| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៤៨៩] ៦. សុរុចិជាតកវណ្ណនា
[489] 6. Surucijātakavaṇṇanā
មហេសី សុរុចិនោ ភរិយាតិ ឥទំ សត្ថា សាវត្ថិំ ឧបនិស្សាយ មិគារមាតុបាសាទេ វិហរន្តោ វិសាខាយ មហាឧបាសិកាយ លទ្ធេ អដ្ឋ វរេ អារព្ភ កថេសិ។ សា ហិ ឯកទិវសំ ជេតវនេ ធម្មកថំ សុត្វា ភគវន្តំ សទ្ធិំ ភិក្ខុសង្ឃេន ស្វាតនាយ និមន្តេត្វា បក្កាមិ។ តស្សា បន រត្តិយា អច្ចយេន ចាតុទ្ទីបិកោ មហាមេឃោ បាវស្សិ ។ ភគវា ភិក្ខូ អាមន្តេត្វា ‘‘យថា, ភិក្ខវេ, ជេតវនេ វស្សតិ, ឯវំ ចតូសុ ទីបេសុ វស្សតិ, ឱវស្សាបេថ, ភិក្ខវេ, កាយំ, អយំ បច្ឆិមកោ ចាតុទ្ទីបិកោ មហាមេឃោ’’តិ វត្វា ឱវស្សាបិតកាយេហិ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ឥទ្ធិពលេន ជេតវនេ អន្តរហិតោ វិសាខាយ កោដ្ឋកេ បាតុរហោសិ។ ឧបាសិកា ‘‘អច្ឆរិយំ វត ភោ, អព្ភុតំ វត ភោ, តថាគតស្ស មហិទ្ធិកតា មហានុភាវតា, យត្រ ហិ នាម ជាណុកមត្តេសុបិ ឱឃេសុ វត្តមានេសុ កដិមត្តេសុបិ ឱឃេសុ វត្តមានេសុ ន ហិ នាម ឯកភិក្ខុស្សបិ បាទា វា ចីវរានិ វា អល្លានិ ភវិស្សន្តី’’តិ ហដ្ឋា ឧទគ្គា ពុទ្ធប្បមុខំ ភិក្ខុសង្ឃំ បរិវិសិត្វា កតភត្តកិច្ចំ ភគវន្តំ ឯតទវោច ‘‘អដ្ឋាហំ, ភន្តេ, ភគវន្តំ វរានិ យាចាមី’’តិ។ ‘‘អតិក្កន្តវរា ខោ, វិសាខេ, តថាគតា’’តិ។ ‘‘យានិ ច, ភន្តេ, កប្បិយានិ យានិ ច អនវជ្ជានី’’តិ។ ‘‘វទេហិ វិសាខេ’’តិ។ ‘‘ឥច្ឆាមហំ, ភន្តេ, ភិក្ខុសង្ឃស្ស យាវជីវំ វស្សិកសាដិកំ ទាតុំ, អាគន្តុកភត្តំ ទាតុំ, គមិកភត្តំ ទាតុំ, គិលានភត្តំ ទាតុំ, គិលានុបដ្ឋាកភត្តំ ទាតុំ, គិលានភេសជ្ជំ ទាតុំ, ធុវយាគុំ ទាតុំ, ភិក្ខុនិសង្ឃស្ស យាវជីវំ ឧទកសាដិកំ ទាតុ’’ន្តិ។
Mahesīsurucino bhariyāti idaṃ satthā sāvatthiṃ upanissāya migāramātupāsāde viharanto visākhāya mahāupāsikāya laddhe aṭṭha vare ārabbha kathesi. Sā hi ekadivasaṃ jetavane dhammakathaṃ sutvā bhagavantaṃ saddhiṃ bhikkhusaṅghena svātanāya nimantetvā pakkāmi. Tassā pana rattiyā accayena cātuddīpiko mahāmegho pāvassi . Bhagavā bhikkhū āmantetvā ‘‘yathā, bhikkhave, jetavane vassati, evaṃ catūsu dīpesu vassati, ovassāpetha, bhikkhave, kāyaṃ, ayaṃ pacchimako cātuddīpiko mahāmegho’’ti vatvā ovassāpitakāyehi bhikkhūhi saddhiṃ iddhibalena jetavane antarahito visākhāya koṭṭhake pāturahosi. Upāsikā ‘‘acchariyaṃ vata bho, abbhutaṃ vata bho, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā, yatra hi nāma jāṇukamattesupi oghesu vattamānesu kaṭimattesupi oghesu vattamānesu na hi nāma ekabhikkhussapi pādā vā cīvarāni vā allāni bhavissantī’’ti haṭṭhā udaggā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā katabhattakiccaṃ bhagavantaṃ etadavoca ‘‘aṭṭhāhaṃ, bhante, bhagavantaṃ varāni yācāmī’’ti. ‘‘Atikkantavarā kho, visākhe, tathāgatā’’ti. ‘‘Yāni ca, bhante, kappiyāni yāni ca anavajjānī’’ti. ‘‘Vadehi visākhe’’ti. ‘‘Icchāmahaṃ, bhante, bhikkhusaṅghassa yāvajīvaṃ vassikasāṭikaṃ dātuṃ, āgantukabhattaṃ dātuṃ, gamikabhattaṃ dātuṃ, gilānabhattaṃ dātuṃ, gilānupaṭṭhākabhattaṃ dātuṃ, gilānabhesajjaṃ dātuṃ, dhuvayāguṃ dātuṃ, bhikkhunisaṅghassa yāvajīvaṃ udakasāṭikaṃ dātu’’nti.
សត្ថា ‘‘កំ បន ត្វំ, វិសាខេ, អត្ថវសំ សម្បស្សមានា តថាគតំ អដ្ឋ វរានិ យាចសី’’តិ បុច្ឆិត្វា តាយ វរានិសំសេ កថិតេ ‘‘សាធុ សាធុ, វិសាខេ, សាធុ ខោ ត្វំ, វិសាខេ, ឥមំ អានិសំសំ សម្បស្សមានា តថាគតំ អដ្ឋ វរានិ យាចសី’’តិ វត្វា ‘‘អនុជានាមិ តេ, វិសាខេ, អដ្ឋ វរានី’’តិ អដ្ឋ វរេ ទត្វា អនុមោទនំ កត្វា បក្កាមិ។ អថេកទិវសំ សត្ថរិ បុព្ពារាមេ វិហរន្តេ ភិក្ខូ ធម្មសភាយំ កថំ សមុដ្ឋាបេសុំ ‘‘អាវុសោ, វិសាខា មហាឧបាសិកា មាតុគាមត្តភាវេ ឋត្វាបិ ទសពលស្ស សន្តិកេ អដ្ឋ វរេ លភិ, អហោ មហាគុណា’’តិ។ សត្ថា អាគន្ត្វា ‘‘កាយ នុត្ថ, ភិក្ខវេ, ឯតរហិ កថាយ សន្និសិន្នា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឥមាយ នាមា’’តិ វុត្តេ ‘‘ន, ភិក្ខវេ, វិសាខា ឥទានេវ មម សន្តិកា វរេ លភតិ, បុព្ពេបេសា លភិយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Satthā ‘‘kaṃ pana tvaṃ, visākhe, atthavasaṃ sampassamānā tathāgataṃ aṭṭha varāni yācasī’’ti pucchitvā tāya varānisaṃse kathite ‘‘sādhu sādhu, visākhe, sādhu kho tvaṃ, visākhe, imaṃ ānisaṃsaṃ sampassamānā tathāgataṃ aṭṭha varāni yācasī’’ti vatvā ‘‘anujānāmi te, visākhe, aṭṭha varānī’’ti aṭṭha vare datvā anumodanaṃ katvā pakkāmi. Athekadivasaṃ satthari pubbārāme viharante bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, visākhā mahāupāsikā mātugāmattabhāve ṭhatvāpi dasabalassa santike aṭṭha vare labhi, aho mahāguṇā’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, visākhā idāneva mama santikā vare labhati, pubbepesā labhiyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ មិថិលាយំ សុរុចិ នាម រាជា រជ្ជំ ការេន្តោ បុត្តំ បដិលភិត្វា តស្ស ‘‘សុរុចិកុមារោ’’ត្វេវ នាមំ អកាសិ។ សោ វយប្បត្តោ ‘‘តក្កសិលាយំ សិប្បំ ឧគ្គណ្ហិស្សាមី’’តិ គន្ត្វា នគរទ្វារេ សាលាយំ និសីទិ។ ពារាណសិរញ្ញោបិ បុត្តោ ព្រហ្មទត្តកុមារោ នាម តថេវ គន្ត្វា សុរុចិកុមារស្ស និសិន្នផលកេយេវ និសីទិ។ តេ អញ្ញមញ្ញំ បុច្ឆិត្វា វិស្សាសិកា ហុត្វា ឯកតោវ អាចរិយស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អាចរិយភាគំ ទត្វា សិប្បំ បដ្ឋបេត្វា ន ចិរស្សេវ និដ្ឋិតសិប្បា អាចរិយំ អាបុច្ឆិត្វា ថោកំ មគ្គំ ឯកតោវ គន្ត្វា ទ្វេធាបថេ ឋិតា អញ្ញមញ្ញំ អាលិង្គិត្វា មិត្តធម្មានុរក្ខណត្ថំ កតិកំ ករិំសុ ‘‘សចេ មម បុត្តោ ជាយតិ, តវ ធីតា, តវ បុត្តោ, មម ធីតា, តេសំ អាវាហវិវាហំ ករិស្សាមា’’តិ។ តេសុ រជ្ជំ ការេន្តេសុ សុរុចិមហារាជស្ស បុត្តោ ជាយិ, ‘‘សុរុចិកុមារោ’’ត្វេវស្ស នាមំ ករិំសុ។ ព្រហ្មទត្តស្ស ធីតា ជាយិ, ‘‘សុមេធា’’តិស្សា នាមំ ករិំសុ។
Atīte mithilāyaṃ suruci nāma rājā rajjaṃ kārento puttaṃ paṭilabhitvā tassa ‘‘surucikumāro’’tveva nāmaṃ akāsi. So vayappatto ‘‘takkasilāyaṃ sippaṃ uggaṇhissāmī’’ti gantvā nagaradvāre sālāyaṃ nisīdi. Bārāṇasiraññopi putto brahmadattakumāro nāma tatheva gantvā surucikumārassa nisinnaphalakeyeva nisīdi. Te aññamaññaṃ pucchitvā vissāsikā hutvā ekatova ācariyassa santikaṃ gantvā ācariyabhāgaṃ datvā sippaṃ paṭṭhapetvā na cirasseva niṭṭhitasippā ācariyaṃ āpucchitvā thokaṃ maggaṃ ekatova gantvā dvedhāpathe ṭhitā aññamaññaṃ āliṅgitvā mittadhammānurakkhaṇatthaṃ katikaṃ kariṃsu ‘‘sace mama putto jāyati, tava dhītā, tava putto, mama dhītā, tesaṃ āvāhavivāhaṃ karissāmā’’ti. Tesu rajjaṃ kārentesu surucimahārājassa putto jāyi, ‘‘surucikumāro’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Brahmadattassa dhītā jāyi, ‘‘sumedhā’’tissā nāmaṃ kariṃsu.
សុរុចិកុមារោ វយប្បត្តោ តក្កសិលាយំ គន្ត្វា សិប្បំ ឧគ្គណ្ហិត្វា អាគច្ឆិ។ អថ នំ បិតា រជ្ជេ អភិសិញ្ចិតុកាមោ ហុត្វា ‘‘សហាយស្ស កិរ មេ ពារាណសិរញ្ញោ ធីតា អត្ថិ, តមេវស្ស អគ្គមហេសិំ ករិស្សាមី’’តិ តស្សា អត្ថាយ ពហុំ បណ្ណាការំ ទត្វា អមច្ចេ បេសេសិ។ តេសំ អនាគតកាលេយេវ ពារាណសិរាជា ទេវិំ បុច្ឆិ ‘‘ភទ្ទេ, មាតុគាមស្ស នាម កិំ អតិរេកទុក្ខ’’ន្តិ? ‘‘សបត្តិរោសទុក្ខំ ទេវា’’តិ។ ‘‘តេន ហិ, ភទ្ទេ, អម្ហាកំ ឯកំ ធីតរំ សុមេធាទេវិំ តម្ហា ទុក្ខា មោចេត្វា យោ ឯតំ ឯកិកមេវ គណ្ហិស្សតិ, តស្ស ទស្សាមា’’តិ អាហ។ សោ តេហិ អមច្ចេហិ អាគន្ត្វា តស្សា នាមេ គហិតេ ‘‘តាតា, កាមំ មយា បុព្ពេ មយ្ហំ សហាយស្ស បដិញ្ញា កតា, ឥមំ បន មយំ ឥត្ថិឃដាយ អន្តរេ ន ខិបិតុកាមា, យោ ឯតំ ឯកិកមេវ គណ្ហាតិ, តស្ស ទាតុកាមម្ហា’’តិ អាហ។ តេ រញ្ញោ សន្តិកំ បហិណិំសុ។ រាជា បន ‘‘អម្ហាកំ រជ្ជំ មហន្តំ, សត្តយោជនិកំ មិថិលនគរំ, តីណិ យោជនសតានិ រដ្ឋបរិច្ឆេទោ, ហេដ្ឋិមន្តេន សោឡស ឥត្ថិសហស្សានិ លទ្ធុំ វដ្ដតី’’តិ វត្វា ន រោចេសិ។
Surucikumāro vayappatto takkasilāyaṃ gantvā sippaṃ uggaṇhitvā āgacchi. Atha naṃ pitā rajje abhisiñcitukāmo hutvā ‘‘sahāyassa kira me bārāṇasirañño dhītā atthi, tamevassa aggamahesiṃ karissāmī’’ti tassā atthāya bahuṃ paṇṇākāraṃ datvā amacce pesesi. Tesaṃ anāgatakāleyeva bārāṇasirājā deviṃ pucchi ‘‘bhadde, mātugāmassa nāma kiṃ atirekadukkha’’nti? ‘‘Sapattirosadukkhaṃ devā’’ti. ‘‘Tena hi, bhadde, amhākaṃ ekaṃ dhītaraṃ sumedhādeviṃ tamhā dukkhā mocetvā yo etaṃ ekikameva gaṇhissati, tassa dassāmā’’ti āha. So tehi amaccehi āgantvā tassā nāme gahite ‘‘tātā, kāmaṃ mayā pubbe mayhaṃ sahāyassa paṭiññā katā, imaṃ pana mayaṃ itthighaṭāya antare na khipitukāmā, yo etaṃ ekikameva gaṇhāti, tassa dātukāmamhā’’ti āha. Te rañño santikaṃ pahiṇiṃsu. Rājā pana ‘‘amhākaṃ rajjaṃ mahantaṃ, sattayojanikaṃ mithilanagaraṃ, tīṇi yojanasatāni raṭṭhaparicchedo, heṭṭhimantena soḷasa itthisahassāni laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā na rocesi.
សុរុចិកុមារោ បន សុមេធាយ រូបសម្បទំ សុត្វា សវនសំសគ្គេន ពជ្ឈិត្វា ‘‘អហំ តំ ឯកិកមេវ គណ្ហិស្សាមិ, ន មយ្ហំ ឥត្ថិឃដាយ អត្ថោ, តមេវ អានេន្តូ’’តិ មាតាបិតូនំ បេសេសិ។ តេ តស្ស មនំ អភិន្ទិត្វា ពហុំ ធនំ បេសេត្វា មហន្តេន បរិវារេន តំ អានេត្វា កុមារស្ស អគ្គមហេសិំ កត្វា ឯកតោវ អភិសិញ្ចិំសុ។ សោ សុរុចិមហារាជា នាម ហុត្វា ធម្មេន រជ្ជំ ការេន្តោ តាយ សទ្ធិំ បិយសំវាសំ វសិ។ សា បន ទស វស្សសហស្សានិ តស្ស គេហេ វសន្តី នេវ បុត្តំ, ន ធីតរំ លភិ។ អថ នាគរា សន្និបតិត្វា រាជង្គណេ ឧបក្កោសិត្វា ‘‘កិមេត’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘រញ្ញោ ទោសោ នត្ថិ, វំសានុបាលកោ បន វោ បុត្តោ ន វិជ្ជតិ, តុម្ហាកំ ឯកាវ ទេវី, រាជកុលេ ច នាម ហេដ្ឋិមន្តេន សោឡសហិ ឥត្ថិសហស្សេហិ ភវិតព្ពំ, ឥត្ថិឃដំ គណ្ហ, ទេវ, អទ្ធា តាសុ បុញ្ញវតី បុត្តំ លភិស្សតី’’តិ វត្វា ‘‘តាតា, កិំ កថេថ, ‘អហំ អញ្ញំ ន គណ្ហិស្សាមី’តិ បដិញ្ញំ ទត្វា មយា ឯសា អានីតា, ន សក្កា មុសាវាទំ កាតុំ, ន មយ្ហំ ឥត្ថិឃដាយ អត្ថោ’’តិ រញ្ញា បដិក្ខិត្តា បក្កមិំសុ។
Surucikumāro pana sumedhāya rūpasampadaṃ sutvā savanasaṃsaggena bajjhitvā ‘‘ahaṃ taṃ ekikameva gaṇhissāmi, na mayhaṃ itthighaṭāya attho, tameva ānentū’’ti mātāpitūnaṃ pesesi. Te tassa manaṃ abhinditvā bahuṃ dhanaṃ pesetvā mahantena parivārena taṃ ānetvā kumārassa aggamahesiṃ katvā ekatova abhisiñciṃsu. So surucimahārājā nāma hutvā dhammena rajjaṃ kārento tāya saddhiṃ piyasaṃvāsaṃ vasi. Sā pana dasa vassasahassāni tassa gehe vasantī neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhi. Atha nāgarā sannipatitvā rājaṅgaṇe upakkositvā ‘‘kimeta’’nti vutte ‘‘rañño doso natthi, vaṃsānupālako pana vo putto na vijjati, tumhākaṃ ekāva devī, rājakule ca nāma heṭṭhimantena soḷasahi itthisahassehi bhavitabbaṃ, itthighaṭaṃ gaṇha, deva, addhā tāsu puññavatī puttaṃ labhissatī’’ti vatvā ‘‘tātā, kiṃ kathetha, ‘ahaṃ aññaṃ na gaṇhissāmī’ti paṭiññaṃ datvā mayā esā ānītā, na sakkā musāvādaṃ kātuṃ, na mayhaṃ itthighaṭāya attho’’ti raññā paṭikkhittā pakkamiṃsu.
សុមេធា តំ កថំ សុត្វា ‘‘រាជា តាវ សច្ចវាទិតាយ អញ្ញា ឥត្ថិយោ ន អានេសិ, អហមេវ បនស្ស អានេស្សាមី’’តិ រញ្ញោ មាតុសមភរិយដ្ឋានេ ឋត្វា អត្តនោ រុចិយាវ ខត្តិយកញ្ញានំ សហស្សំ, អមច្ចកញ្ញានំ សហស្សំ, គហបតិកញ្ញានំ សហស្សំ, សព្ពសមយនាដកិត្ថីនំ សហស្សន្តិ ចត្តារិ ឥត្ថិសហស្សានិ អានេសិ។ តាបិ ទស វស្សសហស្សានិ រាជកុលេ វសិត្វា នេវ បុត្តំ, ន ធីតរំ លភិំសុ។ ឯតេនេវុបាយេន អបរានិបិ តិក្ខត្តុំ ចត្តារិ ចត្តារិ សហស្សានិ អានេសិ។ តាបិ នេវ បុត្តំ, ន ធីតរំ លភិំសុ។ ឯត្តាវតា សោឡស ឥត្ថិសហស្សានិ អហេសុំ។ ចត្តាលីស វស្សសហស្សានិ អតិក្កមិំសុ, តានិ តាយ ឯកិកាយ វុត្ថេហិ ទសហិ សហស្សេហិ សទ្ធិំ បញ្ញាស វស្សសហស្សានិ ហោន្តិ។ អថ នាគរា សន្និបតិត្វា បុន ឧបក្កោសិត្វា ‘‘កិមេត’’ន្តិ វុត្តេ ‘‘ទេវ, តុម្ហាកំ ឥត្ថិយោ បុត្តំ បត្ថេតុំ អាណាបេថា’’តិ វទិំសុ។ រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា ‘‘តុម្ហេ បុត្តំ បត្ថេថា’’តិ អាហ។ តា តតោ បដ្ឋាយ បុត្តំ បត្ថយមានា នានាទេវតា នមស្សន្តិ, នានាវតានិ ចរន្តិ, បុត្តោ នុប្បជ្ជតេវ។ អថ រាជា សុមេធំ អាហ ‘‘ភទ្ទេ, ត្វម្បិ បុត្តំ បត្ថេហី’’តិ។ សា ‘‘សាធូ’’តិ បន្នរសឧបោសថទិវសេ អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ ឧបោសថំ សមាទាយ សិរិគព្ភេ សីលានិ អាវជ្ជមានា កប្បិយមញ្ចកេ និសីទិ ។ សេសា អជវតគោវតា ហុត្វា បុត្តំ អលភិត្វា ឧយ្យានំ អគមំសុ។
Sumedhā taṃ kathaṃ sutvā ‘‘rājā tāva saccavāditāya aññā itthiyo na ānesi, ahameva panassa ānessāmī’’ti rañño mātusamabhariyaṭṭhāne ṭhatvā attano ruciyāva khattiyakaññānaṃ sahassaṃ, amaccakaññānaṃ sahassaṃ, gahapatikaññānaṃ sahassaṃ, sabbasamayanāṭakitthīnaṃ sahassanti cattāri itthisahassāni ānesi. Tāpi dasa vassasahassāni rājakule vasitvā neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhiṃsu. Etenevupāyena aparānipi tikkhattuṃ cattāri cattāri sahassāni ānesi. Tāpi neva puttaṃ, na dhītaraṃ labhiṃsu. Ettāvatā soḷasa itthisahassāni ahesuṃ. Cattālīsa vassasahassāni atikkamiṃsu, tāni tāya ekikāya vutthehi dasahi sahassehi saddhiṃ paññāsa vassasahassāni honti. Atha nāgarā sannipatitvā puna upakkositvā ‘‘kimeta’’nti vutte ‘‘deva, tumhākaṃ itthiyo puttaṃ patthetuṃ āṇāpethā’’ti vadiṃsu. Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā ‘‘tumhe puttaṃ patthethā’’ti āha. Tā tato paṭṭhāya puttaṃ patthayamānā nānādevatā namassanti, nānāvatāni caranti, putto nuppajjateva. Atha rājā sumedhaṃ āha ‘‘bhadde, tvampi puttaṃ patthehī’’ti. Sā ‘‘sādhū’’ti pannarasauposathadivase aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ samādāya sirigabbhe sīlāni āvajjamānā kappiyamañcake nisīdi . Sesā ajavatagovatā hutvā puttaṃ alabhitvā uyyānaṃ agamaṃsu.
សុមេធាយ សីលតេជេន សក្កស្ស ភវនំ កម្បិ។ តទា សក្កោ អាវជ្ជេន្តោ ‘‘សុមេធា បុត្តំ បត្ថេតិ, បុត្តមស្សា ទស្សាមិ, ន ខោ បន សក្កា យំ វា តំ វា ទាតុំ, អនុច្ឆវិកមស្សា បុត្តំ ឧបធារេស្សាមី’’តិ ឧបធារេន្តោ នឡការទេវបុត្តំ បស្សិ។ សោ ហិ បុញ្ញសម្បន្នោ សត្តោ បុរិមត្តភាវេ ពារាណសិយំ វសន្តោ វប្បកាលេ ខេត្តំ គច្ឆន្តោ ឯកំ បច្ចេកពុទ្ធំ ទិស្វា ទាសកម្មករេ ‘‘វបថា’’តិ បហិណិ។ សយំ និវត្តិត្វា បច្ចេកពុទ្ធំ គេហំ នេត្វា ភោជេត្វា បុន គង្គាតីរំ អានេត្វា បុត្តេន សទ្ធិំ ឯកតោ ហុត្វា ឧទុម្ពរភិត្តិបាទំ នឡភិត្តិកំ បណ្ណសាលំ កត្វា ទ្វារំ យោជេត្វា ចង្កមំ កត្វា បច្ចេកពុទ្ធំ តត្ថេវ តេមាសំ វសាបេត្វា វុត្ថវស្សំ ទ្វេ បិតាបុត្តា តិចីវរេន អច្ឆាទេត្វា ឧយ្យោជេសុំ។ ឯតេនេវ និយាមេន សត្តដ្ឋ បច្ចេកពុទ្ធេ តាយ បណ្ណសាលាយ វសាបេត្វា តិចីវរានិ អទំសុ។ ‘‘ទ្វេ បិតាបុត្តា នឡការា ហុត្វា គង្គាតីរេ វេឡុំ ឧបធារេន្តា បច្ចេកពុទ្ធំ ទិស្វា ឯវមកំសូ’’តិបិ វទន្តិយេវ។
Sumedhāya sīlatejena sakkassa bhavanaṃ kampi. Tadā sakko āvajjento ‘‘sumedhā puttaṃ pattheti, puttamassā dassāmi, na kho pana sakkā yaṃ vā taṃ vā dātuṃ, anucchavikamassā puttaṃ upadhāressāmī’’ti upadhārento naḷakāradevaputtaṃ passi. So hi puññasampanno satto purimattabhāve bārāṇasiyaṃ vasanto vappakāle khettaṃ gacchanto ekaṃ paccekabuddhaṃ disvā dāsakammakare ‘‘vapathā’’ti pahiṇi. Sayaṃ nivattitvā paccekabuddhaṃ gehaṃ netvā bhojetvā puna gaṅgātīraṃ ānetvā puttena saddhiṃ ekato hutvā udumbarabhittipādaṃ naḷabhittikaṃ paṇṇasālaṃ katvā dvāraṃ yojetvā caṅkamaṃ katvā paccekabuddhaṃ tattheva temāsaṃ vasāpetvā vutthavassaṃ dve pitāputtā ticīvarena acchādetvā uyyojesuṃ. Eteneva niyāmena sattaṭṭha paccekabuddhe tāya paṇṇasālāya vasāpetvā ticīvarāni adaṃsu. ‘‘Dve pitāputtā naḷakārā hutvā gaṅgātīre veḷuṃ upadhārentā paccekabuddhaṃ disvā evamakaṃsū’’tipi vadantiyeva.
តេ កាលំ កត្វា តាវតិំសភវនេ និព្ពត្តិត្វា ឆសុ កាមាវចរសគ្គេសុ អនុលោមបដិលោមេន មហន្តំ ទេវិស្សរិយំ អនុភវន្តា វិចរន្តិ។ តេ តតោ ចវិត្វា ឧបរិទេវលោកេ និព្ពត្តិតុកាមា ហោន្តិ។ សក្កោ តថា គតភាវំ ញត្វា តេសុ ឯកស្ស វិមានទ្វារំ គន្ត្វា តំ អាគន្ត្វា វន្ទិត្វា ឋិតំ អាហ – ‘‘មារិស, តយា មនុស្សលោកំ គន្តុំ វដ្ដតី’’តិ។ ‘‘មហារាជ, មនុស្សលោកោ នាម ជេគុច្ឆោ បដិកូលោ, តត្ថ ឋិតា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា ទេវលោកំ បត្ថេន្តិ, តត្ថ គន្ត្វា កិំ ករិស្សាមី’’តិ។ ‘‘មារិស, ទេវលោកេ បរិភុញ្ជិតព្ពសម្បត្តិំ មនុស្សលោកេ បរិភុញ្ជិស្សសិ, បញ្ចវីសតិយោជនុព្ពេធេ នវយោជនអាយាមេ អដ្ឋយោជនវិត្ថារេ រតនបាសាទេ វសិស្សសិ, អធិវាសេហី’’តិ។ សោ អធិវាសេសិ។ សក្កោ តស្ស បដិញ្ញំ គហេត្វា ឥសិវេសេន រាជុយ្យានំ គន្ត្វា តាសំ ឥត្ថីនំ ឧបរិ អាកាសេ ចង្កមន្តោ អត្តានំ ទស្សេត្វា ‘‘កស្សាហំ បុត្តវរំ ទម្មិ, កា បុត្តវរំ គណ្ហិស្សតី’’តិ អាហ។ ‘‘ភន្តេ, មយ្ហំ ទេហិ, មយ្ហំ ទេហី’’តិ សោឡស ឥត្ថិសហស្សានិ ហត្ថេ ឧក្ខិបិំសុ។ តតោ សក្កោ អាហ – ‘‘អហំ សីលវតីនំ បុត្តំ ទម្មិ, តុម្ហាកំ កិំ សីលំ, កោ អាចារោ’’តិ។ តា ឧក្ខិត្តហត្ថេ សមញ្ឆិត្វា ‘‘សចេ សីលវតិយា ទាតុកាមោ, សុមេធាយ សន្តិកំ គច្ឆាហី’’តិ វទិំសុ។ សោ អាកាសេនេវ គន្ត្វា តស្សា វាសាគារេ សីហបញ្ជរេ អដ្ឋាសិ។
Te kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbattitvā chasu kāmāvacarasaggesu anulomapaṭilomena mahantaṃ devissariyaṃ anubhavantā vicaranti. Te tato cavitvā uparidevaloke nibbattitukāmā honti. Sakko tathā gatabhāvaṃ ñatvā tesu ekassa vimānadvāraṃ gantvā taṃ āgantvā vanditvā ṭhitaṃ āha – ‘‘mārisa, tayā manussalokaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti. ‘‘Mahārāja, manussaloko nāma jeguccho paṭikūlo, tattha ṭhitā dānādīni puññāni katvā devalokaṃ patthenti, tattha gantvā kiṃ karissāmī’’ti. ‘‘Mārisa, devaloke paribhuñjitabbasampattiṃ manussaloke paribhuñjissasi, pañcavīsatiyojanubbedhe navayojanaāyāme aṭṭhayojanavitthāre ratanapāsāde vasissasi, adhivāsehī’’ti. So adhivāsesi. Sakko tassa paṭiññaṃ gahetvā isivesena rājuyyānaṃ gantvā tāsaṃ itthīnaṃ upari ākāse caṅkamanto attānaṃ dassetvā ‘‘kassāhaṃ puttavaraṃ dammi, kā puttavaraṃ gaṇhissatī’’ti āha. ‘‘Bhante, mayhaṃ dehi, mayhaṃ dehī’’ti soḷasa itthisahassāni hatthe ukkhipiṃsu. Tato sakko āha – ‘‘ahaṃ sīlavatīnaṃ puttaṃ dammi, tumhākaṃ kiṃ sīlaṃ, ko ācāro’’ti. Tā ukkhittahatthe samañchitvā ‘‘sace sīlavatiyā dātukāmo, sumedhāya santikaṃ gacchāhī’’ti vadiṃsu. So ākāseneva gantvā tassā vāsāgāre sīhapañjare aṭṭhāsi.
អថស្សា តា ឥត្ថិយោ អារោចេសុំ ‘‘ឯថ, ទេវិ, សក្កោ ទេវរាជា ‘តុម្ហាកំ បុត្តវរំ ទស្សាមី’តិ អាកាសេនាគន្ត្វា សីហបញ្ជរេ ឋិតោ’’តិ។ សា គរុបរិហារេនាគន្ត្វា សីហបញ្ជរំ ឧគ្ឃាដេត្វា ‘‘សច្ចំ កិរ, ភន្តេ, តុម្ហេ សីលវតិយា បុត្តវរំ ទេថា’’តិ អាហ។ ‘‘អាម ទេវី’’តិ។ ‘‘តេន ហិ មយ្ហំ ទេថា’’តិ។ ‘‘កិំ បន តេ សីលំ, កថេហិ, សចេ មេ រុច្ចតិ, ទស្សាមិ តេ បុត្តវរ’’ន្តិ។ សា តស្ស វចនំ សុត្វា ‘‘តេន ហិ សុណាហី’’តិ វត្វា អត្តនោ សីលគុណំ កថេន្តី បន្នរស គាថា អភាសិ –
Athassā tā itthiyo ārocesuṃ ‘‘etha, devi, sakko devarājā ‘tumhākaṃ puttavaraṃ dassāmī’ti ākāsenāgantvā sīhapañjare ṭhito’’ti. Sā garuparihārenāgantvā sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā ‘‘saccaṃ kira, bhante, tumhe sīlavatiyā puttavaraṃ dethā’’ti āha. ‘‘Āma devī’’ti. ‘‘Tena hi mayhaṃ dethā’’ti. ‘‘Kiṃ pana te sīlaṃ, kathehi, sace me ruccati, dassāmi te puttavara’’nti. Sā tassa vacanaṃ sutvā ‘‘tena hi suṇāhī’’ti vatvā attano sīlaguṇaṃ kathentī pannarasa gāthā abhāsi –
១០២.
102.
‘‘មហេសី សុរុចិនោ ភរិយា, អានីតា បឋមំ អហំ;
‘‘Mahesī surucino bhariyā, ānītā paṭhamaṃ ahaṃ;
ទស វស្សសហស្សានិ, យំ មំ សុរុចិមានយិ។
Dasa vassasahassāni, yaṃ maṃ surucimānayi.
១០៣.
103.
‘‘សាហំ ព្រាហ្មណ រាជានំ, វេទេហំ មិថិលគ្គហំ;
‘‘Sāhaṃ brāhmaṇa rājānaṃ, vedehaṃ mithilaggahaṃ;
នាភិជានាមិ កាយេន, វាចាយ ឧទ ចេតសា;
Nābhijānāmi kāyena, vācāya uda cetasā;
សុរុចិំ អតិមញ្ញិត្ថ, អាវិ វា យទិ វា រហោ។
Suruciṃ atimaññittha, āvi vā yadi vā raho.
១០៤.
104.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.
១០៥.
105.
‘‘ភត្តុ មម សស្សុ មាតា, បិតា ចាបិ ច សស្សុរោ;
‘‘Bhattu mama sassu mātā, pitā cāpi ca sassuro;
តេ មំ ព្រហ្មេ វិនេតារោ, យាវ អដ្ឋំសុ ជីវិតំ។
Te maṃ brahme vinetāro, yāva aṭṭhaṃsu jīvitaṃ.
១០៦.
106.
‘‘សាហំ អហិំសារតិនី, កាមសា ធម្មចារិនី;
‘‘Sāhaṃ ahiṃsāratinī, kāmasā dhammacārinī;
សក្កច្ចំ តេ ឧបដ្ឋាសិំ, រត្តិន្ទិវមតន្ទិតា។
Sakkaccaṃ te upaṭṭhāsiṃ, rattindivamatanditā.
១០៧.
107.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.
១០៨.
108.
‘‘សោឡសិត្ថិសហស្សានិ , សហភរិយានិ ព្រាហ្មណ;
‘‘Soḷasitthisahassāni , sahabhariyāni brāhmaṇa;
តាសុ ឥស្សា វា កោធោ វា, នាហុ មយ្ហំ កុទាចនំ។
Tāsu issā vā kodho vā, nāhu mayhaṃ kudācanaṃ.
១០៩.
109.
‘‘ហិតេន តាសំ នន្ទាមិ, ន ច មេ កាចិ អប្បិយា;
‘‘Hitena tāsaṃ nandāmi, na ca me kāci appiyā;
អត្តានំវានុកម្បាមិ, សទា សព្ពា សបត្តិយោ។
Attānaṃvānukampāmi, sadā sabbā sapattiyo.
១១០.
110.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.
១១១.
111.
‘‘ទាសេ កម្មករេ បេស្សេ, យេ ចញ្ញេ អនុជីវិនោ;
‘‘Dāse kammakare pesse, ye caññe anujīvino;
បេសេមិ សហធម្មេន, សទា បមុទិតិន្ទ្រិយា។
Pesemi sahadhammena, sadā pamuditindriyā.
១១២.
112.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.
១១៣.
113.
‘‘សមណេ ព្រាហ្មណេ ចាបិ, អញ្ញេ ចាបិ វនិព្ពកេ;
‘‘Samaṇe brāhmaṇe cāpi, aññe cāpi vanibbake;
តប្បេមិ អន្នបានេន, សទា បយតបាណិនី។
Tappemi annapānena, sadā payatapāṇinī.
១១៤.
114.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā.
១១៥.
115.
‘‘ចាតុទ្ទសិំ បញ្ចទ្ទសិំ, យា ច បក្ខស្ស អដ្ឋមី;
‘‘Cātuddasiṃ pañcaddasiṃ, yā ca pakkhassa aṭṭhamī;
បាដិហារិយបក្ខញ្ច, អដ្ឋង្គសុសមាគតំ;
Pāṭihāriyapakkhañca, aṭṭhaṅgasusamāgataṃ;
ឧបោសថំ ឧបវសាមិ, សទា សីលេសុ សំវុតា។
Uposathaṃ upavasāmi, sadā sīlesu saṃvutā.
១១៦.
116.
‘‘ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតំ ឥសេ;
‘‘Etena saccavajjena, putto uppajjataṃ ise;
មុសា មេ ភណមានាយ, មុទ្ធា ផលតុ សត្តធា’’តិ។
Musā me bhaṇamānāya, muddhā phalatu sattadhā’’ti.
តត្ថ មហេសីតិ អគ្គមហេសី។ សុរុចិនោតិ សុរុចិរញ្ញោ។ បឋមន្តិ សោឡសន្នំ ឥត្ថិសហស្សានំ សព្ពបឋមំ។ យំ មន្តិ យស្មិំ កាលេ មំ សុរុចិ អានយិ, តតោ បដ្ឋាយ អហំ ទស វស្សសហស្សានិ ឯកិកាវ ឥមស្មិំ គេហេ វសិំ។ អតិមញ្ញិត្ថាតិ មុហុត្តម្បិ សម្មុខា វា បរម្មុខា វា អតិមញ្ញិន្តិ ឥទំ អតិក្កមិត្វា មញ្ញនំ ន ជានាមិ ន សរាមិ។ ឥសេតិ តំ អាលបតិ។
Tattha mahesīti aggamahesī. Surucinoti surucirañño. Paṭhamanti soḷasannaṃ itthisahassānaṃ sabbapaṭhamaṃ. Yaṃ manti yasmiṃ kāle maṃ suruci ānayi, tato paṭṭhāya ahaṃ dasa vassasahassāni ekikāva imasmiṃ gehe vasiṃ. Atimaññitthāti muhuttampi sammukhā vā parammukhā vā atimaññinti idaṃ atikkamitvā maññanaṃ na jānāmi na sarāmi. Iseti taṃ ālapati.
តេ មន្តិ សសុរោ ច សស្សុ ចាតិ តេ ឧភោបិ មំ វិនេតារោ, តេហិ វិនីតា អម្ហិ, តេ មេ យាវ ជីវិំសុ, តាវ ឱវាទមទំសុ។ អហិំសារតិនីតិ អហិំសាសង្ខាតាយ រតិយា សមន្នាគតា។ មយា ហិ កុន្ថកិបិល្លិកោបិ ន ហិំសិតបុព្ពោ។ កាមសាតិ ឯកន្តេនេវ។ ធម្មចារិនីតិ ទសកុសលកម្មបថេសុ បូរេមិ។ ឧបដ្ឋាសិន្តិ បាទបរិកម្មាទីនិ កិច្ចានិ ករោន្តី ឧបដ្ឋហិំ។
Temanti sasuro ca sassu cāti te ubhopi maṃ vinetāro, tehi vinītā amhi, te me yāva jīviṃsu, tāva ovādamadaṃsu. Ahiṃsāratinīti ahiṃsāsaṅkhātāya ratiyā samannāgatā. Mayā hi kunthakipillikopi na hiṃsitapubbo. Kāmasāti ekanteneva. Dhammacārinīti dasakusalakammapathesu pūremi. Upaṭṭhāsinti pādaparikammādīni kiccāni karontī upaṭṭhahiṃ.
សហភរិយានីតិ មយា សហ ឯកសាមិកស្ស ភរិយភូតានិ។ នាហូតិ កិលេសំ និស្សាយ ឥស្សាធម្មោ វា កោធធម្មោ វា មយ្ហំ ន ភូតបុព្ពោ។ ហិតេនាតិ យំ តាសំ ហិតំ, តេនេវ នន្ទាមិ, ឧរេ វុត្ថធីតរោ វិយ តា ទិស្វា តុស្សាមិ។ កាចីតិ តាសុ ឯកាបិ មយ្ហំ អប្បិយា នាម នត្ថិ, សព្ពាបិ បិយកាយេវ។ អនុកម្បាមីតិ មុទុចិត្តេន សព្ពា សោឡសសហស្សាបិ តា អត្តានំ វិយ អនុកម្បាមិ។
Sahabhariyānīti mayā saha ekasāmikassa bhariyabhūtāni. Nāhūti kilesaṃ nissāya issādhammo vā kodhadhammo vā mayhaṃ na bhūtapubbo. Hitenāti yaṃ tāsaṃ hitaṃ, teneva nandāmi, ure vutthadhītaro viya tā disvā tussāmi. Kācīti tāsu ekāpi mayhaṃ appiyā nāma natthi, sabbāpi piyakāyeva. Anukampāmīti muducittena sabbā soḷasasahassāpi tā attānaṃ viya anukampāmi.
សហធម្មេនាតិ នយេន ការណេន យោ យំ កាតុំ សក្កោតិ, តំ តស្មិំ កម្មេ បយោជេមីតិ អត្ថោ។ បមុទិតិន្ទ្រិយាតិ បេសេន្តី ច និច្ចំ បមុទិតិន្ទ្រិយាវ ហុត្វា បេសេមិ, ‘‘អរេ ទុដ្ឋ ទាស ឥទំ នាម ករោហី’តិ ឯវំ កុជ្ឈិត្វា ន មេ កោចិ កត្ថចិ បេសិតបុព្ពោ។ បយតបាណិនីតិ ធោតហត្ថា បសារិតហត្ថាវ ហុត្វា។ បាដិហារិយបក្ខញ្ចាតិ អដ្ឋមីចាតុទ្ទសីបន្នរសីនំ បច្ចុគ្គមនានុគ្គមនវសេន ចត្តារោ ទិវសា។ សទាតិ និច្ចកាលំ បញ្ចសុ សីលេសុ សំវុតា, តេហិ បិហិតគោបិតត្តភាវាវ ហោមីតិ។
Sahadhammenāti nayena kāraṇena yo yaṃ kātuṃ sakkoti, taṃ tasmiṃ kamme payojemīti attho. Pamuditindriyāti pesentī ca niccaṃ pamuditindriyāva hutvā pesemi, ‘‘are duṭṭha dāsa idaṃ nāma karohī’ti evaṃ kujjhitvā na me koci katthaci pesitapubbo. Payatapāṇinīti dhotahatthā pasāritahatthāva hutvā. Pāṭihāriyapakkhañcāti aṭṭhamīcātuddasīpannarasīnaṃ paccuggamanānuggamanavasena cattāro divasā. Sadāti niccakālaṃ pañcasu sīlesu saṃvutā, tehi pihitagopitattabhāvāva homīti.
ឯវំ តស្សា គាថាយ សតេនបិ សហស្សេនបិ វណ្ណិយមានានំ គុណានំ បមាណំ នាម នត្ថិ, តាយ បន្នរសហិ គាថាហិ អត្តនោ គុណានំ វណ្ណិតកាលេយេវ សក្កោ អត្តនោ ពហុករណីយតាយ តស្សា កថំ អវិច្ឆិន្ទិត្វា ‘‘បហូតា អព្ភុតាយេវ តេ គុណា’’តិ តំ បសំសន្តោ គាថាទ្វយមាហ –
Evaṃ tassā gāthāya satenapi sahassenapi vaṇṇiyamānānaṃ guṇānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi, tāya pannarasahi gāthāhi attano guṇānaṃ vaṇṇitakāleyeva sakko attano bahukaraṇīyatāya tassā kathaṃ avicchinditvā ‘‘pahūtā abbhutāyeva te guṇā’’ti taṃ pasaṃsanto gāthādvayamāha –
១១៧.
117.
‘‘សព្ពេវ តេ ធម្មគុណា, រាជបុត្តិ យសស្សិនិ;
‘‘Sabbeva te dhammaguṇā, rājaputti yasassini;
សំវិជ្ជន្តិ តយិ ភទ្ទេ, យេ ត្វំ កិត្តេសិ អត្តនិ។
Saṃvijjanti tayi bhadde, ye tvaṃ kittesi attani.
១១៨.
118.
‘‘ខត្តិយោ ជាតិសម្បន្នោ, អភិជាតោ យសស្សិមា;
‘‘Khattiyo jātisampanno, abhijāto yasassimā;
ធម្មរាជា វិទេហានំ, បុត្តោ ឧប្បជ្ជតេ តវា’’តិ។
Dhammarājā videhānaṃ, putto uppajjate tavā’’ti.
តត្ថ ធម្មគុណាតិ សភាវគុណា ភូតគុណា។ សំវិជ្ជន្តីតិ យេ តយា វុត្តា, តេ សព្ពេវ តយិ ឧបលព្ភន្តិ។ អភិជាតោតិ អតិជាតោ សុទ្ធជាតោ។ យសស្សិមាតិ យសសម្បន្នេន បរិវារសម្បន្នេន សមន្នាគតោ។ ឧប្បជ្ជតេតិ ឯវរូបោ បុត្តោ តវ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, មា ចិន្តយីតិ។
Tattha dhammaguṇāti sabhāvaguṇā bhūtaguṇā. Saṃvijjantīti ye tayā vuttā, te sabbeva tayi upalabbhanti. Abhijātoti atijāto suddhajāto. Yasassimāti yasasampannena parivārasampannena samannāgato. Uppajjateti evarūpo putto tava uppajjissati, mā cintayīti.
សា តស្ស វចនំ សុត្វា សោមនស្សជាតា តំ បុច្ឆន្តី ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Sā tassa vacanaṃ sutvā somanassajātā taṃ pucchantī dve gāthā abhāsi –
១១៩.
119.
‘‘ទុម្មី រជោជល្លធរោ, អឃេ វេហាយសំ ឋិតោ;
‘‘Dummī rajojalladharo, aghe vehāyasaṃ ṭhito;
មនុញ្ញំ ភាសសេ វាចំ, យំ មយ្ហំ ហទយង្គមំ។
Manuññaṃ bhāsase vācaṃ, yaṃ mayhaṃ hadayaṅgamaṃ.
១២០.
120.
‘‘ទេវតានុសិ សគ្គម្ហា, ឥសិ វាសិ មហិទ្ធិកោ;
‘‘Devatānusi saggamhā, isi vāsi mahiddhiko;
កោ វាសិ ត្វំ អនុប្បត្តោ, អត្តានំ មេ បវេទយា’’តិ។
Ko vāsi tvaṃ anuppatto, attānaṃ me pavedayā’’ti.
តត្ថ ទុម្មីតិ អនញ្ជិតាមណ្ឌិតោ សក្កោ អាគច្ឆន្តោ រមណីយេន តាបសវេសេន អាគតោ, បព្ពជិតវេសេន អាគតត្តា បន សា ឯវមាហ។ អឃេតិ អប្បដិឃេ ឋានេ។ យំ មយ្ហន្តិ យំ ឯតំ មនុញ្ញំ វាចំ មយ្ហំ ភាសសិ, តំ ភាសមានោ ត្វំ ទេវតានុសិ សគ្គម្ហា ឥធាគតោ។ ឥសិ វាសិ មហិទ្ធិកោតិ យក្ខាទីសុ កោ វា ត្វំ អសិ ឥធានុប្បត្តោ, អត្តានំ មេ បវេទយ, យថាភូតំ កថេហីតិ វទតិ។
Tattha dummīti anañjitāmaṇḍito sakko āgacchanto ramaṇīyena tāpasavesena āgato, pabbajitavesena āgatattā pana sā evamāha. Agheti appaṭighe ṭhāne. Yaṃ mayhanti yaṃ etaṃ manuññaṃ vācaṃ mayhaṃ bhāsasi, taṃ bhāsamāno tvaṃ devatānusi saggamhā idhāgato. Isi vāsi mahiddhikoti yakkhādīsu ko vā tvaṃ asi idhānuppatto, attānaṃ me pavedaya, yathābhūtaṃ kathehīti vadati.
សក្កោ តស្សា កថេន្តោ ឆ គាថា អភាសិ –
Sakko tassā kathento cha gāthā abhāsi –
១២១.
121.
‘‘យំ ទេវសង្ឃា វន្ទន្តិ, សុធម្មាយំ សមាគតា;
‘‘Yaṃ devasaṅghā vandanti, sudhammāyaṃ samāgatā;
សោហំ សក្កោ សហស្សក្ខោ, អាគតោស្មិ តវន្តិកេ។
Sohaṃ sakko sahassakkho, āgatosmi tavantike.
១២២.
122.
‘‘ឥត្ថិយោ ជីវលោកស្មិំ, យា ហោតិ សមចារិនី;
‘‘Itthiyo jīvalokasmiṃ, yā hoti samacārinī;
មេធាវិនី សីលវតី, សស្សុទេវា បតិព្ពតា។
Medhāvinī sīlavatī, sassudevā patibbatā.
១២៣.
123.
‘‘តាទិសាយ សុមេធាយ, សុចិកម្មាយ នារិយា;
‘‘Tādisāya sumedhāya, sucikammāya nāriyā;
ទេវា ទស្សនមាយន្តិ, មានុសិយា អមានុសា។
Devā dassanamāyanti, mānusiyā amānusā.
១២៤.
124.
‘‘ត្វញ្ច ភទ្ទេ សុចិណ្ណេន, បុព្ពេ សុចរិតេន ច;
‘‘Tvañca bhadde suciṇṇena, pubbe sucaritena ca;
ឥធ រាជកុលេ ជាតា, សព្ពកាមសមិទ្ធិនី។
Idha rājakule jātā, sabbakāmasamiddhinī.
១២៥.
125.
‘‘អយញ្ច តេ រាជបុត្តិ, ឧភយត្ថ កដគ្គហោ;
‘‘Ayañca te rājaputti, ubhayattha kaṭaggaho;
ទេវលោកូបបត្តី ច, កិត្តី ច ឥធ ជីវិតេ។
Devalokūpapattī ca, kittī ca idha jīvite.
១២៦.
126.
‘‘ចិរំ សុមេធេ សុខិនី, ធម្មមត្តនិ បាលយ;
‘‘Ciraṃ sumedhe sukhinī, dhammamattani pālaya;
ឯសាហំ តិទិវំ យាមិ, បិយំ មេ តវ ទស្សន’’ន្តិ។
Esāhaṃ tidivaṃ yāmi, piyaṃ me tava dassana’’nti.
តត្ថ សហស្សក្ខោតិ អត្ថសហស្សស្ស តំមុហុត្តំ ទស្សនវសេន សហស្សក្ខោ។ ឥត្ថិយោតិ ឥត្ថី។ សមចារិនីតិ តីហិ ទ្វារេហិ សមចរិយាយ សមន្នាគតា។ តាទិសាយាតិ តថារូបាយ។ សុមេធាយាតិ សុបញ្ញាយ។ ឧភយត្ថ កដគ្គហោតិ អយំ តវ ឥមស្មិញ្ច អត្តភាវេ អនាគតេ ច ជយគ្គាហោ។ តេសុ អនាគតេ ទេវលោកុប្បត្តិ ច ឥធ ជីវិតេ បវត្តមានេ កិត្តិ ចាតិ អយំ ឧភយត្ថ កដគ្គហោ នាម។ ធម្មន្តិ ឯវំ សភាវគុណំ ចិរំ អត្តនិ បាលយ។ ឯសាហន្តិ ឯសោ អហំ។ បិយំ មេតិ មយ្ហំ តវ ទស្សនំ បិយំ។
Tattha sahassakkhoti atthasahassassa taṃmuhuttaṃ dassanavasena sahassakkho. Itthiyoti itthī. Samacārinīti tīhi dvārehi samacariyāya samannāgatā. Tādisāyāti tathārūpāya. Sumedhāyāti supaññāya. Ubhayattha kaṭaggahoti ayaṃ tava imasmiñca attabhāve anāgate ca jayaggāho. Tesu anāgate devalokuppatti ca idha jīvite pavattamāne kitti cāti ayaṃ ubhayattha kaṭaggaho nāma. Dhammanti evaṃ sabhāvaguṇaṃ ciraṃ attani pālaya. Esāhanti eso ahaṃ. Piyaṃ meti mayhaṃ tava dassanaṃ piyaṃ.
ទេវលោកេ បន មេ កិច្ចករណីយំ អត្ថិ, តស្មា គច្ឆាមិ, ត្វំ អប្បមត្តា ហោហីតិ តស្សា ឱវាទំ ទត្វា បក្កាមិ។ នឡការទេវបុត្តោ បន បច្ចូសកាលេ ចវិត្វា តស្សា កុច្ឆិយំ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ សា គព្ភស្ស បតិដ្ឋិតភាវំ ញត្វា រញ្ញោ អារោចេសិ, រាជា គព្ភស្ស បរិហារំ អទាសិ។ សា ទសមាសច្ចយេន បុត្តំ វិជាយិ, ‘‘មហាបនាទោ’’តិស្ស នាមំ ករិំសុ។ ឧភយរដ្ឋវាសិនោ ‘‘សាមិបុត្តស្ស នោ ខីរមូល’’ន្តិ ឯកេកំ កហាបណំ រាជង្គណេ ខិបិំសុ, មហាធនរាសិ អហោសិ។ រញ្ញា បដិក្ខិត្តាបិ ‘‘សាមិបុត្តស្ស នោ វឌ្ឍិតកាលេ បរិព្ពយោ ភវិស្សតី’’តិ អគ្គហេត្វាវ បក្កមិំសុ។ កុមារោ បន មហាបរិវារេន វឌ្ឍិត្វា វយប្បត្តោ សោឡសវស្សកាលេយេវ សព្ពសិប្បេសុ និប្ផត្តិំ បាបុណិ។ រាជា បុត្តស្ស វយំ ឱលោកេត្វា ទេវិំ អាហ – ‘‘ភទ្ទេ, បុត្តស្ស មេ រជ្ជាភិសេកកាលោ, រមណីយមស្ស បាសាទំ ការេត្វា អភិសេកំ ករិស្សាមី’’តិ។ សា ‘‘សាធុ ទេវា’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ រាជា វត្ថុវិជ្ជាចរិយេ បក្កោសាបេត្វា ‘‘តាតា, វឌ្ឍកិំ គហេត្វា អម្ហាកំ និវេសនតោ អវិទូរេ បុត្តស្ស មេ បាសាទំ មាបេថ, រជ្ជេន នំ អភិសិញ្ចិស្សាមា’’តិ អាហ។ តេ ‘‘សាធុ, ទេវា’’តិ ភូមិប្បទេសំ វីមំសន្តិ។
Devaloke pana me kiccakaraṇīyaṃ atthi, tasmā gacchāmi, tvaṃ appamattā hohīti tassā ovādaṃ datvā pakkāmi. Naḷakāradevaputto pana paccūsakāle cavitvā tassā kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ñatvā rañño ārocesi, rājā gabbhassa parihāraṃ adāsi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, ‘‘mahāpanādo’’tissa nāmaṃ kariṃsu. Ubhayaraṭṭhavāsino ‘‘sāmiputtassa no khīramūla’’nti ekekaṃ kahāpaṇaṃ rājaṅgaṇe khipiṃsu, mahādhanarāsi ahosi. Raññā paṭikkhittāpi ‘‘sāmiputtassa no vaḍḍhitakāle paribbayo bhavissatī’’ti aggahetvāva pakkamiṃsu. Kumāro pana mahāparivārena vaḍḍhitvā vayappatto soḷasavassakāleyeva sabbasippesu nipphattiṃ pāpuṇi. Rājā puttassa vayaṃ oloketvā deviṃ āha – ‘‘bhadde, puttassa me rajjābhisekakālo, ramaṇīyamassa pāsādaṃ kāretvā abhisekaṃ karissāmī’’ti. Sā ‘‘sādhu devā’’ti sampaṭicchi. Rājā vatthuvijjācariye pakkosāpetvā ‘‘tātā, vaḍḍhakiṃ gahetvā amhākaṃ nivesanato avidūre puttassa me pāsādaṃ māpetha, rajjena naṃ abhisiñcissāmā’’ti āha. Te ‘‘sādhu, devā’’ti bhūmippadesaṃ vīmaṃsanti.
តស្មិំ ខណេ សក្កស្ស ភវនំ ឧណ្ហាការំ ទស្សេសិ។ សោ តំ ការណំ ញត្វា វិស្សកម្មំ អាមន្តេត្វា ‘‘គច្ឆ, តាត, មហាបនាទកុមារស្ស អាយាមេន នវយោជនិកំ, វិត្ថារតោ អដ្ឋយោជនិកំ, ឧព្ពេធេន បញ្ចវីសតិយោជនិកំ, រតនបាសាទំ មាបេហី’’តិ បេសេសិ។ សោ វឌ្ឍកីវេសេន វឌ្ឍកីនំ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘តុម្ហេ បាតរាសំ ភុញ្ជិត្វា ឯថា’’តិ តេ បេសេត្វា ទណ្ឌកេន ភូមិំ បហរិ, តាវទេវ វុត្តប្បការោ សត្តភូមិកោ បាសាទោ ឧដ្ឋហិ។ មហាបនាទស្ស បាសាទមង្គលំ, ឆត្តមង្គលំ, អាវាហមង្គលន្តិ តីណិ មង្គលានិ ឯកតោវ អហេសុំ។ មង្គលដ្ឋានេ ឧភយរដ្ឋវាសិនោ សន្និបតិត្វា មង្គលច្ឆណេន សត្ត វស្សានិ វីតិនាមេសុំ។ នេវ នេ រាជា ឧយ្យោជេសិ, តេសំ វត្ថាលង្ការខាទនីយភោជនីយាទិ សព្ពំ រាជកុលសន្តកមេវ អហោសិ។ តេ សត្តសំវច្ឆរច្ចយេន ឧបក្កោសិត្វា សុរុចិមហារាជេន ‘‘កិមេត’’ន្តិ បុដ្ឋា ‘‘មហារាជ, អម្ហាកំ មង្គលំ ភុញ្ជន្តានំ សត្ត វស្សានិ គតានិ, កទា មង្គលស្ស ឱសានំ ភវិស្សតី’’តិ អាហំសុ។ តតោ រាជា ‘‘តាតា, បុត្តេន មេ ឯត្តកំ កាលំ ន ហសិតបុព្ពំ, យទា សោ ហសិស្សតិ, តទា គមិស្សថា’’តិ អាហ។ អថ មហាជនោ ភេរិំ ចរាបេត្វា នដេ សន្និបាតេសិ។ ឆ នដសហស្សានិ សន្និបតិត្វា សត្ត កោដ្ឋាសា ហុត្វា នច្ចន្តា រាជានំ ហសាបេតុំ នាសក្ខិំសុ។ តស្ស កិរ ទីឃរត្តំ ទិព្ពនាដកានំ ទិដ្ឋត្តា តេសំ នច្ចំ អមនុញ្ញំ អហោសិ។
Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammaṃ āmantetvā ‘‘gaccha, tāta, mahāpanādakumārassa āyāmena navayojanikaṃ, vitthārato aṭṭhayojanikaṃ, ubbedhena pañcavīsatiyojanikaṃ, ratanapāsādaṃ māpehī’’ti pesesi. So vaḍḍhakīvesena vaḍḍhakīnaṃ santikaṃ gantvā ‘‘tumhe pātarāsaṃ bhuñjitvā ethā’’ti te pesetvā daṇḍakena bhūmiṃ pahari, tāvadeva vuttappakāro sattabhūmiko pāsādo uṭṭhahi. Mahāpanādassa pāsādamaṅgalaṃ, chattamaṅgalaṃ, āvāhamaṅgalanti tīṇi maṅgalāni ekatova ahesuṃ. Maṅgalaṭṭhāne ubhayaraṭṭhavāsino sannipatitvā maṅgalacchaṇena satta vassāni vītināmesuṃ. Neva ne rājā uyyojesi, tesaṃ vatthālaṅkārakhādanīyabhojanīyādi sabbaṃ rājakulasantakameva ahosi. Te sattasaṃvaccharaccayena upakkositvā surucimahārājena ‘‘kimeta’’nti puṭṭhā ‘‘mahārāja, amhākaṃ maṅgalaṃ bhuñjantānaṃ satta vassāni gatāni, kadā maṅgalassa osānaṃ bhavissatī’’ti āhaṃsu. Tato rājā ‘‘tātā, puttena me ettakaṃ kālaṃ na hasitapubbaṃ, yadā so hasissati, tadā gamissathā’’ti āha. Atha mahājano bheriṃ carāpetvā naṭe sannipātesi. Cha naṭasahassāni sannipatitvā satta koṭṭhāsā hutvā naccantā rājānaṃ hasāpetuṃ nāsakkhiṃsu. Tassa kira dīgharattaṃ dibbanāṭakānaṃ diṭṭhattā tesaṃ naccaṃ amanuññaṃ ahosi.
តទា ភណ្ឌុកណ្ឌោ ច បណ្ឌុកណ្ឌោ ចាតិ ទ្វេ នាដកជេដ្ឋកា ‘‘មយំ រាជានំ ហសាបេស្សាមា’’តិ រាជង្គណំ បវិសិំសុ។ តេសុ ភណ្ឌុកណ្ឌោ តាវ រាជទ្វារេ មហន្តំ អតុលំ នាម អម្ពំ មាបេត្វា សុត្តគុឡំ ខិបិត្វា តស្ស សាខាយ លគ្គាបេត្វា សុត្តេន អតុលម្ពំ អភិរុហិ។ អតុលម្ពោតិ កិរ វេស្សវណស្ស អម្ពោ។ អថ តម្បិ វេស្សវណស្ស ទាសា គហេត្វា អង្គបច្ចង្គានិ ឆិន្ទិត្វា បាតេសុំ, សេសនាដកា តានិ សមោធានេត្វា ឧទកេន អភិសិញ្ចិំសុ។ សោ បុប្ផបដំ និវាសេត្វា ច បារុបិត្វា ច នច្ចន្តោវ ឧដ្ឋហិ។ មហាបនាទោ តម្បិ ទិស្វា នេវ ហសិ។ បណ្ឌុកណ្ឌោ នដោ រាជង្គណេ ទារុចិតកំ ការេត្វា អត្តនោ បរិសាយ សទ្ធិំ អគ្គិំ បាវិសិ។ តស្មិំ និព្ពុតេ ចិតកំ ឧទកេន អភិសិញ្ចិំសុ។ សោ សបរិសោ បុប្ផបដំ និវាសេត្វា ច បារុបិត្វា ច នច្ចន្តោវ ឧដ្ឋហិ។ តម្បិ ទិស្វា រាជា នេវ ហសិ។ ឥតិ តំ ហសាបេតុំ អសក្កោន្តា មនុស្សា ឧបទ្ទុតា អហេសុំ។
Tadā bhaṇḍukaṇḍo ca paṇḍukaṇḍo cāti dve nāṭakajeṭṭhakā ‘‘mayaṃ rājānaṃ hasāpessāmā’’ti rājaṅgaṇaṃ pavisiṃsu. Tesu bhaṇḍukaṇḍo tāva rājadvāre mahantaṃ atulaṃ nāma ambaṃ māpetvā suttaguḷaṃ khipitvā tassa sākhāya laggāpetvā suttena atulambaṃ abhiruhi. Atulamboti kira vessavaṇassa ambo. Atha tampi vessavaṇassa dāsā gahetvā aṅgapaccaṅgāni chinditvā pātesuṃ, sesanāṭakā tāni samodhānetvā udakena abhisiñciṃsu. So pupphapaṭaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca naccantova uṭṭhahi. Mahāpanādo tampi disvā neva hasi. Paṇḍukaṇḍo naṭo rājaṅgaṇe dārucitakaṃ kāretvā attano parisāya saddhiṃ aggiṃ pāvisi. Tasmiṃ nibbute citakaṃ udakena abhisiñciṃsu. So sapariso pupphapaṭaṃ nivāsetvā ca pārupitvā ca naccantova uṭṭhahi. Tampi disvā rājā neva hasi. Iti taṃ hasāpetuṃ asakkontā manussā upaddutā ahesuṃ.
សក្កោ តំ ការណំ ញត្វា ‘‘គច្ឆ, តាត, មហាបនាទំ ហសាបេត្វា ឯហី’’តិ ទេវនដំ បេសេសិ។ សោ អាគន្ត្វា រាជង្គណេ អាកាសេ ឋត្វា ឧបឌ្ឍអង្គំ នាម ទស្សេសិ, ឯកោវ ហត្ថោ, ឯកោវ បាទោ, ឯកំ អក្ខិ, ឯកា ទាឋា នច្ចតិ ចលតិ ផន្ទតិ, សេសំ និច្ចលមហោសិ។ តំ ទិស្វា មហាបនាទោ ថោកំ ហសិតំ អកាសិ។ មហាជនោ បន ហសន្តោ ហសន្តោ ហាសំ សន្ធារេតុំ សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេតុំ អសក្កោន្តោ អង្គានិ វិស្សជ្ជេត្វា រាជង្គណេយេវ បតិ, តស្មិំ កាលេ មង្គលំ និដ្ឋិតំ។ សេសមេត្ថ ‘‘បនាទោ នាម សោ រាជា, យស្ស យូបោ សុវណ្ណយោ’’តិ មហាបនាទជាតកេន វណ្ណេតព្ពំ។ រាជា មហាបនាទោ ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា អាយុបរិយោសានេ ទេវលោកមេវ គតោ។
Sakko taṃ kāraṇaṃ ñatvā ‘‘gaccha, tāta, mahāpanādaṃ hasāpetvā ehī’’ti devanaṭaṃ pesesi. So āgantvā rājaṅgaṇe ākāse ṭhatvā upaḍḍhaaṅgaṃ nāma dassesi, ekova hattho, ekova pādo, ekaṃ akkhi, ekā dāṭhā naccati calati phandati, sesaṃ niccalamahosi. Taṃ disvā mahāpanādo thokaṃ hasitaṃ akāsi. Mahājano pana hasanto hasanto hāsaṃ sandhāretuṃ satiṃ paccupaṭṭhāpetuṃ asakkonto aṅgāni vissajjetvā rājaṅgaṇeyeva pati, tasmiṃ kāle maṅgalaṃ niṭṭhitaṃ. Sesamettha ‘‘panādo nāma so rājā, yassa yūpo suvaṇṇayo’’ti mahāpanādajātakena vaṇṇetabbaṃ. Rājā mahāpanādo dānādīni puññāni katvā āyupariyosāne devalokameva gato.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ឯវំ, ភិក្ខវេ, វិសាខា បុព្ពេបិ មម សន្តិកា វរំ លភិយេវា’’តិ វត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ – ‘‘តទា មហាបនាទោ ភទ្ទជិ អហោសិ, សុមេធាទេវី វិសាខា, វិស្សកម្មោ អានន្ទោ, សក្កោ បន អហមេវ អហោសិ’’ន្តិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘evaṃ, bhikkhave, visākhā pubbepi mama santikā varaṃ labhiyevā’’ti vatvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā mahāpanādo bhaddaji ahosi, sumedhādevī visākhā, vissakammo ānando, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
សុរុចិជាតកវណ្ណនា ឆដ្ឋា។
Surucijātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៤៨៩. សុរុចិជាតកំ • 489. Surucijātakaṃ
