadhammasamodhānā, abhinīhāro samijjhatī’’ti. (bu. vaṃ. 2.59) –

    ਏવਂ વੁਤ੍ਤਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ ਅਭਿਨੀਹਾਰਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤੇਨ ‘‘ਅਹਂ ਸਦੇવਕਂ ਲੋਕਂ ਤਿਣ੍ਣੋ ਤਾਰੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਦਨ੍ਤੋ ਦਮੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਨ੍ਤੋ ਸਮੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਅਸ੍ਸਾਸੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਸ੍ਸਾਮਿ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਬੋਧੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਮਹਾਪਟਿਞ੍ਞਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Evaṃ vuttaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ abhinīhāraṃ sampādentena ‘‘ahaṃ sadevakaṃ lokaṃ tiṇṇo tāressāmi, mutto mocessāmi, danto damessāmi, santo samessāmi, assattho assāsessāmi, parinibbuto parinibbāpessāmi, buddho bodhessāmī’’ti mahāpaṭiññā pavattitā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਕਿਂ ਮੇ ਏਕੇਨ ਤਿਣ੍ਣੇਨ, ਪੁਰਿਸੇਨ ਥਾਮਦਸ੍ਸਿਨਾ।

    ‘‘Kiṃ me ekena tiṇṇena, purisena thāmadassinā;

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਸਨ੍ਤਾਰੇਸ੍ਸਂ ਸਦੇવਕਂ॥

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, santāressaṃ sadevakaṃ.

    ‘‘ਇਮਿਨਾ ਮੇ ਅਧਿਕਾਰੇਨ, ਕਤੇਨ ਪੁਰਿਸੁਤ੍ਤਮੇ।

    ‘‘Iminā me adhikārena, katena purisuttame;

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਤਾਰੇਮਿ ਜਨਤਂ ਬਹੁਂ॥

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, tāremi janataṃ bahuṃ.

    ‘‘ਸਂਸਾਰਸੋਤਂ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ, વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਤਯੋ ਭવੇ।

    ‘‘Saṃsārasotaṃ chinditvā, viddhaṃsetvā tayo bhave;

    ਧਮ੍ਮਨਾવਂ ਸਮਾਰੁਯ੍ਹ, ਸਨ੍ਤਾਰੇਸ੍ਸਂ ਸਦੇવਕਂ॥

    Dhammanāvaṃ samāruyha, santāressaṃ sadevakaṃ.

    ‘‘ਕਿਂ ਮੇ ਅਞ੍ਞਾਤવੇਸੇਨ, ਧਮ੍ਮਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤੇਨਿਧ।

    ‘‘Kiṃ me aññātavesena, dhammaṃ sacchikatenidha;

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਂ ਪਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਹੇਸ੍ਸਂ ਸਦੇવਕੇ’’ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੨.੫੫-੫੮)।

    Sabbaññutaṃ pāpuṇitvā, buddho hessaṃ sadevake’’ti. (bu. vaṃ. 2.55-58);

    ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਮਹਾਪਟਿਞ੍ਞਂ ਸਕਲਸ੍ਸਾਪਿ ਬੁਦ੍ਧਕਰਧਮ੍ਮਸਮੁਦਾਯਸ੍ਸ ਪવਿਚਯ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਸਮਾਦਾਨਾਨਂ ਕਾਰਣਭੂਤਂ ਅવਿਸਂવਾਦੇਤ੍વਾ ਲੋਕਨਾਯਕੋ ਯਸ੍ਮਾ ਮਹਾਕਪ੍ਪਾਨਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਨਿਰવਸੇਸਤੋ ਦਾਨਪਾਰਮਿਆਦਯੋ ਸਮਤਿਂਸਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ, ਅਙ੍ਗਪਰਿਚ੍ਚਾਗਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾਪਰਿਚ੍ਚਾਗੇ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ, ਸਚ੍ਚਾਧਿਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਾਨਿ ਪਰਿਬ੍ਰੂਹੇਤ੍વਾ, ਪੁਞ੍ਞਞਾਣਸਮ੍ਭਾਰੇ ਸਮ੍ਭਰਿਤ੍વਾ, ਪੁਬ੍ਬਯੋਗਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਧਮ੍ਮਕ੍ਖਾਨਞਾਤਤ੍ਥਚਰਿਯਾਦਯੋ ਉਕ੍ਕਂਸਾਪੇਤ੍વਾ, ਬੁਦ੍ਧਿਚਰਿਯਂ ਪਰਮਕੋਟਿਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ, ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸੇવ ਸਾ ਮਹਾਪਟਿਞ੍ਞਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ, ਨ ਤਸ੍ਸ વਾਲਗ੍ਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ વਿਤਥਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਦਸਬਲੋ ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੋ ਮਙ੍ਗਲੋ…ਪੇ॰… ਕਸ੍ਸਪੋ ਭਗવਾਤਿ ਇਮੇ ਚਤੁવੀਸਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ‘‘ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਰਿਂਸੁ। ਏવਂ ਚਤੁવੀਸਤਿਯਾ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਲਦ੍ਧਬ੍ਯਾਕਰਣੋ ਯੇ ਤੇ ਕਤਾਭਿਨੀਹਾਰੇਹਿ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੇਹਿ ਲਦ੍ਧਬ੍ਬਾ ਆਨਿਸਂਸਾ, ਤੇ ਲਭਿਤ੍વਾવ ਆਗਤੋਤਿ ਤਾਯ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਮਹਾਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾਯ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਭਾવਂ ਆਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਾਯ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Taṃ panetaṃ mahāpaṭiññaṃ sakalassāpi buddhakaradhammasamudāyassa pavicaya paccavekkhaṇasamādānānaṃ kāraṇabhūtaṃ avisaṃvādetvā lokanāyako yasmā mahākappānaṃ satasahassādhikāni cattāri asaṅkhyeyyāni sakkaccaṃ nirantaraṃ niravasesato dānapāramiādayo samatiṃsapāramiyo pūretvā, aṅgapariccāgādayo pañca mahāpariccāge pariccajitvā, saccādhiṭṭhānādīni cattāri adhiṭṭhānāni paribrūhetvā, puññañāṇasambhāre sambharitvā, pubbayogapubbacariyadhammakkhānañātatthacariyādayo ukkaṃsāpetvā, buddhicariyaṃ paramakoṭiṃ pāpetvā, anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambujjhi, tasmā tasseva sā mahāpaṭiññā tathā avitathā anaññathā, na tassa vālaggamattampi vitathaṃ atthi. Tathā hi dīpaṅkaradasabalo koṇḍañño maṅgalo…pe… kassapo bhagavāti ime catuvīsati sammāsambuddhā paṭipāṭiyā uppannā ‘‘buddho bhavissatī’’ti byākariṃsu. Evaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo ye te katābhinīhārehi bodhisattehi laddhabbā ānisaṃsā, te labhitvāva āgatoti tāya yathāvuttāya mahāpaṭiññāya tathāya abhisambuddhabhāvaṃ āgato adhigatoti tathāgato. Evaṃ tathāya āgatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾਯ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਲੋਕਨਾਥੋ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਸਮ੍ਬਾਧਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਪਟਿਸ੍ਸਰਣਂ, ਅਹਮੇવ ਨਮਿਤੋ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਸਮੁਸ੍ਸਾਹਿਤਮਾਨਸੋ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਮਕਾਸਿ। ਕਤ੍વਾ ਚ ਯਥਾਪਣਿਧਾਨਂ ਸਕਲਲੋਕਹਿਤਸਮ੍ਪਾਦਨਾਯ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਮਾਪਨ੍ਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਾਯਜੀવਿਤਨਿਰਪੇਕ੍ਖੋ ਪਰੇਸਂ ਸੋਤਪਥਾਗਮਨਮਤ੍ਤੇਨਪਿ ਚਿਤ੍ਤੁਤ੍ਰਾਸਸਮੁਪ੍ਪਾਦਿਕਾ ਅਤਿਦੁਕ੍ਕਰਾ ਦੁਕ੍ਕਰਚਰਿਯਾ ਸਮਾਚਰਨ੍ਤੋ ਯਥਾ ਮਹਾਬੋਧਿਯਾ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿ ਹਾਨਭਾਗਿਯਾ ਸਂਕਿਲੇਸਭਾਗਿਯਾ ਠਿਤਿਭਾਗਿਯਾ વਾ ਨ ਹੋਤਿ, ਅਥ ਖੋ ਉਤ੍ਤਰੁਤ੍ਤਰਿ વਿਸੇਸਭਾਗਿਯਾવ ਹੋਤਿ, ਤਥਾ ਪਟਿਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਨਿਰવਸੇਸੇ ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰੇ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਤਤੋ ਪਰਞ੍ਚ ਤਾਯੇવ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਞ੍ਚੋਦਿਤਮਾਨਸੋ ਪવਿવੇਕਰਤਿਂ ਪਰਮਞ੍ਚ ਸਨ੍ਤਂ વਿਮੋਕ੍ਖਸੁਖਂ ਪਹਾਯ ਬਾਲਜਨਬਹੁਲੇ ਲੋਕੇ ਤੇਹਿ ਸਮੁਪ੍ਪਾਦਿਤਂ ਸਮ੍ਮਾਨਾવਮਾਨવਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਅਗਣੇਤ੍વਾ વਿਨੇਯ੍ਯਜਨਸ੍ਸ વਿਨਯਨੇਨ ਨਿਰવਸੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਕਿਚ੍ਚਂ ਨਿਟ੍ਠਪੇਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਭਗવਤੋ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਮੋਕ੍ਕਮਨਾਕਾਰੋ, ਸੋ ਪਰਤੋ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਬੁਦ੍ਧਭੂਤਸ੍ਸ ਲੋਕਨਾਥਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ, ਏવਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤਸ੍ਸਪਿ ਮਹਾਭਿਨੀਹਾਰਕਾਲਾਦੀਸੂਤਿ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਦਾ ਚ ਏਕਸਦਿਸਤਾਯ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੀਸੁਪਿ ਅવਤ੍ਥਾਸੁ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਮਾਨਰਸਾਯ ਤਥਾਯ ਮਹਾਕਰੁਣਾਯ ਸਕਲਲੋਕਹਿਤਾਯ ਗਤੋ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਾਯ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathāya gatoti tathāgato? Yāya mahākaruṇāya lokanātho mahādukkhasambādhappaṭipannaṃ sattanikāyaṃ disvā ‘‘tassa natthañño koci paṭissaraṇaṃ, ahameva namito saṃsāradukkhato mutto mocessāmī’’ti samussāhitamānaso mahābhinīhāramakāsi. Katvā ca yathāpaṇidhānaṃ sakalalokahitasampādanāya ussukkamāpanno attano kāyajīvitanirapekkho paresaṃ sotapathāgamanamattenapi cittutrāsasamuppādikā atidukkarā dukkaracariyā samācaranto yathā mahābodhiyā paṭipatti hānabhāgiyā saṃkilesabhāgiyā ṭhitibhāgiyā vā na hoti, atha kho uttaruttari visesabhāgiyāva hoti, tathā paṭipajjamāno anupubbena niravasese bodhisambhāre sampādetvā abhisambodhiṃ pāpuṇi. Tato parañca tāyeva mahākaruṇāya sañcoditamānaso pavivekaratiṃ paramañca santaṃ vimokkhasukhaṃ pahāya bālajanabahule loke tehi samuppāditaṃ sammānāvamānavippakāraṃ agaṇetvā vineyyajanassa vinayanena niravasesaṃ buddhakiccaṃ niṭṭhapesi. Tattha yo bhagavato sattesu mahākaruṇāya samokkamanākāro, so parato āvibhavissati. Yathā ca buddhabhūtassa lokanāthassa sattesu mahākaruṇā, evaṃ bodhisattabhūtassapi mahābhinīhārakālādīsūti sabbattha sabbadā ca ekasadisatāya tathā avitathā anaññathā, tasmā tīsupi avatthāsu sabbasattesu samānarasāya tathāya mahākaruṇāya sakalalokahitāya gato paṭipannoti tathāgato. Evaṃ tathāya gatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਤਥਾਨਿ ਨਾਮ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਿ। ਤਾਨਿ ਹਿ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੋ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੋ, ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਾਹਕਾਨਂ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਤਦੁਭਯਹੇਤੁਭੂਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ, ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੋ ਨਿਦਾਨਟ੍ਠੋ ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੋ ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ, ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ વਿવੇਕਟ੍ਠੋ ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ ਅਮਤਟ੍ਠੋ, ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ ਹੇਤ੍વਟ੍ਠੋ ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋਤਿਆਦੀਨਂ ਤਬ੍ਬਿਭਾਗਾਨਞ੍ਚ ਯਥਾਭੂਤਸਭਾવਾવਬੋਧવਿਬਨ੍ਧਕਸ੍ਸ ਸਂਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨੇਨ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਯ ਤਤ੍ਥ ਅਸਮ੍ਮੋਹਾਭਿਸਮਯਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਅવਿਪਰੀਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਭਗવਾ ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯੋ ਸਯਮੇવ ਆਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathāni āgatoti tathāgato? Tathāni nāma cattāri ariyamaggañāṇāni. Tāni hi idaṃ dukkhaṃ, ayaṃ dukkhasamudayo, ayaṃ dukkhanirodho, ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti evaṃ sabbañeyyadhammasaṅgāhakānaṃ pavattinivattitadubhayahetubhūtānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho, samudayassa āyūhanaṭṭho nidānaṭṭho saṃyogaṭṭho palibodhaṭṭho, nirodhassa nissaraṇaṭṭho vivekaṭṭho asaṅkhataṭṭho amataṭṭho, maggassa niyyānaṭṭho hetvaṭṭho dassanaṭṭho ādhipateyyaṭṭhotiādīnaṃ tabbibhāgānañca yathābhūtasabhāvāvabodhavibandhakassa saṃkilesapakkhassa samucchindanena paṭiladdhāya tattha asammohābhisamayasaṅkhātāya aviparītākārappavattiyā dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā anaññaneyyo sayameva āgato adhigato, tasmā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਯਥਾ ਚ ਮਗ੍ਗਞਾਣਾਨਿ, ਏવਂ ਭਗવਤੋ ਤੀਸੁ ਕਾਲੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਾਨਿ ਚਤੁਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾਨਿ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਾਨਿ ਪਞ੍ਚਗਤਿਪਰਿਚ੍ਛੇਦਞਾਣਾਨਿ ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ ਸਤ੍ਤਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਅਟ੍ਠਮਗ੍ਗਙ੍ਗવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਨવਾਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤਿਞਾਣਾਨਿ ਦਸਬਲਞਾਣਾਨਿ ਚ ਤਥਭਾવੇ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Yathā ca maggañāṇāni, evaṃ bhagavato tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni catupaṭisambhidāñāṇāni catuvesārajjañāṇāni pañcagatiparicchedañāṇāni chaasādhāraṇañāṇāni sattabojjhaṅgavibhāvanañāṇāni aṭṭhamaggaṅgavibhāvanañāṇāni navānupubbavihārasamāpattiñāṇāni dasabalañāṇāni ca tathabhāve veditabbāni.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ વਿਭਾવਨਾ – ਯਞ੍ਹਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਅਪਰਿਮਾਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹੀਨਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਾਸੁ ਅਤੀਤਾਸੁ ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਧਾਤੂਸੁ ਸਭਾવਕਿਚ੍ਚਾਦਿ ਅવਤ੍ਥਾવਿਸੇਸਾਦਿ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਨਾਮਗੋਤ੍ਤਾਦਿ ਚ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧੇਸੁ ਚ ਅਤਿਸੁਖੁਮਤਿਰੋਹਿਤવਿਦੂਰਦੇਸੇਸੁਪਿ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਯੋ ਤਂਤਂਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ વਣ੍ਣਸਣ੍ਠਾਨਗਨ੍ਧਰਸਫਸ੍ਸਾਦਿવਿਸੇਸੋ, ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥੇવ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਠਪਿਤਆਮਲਕੇ વਿਯ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਤਥਾ ਅਨਾਗਤਾਸੁ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਸੁ ਚਾਤਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਸੁ ਕਾਲੇਸੁ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਞਾਣਾਨਿ ਨਾਮ। ਯਥਾਹ –

    Tatrāyaṃ vibhāvanā – yañhi kiñci aparimāṇāsu lokadhātūsu aparimāṇānaṃ sattānaṃ hīnādibhedabhinnāsu atītāsu khandhāyatanadhātūsu sabhāvakiccādi avatthāvisesādi khandhappaṭibaddhanāmagottādi ca jānitabbaṃ. Anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitavidūradesesupi rūpadhammesu yo taṃtaṃpaccayavisesehi saddhiṃ paccayuppannānaṃ vaṇṇasaṇṭhānagandharasaphassādiviseso, tattha sabbattheva hatthatale ṭhapitaāmalake viya paccakkhato appaṭihataṃ bhagavato ñāṇaṃ pavattati, tathā anāgatāsu paccuppannāsu cāti imāni tīsu kālesu appaṭihatañāṇāni nāma. Yathāha –

    ‘‘ਅਤੀਤਂਸੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਅਨਾਗਤਂਸੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣਂ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂਸੇ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਹਤਂ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੫)।

    ‘‘Atītaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, anāgataṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇaṃ, paccuppannaṃse buddhassa bhagavato appaṭihataṃ ñāṇa’’nti (paṭi. ma. 3.5).

    ਤਾਨਿ ਪਨੇਤਾਨਿ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਭਾવਸਰਸਲਕ੍ਖਣਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ, ਤਾਨਿ ਭਗવਾ ਸਯਮ੍ਭੂਞਾਣੇਨ ਅਧਿਗਞ੍ਛੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Tāni panetāni tattha tattha dhammānaṃ sabhāvasarasalakkhaṇassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni, tāni bhagavā sayambhūñāṇena adhigañchīti. Evampi tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਤਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਭੇਦਸ੍ਸ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖਣવਿਭਾવਨવવਤ੍ਥਾਨਕਰਣਸਮਤ੍ਥਂ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Tathā atthappaṭisambhidā dhammappaṭisambhidā niruttippaṭisambhidā paṭibhānappaṭisambhidāti catasso paṭisambhidā. Tattha atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ atthappabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Dhammappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ dhammappabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanavavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhānappabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਅਤ੍ਥੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਧਮ੍ਮੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਤਤ੍ਰ ਧਮ੍ਮਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਞਾਣੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੧੮-੭੨੧)।

    ‘‘Atthe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dhamme ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā, ñāṇesu ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā’’ti (vibha. 718-721).

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਹੇਤੁਅਨੁਸਾਰੇਨ ਅਰਣੀਯਤੋ ਅਧਿਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਚ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਹੇਤੁਫਲਂ ਅਤ੍ਥੋ ਨਾਮ। ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਚ੍ਚਯੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ , ਭਾਸਿਤਤ੍ਥੋ, વਿਪਾਕੋ, ਕਿਰਿਯਾਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਪਚ੍ਚਯੋ। ਸੋ ਹਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂ ਤਂ ਅਤ੍ਥਂ વਿਦਹਤਿ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਚੇવ ਪਾਪੇਤਿ ਚ, ਤਸ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਪਭੇਦਤੋ ਪਨ ਯੋ ਕੋਚਿ ਫਲਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕੋ ਹੇਤੁ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਭਾਸਿਤਂ ਕੁਸਲਂ ਅਕੁਸਲਨ੍ਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਧਮ੍ਮੋ, ਤਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –

    Ettha ca hetuanusārena araṇīyato adhigantabbato ca saṅkhepato hetuphalaṃ attho nāma. Pabhedato pana yaṃ kiñci paccayuppannaṃ, nibbānaṃ , bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā attho. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ atthaṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati, pabhedato pana yo koci phalanibbattanako hetu ariyamaggo bhāsitaṃ kusalaṃ akusalanti ime pañca dhammā dhammo, taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੭੧੯)।

    ‘‘Dukkhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, dukkhanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā’’ti (vibha. 719).

    ਅਥ વਾ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਹੇਤੁਫਲੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਯੇ ਧਮ੍ਮਾ ਜਾਤਾ ਭੂਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਯਮ੍ਹਾ ਧਮ੍ਮਾ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਜਾਤਾ ਭੂਤਾ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ, ਤੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਜਰਾਮਰਣੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਜਰਾਮਰਣਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਜਰਾਮਰਣਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਜਾਤਿਯਾ, ਭવੇ, ਉਪਾਦਾਨੇ, ਤਣ੍ਹਾਯ, વੇਦਨਾਯ, ਫਸ੍ਸੇ, ਸਲ਼ਾਯਤਨੇ, ਨਾਮਰੂਪੇ, વਿਞ੍ਞਾਣੇ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਸਮੁਦਯੇ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।

    Atha vā hetumhi ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, hetuphale ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Ye dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, imesu dhammesu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā. Yamhā dhammā te dhammā jātā bhūtā sañjātā nibbattā abhinibbattā pātubhūtā, tesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jarāmaraṇe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jarāmaraṇanirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, jarāmaraṇanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Jātiyā, bhave, upādāne, taṇhāya, vedanāya, phasse, saḷāyatane, nāmarūpe, viññāṇe, saṅkhāresu ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhārasamudaye ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā. Saṅkhāranirodhe ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā, saṅkhāranirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā.

    ‘‘ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਧਮ੍ਮਂ ਜਾਨਾਤਿ ਸੁਤ੍ਤਂ ਗੇਯ੍ਯਂ…ਪੇ॰… વੇਦਲ੍ਲਂ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਾਤਿ ‘ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ, ਅਯਂ ਇਮਸ੍ਸ ਭਾਸਿਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ’ਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ।

    ‘‘Idha bhikkhu dhammaṃ jānāti suttaṃ geyyaṃ…pe… vedallaṃ, ayaṃ vuccati dhammappaṭisambhidā. So tassa tasseva bhāsitassa atthaṃ jānāti ‘ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa attho’ti, ayaṃ vuccati atthappaṭisambhidā.

    ‘‘ਕਤਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ? ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਕਾਮਾવਚਰਂ ਕੁਸਲਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਸਹਗਤਂ ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਰੂਪਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਾਰਮ੍ਮਣਂ વਾ ਯਂ ਯਂ વਾ ਪਨਾਰਬ੍ਭ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਫਸ੍ਸੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਅવਿਕ੍ਖੇਪੋ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕੁਸਲਾ। ਇਮੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਞਾਣਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ, ਤੇਸਂ વਿਪਾਕੇ ਞਾਣਂ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੭੨੪-੭੨੫) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।

    ‘‘Katame dhammā kusalā? Yasmiṃ samaye kāmāvacaraṃ kusalaṃ cittaṃ uppannaṃ hoti somanassasahagataṃ ñāṇasampayuttaṃ rūpārammaṇaṃ vā…pe… dhammārammaṇaṃ vā yaṃ yaṃ vā panārabbha, tasmiṃ samaye phasso hoti…pe… avikkhepo hoti…pe… ime dhammā kusalā. Imesu dhammesu ñāṇaṃ dhammappaṭisambhidā, tesaṃ vipāke ñāṇaṃ atthappaṭisambhidā’’tiādi (vibha. 724-725) vitthāro.

    ਯਾ ਪਨੇਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਥੇ ਚ ਧਮ੍ਮੇ ਚ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ ਅਬ੍ਯਭਿਚਾਰવੋਹਾਰੋ ਅਭਿਲਾਪੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਾਭਿਲਾਪੇ ਮਾਗਧਿਕਾਯ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਮੂਲਭਾਸਾਯ ‘‘ਅਯਂ ਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤਿ, ਅਯਂ ਅਸਭਾવਨਿਰੁਤ੍ਤੀ’’ਤਿ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਤੇਸੁ ਞਾਣੇਸੁ ਗੋਚਰਕਿਚ੍ਚਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਂ ਞਾਣਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਞਾਣੇ ਪਭੇਦਗਤਂ ਞਾਣਂ ਪਟਿਭਾਨਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾ। ਇਤਿ ਇਮਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਞਾਣਾਨਿ ਸਯਮੇવ ਭਗવਤਾ ਅਧਿਗਤਾਨਿ ਅਤ੍ਥਧਮ੍ਮਾਦਿਕੇ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯੇ ਅવਿਸਂવਾਦਨવਸੇਨ ਅવਿਪਰੀਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Yā panetasmiṃ atthe ca dhamme ca sabhāvanirutti abyabhicāravohāro abhilāpo, tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe māgadhikāya sabbasattānaṃ mūlabhāsāya ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ asabhāvaniruttī’’ti pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttippaṭisambhidā. Yathāvuttesu tesu ñāṇesu gocarakiccato vitthārato pavattaṃ sabbampi taṃ ñāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ ñāṇe pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānappaṭisambhidā. Iti imāni cattāri paṭisambhidāñāṇāni sayameva bhagavatā adhigatāni atthadhammādike tasmiṃ tasmiṃ attano visaye avisaṃvādanavasena aviparītākārappavattiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਞੇਯ੍ਯਂ ਨਾਮ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਭਗવਤਾ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਞਾਤਂ ਦਿਟ੍ਠਂ ਅਧਿਗਤਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤੋ ਬੁਦ੍ਧਾ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤੋ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਤੋ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਯਤੋ ਨਂ ਕੋਚਿ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਾਰੋ વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ‘‘ਇਮੇ ਨਾਮ ਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ।

    Tathā yaṃkiñci ñeyyaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavatā sabbākārena ñātaṃ diṭṭhaṃ adhigataṃ abhisambuddhaṃ. Tathā hissa abhiññeyyā dhammā abhiññeyyato buddhā, pariññeyyā dhammā pariññeyyato, pahātabbā dhammā pahātabbato, sacchikātabbā dhammā sacchikātabbato, bhāvetabbā dhammā bhāvetabbato, yato naṃ koci samaṇo vā brāhmaṇo vā devo vā māro vā brahmā vā ‘‘ime nāma te dhammā anabhisambuddhā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

    ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ, ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਭਗવਤੋ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવ ਪਹੀਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮਂ , ਨ ਤਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਥਾ ਹਿਸ੍ਸ ਲੋਭਦੋਸਮੋਹવਿਪਰੀਤਮਨਸਿਕਾਰਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਥਿਨਮਿਦ੍ਧਕੋਧੂਪਨਾਹ- ਮਕ੍ਖਪਲਾਸਇਸ੍ਸਾਮਚ੍ਛਰਿਯਮਾਯਾਸਾਠੇਯ੍ਯਥਮ੍ਭਸਾਰਮ੍ਭਮਾਨਾਤਿਮਾਨਮਦਪ੍ਪਮਾਦਤਿવਿਧਾ- ਕੁਸਲਮੂਲਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਿਸਮવਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਾ- ਮਲવਿਤਕ੍ਕਪਪਞ੍ਚਏਸਨਾਤਣ੍ਹਾਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਿਪਰਿਯੇਸਆਸવਗਨ੍ਥ- ਓਘਯੋਗਾਗਤਿਤਣ੍ਹੁਪਾਦਾਨਪਞ੍ਚਾਭਿਨਨ੍ਦਨਨੀવਰਣਚੇਤੋਖਿਲਚੇਤਸੋવਿਨਿਬਨ੍ਧ- ਛવਿવਾਦਮੂਲਸਤ੍ਤਾਨੁਸਯਅਟ੍ਠਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤਨવਆਘਾਤવਤ੍ਥੁਤਣ੍ਹਾ- ਮੂਲਕਦਸਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥਏਕવੀਸਤਿ ਅਨੇਸਨਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਦਿਟ੍ਠਿਗਤਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਂ ਦਿਯਡ੍ਢਕਿਲੇਸਸਹਸ੍ਸਂ ਸਹ વਾਸਨਾਯ ਪਹੀਨਂ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ ਸਮੂਹਤਂ, ਯਤੋ ਨਂ ਕੋਚਿ ਸਮਣੋ વਾ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ‘‘ਇਮੇ ਨਾਮ ਤੇ ਕਿਲੇਸਾ ਅਪ੍ਪਹੀਨਾ’’ਤਿ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ।

    Yaṃkiñci pahātabbaṃ nāma, sabbaṃ taṃ bhagavato anavasesato bodhimūleyeva pahīnaṃ anuppattidhammaṃ , na tassa pahānāya uttari karaṇīyaṃ atthi. Tathā hissa lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappathinamiddhakodhūpanāha- makkhapalāsaissāmacchariyamāyāsāṭheyyathambhasārambhamānātimānamadappamādatividhā- kusalamūladuccaritavisamaviparītasaññā- malavitakkapapañcaesanātaṇhācatubbidhavipariyesaāsavagantha- oghayogāgatitaṇhupādānapañcābhinandananīvaraṇacetokhilacetasovinibandha- chavivādamūlasattānusayaaṭṭhamicchattanavaāghātavatthutaṇhā- mūlakadasaakusalakammapathaekavīsati anesanadvāsaṭṭhidiṭṭhigataaṭṭhasatataṇhāvicaritādippabhedaṃ diyaḍḍhakilesasahassaṃ saha vāsanāya pahīnaṃ samucchinnaṃ samūhataṃ, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘ime nāma te kilesā appahīnā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

    ਯੇ ਚਿਮੇ ਭਗવਤਾ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਕਿਲੇਸੂਪવਾਦਆਣਾવੀਤਿਕ੍ਕਮਪ੍ਪਭੇਦਾ ਅਨ੍ਤਰਾਯਿਕਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਅਲਮੇવ ਤੇ ਪਟਿਸੇવਤੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯ। ਯਤੋ ਨਂ ਕੋਚਿ ਸਮਣੋ વਾ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ‘‘ਨਾਲਂ ਤੇ ਪਟਿਸੇવਤੋ ਅਨ੍ਤਰਾਯਾਯਾ’’ਤਿ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥਿ।

    Ye cime bhagavatā kammavipākakilesūpavādaāṇāvītikkamappabhedā antarāyikā vuttā, alameva te paṭisevato ekantena antarāyāya. Yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘nālaṃ te paṭisevato antarāyāyā’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthi.

    ਯੋ ਚ ਭਗવਤਾ ਨਿਰવਸੇਸવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਾਯ ਸੀਲਸਮਾਧਿਪਞ੍ਞਾਯ ਸਙ੍ਗਹੋ ਸਤ੍ਤਕੋਟ੍ਠਾਸਿਕੋ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਪ੍ਪਭੇਦੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮੋ ਅਨੁਤ੍ਤਰੋ ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਦੇਸਿਤੋ, ਸੋ ਏਕਨ੍ਤੇਨੇવ ਨਿਯ੍ਯਾਤਿ, ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਕ੍ਖਾਯ ਹੋਤਿ, ਯਤੋ ਨਂ ਕੋਚਿ ਸਮਣੋ વਾ…ਪੇ॰… ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ વਾ ‘‘ਨਿਯ੍ਯਾਨਿਕੋ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਤਯਾ ਦੇਸਿਤੋ ਨ ਨਿਯ੍ਯਾਤੀ’’ਤਿ ਸਹ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਨੁਯੁਞ੍ਜਿਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਤੇ ਪਟਿਜਾਨਤੋ ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣਪ੍ਪਹਾਨਦੇਸਨਾવਿਸੇਸਾਨਂ ਅવਿਤਥਭਾવਾવਬੋਧਨਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਚਤੁવੇਸਾਰਜ੍ਜਞਾਣਾਨਿ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Yo ca bhagavatā niravasesavaṭṭadukkhanissaraṇāya sīlasamādhipaññāya saṅgaho sattakoṭṭhāsiko sattatiṃsappabhedo ariyamaggapubbaṅgamo anuttaro niyyāniko dhammo desito, so ekanteneva niyyāti, paṭipannassa vaṭṭadukkhato mokkhāya hoti, yato naṃ koci samaṇo vā…pe… brahmā vā ‘‘niyyāniko dhammoti tayā desito na niyyātī’’ti saha dhammena anuyuñjituṃ samattho natthīti. Vuttañhetaṃ – ‘‘sammāsambuddhassa te paṭijānato ime dhammā anabhisambuddhā’’ti (ma. ni. 1.150) vitthāro. Evametāni attano ñāṇappahānadesanāvisesānaṃ avitathabhāvāvabodhanato aviparītākārappavattitāni bhagavato catuvesārajjañāṇāni tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ ਨਿਰਯਗਤਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਿ, ਪੇਤਗਤਿ, ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿ, ਦੇવਗਤੀਤਿ ਪਞ੍ਚ ਗਤਿਯੋ, ਤਾਸੁ ਸਞ੍ਜੀવਾਦਯੋ ਅਟ੍ਠ ਮਹਾਨਿਰਯਾ, ਕੁਕ੍ਕੁਲ਼ਾਦਯੋ ਸੋਲ਼ਸ ਉਸ੍ਸਦਨਿਰਯਾ, ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਪਿਮੇ ਏਕਨ੍ਤਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਨਿਰਸ੍ਸਾਦਟ੍ਠੇਨ ਨਿਰਯਾ, ਯਥਾਕਮ੍ਮੁਨਾ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਗਤਿ ਚਾਤਿ ਨਿਰਯਗਤਿ, ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰਸੀਤਨਰਕਾਪਿ ਏਤੇਸ੍વੇવ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ। ਕਿਮਿਕੀਟਸਰੀਸਪਪਕ੍ਖਿਸੋਣਸਿਙ੍ਗਾਲਾਦਯੋ ਤਿਰਿਯਂ ਅਞ੍ਛਿਤਭਾવੇਨ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾ, ਤੇ ਏવ ਗਤੀਤਿ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਗਤਿ। ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਿਤਤ੍ਤਾ ਪਰਦਤ੍ਤੂਪਜੀવਿਨਿਜ੍ਝਾਮਤਣ੍ਹਿਕਾਦਯੋ ਦੁਕ੍ਖਬਹੁਲਤਾਯ ਪਾਕਟਸੁਖਤੋ ਇਤਾ વਿਗਤਾਤਿ ਪੇਤਾ, ਤੇ ਏવ ਗਤੀਤਿ ਪੇਤਗਤਿ, ਕਾਲਕਞ੍ਚਿਕਾਦਿਅਸੁਰਾਪਿ ਏਤੇਸ੍વੇવਨ੍ਤੋਗਧਾ। ਪਰਿਤ੍ਤਦੀਪવਾਸੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਜਮ੍ਬੁਦੀਪਾਦਿਚਤੁਮਹਾਦੀਪવਾਸਿਨੋ ਮਨਸੋ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤਾਯ ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਤੇ ਏવ ਗਤੀਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਗਤਿ। ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨੂਪਗਾਤਿ ਇਮੇ ਛਬ੍ਬੀਸਤਿ ਦੇવਨਿਕਾਯਾ ਦਿਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਿ ਜੋਤਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਦੇવਾ, ਤੇ ਏવ ਗਤੀਤਿ ਦੇવਗਤਿ

    Tathā nirayagati, tiracchānagati, petagati, manussagati, devagatīti pañca gatiyo, tāsu sañjīvādayo aṭṭha mahānirayā, kukkuḷādayo soḷasa ussadanirayā, lokantarikanirayoti sabbepime ekantadukkhatāya nirassādaṭṭhena nirayā, yathākammunā gantabbato gati cāti nirayagati, tibbandhakārasītanarakāpi etesveva antogadhā. Kimikīṭasarīsapapakkhisoṇasiṅgālādayo tiriyaṃ añchitabhāvena tiracchānā, te eva gatīti tiracchānagati. Khuppipāsitattā paradattūpajīvinijjhāmataṇhikādayo dukkhabahulatāya pākaṭasukhato itā vigatāti petā, te eva gatīti petagati, kālakañcikādiasurāpi etesvevantogadhā. Parittadīpavāsīhi saddhiṃ jambudīpādicatumahādīpavāsino manaso ussannatāya manussā, te eva gatīti manussagati. Cātumahārājikato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanūpagāti ime chabbīsati devanikāyā dibbanti attano iddhānubhāvena kīḷanti jotanti cāti devā, te eva gatīti devagati.

    ਤਾ ਪਨੇਤਾ ਗਤਿਯੋ ਯਸ੍ਮਾ ਤਂਤਂਕਮ੍ਮਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਉਪਪਤ੍ਤਿਭવવਿਸੇਸੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਥਤੋ વਿਪਾਕਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਕਟਤ੍ਤਾ ਚ ਰੂਪਂ। ਤਤ੍ਥ ‘‘ਅਯਂ ਨਾਮ ਗਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਾਮ ਕਮ੍ਮੁਨਾ ਜਾਯਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯવਿਸੇਸੇਹਿ ਏવਂ વਿਭਾਗਭਿਨ੍ਨਤ੍ਤਾ વਿਸੁਂ ਏਤੇ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਾ ਏવਂ વਿਭਾਗਭਿਨ੍ਨਾ’’ਤਿ ਯਥਾਸਕਂ ਹੇਤੁਫਲવਿਭਾਗਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਠਾਨਸੋ ਹੇਤੁਸੋ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Tā panetā gatiyo yasmā taṃtaṃkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasmā atthato vipākakkhandhā kaṭattā ca rūpaṃ. Tattha ‘‘ayaṃ nāma gati iminā nāma kammunā jāyati, tassa ca kammassa paccayavisesehi evaṃ vibhāgabhinnattā visuṃ ete sattanikāyā evaṃ vibhāgabhinnā’’ti yathāsakaṃ hetuphalavibhāgaparicchindanavasena ṭhānaso hetuso bhagavato ñāṇaṃ pavattati. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਪਞ੍ਚ ਖੋ ਇਮਾ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਗਤਿਯੋ। ਕਤਮਾ ਪਞ੍ਚ? ਨਿਰਯੋ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੋ, ਮਨੁਸ੍ਸਾ, ਦੇવਾ। ਨਿਰਯਞ੍ਚਾਹਂ, ਸਾਰਿਪੁਤ੍ਤ, ਪਜਾਨਾਮਿ ਨਿਰਯਗਾਮਿਞ੍ਚ ਮਗ੍ਗਂ ਨਿਰਯਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ, ਯਥਾ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਚ ਕਾਯਸ੍ਸ ਭੇਦਾ ਪਰਮ੍ਮਰਣਾ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਨਿਰਯਂ ਉਪਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਞ੍ਚ ਪਜਾਨਾਮੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੩)।

    ‘‘Pañca kho imā, sāriputta, gatiyo. Katamā pañca? Nirayo, tiracchānayoni, pettivisayo, manussā, devā. Nirayañcāhaṃ, sāriputta, pajānāmi nirayagāmiñca maggaṃ nirayagāminiñca paṭipadaṃ, yathā paṭipanno ca kāyassa bhedā parammaraṇā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ nirayaṃ upapajjati, tañca pajānāmī’’tiādi (ma. ni. 1.153).

    ਤਾਨਿ ਪਨੇਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ વਿਸਯੇ ਅવਿਪਰੀਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Tāni panetāni bhagavato ñāṇāni tasmiṃ tasmiṃ visaye aviparītākārappavattiyā avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ ਯਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਦ੍ਧਾਦਿਯੋਗવਿਕਲਾવਿਕਲਭਾવਾવਬੋਧਨੇਨ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖਮਹਾਰਜਕ੍ਖਤਾਦਿવਿਸੇਸવਿਭਾવਨਂ ਪਞ੍ਞਾਸਾਯ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਂ ਭਗવਤੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰੋਪਰਿਯਤ੍ਤਞਾਣਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਸਦ੍ਧੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੋ, ਅਸ੍ਸਦ੍ਧੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਮਹਾਰਜਕ੍ਖੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੧) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।

    Tathā yaṃ sattānaṃ saddhādiyogavikalāvikalabhāvāvabodhanena apparajakkhamahārajakkhatādivisesavibhāvanaṃ paññāsāya ākārehi pavattaṃ bhagavato indriyaparopariyattañāṇaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo mahārajakkho’’ti (paṭi. ma. 1.111) vitthāro.

    ਯਞ੍ਚ ‘‘ਅਯਂ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਅਪ੍ਪਰਜਕ੍ਖੋ, ਅਯਂ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਕੋ, ਅਯਂ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਕੋ, ਅਯਂ ਅਨੁਲੋਮਿਕਾਯਂ ਖਨ੍ਤਿਯਂ ਠਿਤੋ, ਅਯਂ ਯਥਾਭੂਤਞਾਣੇ ਠਿਤੋ, ਅਯਂ ਕਾਮਾਸਯੋ, ਨ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਦਿਆਸਯੋ, ਅਯਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਸਯੋ, ਨ ਕਾਮਾਦਿਆਸਯੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਮਰਾਗੋ ਅਤਿવਿਯ ਥਾਮਗਤੋ, ਨ ਪਟਿਘਾਦਿਕੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਪਟਿਘੋ ਅਤਿવਿਯ ਥਾਮਗਤੋ, ਨ ਕਾਮਰਾਗਾਦਿਕੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਨ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਨ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ, ਇਮਸ੍ਸ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਧਿਕੋ, ਨ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ। ਇਮਸ੍ਸ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਂ ਅਧਿਕਂ, ਇਮਸ੍ਸ વਚੀਸੁਚਰਿਤਂ, ਇਮਸ੍ਸ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤਂ, ਅਯਂ ਹੀਨਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੋ, ਅਯਂ ਪਣੀਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਕੋ, ਅਯਂ ਕਮ੍ਮਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਯਂ ਕਿਲੇਸਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਯਂ વਿਪਾਕਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਯਂ ਨ ਕਮ੍ਮਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਨ ਕਿਲੇਸਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਨ વਿਪਾਕਾવਰਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਦੀਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਭਾવਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਭਗવਤੋ ਆਸਯਾਨੁਸਯਞਾਣਂ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –

    Yañca ‘‘ayaṃ puggalo apparajakkho, ayaṃ sassatadiṭṭhiko, ayaṃ ucchedadiṭṭhiko, ayaṃ anulomikāyaṃ khantiyaṃ ṭhito, ayaṃ yathābhūtañāṇe ṭhito, ayaṃ kāmāsayo, na nekkhammādiāsayo, ayaṃ nekkhammāsayo, na kāmādiāsayo’’tiādinā ‘‘imassa kāmarāgo ativiya thāmagato, na paṭighādiko, imassa paṭigho ativiya thāmagato, na kāmarāgādiko’’tiādinā ‘‘imassa puññābhisaṅkhāro adhiko, na apuññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa apuññābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na āneñjābhisaṅkhāro, imassa āneñjābhisaṅkhāro adhiko, na puññābhisaṅkhāro na apuññābhisaṅkhāro. Imassa kāyasucaritaṃ adhikaṃ, imassa vacīsucaritaṃ, imassa manosucaritaṃ, ayaṃ hīnādhimuttiko, ayaṃ paṇītādhimuttiko, ayaṃ kammāvaraṇena samannāgato, ayaṃ kilesāvaraṇena samannāgato, ayaṃ vipākāvaraṇena samannāgato, ayaṃ na kammāvaraṇena samannāgato, na kilesāvaraṇena samannāgato, na vipākāvaraṇena samannāgato’’tiādinā ca sattānaṃ āsayādīnaṃ yathābhūtaṃ vibhāvanākārappavattaṃ bhagavato āsayānusayañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਨੁਸਯਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਚਰਿਤਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਅਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਭਬ੍ਬਾਭਬ੍ਬੇ ਸਤ੍ਤੇ ਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੩)।

    ‘‘Idha tathāgato sattānaṃ āsayaṃ jānāti, anusayaṃ jānāti, caritaṃ jānāti, adhimuttiṃ jānāti, bhabbābhabbe satte jānātī’’tiādi (paṭi. ma. 1.113).

    ਯਞ੍ਚ ਉਪਰਿਮਹੇਟ੍ਠਿਮਪੁਰਿਮਪਚ੍ਛਿਮਕਾਯੇਹਿ ਦਕ੍ਖਿਣવਾਮਅਕ੍ਖਿਕਣ੍ਣਸੋਤਨਾਸਿਕਸੋਤਅਂਸਕੂਟਹਤ੍ਥਪਾਦੇਹਿ ਅਙ੍ਗੁਲਿਅਙ੍ਗੁਲਨ੍ਤਰੇਹਿ ਲੋਮਕੂਪੇਹਿ ਚ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੂਦਕਧਾਰਾਪવਤ੍ਤਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ વਿવਿਧવਿਕੁਬ੍ਬਨਿਦ੍ਧਿਨਿਮ੍ਮਾਪਨਕਂ ਭਗવਤੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਞਾਣਂ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –

    Yañca uparimaheṭṭhimapurimapacchimakāyehi dakkhiṇavāmaakkhikaṇṇasotanāsikasotaaṃsakūṭahatthapādehi aṅguliaṅgulantarehi lomakūpehi ca aggikkhandhūdakadhārāpavattanaṃ anaññasādhāraṇaṃ vividhavikubbaniddhinimmāpanakaṃ bhagavato yamakapāṭihāriyañāṇaṃ. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਰੋਤਿ ਅਸਾਧਾਰਣਂ ਸਾવਕੇਹਿ, ਉਪਰਿਮਕਾਯਤੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਤੋ ਉਦਕਧਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਕਾਯਤੋ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਉਪਰਿਮਕਾਯਤੋ ਉਦਕਧਾਰਾ ਪવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੬)।

    ‘‘Idha tathāgato yamakapāṭihāriyaṃ karoti asādhāraṇaṃ sāvakehi, uparimakāyato aggikkhandho pavattati, heṭṭhimakāyato udakadhārā pavattati. Heṭṭhimakāyato aggikkhandho pavattati, uparimakāyato udakadhārā pavattatī’’tiādi (paṭi. ma. 1.116).

    ਯਞ੍ਚ ਰਾਗਾਦੀਹਿ ਜਾਤਿਆਦੀਹਿ ਚ ਅਨੇਕੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਂ ਤਤੋ ਨੀਹਰਿਤੁਕਾਮਤਾવਸੇਨ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਮਹਾਕਰੁਣੋਕ੍ਕਮਨਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਭੂਤਂ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਞਾਣਂ। ਯਥਾਹ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੭-੧੧੮) –

    Yañca rāgādīhi jātiādīhi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutaṃ sattanikāyaṃ tato nīharitukāmatāvasena nānānayehi pavattassa bhagavato mahākaruṇokkamanassa paccayabhūtaṃ mahākaruṇāsamāpattiñāṇaṃ. Yathāha (paṭi. ma. 1.117-118) –

    ‘‘ਕਤਮਂ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਮਹਾਕਰੁਣਾਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯਾ ਞਾਣਂ? ਬਹੁਕੇਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਓਕ੍ਕਮਤਿ, ਆਦਿਤ੍ਤੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਓਕ੍ਕਮਤਿ। ਉਯ੍ਯੁਤ੍ਤੋ, ਪਯਾਤੋ, ਕੁਮ੍ਮਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਉਪਨੀਯਤਿ ਲੋਕੋ ਅਦ੍ਧੁવੋ, ਅਤਾਣੋ ਲੋਕੋ ਅਨਭਿਸ੍ਸਰੋ , ਅਸ੍ਸਕੋ ਲੋਕੋ, ਸਬ੍ਬਂ ਪਹਾਯ ਗਮਨੀਯਂ, ਊਨੋ ਲੋਕੋ ਅਤਿਤ੍ਤੋ ਤਣ੍ਹਾਦਾਸੋਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਓਕ੍ਕਮਤਿ।

    ‘‘Katamaṃ tathāgatassa mahākaruṇāsamāpattiyā ñāṇaṃ? Bahukehi ākārehi passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati, āditto lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati. Uyyutto, payāto, kummaggappaṭipanno, upanīyati loko addhuvo, atāṇo loko anabhissaro , assako loko, sabbaṃ pahāya gamanīyaṃ, ūno loko atitto taṇhādāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.

    ‘‘ਅਤਾਯਨੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ, ਅਲੇਣੋ, ਅਸਰਣੋ, ਅਸਰਣੀਭੂਤੋ। ਉਦ੍ਧਤੋ ਲੋਕੋ ਅવੂਪਸਨ੍ਤੋ, ਸਸਲ੍ਲੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ વਿਦ੍ਧੋ ਪੁਥੁਸਲ੍ਲੇਹਿ, ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਾવਰਣੋ ਕਿਲੇਸਪਞ੍ਜਰਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ ਅਣ੍ਡਭੂਤੋ ਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧੋ ਤਨ੍ਤਾਕੁਲਕਜਾਤੋ ਕੁਲਗੁਣ੍ਡਿਕਜਾਤੋ ਮੁਞ੍ਜਪਬ੍ਬਜਭੂਤੋ ਅਪਾਯਂ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ વਿਨਿਪਾਤਂ ਸਂਸਾਰਂ ਨਾਤਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾવਿਸਦੋਸਸਂਲਿਤ੍ਤੋ, ਕਿਲੇਸਕਲਲੀਭੂਤੋ, ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਜਟਾਜਟਿਤੋ।

    ‘‘Atāyano lokasannivāso, aleṇo, asaraṇo, asaraṇībhūto. Uddhato loko avūpasanto, sasallo lokasannivāso viddho puthusallehi, avijjandhakārāvaraṇo kilesapañjarapakkhitto, avijjāgato lokasannivāso aṇḍabhūto pariyonaddho tantākulakajāto kulaguṇḍikajāto muñjapabbajabhūto apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattati, avijjāvisadosasaṃlitto, kilesakalalībhūto, rāgadosamohajaṭājaṭito.

    ‘‘ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਘਾਟਪਟਿਮੁਕ੍ਕੋ, ਤਣ੍ਹਾਜਾਲੇਨ ਓਤ੍ਥਟੋ, ਤਣ੍ਹਾਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਸਞ੍ਞੋਜਨੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਤਣ੍ਹਾਨੁਸਯੇਨ ਅਨੁਸਟੋ, ਤਣ੍ਹਾਸਨ੍ਤਾਪੇਨ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਪਰਿਲ਼ਾਹੇਨ ਪਰਿਡਯ੍ਹਤਿ।

    ‘‘Taṇhāsaṅghāṭapaṭimukko, taṇhājālena otthaṭo, taṇhāsotena vuyhati, taṇhāsaññojanena saṃyutto, taṇhānusayena anusaṭo, taṇhāsantāpena santappati, taṇhāpariḷāhena pariḍayhati.

    ‘‘ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਟਪਟਿਮੁਕ੍ਕੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਜਾਲੇਨ ਓਤ੍ਥਟੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਞ੍ਞੋਜਨੇਨ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਦਿਟ੍ਠਾਨੁਸਯੇਨ ਅਨੁਸਟੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਨ੍ਤਾਪੇਨ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਪਰਿਲ਼ਾਹੇਨ ਪਰਿਡਯ੍ਹਤਿ।

    ‘‘Diṭṭhisaṅghāṭapaṭimukko, diṭṭhijālena otthaṭo, diṭṭhisotena vuyhati, diṭṭhisaññojanena saṃyutto, diṭṭhānusayena anusaṭo, diṭṭhisantāpena santappati, diṭṭhipariḷāhena pariḍayhati.

    ‘‘ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਗਤੋ, ਜਰਾਯ ਅਨੁਸਟੋ, ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਅਭਿਭੂਤੋ, ਮਰਣੇਨ ਅਬ੍ਭਾਹਤੋ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤੋ।

    ‘‘Jātiyā anugato, jarāya anusaṭo, byādhinā abhibhūto, maraṇena abbhāhato, dukkhe patiṭṭhito.

    ‘‘ਤਣ੍ਹਾਯ ਉਡ੍ਡਿਤੋ, ਜਰਾਪਾਕਾਰਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਮਚ੍ਚੁਪਾਸੇਨ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ, ਮਹਾਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ, ਰਾਗਬਨ੍ਧਨੇਨ ਦੋਸਮੋਹਮਾਨਦਿਟ੍ਠਿਕਿਲੇਸਦੁਚ੍ਚਰਿਤਬਨ੍ਧਨੇਨ ਬਦ੍ਧੋ, ਮਹਾਸਮ੍ਬਾਧਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਮਹਾਪਲਿਬੋਧੇਨ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੋ, ਮਹਾਪਪਾਤੇ ਪਤਿਤੋ, ਮਹਾਕਨ੍ਤਾਰਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਮਹਾਸਂਸਾਰਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਮਹਾવਿਦੁਗ੍ਗੇ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਮਹਾਪਲਿਪੇ ਪਲਿਪਨ੍ਨੋ।

    ‘‘Taṇhāya uḍḍito, jarāpākāraparikkhitto, maccupāsena parikkhitto, mahābandhanabaddho, rāgabandhanena dosamohamānadiṭṭhikilesaduccaritabandhanena baddho, mahāsambādhappaṭipanno, mahāpalibodhena palibuddho, mahāpapāte patito, mahākantārappaṭipanno, mahāsaṃsārappaṭipanno, mahāvidugge samparivattati, mahāpalipe palipanno.

    ‘‘ਅਬ੍ਭਾਹਤੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ, ਆਦਿਤ੍ਤੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ ਰਾਗਗ੍ਗਿਨਾ ਦੋਸਗ੍ਗਿਨਾ ਮੋਹਗ੍ਗਿਨਾ ਜਾਤਿਯਾ ਜਰਾਯ ਮਰਣੇਨ ਸੋਕੇਹਿ ਪਰਿਦੇવੇਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਉਪਾਯਾਸੇਹਿ, ਉਨ੍ਨੀਤਕੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ ਹਞ੍ਞਤਿ ਨਿਚ੍ਚਮਤਾਣੋ ਪਤ੍ਤਦਣ੍ਡੋ ਤਕ੍ਕਰੋ, વਜ੍ਜਬਨ੍ਧਨਬਦ੍ਧੋ ਆਘਾਤਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਿਤੋ, ਅਨਾਥੋ ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋ ਪਰਮਕਾਰੁਞ੍ਞਪ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾਭਿਤੁਨ੍ਨੋ ਚਿਰਰਤ੍ਤਂ ਪੀਲ਼ਿਤੋ, ਗਧਿਤੋ ਨਿਚ੍ਚਂ ਪਿਪਾਸਿਤੋ।

    ‘‘Abbhāhato lokasannivāso, āditto lokasannivāso rāgagginā dosagginā mohagginā jātiyā jarāya maraṇena sokehi paridevehi dukkhehi domanassehi upāyāsehi, unnītako lokasannivāso haññati niccamatāṇo pattadaṇḍo takkaro, vajjabandhanabaddho āghātanapaccupaṭṭhito, anātho lokasannivāso paramakāruññappatto, dukkhābhitunno cirarattaṃ pīḷito, gadhito niccaṃ pipāsito.

    ‘‘ਅਨ੍ਧੋ ਅਚਕ੍ਖੁਕੋ, ਹਤਨੇਤ੍ਤੋ ਅਪਰਿਣਾਯਕੋ, વਿਪਥਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਅਞ੍ਜਸਾਪਰਦ੍ਧੋ, ਮਹੋਘਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ।

    ‘‘Andho acakkhuko, hatanetto apariṇāyako, vipathapakkhando añjasāparaddho, mahoghapakkhando.

    ‘‘ਦ੍વੀਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤੇਹਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤੋ, ਤੀਹਿ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੇਹਿ વਿਪ੍ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ, ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਯੋਜਿਤੋ, ਚਤੂਹਿ ਗਨ੍ਥੇਹਿ ਗਨ੍ਥਿਤੋ, ਚਤੂਹਿ ਉਪਾਦਾਨੇਹਿ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਪਞ੍ਚਗਤਿਸਮਾਰੁਲ਼੍ਹੋ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਕਾਮਗੁਣੇਹਿ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਪਞ੍ਚਹਿ ਨੀવਰਣੇਹਿ ਓਤ੍ਥਟੋ, ਛਹਿ વਿવਾਦਮੂਲੇਹਿ વਿવਦਤਿ, ਛਹਿ ਤਣ੍ਹਾਕਾਯੇਹਿ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਛਹਿ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤੇਹਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤੋ, ਸਤ੍ਤਹਿ ਅਨੁਸਯੇਹਿ ਅਨੁਸਟੋ, ਸਤ੍ਤਹਿ ਸਞ੍ਞੋਜਨੇਹਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਸਤ੍ਤਹਿ ਮਾਨੇਹਿ ਉਨ੍ਨਤੋ, ਅਟ੍ਠਹਿ ਲੋਕਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮ੍ਪਰਿવਤ੍ਤਤਿ, ਅਟ੍ਠਹਿ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤੇਹਿ ਨਿਯ੍ਯਾਤੋ, ਅਟ੍ਠਹਿ ਪੁਰਿਸਦੋਸੇਹਿ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਨવਹਿ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੂਹਿ ਆਘਾਤਿਤੋ, ਨવવਿਧਮਾਨੇਹਿ ਉਨ੍ਨਤੋ, ਨવਹਿ ਤਣ੍ਹਾਮੂਲਕੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਦਸਹਿ ਕਿਲੇਸવਤ੍ਥੂਹਿ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ, ਦਸਹਿ ਆਘਾਤવਤ੍ਥੂਹਿ ਆਘਾਤਿਤੋ, ਦਸਹਿ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਪਥੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਦਸਹਿ ਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਸਂਯੁਤ੍ਤੋ, ਦਸਹਿ ਮਿਚ੍ਛਤ੍ਤੇਹਿ ਨਿਯ੍ਯਾਤੋ, ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਦਸવਤ੍ਥੁਕਾਯ ਅਨ੍ਤਗ੍ਗਾਹਿਕਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਅਟ੍ਠਸਤਤਣ੍ਹਾਪਪਞ੍ਚੇਹਿ ਪਪਞ੍ਚਿਤੋ, ਦ੍વਾਸਟ੍ਠਿਯਾ ਦਿਟ੍ਠਿਗਤੇਹਿ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤੋ, ਲੋਕਸਨ੍ਨਿવਾਸੋਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਓਕ੍ਕਮਤਿ।

    ‘‘Dvīhi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, tīhi duccaritehi vippaṭipanno, catūhi yogehi yojito, catūhi ganthehi ganthito, catūhi upādānehi upādiyati, pañcagatisamāruḷho, pañcahi kāmaguṇehi rajjati, pañcahi nīvaraṇehi otthaṭo, chahi vivādamūlehi vivadati, chahi taṇhākāyehi rajjati, chahi diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, sattahi anusayehi anusaṭo, sattahi saññojanehi saṃyutto, sattahi mānehi unnato, aṭṭhahi lokadhammehi samparivattati, aṭṭhahi micchattehi niyyāto, aṭṭhahi purisadosehi dussati, navahi āghātavatthūhi āghātito, navavidhamānehi unnato, navahi taṇhāmūlakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthūhi kilissati, dasahi āghātavatthūhi āghātito, dasahi akusalakammapathehi samannāgato, dasahi saṃyojanehi saṃyutto, dasahi micchattehi niyyāto, dasavatthukāya micchādiṭṭhiyā samannāgato, dasavatthukāya antaggāhikāya diṭṭhiyā samannāgato, aṭṭhasatataṇhāpapañcehi papañcito, dvāsaṭṭhiyā diṭṭhigatehi pariyuṭṭhito, lokasannivāsoti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamati.

    ‘‘ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਤਿਣ੍ਣੋ। ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਮੁਤ੍ਤੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਮੁਤ੍ਤੋ। ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਦਨ੍ਤੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਦਨ੍ਤੋ। ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਸਨ੍ਤੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਸਨ੍ਤੋ। ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਨਸ੍ਸਤ੍ਥੋ। ਅਹਞ੍ਚਮ੍ਹਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ, ਲੋਕੋ ਚ ਅਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ। ਪਹੋਮਿ ਖ੍વਾਹਂ ਤਿਣ੍ਣੋ ਤਾਰੇਤੁਂ, ਮੁਤ੍ਤੋ ਮੋਚੇਤੁਂ, ਦਨ੍ਤੋ ਦਮੇਤੁਂ, ਸਨ੍ਤੋ ਸਮੇਤੁਂ, ਅਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਅਸ੍ਸਾਸੇਤੁਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਪੇਤੁਨ੍ਤਿ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਭਗવਨ੍ਤਾਨਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਮਹਾਕਰੁਣਾ ਓਕ੍ਕਮਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੭-੧੧੮)।

    ‘‘Ahañcamhi tiṇṇo, loko ca atiṇṇo. Ahañcamhi mutto, loko ca amutto. Ahañcamhi danto, loko ca adanto. Ahañcamhi santo, loko ca asanto. Ahañcamhi assattho, loko ca anassattho. Ahañcamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto. Pahomi khvāhaṃ tiṇṇo tāretuṃ, mutto mocetuṃ, danto dametuṃ, santo sametuṃ, assattho assāsetuṃ, parinibbuto parinibbāpetunti passantānaṃ buddhānaṃ bhagavantānaṃ sattesu mahākaruṇā okkamatī’’ti (paṭi. ma. 1.117-118).

    ਏવਂ ਏਕੂਨਨવੁਤਿਯਾ ਆਕਾਰੇਹਿ વਿਭਜਨਂ ਕਤਂ।

    Evaṃ ekūnanavutiyā ākārehi vibhajanaṃ kataṃ.

    ਯਂ ਪਨ ਯਾવਤਾ ਧਮ੍ਮਧਾਤੁਯਾ ਯਤ੍ਤਕਂ ਞਾਤਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਾਦਿਕਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸ ਪਰੋਪਦੇਸਨਿਰਪੇਕ੍ਖਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨਸਮਤ੍ਥਂ ਆਕਙ੍ਖਮਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧવੁਤ੍ਤਿਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਂ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਅਨવਸੇਸਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਸਮ੍ਮੁਤਿਸਚ੍ਚਾવਬੋਧਤੋ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ ਤਤ੍ਥਾવਰਣਾਭਾવਤੋ ਨਿਸ੍ਸਙ੍ਗਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮੁਪਾਦਾਯ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕਮੇવ ਹਿ ਤਂ ਞਾਣਂ વਿਸਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਮੁਖੇਨ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਅਸਾਧਾਰਣਭਾવਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਦੁવਿਧੇਨ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਂ। ਅਞ੍ਞਥਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਾਨਾવਰਣਞਾਣਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਤਾ ਸਬ੍ਬવਿਸਯਤਾ ਆਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਨ ਚ ਤਂ ਯੁਤ੍ਤਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਇਮਾਯ ਯੁਤ੍ਤਿਯਾ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਪਾਲ਼ਿ –

    Yaṃ pana yāvatā dhammadhātuyā yattakaṃ ñātabbaṃ saṅkhatāsaṅkhatādikassa sabbassa paropadesanirapekkhaṃ sabbākārena paṭivijjhanasamatthaṃ ākaṅkhamattappaṭibaddhavuttianaññasādhāraṇaṃ bhagavato ñāṇaṃ sabbathā anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutisaccāvabodhato sabbaññutaññāṇaṃ tatthāvaraṇābhāvato nissaṅgappavattimupādāya anāvaraṇañāṇanti vuccati. Ekameva hi taṃ ñāṇaṃ visayappavattimukhena aññehi asādhāraṇabhāvadassanatthaṃ duvidhena uddiṭṭhaṃ. Aññathā sabbaññutānāvaraṇañāṇānaṃ sādhāraṇatā sabbavisayatā āpajjeyyuṃ, na ca taṃ yuttaṃ kiñcāpi imāya yuttiyā. Ayañhettha pāḷi –

    ‘‘ਸਬ੍ਬਂ ਸਙ੍ਖਤਮਸਙ੍ਖਤਂ ਅਨવਸੇਸਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਆવਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ। ਅਤੀਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਆવਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ। ਅਨਾਗਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਆવਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਂ। ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਂ ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਤ੍ਥ ਆવਰਣਂ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਨਾવਰਣਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੧੯-੧੨੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ।

    ‘‘Sabbaṃ saṅkhatamasaṅkhataṃ anavasesaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Atītaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Anāgataṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇaṃ. Paccuppannaṃ sabbaṃ jānātīti sabbaññutaññāṇaṃ, tattha āvaraṇaṃ natthīti anāvaraṇañāṇa’’nti (paṭi. ma. 1.119-120) vitthāro.

    ਏવਮੇਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਛਅਸਾਧਾਰਣਞਾਣਾਨਿ ਅવਿਪਰੀਤਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾ ਯਥਾਸਕવਿਸਯਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Evametāni bhagavato chaasādhāraṇañāṇāni aviparītākārappavattiyā yathāsakavisayassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ –

    Tathā –

    ‘‘ਸਤ੍ਤਿਮੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ – ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੧੭; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੮੫) ਏવਂ ਸਰੂਪਤੋ, ‘‘ਯਾਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਲੀਨੁਦ੍ਧਚ੍ਚਪਤਿਟ੍ਠਾਨਾਯੂਹਨਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਉਚ੍ਛੇਦਸਸ੍ਸਤਾਭਿਨਿવੇਸਾਦੀਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ ਉਪਦ੍ਦવਾਨਂ ਪਟਿਪਕ੍ਖਭੂਤਾ ਸਤਿਆਦਿਭੇਦਾ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗੀ, ਯਾਯ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਬੁਜ੍ਝਤਿ ਕਿਲੇਸਨਿਦ੍ਦਾਯ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ વਾ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤੀਤਿ, ਸਾ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗੀ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਸ੍ਸਾ ‘ਬੋਧਿਯਾ ਅਙ੍ਗਾਤਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ, ਅਰਿਯਸਾવਕੋ વਾ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਧਮ੍ਮਸਾਮਗ੍ਗਿਯਾ ਬੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਕਤ੍વਾ ਬੋਧੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਬੋਧਿਸ੍ਸ ਅਙ੍ਗਾਤਿਪਿ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਤੋ। ‘‘ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪવਿਚਯਲਕ੍ਖਣੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਫਰਣਲਕ੍ਖਣੋ ਪੀਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਉਪਸਮਲਕ੍ਖਣੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਅવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ, ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ’’ਤਿ ਏવਂ વਿਸੇਸਲਕ੍ਖਣਤੋ

    ‘‘Sattime, bhikkhave, bojjhaṅgā – satisambojjhaṅgo, dhammavicayasambojjhaṅgo, vīriyasambojjhaṅgo, pītisambojjhaṅgo, passaddhisambojjhaṅgo, samādhisambojjhaṅgo, upekkhāsambojjhaṅgo’’ti (paṭi. ma. 2.17; saṃ. ni. 5.185) evaṃ sarūpato, ‘‘yāyaṃ lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānā līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhallikattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtā satiādibhedā dhammasāmaggī, yāya ariyasāvako bujjhati kilesaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikarotīti, sā dhammasāmaggī bodhīti vuccati. Tassā ‘bodhiyā aṅgāti bojjhaṅgā, ariyasāvako vā yathāvuttāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā’’ti evaṃ sāmaññalakkhaṇato. ‘‘Upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo’’ti evaṃ visesalakkhaṇato.

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ , ਸਤਿਮਾ ਹੋਤਿ ਪਰਮੇਨ ਸਤਿਨੇਪਕ੍ਕੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਚਿਰਕਤਮ੍ਪਿ ਚਿਰਭਾਸਿਤਮ੍ਪਿ ਸਰਿਤਾ ਹੋਤਿ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੪੬੭) ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞੋਪਕਾਰવਸੇਨ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤੋ, ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ? ਅਤ੍ਥਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਤਿ, ਅਤ੍ਥਿ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤੇਸਂ વਿਸਯવਿਭਾਗੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વਿਰਾਗਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਿਰੋਧਨਿਸ੍ਸਿਤਂ વੋਸ੍ਸਗ੍ਗਪਰਿਣਾਮਿ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੪੭੧) ਭਾવਨਾવਿਧਿਦਸ੍ਸਨਤੋ। ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੇ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ? ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਝਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ…ਪੇ॰… ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ…ਪੇ॰… ਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ। ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ? ਯਾ ਸਤਿ…ਪੇ॰… ਅਨੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੪੭੮-੪੭੯) ਛਨ੍ਨવੁਤਿਯਾ ਨਯਸਹਸ੍ਸવਿਭਾਗੇਹੀਤਿ ਏવਂ ਨਾਨਾਕਾਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    ‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha, bhikkhu , satimā hoti paramena satinepakkena samannāgato, cirakatampi cirabhāsitampi saritā hoti anussaritā’’tiādinā (vibha. 467) sattannaṃ bojjhaṅgānaṃ aññamaññopakāravasena ekakkhaṇe pavattidassanato, ‘‘tattha katamo satisambojjhaṅgo? Atthi ajjhattaṃ, bhikkhave, dhammesu sati, atthi bahiddhā dhammesu satī’’tiādinā tesaṃ visayavibhāgena pavattidassanato. ‘‘Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Idha, bhikkhave, bhikkhu satisambojjhaṅgaṃ bhāveti vivekanissitaṃ virāganissitaṃ nirodhanissitaṃ vossaggapariṇāmi’’ntiādinā (vibha. 471) bhāvanāvidhidassanato. ‘‘Tattha katame satta bojjhaṅgā? Idha bhikkhu yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… tasmiṃ samaye satta bojjhaṅgā honti satisambojjhaṅgo…pe… upekkhāsambojjhaṅgo. Tattha katamo satisambojjhaṅgo? Yā sati…pe… anussatī’’tiādinā (vibha. 478-479) channavutiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ nānākārato pavattāni bhagavato sambojjhaṅgavibhāvanañāṇāni tassa tassa atthassa avisaṃvādanato tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ –

    Tathā –

    ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ? ਅਯਮੇવ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ, ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੨੦੫) ਏવਂ ਸਰੂਪਤੋ। ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਪ੍ਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯੋ, ਅਟ੍ਠવਿਧਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਏਕਨ੍ਤਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਕਿਲੇਸੇ ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਸਯਂ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਮਗ੍ਗਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋਤਿ ਏવਂ ਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਤੋ। ‘‘ਸਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਣਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਸਮ੍ਮਾ ਅવਿਕ੍ਖੇਪਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀ’’ਤਿ ਏવਂ વਿਸੇਸਲਕ੍ਖਣਤੋ । ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹવਿਧਮਨੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਿ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ, ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾਅਭਿਨਿਰੋਪਨਪਰਿਗ੍ਗਹਣਸਮੁਟ੍ਠਾਨવੋਦਾਨਪਗ੍ਗਹਉਪਟ੍ਠਾਨਸਮਾਦਹਨਾਨਿ ਚ ਕਰੋਨ੍ਤੀਤਿ ਏવਂ ਕਿਚ੍ਚવਿਭਾਗਤੋ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਕ੍ਖਣਾ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿਆਰਮ੍ਮਣਾ ਹੁਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ।

    ‘‘Tattha katamaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaṃ? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhī’’ti (vibha. 205) evaṃ sarūpato. Sabbakilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalappaṭilābhakarattā ca ariyo, aṭṭhavidhattā nibbānādhigamāya ekantakāraṇattā ca aṭṭhaṅgiko. Kilese mārento gacchati, nibbānatthikehi maggīyati, sayaṃ vā nibbānaṃ maggatīti maggoti evaṃ sāmaññalakkhaṇato. ‘‘Sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi, sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo, sammā pariggahaṇalakkhaṇā sammāvācā, sammā samuṭṭhānalakkhaṇo sammākammanto, sammā vodānalakkhaṇo sammāājīvo, sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo, sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati, sammā avikkhepalakkhaṇo sammāsamādhī’’ti evaṃ visesalakkhaṇato. Sammādiṭṭhi aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nibbānaṃ ārammaṇaṃ karoti, tappaṭicchādakamohavidhamanena asammohato sampayuttadhamme ca passati. Tathā sammāsaṅkappādayopi micchāsaṅkappādīni pajahanti, nibbānañca ārammaṇaṃ karonti, sahajātadhammānaṃ sammāabhiniropanapariggahaṇasamuṭṭhānavodānapaggahaupaṭṭhānasamādahanāni ca karontīti evaṃ kiccavibhāgato. Sammādiṭṭhi pubbabhāge nānakkhaṇā visuṃ visuṃ dukkhādiārammaṇā hutvā maggakāle ekakkhaṇā nibbānameva ārammaṇaṃ katvā kiccato ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādīni cattāri nāmāni labhati, sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānakkhaṇā nānārammaṇā maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā.

    ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਮੁਸਾવਾਦਾવੇਰਮਣੀਤਿਆਦਿવਿਭਾਗਾ વਿਰਤਿਯੋਪਿ ਚੇਤਨਾਯੋਪਿ ਹੁਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਿਰਤਿਯੋવ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸਤਿਯੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਨ੍ਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਨ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦਿવਸੇਨ ਨਾਨਾ ਏવਾਤਿ ਏવਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਪਰਭਾਗੇਸੁ ਪવਤ੍ਤਿવਿਭਾਗਤੋ, ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਭਾવੇਤਿ વਿવੇਕਨਿਸ੍ਸਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੪੮੯) ਭਾવਨਾવਿਧਿਤੋ, ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ? ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖੁ, ਯਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਝਾਨਂ ਭਾવੇਤਿ…ਪੇ॰… ਦੁਕ੍ਖਾਪਟਿਪਦਂ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਂ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (વਿਭ॰ ੪੯੯) ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯਾ ਨਯਸਹਸ੍ਸવਿਭਾਗੇਹੀਤਿ ਏવਂ ਅਨੇਕਾਕਾਰਤੋ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗવਿਭਾવਨਞਾਣਾਨਿ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਸਬ੍ਬਾਨਿਪਿ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati, sammāvācādayo tayo pubbabhāge musāvādāveramaṇītiādivibhāgā viratiyopi cetanāyopi hutvā maggakkhaṇe viratiyova, sammāvāyāmasatiyo kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhanti. Sammāsamādhi pana maggakkhaṇepi paṭhamajjhānādivasena nānā evāti evaṃ pubbabhāgaparabhāgesu pavattivibhāgato, ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu sammādiṭṭhiṃ bhāveti vivekanissita’’ntiādinā (vibha. 489) bhāvanāvidhito, ‘‘tattha katamo aṭṭhaṅgiko maggo? Idha, bhikkhu, yasmiṃ samaye lokuttaraṃ jhānaṃ bhāveti…pe… dukkhāpaṭipadaṃ dandhābhiññaṃ, tasmiṃ samaye aṭṭhaṅgiko maggo hoti sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo’’tiādinā (vibha. 499) caturāsītiyā nayasahassavibhāgehīti evaṃ anekākārato pavattāni bhagavato ariyamaggavibhāvanañāṇāni atthassa avisaṃvādanato sabbānipi tathāni avitathāni anaññathāni. Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਤਥਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਯਾ ਚ ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤੀਤਿ ਏਤਾਸੁ ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ વਿਹਰਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਚ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬવਿਹਾਰਸਮਾਪਤ੍ਤੀਸੁ ਸਮ੍ਪਾਦਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਯਥਾਰਹਂ ਸਮ੍ਪਯੋਗવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਞਾਣਾਨਿ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ । ਤਥਾ ‘‘ਇਦਂ ਇਮਸ੍ਸ ਠਾਨਂ, ਇਦਂ ਅਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਫਲਸ੍ਸ ਕਾਰਣਾਕਾਰਣਜਾਨਨਂ, ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸਮਾਦਾਨਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ વਿਪਾਕਨ੍ਤਰਜਾਨਨਂ, ਆਯੂਹਨਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ‘‘ਅਯਂ ਨਿਰਯਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾ’’ਤਿ ਯਾਥਾવਤੋ ਸਾਸવਾਨਾਸવਕਮ੍ਮવਿਭਾਗਜਾਨਨਂ, ੦.ਖਨ੍ਧਾਯਤਨਾਦੀਨਂ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਾਦਿਅਨੇਕਸਭਾવਂ ਨਾਨਾਸਭਾવਞ੍ਚ ਤਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ‘‘ਇਮਾਯ ਨਾਮ ਧਾਤੁਯਾ ਉਸ੍ਸਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਧਮ੍ਮਪ੍ਪਬਨ੍ਧੇ ਅਯਂ વਿਸੇਸੋ ਜਾਯਤੀ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਯਥਾਭੂਤਂ ਧਾਤੁਨਾਨਤ੍ਤਜਾਨਨਂ, ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹੀਨਾਦਿਅਜ੍ਝਾਸਯਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਜਾਨਨਂ, ਸਦ੍ਧਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਤਿਕ੍ਖਮੁਦੁਤਾਜਾਨਨਂ, ਸਂਕਿਲੇਸਾਦੀਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖਾਦਿવਿਸੇਸਜਾਨਨਂ , ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਅਪਰਿਮਾਣਾਸੁ ਜਾਤੀਸੁ ਤਪ੍ਪਟਿਬਨ੍ਧੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવੁਤ੍ਥਕ੍ਖਨ੍ਧਸਨ੍ਤਤਿਜਾਨਨਂ, ਹੀਨਾਦਿવਿਭਾਗੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਜਾਨਨਂ, ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਚਤੁਸਚ੍ਚਜਾਨਨਨ੍ਤਿ ਇਮਾਨਿ ਭਗવਤੋ ਦਸਬਲਞਾਣਾਨਿ ਅવਿਰਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਯਥਾਸਕਂ વਿਸਯਾવਗਾਹਨਤੋ ਯਥਾਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਾਧਨਤੋ ਚ ਯਥਾਭੂਤવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –

    Tathā paṭhamajjhānasamāpatti yā ca nirodhasamāpattīti etāsu anupaṭipāṭiyā viharitabbaṭṭhena samāpajjitabbaṭṭhena ca anupubbavihārasamāpattīsu sampādanapaccavekkhaṇādivasena yathārahaṃ sampayogavasena ca pavattāni bhagavato ñāṇāni tadatthasiddhiyā tathāni avitathāni anaññathāni . Tathā ‘‘idaṃ imassa ṭhānaṃ, idaṃ aṭṭhāna’’nti aviparītaṃ tassa tassa phalassa kāraṇākāraṇajānanaṃ, tesaṃ tesaṃ sattānaṃ atītādibhedabhinnassa kammasamādānassa anavasesato yathābhūtaṃ vipākantarajānanaṃ, āyūhanakkhaṇeyeva tassa tassa sattassa ‘‘ayaṃ nirayagāminī paṭipadā…pe… ayaṃ nibbānagāminī paṭipadā’’ti yāthāvato sāsavānāsavakammavibhāgajānanaṃ, 0.khandhāyatanādīnaṃ upādinnānupādinnādianekasabhāvaṃ nānāsabhāvañca tassa lokassa ‘‘imāya nāma dhātuyā ussannattā imasmiṃ dhammappabandhe ayaṃ viseso jāyatī’’tiādinā nayena yathābhūtaṃ dhātunānattajānanaṃ, anavasesato sattānaṃ hīnādiajjhāsayādhimuttijānanaṃ, saddhādiindriyānaṃ tikkhamudutājānanaṃ, saṃkilesādīhi saddhiṃ jhānavimokkhādivisesajānanaṃ , sattānaṃ aparimāṇāsu jātīsu tappaṭibandhena saddhiṃ anavasesato pubbenivutthakkhandhasantatijānanaṃ, hīnādivibhāgehi saddhiṃ cutipaṭisandhijānanaṃ, ‘‘idaṃ dukkha’’ntiādinā heṭṭhā vuttanayeneva catusaccajānananti imāni bhagavato dasabalañāṇāni avirajjhitvā yathāsakaṃ visayāvagāhanato yathādhippetatthasādhanato ca yathābhūtavuttiyā tathāni avitathāni anaññathāni. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘ਇਧ ਤਥਾਗਤੋ ਠਾਨਞ੍ਚ ਠਾਨਤੋ ਅਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਅਟ੍ਠਾਨਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਜਾਨਾਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੮੦੯; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੨੧)।

    ‘‘Idha tathāgato ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānātī’’tiādi (vibha. 809; a. ni. 10.21).

    ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Evampi bhagavā tathāni āgatoti tathāgato.

    ਯਥਾ ਚੇਤੇਸਂ ਞਾਣਾਨਂ વਸੇਨ, ਏવਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਂ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਿਭਾવਨਞਾਣਾਦੀਨਂ ਅਨਨ੍ਤਾਪਰਿਮੇਯ੍ਯਭੇਦਾਨਂ ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣਾਨਂ ਪਞ੍ਞਾવਿਸੇਸਾਨਂ વਸੇਨ ਭਗવਾ ਤਥਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਆਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਮ੍ਪਿ ਤਥਾਨਿ ਆਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Yathā cetesaṃ ñāṇānaṃ vasena, evaṃ yathāvuttānaṃ satipaṭṭhānasammappadhānavibhāvanañāṇādīnaṃ anantāparimeyyabhedānaṃ anaññasādhāraṇānaṃ paññāvisesānaṃ vasena bhagavā tathāni ñāṇāni āgato adhigatoti tathāgato. Evampi tathāni āgatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਾ ਸਾ ਭਗવਤੋ ਅਭਿਜਾਤਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਪਞ੍ਞਾਪਨਾ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ, ਸਾ ਤਥਾ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਦਤ੍ਥਂ ਲੋਕਨਾਥੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਪਤ੍ਥਿਤਾ ਪવਤ੍ਤਿਤਾ ਚ, ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਅવਿਪਰੀਤਤ੍ਥવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ। ਤਥਾ ਹਿ ਅਯਂ ਭਗવਾ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਭੂਤੋ ਸਮਤਿਂਸਪਾਰਮਿਪਰਿਪੂਰਣਾਦਿਕਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਹੇਤੁਂ ਸਮ੍ਪਾਦੇਤ੍વਾ ਤੁਸਿਤਪੁਰੇ ਠਿਤੋવ ਬੁਦ੍ਧਕੋਲਾਹਲਂ ਸੁਤ੍વਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਦੇવਤਾਹਿ ਏਕਤੋ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤਾਹਿ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ –

    Kathaṃ tathā gatoti tathāgato? Yā sā bhagavato abhijāti abhisambodhi dhammavinayapaññāpanā anupādisesanibbānadhātu, sā tathā. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yadatthaṃ lokanāthena abhisambodhi patthitā pavattitā ca, tadatthassa ekantasiddhiyā avisaṃvādanato aviparītatthavuttiyā tathā avitathā anaññathā. Tathā hi ayaṃ bhagavā bodhisattabhūto samatiṃsapāramiparipūraṇādikaṃ vuttappabhedaṃ sabbaṃ buddhattahetuṃ sampādetvā tusitapure ṭhitova buddhakolāhalaṃ sutvā dasasahassacakkavāḷadevatāhi ekato sannipatitāhi upasaṅkamitvā –

    ‘‘ਕਾਲੋ ਦੇવ ਮਹਾવੀਰ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ।

    ‘‘Kālo deva mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;

    ਸਦੇવਕਂ ਤਾਰਯਨ੍ਤੋ, ਬੁਜ੍ਝਸ੍ਸੁ ਅਮਤਂ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੧.੬੭) –

    Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67) –

    ਆਯਾਚਿਤੋ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚ ਮਹਾવਿਲੋਕਨਾਨਿ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਾਹਂ ਮਨੁਸ੍ਸਯੋਨਿਯਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਜ੍ਝਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਆਸਾਲ਼੍ਹਿਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਸਕ੍ਯਰਾਜਕੁਲੇ ਮਹਾਮਾਯਾਯ ਦੇવਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਦਸ ਮਾਸੇ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਮਹਤਾ ਪਰਿਹਾਰੇਨ ਪਰਿਹਰਿਯਮਾਨੋ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਪਚ੍ਚੂਸਸਮਯੇ ਅਭਿਜਾਤਿਂ ਪਾਪੁਣਿ।

    Āyācito uppannapubbanimitto pañca mahāvilokanāni viloketvā ‘‘idānāhaṃ manussayoniyaṃ uppajjitvā abhisambujjhissāmī’’ti āsāḷhipuṇṇamāya sakyarājakule mahāmāyāya deviyā kucchimhi paṭisandhiṃ gahetvā dasa māse devamanussehi mahatā parihārena parihariyamāno visākhapuṇṇamāya paccūsasamaye abhijātiṃ pāpuṇi.

    ਅਭਿਜਾਤਿਕ੍ਖਣੇ ਪਨਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਕ੍ਖਣੇ વਿਯ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਪਾਤੁਰਹੇਸੁਂ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੁ ਕਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਕਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪਕਮ੍ਪਿ ਸਮ੍ਪવੇਧਿ, ਦਸਸੁ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸੇਸੁ ਅਪ੍ਪਮਾਣੋ ਓਭਾਸੋ ਫਰਿ, ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਸਿਰਿਂ ਦਟ੍ਠੁਕਾਮਾ વਿਯ ਜਚ੍ਚਨ੍ਧਾ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਪਟਿਲਭਿਂਸੁ, ਬਧਿਰਾ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਣਿਂਸੁ। ਮੂਗਾ ਸਮਾਲਪਿਂਸੁ, ਖੁਜ੍ਜਾ ਉਜੁਗਤ੍ਤਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਪਙ੍ਗੁਲਾ ਪਦਸਾ ਗਮਨਂ ਪਟਿਲਭਿਂਸੁ, ਬਨ੍ਧਨਗਤਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾ ਅਨ੍ਦੁਬਨ੍ਧਨਾਦੀਹਿ ਮੁਚ੍ਚਿਂਸੁ, ਸਬ੍ਬਨਿਰਯੇਸੁ ਅਗ੍ਗਿ ਨਿਬ੍ਬਾਯਿ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾ વੂਪਸਮਿ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਾਨਂ ਭਯਂ ਨਾਹੋਸਿ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਂ ਰੋਗੋ વੂਪਸਮਿ, ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾ ਪਿਯਂવਦਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਮਧੁਰੇਨਾਕਾਰੇਨ ਅਸ੍ਸਾ ਹਸਿਂਸੁ, વਾਰਣਾ ਗਜ੍ਜਿਂਸੁ, ਸਬ੍ਬਤੂਰਿਯਾਨਿ ਸਕਂ ਸਕਂ ਨਿਨ੍ਨਾਦਂ ਮੁਞ੍ਚਿਂਸੁ, ਅਘਟ੍ਟਿਤਾਨਿ ਏવ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਹਤ੍ਥੂਪਗਾਦੀਨਿ ਆਭਰਣਾਨਿ ਮਧੁਰੇਨਾਕਾਰੇਨ ਰવਿਂਸੁ, ਸਬ੍ਬਦਿਸਾ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸੁਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦਯਮਾਨੋ ਮੁਦੁਸੀਤਲવਾਤੋ વਾਯਿ, ਅਕਾਲਮੇਘੋ વਸ੍ਸਿ, ਪਥવਿਤੋਪਿ ਉਦਕਂ ਉਬ੍ਭਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਨ੍ਦਿ, ਪਕ੍ਖਿਨੋ ਆਕਾਸਗਮਨਂ વਿਜਹਿਂਸੁ, ਨਦਿਯੋ ਅਸਨ੍ਦਮਾਨਾ ਅਟ੍ਠਂਸੁ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਮਧੁਰਂ ਉਦਕਂ ਅਹੋਸਿ, ਉਪਕ੍ਕਿਲੇਸવਿਮੁਤ੍ਤੇ ਸੂਰਿਯੇ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨੇ ਏવ ਆਕਾਸਗਤਾ ਸਬ੍ਬਾ ਜੋਤਿਯੋ ਜਲਿਂਸੁ , ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਰੂਪਾવਚਰੇ ਦੇવੇ ਅવਸੇਸਾ ਸਬ੍ਬੇ ਦੇવਾ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਨੇਰਯਿਕਾ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਰੂਪਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਤਰੁਕੁਟ੍ਟਕવਾਟਸੇਲਾਦਯੋ ਅਨਾવਰਣਭੂਤਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚੁਤੂਪਪਾਤਾ ਨਾਹੇਸੁਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਿਟ੍ਠਗਨ੍ਧਂ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ ਦਿਬ੍ਬਗਨ੍ਧੋ વਾਯਿ, ਸਬ੍ਬੇ ਫਲੂਪਗਾ ਰੁਕ੍ਖਾ ਫਲਧਰਾ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿਂਸੁ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਕਮੇવ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣੇਹਿ ਪਦੁਮੇਹਿ ਸਞ੍ਛਨ੍ਨਤਲੋ ਅਹੋਸਿ, ਥਲਜਜਲਜਾਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਪੁਪ੍ਫਿਂਸੁ, ਰੁਕ੍ਖਾਨਂ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਖਨ੍ਧਪਦੁਮਾਨਿ, ਸਾਖਾਸੁ ਸਾਖਪਦੁਮਾਨਿ, ਲਤਾਸੁ ਲਤਾਪਦੁਮਾਨਿ ਪੁਪ੍ਫਿਂਸੁ, ਮਹੀਤਲੇ ਸਿਲਾਤਲਾਨਿ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਪਰੂਪਰਿ ਸਤ੍ਤ ਸਤ੍ਤ ਹੁਤ੍વਾ ਦਣ੍ਡਪਦੁਮਾਨਿ ਨਾਮ ਨਿਕ੍ਖਮਿਂਸੁ, ਆਕਾਸੇ ਓਲਮ੍ਬਕਪਦੁਮਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂਸੁ, ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਪੁਪ੍ਫવਸ੍ਸਂ વਸ੍ਸਿ, ਆਕਾਸੇ ਦਿਬ੍ਬਤੂਰਿਯਾਨਿ વਜ੍ਜਿਂਸੁ, ਸਕਲਦਸਸਹਸ੍ਸੀ ਲੋਕਧਾਤੁ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ વਿਸ੍ਸਟ੍ਠਮਾਲਾਗੁਲ਼ਂ વਿਯ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਬਦ੍ਧਮਾਲਾਕਲਾਪੋ વਿਯ ਅਲਙ੍ਕਤਪ੍ਪਟਿਯਤ੍ਤਂ ਮਾਲਾਸਨਂ વਿਯ ਚ ਏਕਮਾਲਾਮਾਲਿਨੀ વਿਪ੍ਫੁਰਨ੍ਤવਾਲ਼ਬੀਜਨੀ ਪੁਪ੍ਫਧੂਪਗਨ੍ਧਪਰਿવਾਸਿਤਾ ਪਰਮਸੋਭਗ੍ਗਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਹੋਸਿ, ਤਾਨਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪਰਿ ਅਧਿਗਤਾਨਂ ਅਨੇਕੇਸਂ વਿਸੇਸਾਧਿਗਮਾਨਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਾਨਿ ਏવ ਅਹੇਸੁਂ। ਏવਂ ਅਨੇਕਚ੍ਛਰਿਯਪਾਤੁਭਾવਪ੍ਪਟਿਮਣ੍ਡਿਤਾ ਚਾਯਂ ਅਭਿਜਾਤਿ ਯਦਤ੍ਥਂ ਅਨੇਨ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਪਤ੍ਥਿਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ ਏਕਨ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਤਥਾવ ਅਹੋਸਿ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ।

    Abhijātikkhaṇe panassa paṭisandhiggahaṇakkhaṇe viya dvattiṃsapubbanimittāni pāturahesuṃ. Ayañhi dasasahassī lokadhātu kampi saṅkampi sampakampi sampavedhi, dasasu cakkavāḷasahassesu appamāṇo obhāso phari, tassa taṃ siriṃ daṭṭhukāmā viya jaccandhā cakkhūni paṭilabhiṃsu, badhirā saddaṃ suṇiṃsu. Mūgā samālapiṃsu, khujjā ujugattā ahesuṃ, paṅgulā padasā gamanaṃ paṭilabhiṃsu, bandhanagatā sabbasattā andubandhanādīhi mucciṃsu, sabbanirayesu aggi nibbāyi, pettivisaye khuppipāsā vūpasami, tiracchānānaṃ bhayaṃ nāhosi, sabbasattānaṃ rogo vūpasami, sabbasattā piyaṃvadā ahesuṃ, madhurenākārena assā hasiṃsu, vāraṇā gajjiṃsu, sabbatūriyāni sakaṃ sakaṃ ninnādaṃ muñciṃsu, aghaṭṭitāni eva manussānaṃ hatthūpagādīni ābharaṇāni madhurenākārena raviṃsu, sabbadisā vippasannā ahesuṃ, sattānaṃ sukhaṃ uppādayamāno mudusītalavāto vāyi, akālamegho vassi, pathavitopi udakaṃ ubbhijjitvā vissandi, pakkhino ākāsagamanaṃ vijahiṃsu, nadiyo asandamānā aṭṭhaṃsu, mahāsamudde madhuraṃ udakaṃ ahosi, upakkilesavimutte sūriye dissamāne eva ākāsagatā sabbā jotiyo jaliṃsu , ṭhapetvā arūpāvacare deve avasesā sabbe devā sabbepi nerayikā dissamānarūpā ahesuṃ, tarukuṭṭakavāṭaselādayo anāvaraṇabhūtā ahesuṃ, sattānaṃ cutūpapātā nāhesuṃ, sabbaṃ aniṭṭhagandhaṃ abhibhavitvā dibbagandho vāyi, sabbe phalūpagā rukkhā phaladharā sampajjiṃsu, mahāsamuddo sabbatthakameva pañcavaṇṇehi padumehi sañchannatalo ahosi, thalajajalajādīni sabbapupphāni pupphiṃsu, rukkhānaṃ khandhesu khandhapadumāni, sākhāsu sākhapadumāni, latāsu latāpadumāni pupphiṃsu, mahītale silātalāni bhinditvā uparūpari satta satta hutvā daṇḍapadumāni nāma nikkhamiṃsu, ākāse olambakapadumāni nibbattiṃsu, samantato pupphavassaṃ vassi, ākāse dibbatūriyāni vajjiṃsu, sakaladasasahassī lokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷaṃ viya uppīḷetvā baddhamālākalāpo viya alaṅkatappaṭiyattaṃ mālāsanaṃ viya ca ekamālāmālinī vipphurantavāḷabījanī pupphadhūpagandhaparivāsitā paramasobhaggappattā ahosi, tāni ca pubbanimittāni upari adhigatānaṃ anekesaṃ visesādhigamānaṃ nimittabhūtāni eva ahesuṃ. Evaṃ anekacchariyapātubhāvappaṭimaṇḍitā cāyaṃ abhijāti yadatthaṃ anena abhisambodhi patthitā, tassā abhisambodhiyā ekantasiddhiyā tathāva ahosi avitathā anaññathā.

    ਤਥਾ ਯੇ ਬੁਦ੍ਧવੇਨੇਯ੍ਯਾ ਬੋਧਨੇਯ੍ਯਬਨ੍ਧવਾ, ਤੇ ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਸਯਮੇવ ਭਗવਤਾ વਿਨੀਤਾ। ਯੇ ਚ ਸਾવਕવੇਨੇਯ੍ਯਾ ਧਮ੍ਮવੇਨੇਯ੍ਯਾ ਚ, ਤੇਪਿ ਸਾવਕਾਦੀਹਿ વਿਨੀਤਾ વਿਨਯਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਗਮਿਸ੍ਸਨ੍ਤਿ ਚਾਤਿ ਯਦਤ੍ਥਂ ਭਗવਤਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਅਭਿਪਤ੍ਥਿਤਾ, ਤਦਤ੍ਥਸ੍ਸ ਏਕਨ੍ਤਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ।

    Tathā ye buddhaveneyyā bodhaneyyabandhavā, te sabbepi anavasesato sayameva bhagavatā vinītā. Ye ca sāvakaveneyyā dhammaveneyyā ca, tepi sāvakādīhi vinītā vinayaṃ gacchanti gamissanti cāti yadatthaṃ bhagavatā abhisambodhi abhipatthitā, tadatthassa ekantasiddhiyā abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.

    ਅਪਿਚ ਯਸ੍ਸ ਯਸ੍ਸ ਞੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਯੋ ਯੋ ਸਭਾવੋ ਬੁਜ੍ਝਿਤਬ੍ਬੋ, ਸੋ ਸੋ ਹਤ੍ਥਤਲੇ ਠਪਿਤਆਮਲਕਂ વਿਯ ਆવਜ੍ਜਨਮਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧੇਨ ਅਤ੍ਤਨੋ ਞਾਣੇਨ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਭਗવਤਾ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ।

    Apica yassa yassa ñeyyadhammassa yo yo sabhāvo bujjhitabbo, so so hatthatale ṭhapitaāmalakaṃ viya āvajjanamattappaṭibaddhena attano ñāṇena aviparītaṃ anavasesato bhagavatā abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tathā avitathā anaññathā.

    ਤਥਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਤਥਾ ਤਥਾ ਦੇਸੇਤਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਂ ਤੇਸਂ ਤੇਸਞ੍ਚ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਆਸਯਾਨੁਸਯਚਰਿਤਾਧਿਮੁਤ੍ਤਿਂ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਤਂ ਅવਿਜਹਨ੍ਤੇਨੇવ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਨਯવੋਹਾਰਮਗ੍ਗਂ ਅਨਤਿਧਾવਨ੍ਤੇਨੇવ ਚ ਧਮ੍ਮਤਂ વਿਭਾવਨ੍ਤੇਨ ਯਥਾਪਰਾਧਂ ਯਥਾਜ੍ਝਾਸਯਂ ਯਥਾਧਮ੍ਮਞ੍ਚ ਅਨੁਸਾਸਨ੍ਤੇਨ ਭਗવਤਾ વੇਨੇਯ੍ਯਾ વਿਨੀਤਾ ਅਰਿਯਭੂਮਿਂ ਸਮ੍ਪਾਪਿਤਾਤਿ ਧਮ੍ਮવਿਨਯਪਞ੍ਞਾਪਨਾਪਿਸ੍ਸ ਤਦਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਯਾ ਯਥਾਭੂਤવੁਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ।

    Tathā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ tathā tathā desetabbappakāraṃ tesaṃ tesañca sattānaṃ āsayānusayacaritādhimuttiṃ sammadeva oloketvā dhammataṃ avijahanteneva paññattinayavohāramaggaṃ anatidhāvanteneva ca dhammataṃ vibhāvantena yathāparādhaṃ yathājjhāsayaṃ yathādhammañca anusāsantena bhagavatā veneyyā vinītā ariyabhūmiṃ sampāpitāti dhammavinayapaññāpanāpissa tadatthasiddhiyā yathābhūtavuttiyā ca tathā avitathā anaññathā.

    ਤਥਾ ਯਾ ਸਾ ਭਗવਤਾ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਪਥવਿਯਾਦਿਫਸ੍ਸવੇਦਨਾਦਿਰੂਪਾਰੂਪਸਭਾવવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਾ ਲੁਜ੍ਜਨਭਾવਾਭਾવਤੋ ਲੋਕਸਭਾવਾਤੀਤਾ ਤਮਸਾ વਿਸਂਸਟ੍ਠਤ੍ਤਾ ਕੇਨਚਿ ਅਨੋਭਾਸਨੀਯਾ ਲੋਕਸਭਾવਾਭਾવਤੋ ਏવ ਗਤਿਆਦਿਭਾવਰਹਿਤਾ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਾ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਅਮਤਮਹਾਨਿਬ੍ਬਾਨਧਾਤੁ ਖਨ੍ਧਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਉਪਾਦੀਨਂ ਲੇਸਮਤ੍ਤਸ੍ਸਪਿ ਅਭਾવਤੋ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –

    Tathā yā sā bhagavatā anuppattā pathaviyādiphassavedanādirūpārūpasabhāvavinimuttā lujjanabhāvābhāvato lokasabhāvātītā tamasā visaṃsaṭṭhattā kenaci anobhāsanīyā lokasabhāvābhāvato eva gatiādibhāvarahitā appatiṭṭhā anārammaṇā amatamahānibbānadhātu khandhasaṅkhātānaṃ upādīnaṃ lesamattassapi abhāvato anupādisesāti vuccati, yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ਅਤ੍ਥਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਦਾਯਤਨਂ, ਯਤ੍ਥ ਨੇવ ਪਥવੀ ਨ ਆਪੋ ਨ ਤੇਜੋ ਨ વਾਯੋ ਨ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਨ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾਯਤਨਂ ਨ ਆਕਿਞ੍ਚਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਨ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਂ ਨਾਯਂ ਲੋਕੋ ਨ ਪਰੋ ਲੋਕੋ ਨ ਚ ਉਭੋ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਾ, ਤਤ੍ਰਾਪਾਹਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਨੇવ ਆਗਤਿਂ વਦਾਮਿ ਨ ਗਤਿਂ ਨ ਠਿਤਿਂ ਨ ਚੁਤਿਂ ਨ ਉਪਪਤ੍ਤਿਂ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਂ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਅਨਾਰਮ੍ਮਣਮੇવੇਤਂ, ਏਸੇવਨ੍ਤੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’’ਤਿ (ਉਦਾ॰ ੭੧)।

    ‘‘Atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī na āpo na tejo na vāyo na ākāsānañcāyatanaṃ na viññāṇañcāyatanaṃ na ākiñcaññāyatanaṃ na nevasaññānāsaññāyatanaṃ nāyaṃ loko na paro loko na ca ubho candimasūriyā, tatrāpāhaṃ, bhikkhave, neva āgatiṃ vadāmi na gatiṃ na ṭhitiṃ na cutiṃ na upapattiṃ, appatiṭṭhaṃ appavattaṃ anārammaṇamevetaṃ, esevanto dukkhassā’’ti (udā. 71).

    ਸਾ ਸਬ੍ਬੇਸਮ੍ਪਿ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮੋ, ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਮਥੋ, ਸਬ੍ਬੂਪਧੀਨਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਸਬ੍ਬਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વੂਪਸਮੋ, ਸਬ੍ਬਾਲਯਾਨਂ ਸਮੁਗ੍ਘਾਤੋ, ਸਬ੍ਬવਟ੍ਟਾਨਂ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਨ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੋਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸਭਾવਸ੍ਸ ਕਦਾਚਿਪਿ ਅવਿਸਂવਾਦਨਤੋ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ। ਏવਮੇਤਾ ਅਭਿਜਾਤਿਆਦਿਕਾ ਤਥਾ ਗਤੋ ਉਪਗਤੋ ਅਧਿਗਤੋ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪਤ੍ਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Sā sabbesampi upādānakkhandhānaṃ atthaṅgamo, sabbasaṅkhārānaṃ samatho, sabbūpadhīnaṃ paṭinissaggo, sabbadukkhānaṃ vūpasamo, sabbālayānaṃ samugghāto, sabbavaṭṭānaṃ upacchedo, accantasantilakkhaṇoti yathāvuttasabhāvassa kadācipi avisaṃvādanato tathā avitathā anaññathā. Evametā abhijātiādikā tathā gato upagato adhigato paṭipanno pattoti tathāgato. Evaṃ bhagavā tathā gatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਯਥਾવਿਧਾ ਪੁਰਿਮਕਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾવਿਧੋ। ਕਿਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ? ਯਥਾવਿਧਾ ਤੇ ਭਗવਨ੍ਤੋ ਮਗ੍ਗਸੀਲੇਨ ਫਲਸੀਲੇਨ ਸਬ੍ਬੇਨਪਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸੀਲੇਨ, ਮਗ੍ਗਸਮਾਧਿਨਾ ਫਲਸਮਾਧਿਨਾ ਸਬ੍ਬੇਨਪਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਸਮਾਧਿਨਾ, ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਫਲਪਞ੍ਞਾਯ ਸਬ੍ਬਾਯਪਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਞ੍ਞਾਯ, ਦੇવਸਿਕਂ વਲਞ੍ਜਿਤਬ੍ਬੇਹਿ ਚਤੁવੀਸਤਿਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਿਹਾਰੇਹਿ, ਤਦਙ੍ਗવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ, વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ, ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ, ਨਿਸ੍ਸਰਣવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਅਨਨ੍ਤਾਪਰਿਮਾਣਭੇਦੇਹਿ ਅਚਿਨ੍ਤੇਯ੍ਯਾਨੁਭਾવੇਹਿ ਸਕਲਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਗੁਣੇਹਿ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਾ ਤਥਾવਿਧੋ। ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਹਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਆਯੁવੇਮਤ੍ਤਂ, ਸਰੀਰਪ੍ਪਮਾਣવੇਮਤ੍ਤਂ, ਕੁਲવੇਮਤ੍ਤਂ, ਦੁਕ੍ਕਰਚਰਿਯਾવੇਮਤ੍ਤਂ, ਰਸ੍ਮਿવੇਮਤ੍ਤਨ੍ਤਿ, ਇਮੇਹਿ ਪਞ੍ਚਹਿ વੇਮਤ੍ਤੇਹਿ ਸਿਯਾ વੇਮਤ੍ਤਂ, ਨ ਪਨ ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾਦੀਸੁ વਿਸੁਦ੍ਧੀਸੁ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਗੁਣੇਸੁ ਚ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਾਨਾਕਰਣਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਥ ਖੋ ਮਜ੍ਝੇ ਭਿਨ੍ਨਸੁવਣ੍ਣਂ વਿਯ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਨਿਬ੍ਬਿਸੇਸਾ ਤੇ ਬੁਦ੍ਧਾ ਭਗવਨ੍ਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਥਾવਿਧਾ ਪੁਰਿਮਕਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥਾવਿਧੋ। ਏવਂ ਤਥਾવਿਧੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। વਿਧਤ੍ਥੋ ਚੇਤ੍ਥ ਗਤਸਦ੍ਦੋ, ਤਥਾ ਹਿ ਲੋਕਿਯਾ વਿਧਯੁਤ੍ਤਗਤਸਦ੍ਦੇ ਪਕਾਰਤ੍ਥੇ વਦਨ੍ਤਿ।

    Kathaṃ tathāvidhoti tathāgato? Yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Kiṃ vuttaṃ hoti? Yathāvidhā te bhagavanto maggasīlena phalasīlena sabbenapi lokiyalokuttarasīlena, maggasamādhinā phalasamādhinā sabbenapi lokiyalokuttarasamādhinā, maggapaññāya phalapaññāya sabbāyapi lokiyalokuttarapaññāya, devasikaṃ valañjitabbehi catuvīsatikoṭisatasahassasamāpattivihārehi, tadaṅgavimuttiyā, vikkhambhanavimuttiyā, samucchedavimuttiyā, paṭippassaddhivimuttiyā, nissaraṇavimuttiyāti saṅkhepato. Vitthārato pana anantāparimāṇabhedehi acinteyyānubhāvehi sakalasabbaññuguṇehi, ayampi amhākaṃ bhagavā tathāvidho. Sabbesañhi sammāsambuddhānaṃ āyuvemattaṃ, sarīrappamāṇavemattaṃ, kulavemattaṃ, dukkaracariyāvemattaṃ, rasmivemattanti, imehi pañcahi vemattehi siyā vemattaṃ, na pana sīlavisuddhiyādīsu visuddhīsu samathavipassanāpaṭipattiyaṃ attanā paṭiladdhaguṇesu ca kiñci nānākaraṇaṃ atthi. Atha kho majjhe bhinnasuvaṇṇaṃ viya aññamaññaṃ nibbisesā te buddhā bhagavanto. Tasmā yathāvidhā purimakā sammāsambuddhā, ayampi bhagavā tathāvidho. Evaṃ tathāvidhoti tathāgato. Vidhattho cettha gatasaddo, tathā hi lokiyā vidhayuttagatasadde pakāratthe vadanti.

    ਕਥਂ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਅਨਞ੍ਞਸਾਧਾਰਣੇਨ ਇਦ੍ਧਾਨੁਭਾવੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਅਤ੍ਥਪ੍ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਦੀਨਂ ਉਕ੍ਕਂਸਪਾਰਮਿਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਨਾવਰਣਞਾਣਪ੍ਪਟਿਲਾਭੇਨ ਚ ਭਗવਤੋ ਕਾਯਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਯਾਦੀਨਂ ਕਤ੍ਥਚਿ ਪਟਿਘਾਤਾਭਾવਤੋ ਯਥਾ ਰੁਚਿ ਤਥਾ ਗਤਂ ਗਤਿ ਗਮਨਂ ਕਾਯવਚੀਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathā pavattitoti tathāgato? Anaññasādhāraṇena iddhānubhāvena samannāgatattā atthappaṭisambhidādīnaṃ ukkaṃsapāramippattiyā anāvaraṇañāṇappaṭilābhena ca bhagavato kāyappavattiyādīnaṃ katthaci paṭighātābhāvato yathā ruci tathā gataṃ gati gamanaṃ kāyavacīcittappavatti etassāti tathāgato. Evaṃ tathā pavattitoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥੇਹਿ ਅਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ? ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰਸਮ੍ਭਰਣੇ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਨਤ੍ਥਿ ਏਤਸ੍ਸ ਗਤਨ੍ਤਿ ਅਗਤੋ। ਸੋ ਪਨਸ੍ਸ ਅਗਤਭਾવੋ ਮਚ੍ਛੇਰਦਾਨਪਾਰਮਿਆਦੀਸੁ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾਦਿਨਯਪ੍ਪવਤ੍ਤੇਹਿ ਞਾਣੇਹੀਤਿ ਤਥੇਹਿ ਞਾਣੇਹਿ ਅਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathehi agatoti tathāgato? Bodhisambhārasambharaṇe tappaṭipakkhappavattisaṅkhātaṃ natthi etassa gatanti agato. So panassa agatabhāvo maccheradānapāramiādīsu aviparītaṃ ādīnavānisaṃsapaccavekkhaṇādinayappavattehi ñāṇehīti tathehi ñāṇehi agatoti tathāgato.

    ਅਥ વਾ ਕਿਲੇਸਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਂ ਖਨ੍ਧਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਸਙ੍ਖਾਤਮੇવ વਾ ਪਞ੍ਚਸੁਪਿ ਗਤੀਸੁ ਗਤਂ ਗਮਨਂ ਏਤਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਅਗਤੋ। ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸ੍વਾਯਮਸ੍ਸ ਅਗਤਭਾવੋ ਤਥੇਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਞਾਣੇਹੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਭਗવਾ ਤਥੇਹਿ ਅਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ।

    Atha vā kilesābhisaṅkhārappavattisaṅkhātaṃ khandhappavattisaṅkhātameva vā pañcasupi gatīsu gataṃ gamanaṃ etassa natthīti agato. Saupādisesaanupādisesanibbānappattiyā svāyamassa agatabhāvo tathehi ariyamaggañāṇehīti evampi bhagavā tathehi agatoti tathāgato.

    ਕਥਂ ਤਥਾ ਗਤਭਾવੇਨ ਤਥਾਗਤੋ? ਤਥਾ ਗਤਭਾવੇਨਾਤਿ ਚ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਭਾવੇਨ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੋ ਪਨੇਸ ਤਥਾਗਤੋ, ਯਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ? ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ। ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੋ ਤਾવ ਯਥਾ ਯੁਗਨਦ੍ਧਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਬਲੇਨ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਕਿਲੇਸਪਕ੍ਖਂ ਸਮੂਹਨਨ੍ਤੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਪ੍ਪਹਾਨવਸੇਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ , ਤਥਾ ਗਤੋ। ਫਲਧਮ੍ਮੋ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਮਗ੍ਗਾਨੁਰੂਪਂ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਪਹਾਨવਸੇਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਥਾ ਗਤੋ ਪવਤ੍ਤੋ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਧਮ੍ਮੋ ਪਨ ਯਥਾ ਗਤੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਪਟਿવਿਦ੍ਧੋ ਸਕਲવਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖવੂਪਸਮਾਯ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ ਤਥਾ ਗਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਧਮ੍ਮੋਪਿ ਯਥਾ ਪੁਰਿਮਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਸੁਤ੍ਤਗੇਯ੍ਯਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਿਆਦਿਪ੍ਪਕਾਸਨવਸੇਨ ਚ વੇਨੇਯ੍ਯਾਨਂ ਆਸਯਾਦਿਅਨੁਰੂਪਂ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ, ਅਮ੍ਹਾਕਮ੍ਪਿ ਭਗવਤਾ ਤਥਾ ਗਤੋ ਗਦਿਤੋ ਪવਤ੍ਤਿਤੋਤਿ વਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਥਾ ਭਗવਤਾ ਦੇਸਿਤੋ, ਤਥਾ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕੇਹਿ ਗਤੋ ਅવਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੋ ਤਥਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੋ – ‘‘ਤਥਾਗਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤਂ, ਧਮ੍ਮਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂ’’ਤਿ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੬.੧੭; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੨੪੦)। ਸ੍વਾਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ।

    Kathaṃ tathā gatabhāvena tathāgato? Tathā gatabhāvenāti ca tathāgatassa sabbhāvena atthitāyāti attho. Ko panesa tathāgato, yassa atthitāya bhagavā tathāgatoti vuccatīti? Saddhammo. Saddhammo hi ariyamaggo tāva yathā yuganaddhasamathavipassanābalena anavasesato kilesapakkhaṃ samūhanantena samucchedappahānavasena gantabbaṃ , tathā gato. Phaladhammo yathā attano maggānurūpaṃ paṭippassaddhipahānavasena gantabbaṃ, tathā gato pavatto. Nibbānadhammo pana yathā gato paññāya paṭividdho sakalavaṭṭadukkhavūpasamāya sampajjati, buddhādīhi tathā gato sacchikatoti tathāgato. Pariyattidhammopi yathā purimabuddhehi suttageyyādivasena pavattiādippakāsanavasena ca veneyyānaṃ āsayādianurūpaṃ pavattito, amhākampi bhagavatā tathā gato gadito pavattitoti vā tathāgato. Yathā bhagavatā desito, tathā bhagavato sāvakehi gato avagatoti tathāgato. Evaṃ sabbopi saddhammo tathāgato. Tenāha sakko devānamindo – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, dhammaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti (khu. pā. 6.17; su. ni. 240). Svāssa atthīti bhagavā tathāgato.

    ਯਥਾ ਚ ਧਮ੍ਮੋ, ਏવਂ ਅਰਿਯਸਙ੍ਘੋਪਿ ਯਥਾ ਅਤ੍ਤਹਿਤਾਯ ਪਰਹਿਤਾਯ ਚ ਪਟਿਪਨ੍ਨੇਹਿ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਪਟਿਪਦਂ ਪੁਰਕ੍ਖਤ੍વਾ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਗਨ੍ਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਤਂ ਤਥਾ ਗਤੋਤਿ ਤਥਾਗਤੋ। ਯਥਾ વਾ ਭਗવਤਾ ਸਚ੍ਚਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾਦਯੋ ਦੇਸਿਤਾ, ਤਥਾવ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਗਦਨਤੋ ਚ ਤਥਾਗਤੋ। ਤੇਨਾਹ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ – ‘‘ਤਥਾਗਤਂ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਪੂਜਿਤਂ, ਸਙ੍ਘਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮ ਸੁવਤ੍ਥਿ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਸ੍વਾਸ੍ਸ ਸਾવਕਭੂਤੋ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਭਗવਾ ਤਥਾਗਤੋ। ਏવਂ ਤਥਾਗਤਭਾવੇਨ ਤਥਾਗਤੋਤਿ।

    Yathā ca dhammo, evaṃ ariyasaṅghopi yathā attahitāya parahitāya ca paṭipannehi suvisuddhaṃ pubbabhāgasamathavipassanāpaṭipadaṃ purakkhatvā tena tena maggena gantabbaṃ, taṃ taṃ tathā gatoti tathāgato. Yathā vā bhagavatā saccapaṭiccasamuppādādayo desitā, tathāva buddhattā tathā gadanato ca tathāgato. Tenāha sakko devarājā – ‘‘tathāgataṃ devamanussapūjitaṃ, saṅghaṃ namassāma suvatthi hotū’’ti. Svāssa sāvakabhūto atthīti bhagavā tathāgato. Evaṃ tathāgatabhāvena tathāgatoti.

    ਇਦਮ੍ਪਿ ਚ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਭਾવਦੀਪਨੇ ਮੁਖਮਤ੍ਤਕਮੇવ, ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਨ ਤਥਾਗਤੋવ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਤਥਾਗਤਭਾવਂ વਣ੍ਣੇਯ੍ਯ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਤਥਾਗਤਪਦਂ ਮਹਤ੍ਥਂ ਮਹਾਗਤਿਕਂ ਮਹਾવਿਸਯਂ, ਤਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਮਾਦਪਦਸ੍ਸ વਿਯ ਤੇਪਿਟਕਮ੍ਪਿ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਯੁਤ੍ਤਿਤੋ ਅਤ੍ਥਭਾવੇਨ ਆਹਰਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਤਿਤ੍ਥੇਨ ਧਮ੍ਮਕਥਿਕੋ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ’’ਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋਤਿ।

    Idampi ca tathāgatassa tathāgatabhāvadīpane mukhamattakameva, sabbākārena pana tathāgatova tathāgatassa tathāgatabhāvaṃ vaṇṇeyya. Idañhi tathāgatapadaṃ mahatthaṃ mahāgatikaṃ mahāvisayaṃ, tassa appamādapadassa viya tepiṭakampi buddhavacanaṃ yuttito atthabhāvena āharanto ‘‘atitthena dhammakathiko pakkhando’’ti na vattabboti.

    ਤਤ੍ਥੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    Tatthetaṃ vuccati –

    ‘‘ਯਥੇવ ਲੋਕੇ ਪੁਰਿਮਾ ਮਹੇਸਿਨੋ,

    ‘‘Yatheva loke purimā mahesino,

    ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਭਾવਂ ਮੁਨਯੋ ਇਧਾਗਤਾ।

    Sabbaññubhāvaṃ munayo idhāgatā;

    ਤਥਾ ਅਯਂ ਸਕ੍ਯਮੁਨੀਪਿ ਆਗਤੋ,

    Tathā ayaṃ sakyamunīpi āgato,

    ਤਥਾਗਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤੇਨ ਚਕ੍ਖੁਮਾ॥

    Tathāgato vuccati tena cakkhumā.

    ‘‘ਪਹਾਯ ਕਾਮਾਦਿਮਲੇ ਅਸੇਸਤੋ,

    ‘‘Pahāya kāmādimale asesato,

    ਸਮਾਧਿਞਾਣੇਹਿ ਯਥਾ ਗਤਾ ਜਿਨਾ।

    Samādhiñāṇehi yathā gatā jinā;

    ਪੁਰਾਤਨਾ ਸਕ੍ਯਮੁਨੀ ਜੁਤਿਨ੍ਧਰੋ,

    Purātanā sakyamunī jutindharo,

    ਤਥਾ ਗਤੋ ਤੇਨ ਤਥਾਗਤੋ ਮਤੋ॥

    Tathā gato tena tathāgato mato.

    ‘‘ਤਥਞ੍ਚ ਧਾਤਾਯਤਨਾਦਿਲਕ੍ਖਣਂ,

    ‘‘Tathañca dhātāyatanādilakkhaṇaṃ,

    ਸਭਾવਸਾਮਞ੍ਞવਿਭਾਗਭੇਦਤੋ।

    Sabhāvasāmaññavibhāgabhedato;

    ਸਯਮ੍ਭੁਞਾਣੇਨ ਜਿਨੋਯਮਾਗਤੋ,

    Sayambhuñāṇena jinoyamāgato,

    ਤਥਾਗਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਕ੍ਯਪੁਙ੍ਗવੋ॥

    Tathāgato vuccati sakyapuṅgavo.

    ‘‘ਤਥਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਸਮਨ੍ਤਚਕ੍ਖੁਨਾ,

    ‘‘Tathāni saccāni samantacakkhunā,

    ਤਥਾ ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾ ਚ ਸਬ੍ਬਸੋ।

    Tathā idappaccayatā ca sabbaso;

    ਅਨਞ੍ਞਨੇਯ੍ਯਾ ਨਯਤੋ વਿਭਾવਿਤਾ,

    Anaññaneyyā nayato vibhāvitā,

    ਤਥਾ ਗਤੋ ਤੇਨ ਜਿਨੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Tathā gato tena jino tathāgato.

    ‘‘ਅਨੇਕਭੇਦਾਸੁਪਿ ਲੋਕਧਾਤੁਸੁ,

    ‘‘Anekabhedāsupi lokadhātusu,

    ਜਿਨਸ੍ਸ ਰੂਪਾਯਤਨਾਦਿਗੋਚਰੇ।

    Jinassa rūpāyatanādigocare;

    વਿਚਿਤ੍ਤਭੇਦੇ ਤਥਮੇવ ਦਸ੍ਸਨਂ,

    Vicittabhede tathameva dassanaṃ,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਨ੍ਤਲੋਚਨੋ॥

    Tathāgato tena samantalocano.

    ‘‘ਯਤੋ ਚ ਧਮ੍ਮਂ ਤਥਮੇવ ਭਾਸਤਿ,

    ‘‘Yato ca dhammaṃ tathameva bhāsati,

    ਕਰੋਤਿ વਾਚਾਯ ਨੁਰੂਪਮਤ੍ਤਨੋ।

    Karoti vācāya nurūpamattano;

    ਗੁਣੇਹਿ ਲੋਕਂ ਅਭਿਭੁਯ੍ਯਿਰੀਯਤਿ,

    Guṇehi lokaṃ abhibhuyyirīyati,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨਪਿ ਲੋਕਨਾਯਕੋ॥

    Tathāgato tenapi lokanāyako.

    ‘‘ਤਥਾ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾਯ ਸਬ੍ਬਸੋ,

    ‘‘Tathā pariññāya tathāya sabbaso,

    ਅવੇਦਿ ਲੋਕਂ ਪਭવਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿ।

    Avedi lokaṃ pabhavaṃ atikkami;

    ਗਤੋ ਚ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਕਿਰਿਯਾਯ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿਂ,

    Gato ca paccakkhakiriyāya nibbutiṃ,

    ਅਰੀਯਮਗ੍ਗਞ੍ਚ ਗਤੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Arīyamaggañca gato tathāgato.

    ‘‘ਤਥਾ ਪਟਿਞ੍ਞਾਯ ਤਥਾਯ ਸਬ੍ਬਸੋ,

    ‘‘Tathā paṭiññāya tathāya sabbaso,

    ਹਿਤਾਯ ਲੋਕਸ੍ਸ ਯਤੋਯਮਾਗਤੋ।

    Hitāya lokassa yatoyamāgato;

    ਤਥਾਯ ਨਾਥੋ ਕਰੁਣਾਯ ਸਬ੍ਬਦਾ,

    Tathāya nātho karuṇāya sabbadā,

    ਗਤੋ ਚ ਤੇਨਾਪਿ ਜਿਨੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Gato ca tenāpi jino tathāgato.

    ‘‘ਤਥਾਨਿ ਞਾਣਾਨਿ ਯਤੋਯਮਾਗਤੋ,

    ‘‘Tathāni ñāṇāni yatoyamāgato,

    ਯਥਾਸਭਾવਂ વਿਸਯਾવਬੋਧਤੋ।

    Yathāsabhāvaṃ visayāvabodhato;

    ਤਥਾਭਿਜਾਤਿਪ੍ਪਭੁਤੀ ਤਥਾਗਤੋ,

    Tathābhijātippabhutī tathāgato,

    ਤਦਤ੍ਥਸਮ੍ਪਾਦਨਤੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Tadatthasampādanato tathāgato.

    ‘‘ਯਥਾવਿਧਾ ਤੇ ਪੁਰਿਮਾ ਮਹੇਸਿਨੋ,

    ‘‘Yathāvidhā te purimā mahesino,

    ਤਥਾવਿਧੋਯਮ੍ਪਿ ਤਥਾ ਯਥਾਰੁਚਿ।

    Tathāvidhoyampi tathā yathāruci;

    ਪવਤ੍ਤવਾਚਾ ਤਨੁਚਿਤ੍ਤਭਾવਤੋ,

    Pavattavācā tanucittabhāvato,

    ਤਥਾਗਤੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਗ੍ਗਪੁਗ੍ਗਲੋ॥

    Tathāgato vuccati aggapuggalo.

    ‘‘ਸਮ੍ਬੋਧਿਸਮ੍ਭਾਰવਿਪਕ੍ਖਤੋ ਪੁਰੇ,

    ‘‘Sambodhisambhāravipakkhato pure,

    ਗਤਂ ਨ ਸਂਸਾਰਗਤਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ વਾ।

    Gataṃ na saṃsāragatampi tassa vā;

    ਨ ਚਤ੍ਥਿ ਨਾਥਸ੍ਸ ਭવਨ੍ਤਦਸ੍ਸਿਨੋ,

    Na catthi nāthassa bhavantadassino,

    ਤਥੇਹਿ ਤਸ੍ਮਾ ਅਗਤੋ ਤਥਾਗਤੋ॥

    Tathehi tasmā agato tathāgato.

    ‘‘ਤਥਾਗਤੋ ਧਮ੍ਮવਰੋ ਮਹੇਸਿਨਾ,

    ‘‘Tathāgato dhammavaro mahesinā,

    ਯਥਾ ਪਹਾਤਬ੍ਬਮਲਂ ਪਹੀਯਤਿ।

    Yathā pahātabbamalaṃ pahīyati;

    ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਿਯਗਣੋਪਿ ਸਤ੍ਥੁਨੋ,

    Tathāgato ariyagaṇopi satthuno,

    ਤਥਾਗਤੋ ਤੇਨ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਤੋ’’ਤਿ॥

    Tathāgato tena samaṅgibhāvato’’ti.

    ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਤਾਤਿ ਪਰਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤવਸੀਭਾવੇਨ ਚ ਇਦ੍ਧਿવਿਧਯੋਗੇਨ ਧਮ੍ਮਾਨੁਭਾવਞ੍ਞਥਤ੍ਤਨਿਪ੍ਫਾਦਨਸਮਤ੍ਥਤਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਮਹਤਿਯਾ ਇਦ੍ਧਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ ਮਹਿਦ੍ਧਿਕਤਾ। ਚਿਰਕਾਲਸਮ੍ਭੂਤੇਨ ਸੁવਿਦੂਰਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਤ੍ਥਨਿਪ੍ਫਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੇਨ ਮਹਾਜੁਤਿਕੇਨ ਪੁਞ੍ਞਤੇਜੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਮੋ ਮਹਾਨੁਭਾવਤਾ। ਯਤ੍ਰਾਤਿ ਅਚ੍ਛਰਿਯਪਸਂਸਾਕੋਤੁਹਲਹਾਸਪਸਾਦਿਕੋ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ। ਤੇਨ ਯੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ વਿਜਾਯਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਅਨਾਗਤਕਾਲવਚਨਂ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਅਤੀਤਕਾਲੋਯੇવ। ਅਯਞ੍ਹੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ – ਯਾ ਹਿ ਨਾਮ ਅਯਂ ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾ ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਮੁਗ੍ਗਾ ਕਿਚ੍ਛਾਪਨ੍ਨਾ ਭਗવਤੋ વਚਨਸਮਕਾਲਮੇવ ਸੁਖਿਨੀ ਅਰੋਗਾ ਅਰੋਗਂ ਪੁਤ੍ਤਂ વਿਜਾਯੀਤਿ। ਅਤ੍ਤਮਨੋਤਿ ਸਕਮਨੋ, ਭਗવਤਿ ਪਸਾਦੇਨ ਕਿਲੇਸਰਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਲੇਸਪਰਿਯੁਟ੍ਠਿਤਞ੍ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਸੇ ਅવਤ੍ਤਨਤੋ ਅਤ੍ਤਮਨੋਤਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ વਤ੍ਤੁਨ੍ਤਿ। ਅਤ੍ਤਮਨੋਤਿ વਾ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸੇਹਿ ਗਹਿਤਮਨੋ। ਪਮੁਦਿਤੋਤਿ ਪਾਮੋਜ੍ਜੇਨ ਯੁਤ੍ਤੋ। ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤੋਤਿ ਜਾਤਬਲવਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸੋ। ਅਥਾਤਿ ਪਚ੍ਛਾ, ਤਤੋ ਕਤਿਪਾਹਸ੍ਸ ਅਚ੍ਚਯੇਨ। ਸਤ੍ਤਭਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਸਤ੍ਤਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਦਾਤਬ੍ਬਭਤ੍ਤਾਨਿ। ਸ੍વਾਤਨਾਯਾਤਿ ਸ੍વਾਤਨਪੁਞ੍ਞਤ੍ਥਂ, ਯਂ ਸ੍વੇ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਸ੍ਸ ਸਙ੍ਘਸ੍ਸ ਦਾਨવਸੇਨ ਪਯਿਰੁਪਾਸਨવਸੇਨ ਚ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ ਪੁਞ੍ਞਂ ਤਦਤ੍ਥਂ।

    Mahiddhikatāti paramena cittavasībhāvena ca iddhividhayogena dhammānubhāvaññathattanipphādanasamatthatāsaṅkhātāya mahatiyā iddhiyā samannāgamo mahiddhikatā. Cirakālasambhūtena suvidūrappaṭipakkhena icchitatthanipphattihetubhūtena mahājutikena puññatejena samannāgamo mahānubhāvatā. Yatrāti acchariyapasaṃsākotuhalahāsapasādiko paccattatthe nipāto. Tena yuttattā vijāyissatīti anāgatakālavacanaṃ, attho pana atītakāloyeva. Ayañhettha attho – yā hi nāma ayaṃ suppavāsā tathā dukkhanimuggā kicchāpannā bhagavato vacanasamakālameva sukhinī arogā arogaṃ puttaṃ vijāyīti. Attamanoti sakamano, bhagavati pasādena kilesarahitacittoti attho. Kilesapariyuṭṭhitañhi cittaṃ vase avattanato attamanoti na sakkā vattunti. Attamanoti vā pītisomanassehi gahitamano. Pamuditoti pāmojjena yutto. Pītisomanassajātoti jātabalavapītisomanasso. Athāti pacchā, tato katipāhassa accayena. Sattabhattānīti sattasu divasesu dātabbabhattāni. Svātanāyāti svātanapuññatthaṃ, yaṃ sve buddhappamukhassa saṅghassa dānavasena payirupāsanavasena ca bhavissati puññaṃ tadatthaṃ.

    ਅਥ ਖੋ ਭਗવਾ ਆਯਸ੍ਮਨ੍ਤਂ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਂ ਆਮਨ੍ਤੇਸੀਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਆਮਨ੍ਤੇਸਿ? ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਯ ਸਾਮਿਕਸ੍ਸ ਪਸਾਦਰਕ੍ਖਣਤ੍ਥਂ। ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾ ਪਨ ਅਚਲਪ੍ਪਸਾਦਾવ, ਉਪਾਸਕਸ੍ਸ ਪਨ ਪਸਾਦਰਕ੍ਖਣਂ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਭਾਰੋ। ਤੇਨਾਹ ‘‘ਤੁਯ੍ਹੇਸੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ’’ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਤੁਯ੍ਹੇਸੋਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ ਏਸੋ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਾਟਿਭੋਗੋਤਿ ਮਮ ਭੋਗਾਦੀਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਹਾਨਿਯਾ ਅવਿਨਾਸਾਯ ਅਯ੍ਯੋ ਮਹਾਮੋਗ੍ਗਲ੍ਲਾਨੋ ਯਦਿ ਪਾਟਿਭੋਗੋ ਯਦਿ ਪਤਿਭੂ, ਇਤੋ ਸਤ੍ਤ ਦਿવਸੇ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਮ ਸਕ੍ਕਾ ਦਾਨਂ ਦਾਤੁਨ੍ਤਿ ਯਦਿ ਅਯ੍ਯੇਨ ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਦੀਪੇਤਿ। ਥੇਰੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤੇਸੁ ਦਿવਸੇਸੁ ਭੋਗਾਨਂ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਚ ਅਨੁਪਦ੍ਦવਂ ਪਸ੍ਸਿਤ੍વਾ ਆਹ – ‘‘ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਖੋ ਨੇਸਂ, ਆવੁਸੋ, ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਾਟਿਭੋਗੋ ਭੋਗਾਨਞ੍ਚ ਜੀવਿਤਸ੍ਸ ਚਾ’’ਤਿ। ਸਦ੍ਧਾ ਪਨਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਭਾਰਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਸਦ੍ਧਾਯ ਪਨ ਤ੍વਞ੍ਞੇવ ਪਾਟਿਭੋਗੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਅਪਿ ਚ ਸੋ ਉਪਾਸਕੋ ਦਿਟ੍ਠਸਚ੍ਚੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਦ੍ਧਾਯ ਅਞ੍ਞਥਾਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਤਥਾ વੁਤ੍ਤਂ। ਤੇਨੇવ ਚ ਕਾਰਣੇਨ ਭਗવਤਾ ‘‘ਪਚ੍ਛਾਪਿ ਤ੍વਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸੀਤਿ ਸਞ੍ਞਾਪੇਹੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਉਪਾਸਕੋਪਿ ਸਤ੍ਥਰਿ ਥੇਰੇ ਚ ਗਾਰવੇਨ ਸੁਬ੍ਬਚਤਾਯ ਤਸ੍ਸਾ ਚ ਪੁਞ੍ਞੇਨ વਡ੍ਢਿਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ‘‘ਕਰੋਤੁ ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾ ਕੋਲਿਯਧੀਤਾ ਸਤ੍ਤ ਭਤ੍ਤਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਾਹਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਨੁਜਾਨਿ।

    Atha kho bhagavā āyasmantaṃ mahāmoggallānaṃ āmantesīti kasmā āmantesi? Suppavāsāya sāmikassa pasādarakkhaṇatthaṃ. Suppavāsā pana acalappasādāva, upāsakassa pana pasādarakkhaṇaṃ mahāmoggallānattherassa bhāro. Tenāha ‘‘tuyheso upaṭṭhāko’’ti. Tattha tuyhesoti tuyhaṃ eso. Tiṇṇaṃ dhammānaṃ pāṭibhogoti mama bhogādīnaṃ tiṇṇaṃ dhammānaṃ ahāniyā avināsāya ayyo mahāmoggallāno yadi pāṭibhogo yadi patibhū, ito satta divase atikkamitvā mama sakkā dānaṃ dātunti yadi ayyena ñātanti dīpeti. Theropi tassa tesu divasesu bhogānaṃ jīvitassa ca anupaddavaṃ passitvā āha – ‘‘dvinnaṃ kho nesaṃ, āvuso, dhammānaṃ pāṭibhogo bhogānañca jīvitassa cā’’ti. Saddhā panassa cittappaṭibaddhāti tasseva bhāraṃ karonto ‘‘saddhāya pana tvaññeva pāṭibhogo’’ti āha. Api ca so upāsako diṭṭhasacco, tassa saddhāya aññathābhāvo natthīti tathā vuttaṃ. Teneva ca kāraṇena bhagavatā ‘‘pacchāpi tvaṃ karissasīti saññāpehī’’ti vuttaṃ. Upāsakopi satthari there ca gāravena subbacatāya tassā ca puññena vaḍḍhiṃ icchanto ‘‘karotu suppavāsā koliyadhītā satta bhattāni, pacchāhaṃ karissāmī’’ti anujāni.

    ਤਞ੍ਚ ਦਾਰਕਨ੍ਤਿ વਿਜਾਤਦਿવਸਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਏਕਾਦਸਮਂ ਦਿવਸਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਤਤੋ ਪਰਂ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਭੋਜੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਮੇ ਦਿવਸੇ ਤਂ ਸਤ੍ਤવਸ੍ਸਿਕਂ ਦਾਰਕਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਞ੍ਚ વਨ੍ਦਾਪੇਸਿ। ਸਤ੍ਤ ਮੇ વਸ੍ਸਾਨੀਤਿ ਸਤ੍ਤ ਮੇ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ, ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਸਂਯੋਗવਸੇਨ ਚੇਤਂ ਉਪਯੋਗવਚਨਂ। ਲੋਹਿਤਕੁਮ੍ਭਿਯਂ વੁਤ੍ਥਾਨੀਤਿ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਗਬ੍ਭવਾਸਦੁਕ੍ਖਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વਦਤਿ। ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਏવਰੂਪਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਪੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ‘‘ਅਞ੍ਞੇਪਿ ਏવਰੂਪੇ ਸਤ੍ਤ ਪੁਤ੍ਤੇ’’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਲਿਙ੍ਗવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਏવਰੂਪਾਨੀ’’ਤਿ। ਏવਂ ਸਤ੍ਤ વਸ੍ਸਾਨਿ ਗਬ੍ਭਧਾਰਣવਸੇਨ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਤਾਯ ਚ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਾਪੇਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਪੁਤ੍ਤੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਤੇਨ ਮਾਤੁਗਾਮਾਨਂ ਪੁਤ੍ਤਲੋਲਤਾਯ ਪੁਤ੍ਤਲਾਭੇਨ ਤਿਤ੍ਤਿ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।

    Tañca dārakanti vijātadivasato paṭṭhāya ekādasamaṃ divasaṃ atikkamitvā tato paraṃ sattāhaṃ buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ bhojetvā sattame divase taṃ sattavassikaṃ dārakaṃ bhagavantaṃ bhikkhusaṅghañca vandāpesi. Satta me vassānīti satta me saṃvaccharāni, accantasaṃyogavasena cetaṃ upayogavacanaṃ. Lohitakumbhiyaṃ vutthānīti mātukucchiyaṃ attano gabbhavāsadukkhaṃ sandhāya vadati. Aññānipi evarūpāni satta puttānīti ‘‘aññepi evarūpe satta putte’’ti vattabbe liṅgavipallāsavasena vuttaṃ ‘‘evarūpānī’’ti. Evaṃ satta vassāni gabbhadhāraṇavasena sattāhaṃ mūḷhagabbhatāya ca mahantaṃ dukkhaṃ pāpetvā uppajjanakaputteti attho. Etena mātugāmānaṃ puttalolatāya puttalābhena titti natthīti dasseti.

    ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤਂ ਸਤ੍ਤਦਿવਸਾਧਿਕਾਨਿ ਸਤ੍ਤ ਸਂવਚ੍ਛਰਾਨਿ ਗਬ੍ਭਧਾਰਣਾਦਿવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਏਕਪਦੇ વਿਸਰਿਤ੍વਾ ਪੁਤ੍ਤਲੋਲਤਾવਸੇਨ ਤਾਯ વੁਤ੍ਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾ। ਇਮਂ ਉਦਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਚਿਤ੍ਤਸੁਖਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਯ ਪਮਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲੇ ਇਟ੍ਠਾਕਾਰੇਨ વਞ੍ਚੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਾਸਿਨੇਹਸ੍ਸ ਮਹਾਨਤ੍ਥਕਰਭਾવਦੀਪਕਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ।

    Etamatthaṃ viditvāti etaṃ sattadivasādhikāni satta saṃvaccharāni gabbhadhāraṇādivasena pavattaṃ mahantaṃ dukkhaṃ ekapade visaritvā puttalolatāvasena tāya vuttamatthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti imaṃ cittasukhappamatto viya pamattapuggale iṭṭhākārena vañcetvā taṇhāsinehassa mahānatthakarabhāvadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

    ਤਤ੍ਥ ਅਸਾਤਨ੍ਤਿ ਅਮਧੁਰਂ ਅਸੁਨ੍ਦਰਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ। ਸਾਤਰੂਪੇਨਾਤਿ ਇਟ੍ਠਸਭਾવੇਨ। ਪਿਯਰੂਪੇਨਾਤਿ ਪਿਯਾਯਿਤਬ੍ਬਭਾવੇਨ। ਸੁਖਸ੍ਸ ਰੂਪੇਨਾਤਿ ਸੁਖਸਭਾવੇਨ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਯਸ੍ਮਾ ਅਸਾਤਂ ਅਪ੍ਪਿਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਸਮਾਨਂ ਸਕਲਮ੍ਪਿ વਟ੍ਟਗਤਂ ਸਙ੍ਖਾਰਜਾਤਂ ਅਪ੍ਪਹੀਨવਿਪਲ੍ਲਾਸਤ੍ਤਾ ਅਯੋਨਿਸੋਮਨਸਿਕਾਰੇਨ ਇਟ੍ਠਂ વਿਯ ਪਿਯਂ વਿਯ ਸੁਖਂ વਿਯ ਚ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪਟ੍ਠਹਮਾਨਂ ਸਤਿવਿਪ੍ਪવਾਸੇਨ ਪਮਤ੍ਤਪੁਗ੍ਗਲਂ ਅਤਿવਤ੍ਤਤਿ ਅਭਿਭવਤਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਇਮਮ੍ਪਿ ਸੁਪ੍ਪવਾਸਂ ਪੁਨਪਿ ਸਤ੍ਤਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਏવਰੂਪਂ ਅਸਾਤਂ ਅਪ੍ਪਿਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਾਤਾਦਿਪਤਿਰੂਪਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਪੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਪੇਮવਤ੍ਥੁਸੁਖੇਨ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਰਤੀਤਿ।

    Tattha asātanti amadhuraṃ asundaraṃ aniṭṭhaṃ. Sātarūpenāti iṭṭhasabhāvena. Piyarūpenāti piyāyitabbabhāvena. Sukhassa rūpenāti sukhasabhāvena. Idaṃ vuttaṃ hoti – yasmā asātaṃ appiyaṃ dukkhameva samānaṃ sakalampi vaṭṭagataṃ saṅkhārajātaṃ appahīnavipallāsattā ayonisomanasikārena iṭṭhaṃ viya piyaṃ viya sukhaṃ viya ca hutvā upaṭṭhahamānaṃ sativippavāsena pamattapuggalaṃ ativattati abhibhavati ajjhottharati, tasmā imampi suppavāsaṃ punapi sattakkhattuṃ evarūpaṃ asātaṃ appiyaṃ dukkhaṃ sātādipatirūpakena dukkhena puttasaṅkhātapemavatthusukhena ajjhottharatīti.

    ਅਟ੍ਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Aṭṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਉਦਾਨਪਾਲ਼ਿ • Udānapāḷi / ੮. ਸੁਪ੍ਪવਾਸਾਸੁਤ੍ਤਂ • 8. Suppavāsāsuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact