Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā

    ९. अपायिम्हवग्गो

    9. Apāyimhavaggo

    [८१] १. सुरापानजातकवण्णना

    [81] 1. Surāpānajātakavaṇṇanā

    अपायिम्ह अनच्‍चिम्हाति इदं सत्था कोसम्बिं उपनिस्साय घोसितारामे विहरन्तो सागतत्थेरं आरब्भ कथेसि। भगवति हि सावत्थियं वस्सं वसित्वा चारिकागमनेन भद्दवतिकं नाम निगमं सम्पत्ते गोपालका पसुपालका कस्सका पथाविनो च सत्थारं दिस्वा वन्दित्वा ‘‘मा, भन्ते, भगवा अम्बतित्थं अगमासि, अम्बतित्थे जटिलस्स अस्समे अम्बतित्थको नाम नागो आसीविसो घोरविसो, सो भगवन्तं विहेठेय्या’’ति वारयिंसु। भगवापि तेसं कथं असुणन्तो विय तेसु यावततियं वारयमानेसुपि अगमासियेव।

    Apāyimhaanaccimhāti idaṃ satthā kosambiṃ upanissāya ghositārāme viharanto sāgatattheraṃ ārabbha kathesi. Bhagavati hi sāvatthiyaṃ vassaṃ vasitvā cārikāgamanena bhaddavatikaṃ nāma nigamaṃ sampatte gopālakā pasupālakā kassakā pathāvino ca satthāraṃ disvā vanditvā ‘‘mā, bhante, bhagavā ambatitthaṃ agamāsi, ambatitthe jaṭilassa assame ambatitthako nāma nāgo āsīviso ghoraviso, so bhagavantaṃ viheṭheyyā’’ti vārayiṃsu. Bhagavāpi tesaṃ kathaṃ asuṇanto viya tesu yāvatatiyaṃ vārayamānesupi agamāsiyeva.

    तत्र सुदं भगवा भद्दवतिकाय अविदूरे अञ्‍ञतरस्मिं वनसण्डे विहरति। तेन खो पन समयेन बुद्धूपट्ठाको सागतो नाम थेरो पोथुज्‍जनिकाय इद्धिया समन्‍नागतो तं अस्समं उपसङ्कमित्वा तस्स नागराजस्स वसनट्ठाने तिणसन्थारकं पञ्‍ञापेत्वा पल्‍लङ्केन निसीदि। नागो मक्खं असहमानो धूमायि, थेरोपि धूमायि। नागो पज्‍जलि, थेरोपि पज्‍जलि। नागस्स तेजो थेरं न बाधति, थेरस्स तेजो नागं बाधति। एवं सो खणेन तं नागराजानं दमेत्वा सरणेसु च सीलेसु च पतिट्ठापेत्वा सत्थु सन्तिकं अगमासि।

    Tatra sudaṃ bhagavā bhaddavatikāya avidūre aññatarasmiṃ vanasaṇḍe viharati. Tena kho pana samayena buddhūpaṭṭhāko sāgato nāma thero pothujjanikāya iddhiyā samannāgato taṃ assamaṃ upasaṅkamitvā tassa nāgarājassa vasanaṭṭhāne tiṇasanthārakaṃ paññāpetvā pallaṅkena nisīdi. Nāgo makkhaṃ asahamāno dhūmāyi, theropi dhūmāyi. Nāgo pajjali, theropi pajjali. Nāgassa tejo theraṃ na bādhati, therassa tejo nāgaṃ bādhati. Evaṃ so khaṇena taṃ nāgarājānaṃ dametvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāpetvā satthu santikaṃ agamāsi.

    सत्था भद्दवतिकायं यथाभिरन्तं विहरित्वा कोसम्बिं अगमासि। सागतत्थेरेन नागस्स दमितभावो सकलजनपदं पत्थरि। कोसम्बिनगरवासिनो सत्थु पच्‍चुग्गमनं कत्वा सत्थारं वन्दित्वा सागतत्थेरस्स सन्तिकं गन्त्वा वन्दित्वा एकमन्तं ठिता एवमाहंसु ‘‘भन्ते, यं तुम्हाकं दुल्‍लभं, तं वदेय्याथ, तदेव मयं पटियादेस्सामा’’ति। थेरो तुण्ही अहोसि। छब्बग्गिया पनाहंसु ‘‘आवुसो, पब्बजितानं नाम कापोतिका सुरा दुल्‍लभा चेव मनापा च। सचे तुम्हे थेरस्स पसन्‍ना, कापोतिकं सुरं पटियादेथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा सत्थारं स्वातनाय निमन्तेत्वा नगरं पविसित्वा अत्तनो अत्तनो गेहे ‘‘थेरस्स दस्सामा’’ति कापोतिकं सुरं पसन्‍नं पटियादेत्वा थेरं निमन्तेत्वा घरे घरे पसन्‍नं सुरं अदंसु। थेरो पिवित्वा सुरामदमत्तो नगरतो निक्खमन्तो द्वारन्तरे पतित्वा विलपमानो निपज्‍जि।

    Satthā bhaddavatikāyaṃ yathābhirantaṃ viharitvā kosambiṃ agamāsi. Sāgatattherena nāgassa damitabhāvo sakalajanapadaṃ patthari. Kosambinagaravāsino satthu paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ vanditvā sāgatattherassa santikaṃ gantvā vanditvā ekamantaṃ ṭhitā evamāhaṃsu ‘‘bhante, yaṃ tumhākaṃ dullabhaṃ, taṃ vadeyyātha, tadeva mayaṃ paṭiyādessāmā’’ti. Thero tuṇhī ahosi. Chabbaggiyā panāhaṃsu ‘‘āvuso, pabbajitānaṃ nāma kāpotikā surā dullabhā ceva manāpā ca. Sace tumhe therassa pasannā, kāpotikaṃ suraṃ paṭiyādethā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā satthāraṃ svātanāya nimantetvā nagaraṃ pavisitvā attano attano gehe ‘‘therassa dassāmā’’ti kāpotikaṃ suraṃ pasannaṃ paṭiyādetvā theraṃ nimantetvā ghare ghare pasannaṃ suraṃ adaṃsu. Thero pivitvā surāmadamatto nagarato nikkhamanto dvārantare patitvā vilapamāno nipajji.

    सत्था कतभत्तकिच्‍चो नगरा निक्खमन्तो थेरं तेनाकारेन निपन्‍नं दिस्वा ‘‘गण्हथ, भिक्खवे, सागत’’न्ति गाहापेत्वा आरामं अगमासि । भिक्खू थेरस्स सीसं तथागतस्स पादमूले कत्वा तं निपज्‍जापेसुं, सो परिवत्तित्वा पादे तथागताभिमुखे कत्वा निपज्‍जि। सत्था भिक्खू पटिपुच्छि ‘‘किं नु खो, भिक्खवे, यं पुब्बे सागतस्स मयि गारवं, तं इदानि अत्थी’’ति? ‘‘नत्थि, भन्ते’’ति। ‘‘भिक्खवे, अम्बतित्थकं नागराजानं को दमेसी’’ति। ‘‘सागतो, भन्ते’’ति। ‘‘किं पनेतरहि, भिक्खवे, सागतो उदकदेड्डूभकम्पि दमेतुं सक्‍कुणेय्या’’ति। ‘‘नो हेतं, भन्ते’’। ‘‘अपि नु खो, भिक्खवे, एवरूपं पातुं युत्तं, यं पिवित्वा एवंविसञ्‍ञी होती’’ति। ‘‘अयुत्तं, भन्ते’’ति। अथ खो भगवा थेरं गरहित्वा भिक्खू आमन्तेत्वा ‘‘सुरामेरयपाने पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ३२७) सिक्खापदं पञ्‍ञापेत्वा उट्ठायासना गन्धकुटिं पाविसि।

    Satthā katabhattakicco nagarā nikkhamanto theraṃ tenākārena nipannaṃ disvā ‘‘gaṇhatha, bhikkhave, sāgata’’nti gāhāpetvā ārāmaṃ agamāsi . Bhikkhū therassa sīsaṃ tathāgatassa pādamūle katvā taṃ nipajjāpesuṃ, so parivattitvā pāde tathāgatābhimukhe katvā nipajji. Satthā bhikkhū paṭipucchi ‘‘kiṃ nu kho, bhikkhave, yaṃ pubbe sāgatassa mayi gāravaṃ, taṃ idāni atthī’’ti? ‘‘Natthi, bhante’’ti. ‘‘Bhikkhave, ambatitthakaṃ nāgarājānaṃ ko damesī’’ti. ‘‘Sāgato, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ panetarahi, bhikkhave, sāgato udakadeḍḍūbhakampi dametuṃ sakkuṇeyyā’’ti. ‘‘No hetaṃ, bhante’’. ‘‘Api nu kho, bhikkhave, evarūpaṃ pātuṃ yuttaṃ, yaṃ pivitvā evaṃvisaññī hotī’’ti. ‘‘Ayuttaṃ, bhante’’ti. Atha kho bhagavā theraṃ garahitvā bhikkhū āmantetvā ‘‘surāmerayapāne pācittiya’’nti (pāci. 327) sikkhāpadaṃ paññāpetvā uṭṭhāyāsanā gandhakuṭiṃ pāvisi.

    धम्मसभायं सन्‍निपतिता भिक्खू सुरापानस्स अवण्णं कथयिंसु ‘‘याव महादोसञ्‍चेतं, आवुसो, सुरापानं नाम, ताव पञ्‍ञासम्पन्‍नं नाम इद्धिमन्तं सागतं यथा सत्थु गुणमत्तम्पि न जानाति, तथा अकासी’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्‍निसिन्‍ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव सुरं पिवित्वा पब्बजिता विसञ्‍ञिनो होन्ति, पुब्बेपि अहेसुंयेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।

    Dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū surāpānassa avaṇṇaṃ kathayiṃsu ‘‘yāva mahādosañcetaṃ, āvuso, surāpānaṃ nāma, tāva paññāsampannaṃ nāma iddhimantaṃ sāgataṃ yathā satthu guṇamattampi na jānāti, tathā akāsī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva suraṃ pivitvā pabbajitā visaññino honti, pubbepi ahesuṃyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.

    अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्‍जं कारेन्ते बोधिसत्तो कासिरट्ठे उदिच्‍चब्राह्मणकुले निब्बत्तित्वा वयप्पत्तो इसिपब्बज्‍जं पब्बजित्वा अभिञ्‍ञा च समापत्तियो च उप्पादेत्वा झानकीळं कीळन्तो हिमवन्तप्पदेसे वसति पञ्‍चहि अन्तेवासिकसतेहि परिवुतो। अथ नं वस्सानसमये सम्पत्ते अन्तेवासिका आहंसु ‘‘आचरिय, मनुस्सपथं गन्त्वा लोणम्बिलं सेवित्वा आगच्छामा’’ति। ‘‘आवुसो, अहं इधेव वसिस्सामि, तुम्हे पन गन्त्वा सरीरं सन्तप्पेत्वा वस्सं वीतिनामेत्वा आगच्छथा’’ति। ते ‘‘साधू’’ति आचरियं वन्दित्वा बाराणसिं गन्त्वा राजुय्याने वसित्वा पुनदिवसे बहिद्वारगामेयेव भिक्खाय चरित्वा सुहिता हुत्वा पुनदिवसे नगरं पविसिंसु। मनुस्सा सम्पियायमाना भिक्खं अदंसु। कतिपाहच्‍चयेन च रञ्‍ञोपि आरोचेसुं ‘‘देव, हिमवन्ततो पञ्‍चसता इसयो आगन्त्वा उय्याने वसन्ति घोरतपा परमधितिन्द्रिया सीलवन्तो’’ति। राजा तेसं गुणे सुत्वा उय्यानं गन्त्वा वन्दित्वा कतपटिसन्थारो वस्सानं चतुमासं तत्थेव वसनत्थाय पटिञ्‍ञं गहेत्वा निमन्तेसि, ते ततो पट्ठाय राजगेहेयेव भुञ्‍जित्वा उय्याने वसन्ति।

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto kāsiraṭṭhe udiccabrāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññā ca samāpattiyo ca uppādetvā jhānakīḷaṃ kīḷanto himavantappadese vasati pañcahi antevāsikasatehi parivuto. Atha naṃ vassānasamaye sampatte antevāsikā āhaṃsu ‘‘ācariya, manussapathaṃ gantvā loṇambilaṃ sevitvā āgacchāmā’’ti. ‘‘Āvuso, ahaṃ idheva vasissāmi, tumhe pana gantvā sarīraṃ santappetvā vassaṃ vītināmetvā āgacchathā’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti ācariyaṃ vanditvā bārāṇasiṃ gantvā rājuyyāne vasitvā punadivase bahidvāragāmeyeva bhikkhāya caritvā suhitā hutvā punadivase nagaraṃ pavisiṃsu. Manussā sampiyāyamānā bhikkhaṃ adaṃsu. Katipāhaccayena ca raññopi ārocesuṃ ‘‘deva, himavantato pañcasatā isayo āgantvā uyyāne vasanti ghoratapā paramadhitindriyā sīlavanto’’ti. Rājā tesaṃ guṇe sutvā uyyānaṃ gantvā vanditvā katapaṭisanthāro vassānaṃ catumāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā nimantesi, te tato paṭṭhāya rājageheyeva bhuñjitvā uyyāne vasanti.

    अथेकदिवसं नगरे सुरानक्खत्तं नाम अहोसि। राजा ‘‘पब्बजितानं सुरा दुल्‍लभा’’ति बहुं उत्तमसुरं दापेसि। तापसा सुरं पिवित्वा उय्यानं गन्त्वा सुरामदमत्ता हुत्वा एकच्‍चे उट्ठाय नच्‍चिंसु, एकच्‍चे गायिंसु, नच्‍चित्वा गायित्वा खारिकादीनि अवत्थरित्वा निद्दायित्वा सुरामदे छिन्‍ने पबुज्झित्वा तं अत्तनो विप्पकारं दिस्वा ‘‘न अम्हेहि पब्बजितसारुप्पं कत’’न्ति रोदित्वा परिदेवित्वा ‘‘मयं आचरियेन विनाभूतत्ता एवरूपं पापकम्मं करिम्हा’’ति तङ्खणञ्‍ञेव उय्यानं पहाय हिमवन्तं गन्त्वा पटिसामितपरिक्खारा आचरियं वन्दित्वा निसीदित्वा ‘‘किं नु खो, ताता, मनुस्सपथे भिक्खाय अकिलममाना सुखं वसित्थ, समग्गवासञ्‍च पन वसित्था’’ति पुच्छिता ‘‘आचरिय, सुखं वसिम्ह, अपिच खो पन मयं अपातब्बयुत्तकं पिवित्वा विसञ्‍ञीभूता सतिं पच्‍चुपट्ठापेतुं असक्‍कोन्ता नच्‍चिम्ह चेव गायिम्ह चा’’ति एतमत्थं आरोचेन्ता इमं गाथं समुट्ठापेत्वा आहंसु –

    Athekadivasaṃ nagare surānakkhattaṃ nāma ahosi. Rājā ‘‘pabbajitānaṃ surā dullabhā’’ti bahuṃ uttamasuraṃ dāpesi. Tāpasā suraṃ pivitvā uyyānaṃ gantvā surāmadamattā hutvā ekacce uṭṭhāya nacciṃsu, ekacce gāyiṃsu, naccitvā gāyitvā khārikādīni avattharitvā niddāyitvā surāmade chinne pabujjhitvā taṃ attano vippakāraṃ disvā ‘‘na amhehi pabbajitasāruppaṃ kata’’nti roditvā paridevitvā ‘‘mayaṃ ācariyena vinābhūtattā evarūpaṃ pāpakammaṃ karimhā’’ti taṅkhaṇaññeva uyyānaṃ pahāya himavantaṃ gantvā paṭisāmitaparikkhārā ācariyaṃ vanditvā nisīditvā ‘‘kiṃ nu kho, tātā, manussapathe bhikkhāya akilamamānā sukhaṃ vasittha, samaggavāsañca pana vasitthā’’ti pucchitā ‘‘ācariya, sukhaṃ vasimha, apica kho pana mayaṃ apātabbayuttakaṃ pivitvā visaññībhūtā satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkontā naccimha ceva gāyimha cā’’ti etamatthaṃ ārocentā imaṃ gāthaṃ samuṭṭhāpetvā āhaṃsu –

    ८१.

    81.

    ‘‘अपायिम्ह अनच्‍चिम्ह, अगायिम्ह रुदिम्ह च।

    ‘‘Apāyimha anaccimha, agāyimha rudimha ca;

    विसञ्‍ञीकरणिं पित्वा, दिट्ठा नाहुम्ह वानरा’’ति॥

    Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarā’’ti.

    तत्थ अपायिम्हाति सुरं पिविम्ह। अनच्‍चिम्हाति तं पिवित्वा हत्थपादे लाळेन्ता नच्‍चिम्ह। अगायिम्हाति मुखं विवरित्वा आयतकेन सरेन गायिम्ह। रुदिम्ह चाति पुन विप्पटिसारिनो ‘‘एवरूपं नाम अम्हेहि कत’’न्ति रोदिम्ह च। विसञ्‍ञीकरणिं पित्वा, दिट्ठा नाहुम्ह वानराति एवरूपं सञ्‍ञाविनासनतो विसञ्‍ञीकरणिं सुरं पिवित्वा ‘‘एतदेव साधु, यं वानरा नाहुम्हा’’ति। एवं ते अत्तनो अगुणं कथेसुं।

    Tattha apāyimhāti suraṃ pivimha. Anaccimhāti taṃ pivitvā hatthapāde lāḷentā naccimha. Agāyimhāti mukhaṃ vivaritvā āyatakena sarena gāyimha. Rudimha cāti puna vippaṭisārino ‘‘evarūpaṃ nāma amhehi kata’’nti rodimha ca. Visaññīkaraṇiṃ pitvā, diṭṭhā nāhumha vānarāti evarūpaṃ saññāvināsanato visaññīkaraṇiṃ suraṃ pivitvā ‘‘etadeva sādhu, yaṃ vānarā nāhumhā’’ti. Evaṃ te attano aguṇaṃ kathesuṃ.

    बोधिसत्तो ‘‘गरुसंवासरहितानं नाम एवरूपं होतियेवा’’ति ते तापसे गरहित्वा ‘‘पुन एवरूपं माकरित्था’’ति तेसं ओवादं दत्वा अपरिहीनज्झानो ब्रह्मलोकपरायणो अहोसि।

    Bodhisatto ‘‘garusaṃvāsarahitānaṃ nāma evarūpaṃ hotiyevā’’ti te tāpase garahitvā ‘‘puna evarūpaṃ mākaritthā’’ti tesaṃ ovādaṃ datvā aparihīnajjhāno brahmalokaparāyaṇo ahosi.

    सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि। इतो पट्ठाय हि ‘‘अनुसन्धिं घटेत्वा’’ति इदम्पि न वक्खाम। तदा इसिगणो बुद्धपरिसा अहोसि, गणसत्था पन अहमेव अहोसिन्ति।

    Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi. Ito paṭṭhāya hi ‘‘anusandhiṃ ghaṭetvā’’ti idampi na vakkhāma. Tadā isigaṇo buddhaparisā ahosi, gaṇasatthā pana ahameva ahosinti.

    सुरापानजातकवण्णना पठमा।

    Surāpānajātakavaṇṇanā paṭhamā.







    Related texts:



    तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ८१. सुरापानजातकं • 81. Surāpānajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact