| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๘. สุราธเตฺถรคาถาวณฺณนา
8. Surādhattheragāthāvaṇṇanā
ขีณา หิ มยฺหํ ชาตีติอาทิกา อายสฺมโต สุราธเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สิขิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มาตุลุงฺคผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา สุคตีสุเยว สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท อนนฺตรํ วุตฺตสฺส ราธเตฺถรสฺส กนิโฎฺฐ หุตฺวา นิพฺพตฺติ, สุราโธติสฺส นามํ อโหสิฯ โส เชฎฺฐภาตริ ราเธ ปพฺพชิเต สยมฺปิ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๑.๖๘-๗๒) –
Khīṇāhi mayhaṃ jātītiādikā āyasmato surādhattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sikhissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannamānaso mātuluṅgaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā sugatīsuyeva saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde anantaraṃ vuttassa rādhattherassa kaniṭṭho hutvā nibbatti, surādhotissa nāmaṃ ahosi. So jeṭṭhabhātari rādhe pabbajite sayampi pabbajitvā vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.68-72) –
‘‘กณิการํว ชลิตํ, ปุณฺณมาเยว จนฺทิมํ;
‘‘Kaṇikāraṃva jalitaṃ, puṇṇamāyeva candimaṃ;
ชลนฺตํ ทีปรุกฺขํว, อทฺทสํ โลกนายกํฯ
Jalantaṃ dīparukkhaṃva, addasaṃ lokanāyakaṃ.
‘‘มาตุลุงฺคผลํ คยฺห, อทาสิํ สตฺถุโน อหํ;
‘‘Mātuluṅgaphalaṃ gayha, adāsiṃ satthuno ahaṃ;
ทกฺขิเณยฺยสฺส วีรสฺส, ปสโนฺน เสหิ ปาณิภิฯ
Dakkhiṇeyyassa vīrassa, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘เอกติํเส อิโต กเปฺป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;
‘‘Ekatiṃse ito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สาสนสฺส นิยฺยานิกภาวทสฺสนตฺถํ อญฺญํ พฺยากโรโนฺต ‘‘ขีณา หี มยฺห’’นฺติอาทินา คาถาทฺวยมาหฯ
Arahattaṃ pana patvā sāsanassa niyyānikabhāvadassanatthaṃ aññaṃ byākaronto ‘‘khīṇā hī mayha’’ntiādinā gāthādvayamāha.
๑๓๕-๖. ตตฺถ ขีณาติ ขยํ ปริโยสานํ คตาฯ ชาตีติ ภโว ภวนิพฺพตฺติ วาฯ วุสิตํ ชินสาสนนฺติ ชินสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาสนํ มคฺคพฺรหฺมจริยํ วุฎฺฐํ ปริวุฎฺฐํฯ ปหีโน ชาลสงฺขาโตติ สตฺตสนฺตานสฺส โอตฺถรณโต นิสฺสริตุํ อปฺปทานโต จ ‘‘ชาลสงฺขาโต’’ติ จ ลทฺธนามา ทิฎฺฐิ อวิชฺชา จ ปหีนา มเคฺคน สมุจฺฉินฺนาฯ ภวเนตฺติ สมูหตาติ กามภวาทิกสฺส ภวสฺส นยนโต ปวตฺตนโต ภวเนตฺติสญฺญิตา ตณฺหา สมุคฺฆาฎิตาฯ ยสฺสตฺถาย ปพฺพชิโตติ ยสฺส อตฺถาย ยทตฺถํ อหํ อคารสฺมา เคหโต อนคาริยํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชิโต อุปคโตฯ โส สเพฺพสํ โอรมฺภาคิยุทฺธมฺภาคิยปฺปเภทานํ สํโยชนานํ พนฺธนานํ ขยภูโต อโตฺถ นิพฺพานสงฺขาโต ปรมโตฺถ อรหตฺตสงฺขาโต สทโตฺถ จ มยา อนุปฺปโตฺต อธิคโตติ อโตฺถฯ
135-6. Tattha khīṇāti khayaṃ pariyosānaṃ gatā. Jātīti bhavo bhavanibbatti vā. Vusitaṃ jinasāsananti jinassa sammāsambuddhassa sāsanaṃ maggabrahmacariyaṃ vuṭṭhaṃ parivuṭṭhaṃ. Pahīno jālasaṅkhātoti sattasantānassa ottharaṇato nissarituṃ appadānato ca ‘‘jālasaṅkhāto’’ti ca laddhanāmā diṭṭhi avijjā ca pahīnā maggena samucchinnā. Bhavanetti samūhatāti kāmabhavādikassa bhavassa nayanato pavattanato bhavanettisaññitā taṇhā samugghāṭitā. Yassatthāya pabbajitoti yassa atthāya yadatthaṃ ahaṃ agārasmā gehato anagāriyaṃ pabbajjaṃ pabbajito upagato. So sabbesaṃ orambhāgiyuddhambhāgiyappabhedānaṃ saṃyojanānaṃ bandhanānaṃ khayabhūto attho nibbānasaṅkhāto paramattho arahattasaṅkhāto sadattho ca mayā anuppatto adhigatoti attho.
สุราธเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Surādhattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๘. สุราธเตฺถรคาถา • 8. Surādhattheragāthā
