| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಟೀಕಾ) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
೯. ಸುಸಿಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
9. Susimasuttavaṇṇanā
೧೧೦. ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ನೋತಿ ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ನು, ನು-ಸದ್ದೋ ಪುಚ್ಛಾಯಂ, ತಸ್ಮಾ ವಣ್ಣಂ ಕಥೇತುಕಾಮೋ ಪುಚ್ಛತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ವಟ್ಟತೀತಿ ನ ಯುಜ್ಜತಿ, ಕಥಿತೋತಿ ಕಥೇತುಂ ಆರದ್ಧೋ, ತೇನಾಹ ‘‘ಮತ್ಥಕಂ ನ ಪಾಪುಣಾತೀ’’ತಿ। ತಮೇವ ಮತ್ಥಕಾಪಾಪುಣನಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸೋ ಹೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಸತಿಸಮ್ಪಜಞ್ಞಾಯೋಗತೋ ಗೋರೂಪಸೀಲೋ, ಮೂಳ್ಹೋ ಖಲಿತಪಞ್ಞೋ, ಗೋರೂಪಸ್ಸ ವಿಯ ಸೀಲಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಹಿ ಗೋರೂಪಸೀಲೋ। ಸಭಾಗೋ ಏಕರೂಪಚಿತ್ತತಾಯ। ಅರಿಯಾನಂ ಸಭಾಗತಾ ನಾಮ ಗುಣವನ್ತವಸೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಸ್ಸ ಗುಣೇಸು ಪಸೀದಿತ್ವಾ’’ತಿ। ಸೋಳಸವಿಧಂ ಪಞ್ಞನ್ತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದಿಕಾ ಛ, ನವ ಅನುಪುಬ್ಬವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತಿಪಞ್ಞಾ, ಆಸವಕ್ಖಯಪಞ್ಞಾತಿ ಇಮಂ ಸೋಳಸವಿಧಂ ಪಞ್ಞಂ। ತೇಸಟ್ಠಿ ಸಾವಕಸಾಧಾರಣಞಾಣಾನಿಪಿ ಏತ್ಥೇವ ಸಙ್ಗಹಂ ಸಮೋಸರಣಂ ಗಚ್ಛನ್ತಿ।
110.Tuyhampinoti tuyhampi nu, nu-saddo pucchāyaṃ, tasmā vaṇṇaṃ kathetukāmo pucchatīti adhippāyo. Na vaṭṭatīti na yujjati, kathitoti kathetuṃ āraddho, tenāha ‘‘matthakaṃ na pāpuṇātī’’ti. Tameva matthakāpāpuṇanaṃ dassetuṃ ‘‘so hī’’tiādi vuttaṃ. Satisampajaññāyogato gorūpasīlo, mūḷho khalitapañño, gorūpassa viya sīlaṃ etassāti hi gorūpasīlo. Sabhāgo ekarūpacittatāya. Ariyānaṃ sabhāgatā nāma guṇavantavasenāti āha ‘‘aññamaññassa guṇesu pasīditvā’’ti. Soḷasavidhaṃ paññanti mahāpaññādikā cha, nava anupubbavihārasamāpattipaññā, āsavakkhayapaññāti imaṃ soḷasavidhaṃ paññaṃ. Tesaṭṭhi sāvakasādhāraṇañāṇānipi ettheva saṅgahaṃ samosaraṇaṃ gacchanti.
ಆನನ್ದಾತಿ ಥೇರಂ ಆಹ। ಆಚಾರೋತಿ ಚಾರಿತ್ತಸೀಲಮಾಹ। ಗೋಚರೋತಿ ಗೋಚರಸಮ್ಪತ್ತಿ। ವಿಹಾರೋತಿ ಸಮಾಪತ್ತಿವಿಹಾರೋ। ಅಭಿಕ್ಕಮೋತಿಆದಿನಾ ಇರಿಯಾಪಥವಿಹಾರಂ। ತುಯ್ಹಮ್ಪೀತಿ ಪಿ-ಸದ್ದೇನ ಭಗವತಾ ಅತ್ತಾನಂ ಆದಿಂ ಕತ್ವಾ ತದಞ್ಞೇಸಂ ವಿಞ್ಞೂನಂ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಥೇರಸ್ಸ ರುಚ್ಚನಸಭಾವೋ ದೀಪಿತೋತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಯ್ಹಂ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಸತಿಪಿ ಆನನ್ದತ್ಥೇರಸ್ಸಪಿ ಅಸೀತಿಯಾ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ಅನ್ತೋಗಧಭಾವೇ ‘‘ಅಸೀತಿಯಾ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ‘‘ತುಯ್ಹಮ್ಪಿ ರುಚ್ಚತೀ’’ತಿ ವಚನಂ ತೇನ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ವಣ್ಣಂ ಕಥಾಪೇತುಕಾಮತಾಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ।
Ānandāti theraṃ āha. Ācāroti cārittasīlamāha. Gocaroti gocarasampatti. Vihāroti samāpattivihāro. Abhikkamotiādinā iriyāpathavihāraṃ. Tuyhampīti pi-saddena bhagavatā attānaṃ ādiṃ katvā tadaññesaṃ viññūnaṃ sabbesaṃ therassa ruccanasabhāvo dīpitoti dassento ‘‘mayhaṃ ruccatī’’tiādimāha. Tattha satipi ānandattherassapi asītiyā mahātherānaṃ antogadhabhāve ‘‘asītiyā mahātherānaṃ ruccatī’’ti vatvā ‘‘tuyhampi ruccatī’’ti vacanaṃ tena dhammasenāpatino vaṇṇaṃ kathāpetukāmatāyāti daṭṭhabbaṃ.
ಸಾಟಕನ್ತರೇತಿ ನಿವತ್ಥವತ್ಥನ್ತರೇ। ಲದ್ಧೋಕಾಸೋತಿ ನಿಬ್ಬುದ್ಧಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸಾಟಕನ್ತರೇ ಲದ್ಧಂ ಗಹೇತುಂ ಲದ್ಧಾವಸರೋ। ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿನೋತಿ ಲಭಿಸ್ಸಾಮಿ ವತ। ದೀಪಧಜಭೂತನ್ತಿ ಸತಯೋಜನವಿತ್ಥಿಣ್ಣಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಸ್ಸ ಧಜಭೂತಂ। ಪುಗ್ಗಲಪಲಾಪೇತಿ ಅನ್ತೋಸಾರಾಭಾವತೋ ಪಲಾಪಭೂತೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಹರನ್ತೋ। ಬಾಲತಾಯಾತಿ ರುಚಿಖನ್ತಿಆದಿಅಭಾವತಾಯ। ದೋಸತಾಯಾತಿ ದುಸ್ಸಕಭಾವೇನ। ಮೋಹೇನಾತಿ ಮಹಾಮೂಳ್ಹತಾಯ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಬಾಲೋ ಬಾಲತಾಯಾತಿ ಮೂಳ್ಹತಾಯ ಪಕತಿಬಾಲಭಾವೇನ ನ ಜಾನಾತಿ। ಮೂಳ್ಹೋ ಮೋಹೇನಾತಿ ಸಯಂ ಅಬಾಲೋ ಸಮಾನೋಪಿ ಯದಾ ಮೋಹೇನ ಪರಿಯುಟ್ಠಿತೋ ಹೋತಿ, ತದಾ ಮೋಹೇನ ನ ಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಪದದ್ವಯಸ್ಸ ವಿಸೇಸೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ವಿಪಲ್ಲತ್ಥಚಿತ್ತೋತಿ ಯಕ್ಖುಮ್ಮಾದೇನ ಪಿತ್ತುಮ್ಮಾದೇನ ವಾ ವಿಪರೀತಚಿತ್ತೋ।
Sāṭakantareti nivatthavatthantare. Laddhokāsoti nibbuddhaṃ karonto sāṭakantare laddhaṃ gahetuṃ laddhāvasaro. Labhissāminoti labhissāmi vata. Dīpadhajabhūtanti satayojanavitthiṇṇaṃ jambudīpassa dhajabhūtaṃ. Puggalapalāpeti antosārābhāvato palāpabhūte puggale haranto. Bālatāyāti rucikhantiādiabhāvatāya. Dosatāyāti dussakabhāvena. Mohenāti mahāmūḷhatāya. Keci pana ‘‘bālo bālatāyāti mūḷhatāya pakatibālabhāvena na jānāti. Mūḷho mohenāti sayaṃ abālo samānopi yadā mohena pariyuṭṭhito hoti, tadā mohena na jānāti, ayaṃ padadvayassa viseso’’ti vadanti. Vipallatthacittoti yakkhummādena pittummādena vā viparītacitto.
‘‘ಚತೂಸು ಕೋಸಲ್ಲೇಸೂ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಚತುಬ್ಬಿಧಂ ಕೋಸಲ್ಲಂ ಪಾಳಿಯಾ ಏವ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ವುತ್ತಂ ಹೇತ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಯೋ ಅಟ್ಠಾರಸ ಧಾತುಯೋ ಸಮುದಯತೋ ಅತ್ಥಙ್ಗಮತೋ ಅಸ್ಸಾದತೋ ಆದೀನವತೋ ನಿಸ್ಸರಣತೋ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನಾತಿ, ಅಯಂ ಧಾತುಕುಸಲೋ। ವುತ್ತನಯೇನ ಆಯತನೇಸು ಕುಸಲೋ ಆಯತನಕುಸಲೋ। ಅವಿಜ್ಜಾದೀಸು ದ್ವಾದಸಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಸು ಕುಸಲೋ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಕುಸಲೋ। ‘‘ಇದಂ ಇಮಸ್ಸ ಫಲಸ್ಸ ಠಾನಂ ಕಾರಣಂ, ಇದಂ ಅಟ್ಠಾನಂ ಅಕಾರಣ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಠಾನಞ್ಚ ಠಾನತೋ, ಅಟ್ಠಾನಞ್ಚ ಅಟ್ಠಾನತೋ ಯಥಾಭೂತಂ ಪಜಾನತೋ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಕುಸಲೋ। ಯೋ ಪನ ಇಮೇಸು ಧಾತುಆದೀಸು ಪರಿಞ್ಞಾಭಿಸಮಯಾದಿವಸೇನ ನಿಸ್ಸಙ್ಗಗತಿಯಾ ಪಣ್ಡಾತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇನ ಞಾಣೇನ ಇತೋ ಗತೋ ಪವತ್ತೋ, ಅಯಂ ಪಣ್ಡಿತೋ ನಾಮ।
‘‘Catūsukosallesū’’ti vuttaṃ catubbidhaṃ kosallaṃ pāḷiyā eva dassetuṃ ‘‘vuttaṃ heta’’ntiādi vuttaṃ. Tattha yo aṭṭhārasa dhātuyo samudayato atthaṅgamato assādato ādīnavato nissaraṇato ca yathābhūtaṃ pajānāti, ayaṃ dhātukusalo. Vuttanayena āyatanesu kusalo āyatanakusalo. Avijjādīsu dvādasapaṭiccasamuppādaṅgesu kusalo paṭiccasamuppādakusalo. ‘‘Idaṃ imassa phalassa ṭhānaṃ kāraṇaṃ, idaṃ aṭṭhānaṃ akāraṇa’’nti evaṃ ṭhānañca ṭhānato, aṭṭhānañca aṭṭhānato yathābhūtaṃ pajānato ṭhānāṭṭhānakusalo. Yo pana imesu dhātuādīsu pariññābhisamayādivasena nissaṅgagatiyā paṇḍāti laddhanāmena ñāṇena ito gato pavatto, ayaṃ paṇḍito nāma.
ಮಹನ್ತಾನಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನತೋ ಮಹತೀ ಪಞ್ಞಾ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋತಿ ಅತ್ಥೋ’’ತಿ। ನಾನತ್ತನ್ತಿ ಯಾಹಿ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಥೇರೋ ‘‘ಮಹಾಪಞ್ಞೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಕಿತ್ತಿತೋ, ತಾಸಂ ಮಹಾಪಞ್ಞಾದೀನಂ ಇದಂ ನಾನತ್ತಂ ಅಯಂ ವೇಮತ್ತತಾ। ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ವಿಸೇಸತೋ ಅರೂಪಧಮ್ಮಸ್ಸ ಮಹತ್ತಂ ನಾಮ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೇದಿತಬ್ಬನ್ತಿ ತದಸ್ಸ ಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿಯಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಮಹನ್ತೇ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಹೇತುಮಹನ್ತತಾಯ ಪಚ್ಚಯಮಹನ್ತತಾಯ ನಿಸ್ಸಯಮಹನ್ತತಾಯ ಪಭೇದಮಹನ್ತತಾಯ ಕಿಚ್ಚಮಹನ್ತತಾಯ ಫಲಮಹನ್ತತಾಯ ಆನಿಸಂಸಮಹನ್ತತಾಯ ಚ ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಹೇತೂ ಅಲೋಭಾದಯೋ। ಪಚ್ಚಯಾ ಹಿರೋತ್ತಪ್ಪಸದ್ಧಾಸತಿವೀರಿಯಾದಯೋ। ನಿಸ್ಸಯಾ ಸಾವಕಬೋಧಿಪಚ್ಚೇಕಬೋಧಿಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿನಿಯತತಾ, ತಂಸಮಙ್ಗಿನೋ ಚ ಪುರಿಸವಿಸೇಸಾ। ಪಭೇದೋ ಚಾರಿತ್ತಾದಿವಿಭಾಗೋ। ಕಿಚ್ಚಂ ತದಙ್ಗಾದಿವಸೇನ ಪಟಿಪಕ್ಖಸ್ಸ ವಿಧಮನಂ। ಫಲಂ ಸಗ್ಗಸಮ್ಪದಾ ನಿಬ್ಬಾನಸಮ್ಪದಾ ಚ। ಆನಿಸಂಸೋ ಪಿಯಮನಾಪತಾದಿ। ಅಯಮೇತ್ಥ ಸಙ್ಖೇಪೋ, ವಿತ್ಥಾರೋ ಪನ ವಿಸುದ್ಧಿಮಗ್ಗೇ (ವಿಸುದ್ಧಿ॰ ೧.೮-೯) ಆಕಙ್ಖೇಯ್ಯಸುತ್ತಾದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೬೪ ಆದಯೋ) ಚ ಆಗತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಇಮಿನಾ ನಯೇನ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಮ್ಪಿ ಮಹನ್ತತಾ ಯಥಾರಹಂ ನಿದ್ಧಾರೇತ್ವಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಪನ ಮಹನ್ತಭಾವೋ ಮಹಾವಿಸಯತಾಯ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ತತ್ಥ ಠಾನಾಟ್ಠಾನಾನಂ ಮಹಾವಿಸಯತಾ ಬಹುಧಾತುಕಸುತ್ತಾದೀಸು ಆಗತನಯೇನ, ವಿಹಾರಸಮಾಪತ್ತೀನಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧೇ ನಿದ್ಧಾರಿತನಯೇನ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಂ ಸಕಲಸಾಸನಸಙ್ಗಣ್ಹನತೋ ಸಚ್ಚವಿಭಙ್ಗೇ (ವಿಭ॰ ೧೮೯ ಆದಯೋ) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾಸು (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೮೯ ಆದಯೋ) ಆಗತನಯೇನ; ಸತಿಪಟ್ಠಾನಾದೀನಂ ಸತಿಪಟ್ಠಾನವಿಭಙ್ಗಾದೀಸು (ವಿಭ॰ ೩೫೫ ಆದಯೋ) ತಂಸಂವಣ್ಣನಾದೀಸು (ವಿಭ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩೫೫ ಆದಯೋ) ಚ ಆಗತನಯೇನ; ಸಾಮಞ್ಞಫಲಾನಂ ಮಹತೋ ಹಿತಸ್ಸ ಮಹತೋ ಸುಖಸ್ಸ ಮಹತೋ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಮಹತೋ ಯೋಗಕ್ಖೇಮಸ್ಸ ನಿಪ್ಫತ್ತಿಭಾವತೋ ಸನ್ತಪಣೀತನಿಪುಣಅತಕ್ಕಾವಚರಪಣ್ಡಿತವೇದನೀಯಭಾವತೋ ಚ; ಅಭಿಞ್ಞಾನಂ ಮಹಾಸಮ್ಭಾರತೋ ಮಹಾವಿಸಯತೋ ಮಹಾಕಿಚ್ಚತೋ ಮಹಾನುಭಾವತೋ ಮಹಾನಿಪ್ಫತ್ತಿತೋ ಚ; ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಮಹತ್ಥಸಿದ್ಧಿತೋ ಮಹನ್ತತಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹಾತೀತಿ ಸಭಾವಾದಿತೋ ಪರಿಚ್ಛಿಜ್ಜ ಗಣ್ಹಾತಿ ಜಾನಾತಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಾ ಪನಾತಿ ಮಹಾಪಞ್ಞತಾ।
Mahantānaṃ atthānaṃ pariggaṇhanato mahatī paññā etassāti mahāpañño. Sesapadesupi eseva nayoti āha ‘‘mahāpaññādīhi samannāgatoti attho’’ti. Nānattanti yāhi mahāpaññādīhi samannāgatattā thero ‘‘mahāpañño’’tiādinā kittito, tāsaṃ mahāpaññādīnaṃ idaṃ nānattaṃ ayaṃ vemattatā. Yassa kassaci visesato arūpadhammassa mahattaṃ nāma kiccasiddhiyā veditabbanti tadassa kiccasiddhiyā dassento ‘‘mahante sīlakkhandhe pariggaṇhātī’’tiādimāha. Tattha hetumahantatāya paccayamahantatāya nissayamahantatāya pabhedamahantatāya kiccamahantatāya phalamahantatāya ānisaṃsamahantatāya ca sīlakkhandhassa mahantabhāvo veditabbo. Tattha hetū alobhādayo. Paccayā hirottappasaddhāsativīriyādayo. Nissayā sāvakabodhipaccekabodhisammāsambodhiniyatatā, taṃsamaṅgino ca purisavisesā. Pabhedo cārittādivibhāgo. Kiccaṃ tadaṅgādivasena paṭipakkhassa vidhamanaṃ. Phalaṃ saggasampadā nibbānasampadā ca. Ānisaṃso piyamanāpatādi. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana visuddhimagge (visuddhi. 1.8-9) ākaṅkheyyasuttādīsu (ma. ni. 1.64 ādayo) ca āgatanayena veditabbo. Iminā nayena samādhikkhandhādīnampi mahantatā yathārahaṃ niddhāretvā veditabbā. Ṭhānāṭṭhānādīnaṃ pana mahantabhāvo mahāvisayatāya veditabbo. Tattha ṭhānāṭṭhānānaṃ mahāvisayatā bahudhātukasuttādīsu āgatanayena, vihārasamāpattīnaṃ samādhikkhandhe niddhāritanayena veditabbā. Ariyasaccānaṃ sakalasāsanasaṅgaṇhanato saccavibhaṅge (vibha. 189 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanāsu (vibha. aṭṭha. 189 ādayo) āgatanayena; satipaṭṭhānādīnaṃ satipaṭṭhānavibhaṅgādīsu (vibha. 355 ādayo) taṃsaṃvaṇṇanādīsu (vibha. aṭṭha. 355 ādayo) ca āgatanayena; sāmaññaphalānaṃ mahato hitassa mahato sukhassa mahato atthassa mahato yogakkhemassa nipphattibhāvato santapaṇītanipuṇaatakkāvacarapaṇḍitavedanīyabhāvato ca; abhiññānaṃ mahāsambhārato mahāvisayato mahākiccato mahānubhāvato mahānipphattito ca; nibbānassa madanimmadanādimahatthasiddhito mahantatā veditabbā. Pariggaṇhātīti sabhāvādito paricchijja gaṇhāti jānāti paṭivijjhatīti attho. Sā panāti mahāpaññatā.
ಪುಥುಪಞ್ಞಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾನಾಖನ್ಧೇಸು ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತೀತಿ ಅಯಂ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋ ನಾಮಾತಿ ಏವಂ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ತೇಸು ಏಕವಿಧೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕಾದಸವಿಧೇನ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕವಿಧೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಬಹುವಿಧೇನ ವೇದನಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಏಕವಿಧೇನ ಸಞ್ಞಾಕ್ಖನ್ಧೋ, ಸಙ್ಖಾರಕ್ಖನ್ಧೋ, ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಏವಂ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಖನ್ಧಸ್ಸ ಏಕವಿಧಾದಿವಸೇನ ಅತೀತಾದಿವಸೇನಪಿ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ತಥಾ ಇದಂ ಚಕ್ಖಾಯತನಂ ನಾಮ…ಪೇ॰… ಇದಂ ಧಮ್ಮಾಯತನಂ ನಾಮಂ। ತತ್ಥ ದಸಾಯತನಾ ಕಾಮಾವಚರಾ, ದ್ವೇ ಚತುಭೂಮಕಾತಿ ಏವಂ ಆಯತನಾನಂ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ನಾನಾಧಾತೂಸೂತಿ ಅಯಂ ಚಕ್ಖುಧಾತು ನಾಮ…ಪೇ॰… ಅಯಂ ಮನೋವಿಞ್ಞಾಣಧಾತು ನಾಮ। ತತ್ಥ ಸೋಳಸ ಧಾತುಯೋ ಕಾಮಾವಚರಾ, ದ್ವೇ ಚತುಭೂಮಕಾತಿ ಏವಂ ಧಾತುನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ, ತಂ ಉಪಾದಿಣ್ಣಧಾತುವಸೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾನಞ್ಹಿ ದ್ವಿನ್ನಂ ಅಗ್ಗಸಾವಕಾನಞ್ಚ ಉಪಾದಿಣ್ಣಧಾತೂಸು ಏವ ನಾನಾಕರಣಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ। ತಞ್ಚ ಖೋ ಏಕದೇಸಮತ್ತತೋ, ನ ನಿಪ್ಪದೇಸತೋ, ಅನುಪಾದಿಣ್ಣಕಧಾತೂನಂ ಪನ ನಾನಾಕರಣಂ ನ ಜಾನನ್ತಿ ಏವ। ಇತರಸಾವಕೇಸು ವತ್ತಬ್ಬಮೇವ ನತ್ಥಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾನಂಯೇವ ಪನ ಇಮಾಯ ನಾಮ ಧಾತುಯಾ ಉಸ್ಸನ್ನತ್ತಾವ ಇಮಸ್ಸ ರುಕ್ಖಸ್ಸ ಖನ್ಧೋ ಸೇತೋ ಹೋತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಕಾಳೋ, ಇಮಸ್ಸ ಮಟ್ಠೋ, ಇಮಸ್ಸ ಬಹಲತ್ತಚೋ, ಇಮಸ್ಸ ತನುತ್ತಚೋ, ಇಮಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ವಣ್ಣಸಣ್ಠಾನಾದಿವಸೇನ ಏವರೂಪಂ; ಇಮಸ್ಸ ಪುಪ್ಫಂ ನೀಲಂ ಪೀತಕಂ ಲೋಹಿತಕಂ ಓದಾತಂ, ಸುಗನ್ಧಂ ದುಗ್ಗನ್ಧಂ; ಫಲಂ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಂ ದೀಘಂ ವಟ್ಟಂ ಸುಸಣ್ಠಾನಂ ಮಟ್ಠಂ ಫರುಸಂ ಸುಗನ್ಧಂ ಮಧುರಂ ತಿತ್ತಕಂ ಅಮ್ಬಿಲಂ ಕಟುಕಂ ಕಸಾವಂ; ಕಣ್ಟಕೋ ತಿಖಿಣೋ ಅತಿಖಿಣೋ ಉಜುಕೋ ಕುಟಿಲೋ ತಮ್ಬೋ ಲೋಹಿತೋ ಓದಾತೋ ಹೋತೀತಿ ಧಾತುನಾನತ್ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಞಾಣಂ ಪವತ್ತತಿ।
Puthupaññāti ettha nānākhandhesu ñāṇaṃ pavattatīti ayaṃ rūpakkhandho nāma…pe… ayaṃ viññāṇakkhandho nāmāti evaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tesu ekavidhena rūpakkhandho, ekādasavidhena rūpakkhandho, ekavidhena vedanākkhandho, bahuvidhena vedanākkhandho, ekavidhena saññākkhandho, saṅkhārakkhandho, viññāṇakkhandhoti evaṃ ekekassa khandhassa ekavidhādivasena atītādivasenapi nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tathā idaṃ cakkhāyatanaṃ nāma…pe… idaṃ dhammāyatanaṃ nāmaṃ. Tattha dasāyatanā kāmāvacarā, dve catubhūmakāti evaṃ āyatanānaṃ nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Nānādhātūsūti ayaṃ cakkhudhātu nāma…pe… ayaṃ manoviññāṇadhātu nāma. Tattha soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve catubhūmakāti evaṃ dhātunānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati, taṃ upādiṇṇadhātuvasena vuttanti veditabbaṃ paccekabuddhānañhi dvinnaṃ aggasāvakānañca upādiṇṇadhātūsu eva nānākaraṇaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati. Tañca kho ekadesamattato, na nippadesato, anupādiṇṇakadhātūnaṃ pana nānākaraṇaṃ na jānanti eva. Itarasāvakesu vattabbameva natthi, sabbaññubuddhānaṃyeva pana imāya nāma dhātuyā ussannattāva imassa rukkhassa khandho seto hoti, imassa kāḷo, imassa maṭṭho, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaṃ vaṇṇasaṇṭhānādivasena evarūpaṃ; imassa pupphaṃ nīlaṃ pītakaṃ lohitakaṃ odātaṃ, sugandhaṃ duggandhaṃ; phalaṃ khuddakaṃ mahantaṃ dīghaṃ vaṭṭaṃ susaṇṭhānaṃ maṭṭhaṃ pharusaṃ sugandhaṃ madhuraṃ tittakaṃ ambilaṃ kaṭukaṃ kasāvaṃ; kaṇṭako tikhiṇo atikhiṇo ujuko kuṭilo tambo lohito odāto hotīti dhātunānattaṃ paṭicca ñāṇaṃ pavattati.
ಅತ್ಥೇಸೂತಿ ರೂಪಾದೀಸು ಆರಮ್ಮಣೇಸು। ನಾನಾಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇಸೂತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಬಹಿದ್ಧಾಭೇದತೋ ಚ ಸಣ್ಠಾನಭೇದತೋ ಚ ನಾನಪ್ಪಭೇದೇಸು ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಙ್ಗೇಸು। ಅವಿಜ್ಜಾದಿಅಙ್ಗಾನಞ್ಹಿ ಪಚ್ಚೇಕಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸಞ್ಞಿತಾತಿ। ತೇನಾಹ ಸಙ್ಖಾರಪಿಟಕೇ ‘‘ದ್ವಾದಸ ಪಚ್ಚಯಾ ದ್ವಾದಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಾ’’ತಿ। ನಾನಾಸುಞ್ಞತಮನುಪಲಬ್ಭೇಸೂತಿ ನಾನಾಸಭಾವೇಸು ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹತೋ ಸುಞ್ಞಸಭಾವೇಸು, ತತೋ ಏವ ಇತ್ಥಿಪುರಿಸಅತ್ತಅತ್ತನಿಯಾದಿವಸೇನ ಅನುಪಲಬ್ಭೇಸು ಸಭಾವೇಸು। ಮ-ಕಾರೋ ಹೇತ್ಥ ಪದಸನ್ಧಿಕರೋ। ನಾನಾಅತ್ಥೇಸೂತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇಸು ಪಚ್ಚಯುಪ್ಪನ್ನಾದಿಭೇದೇಸು ನಾನಾವಿಧೇಸು ಅತ್ಥೇಸು। ಧಮ್ಮೇಸೂತಿ ಧಮ್ಮಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾವಿಸಯೇಸು ಪಚ್ಚಯಾದಿನಾನಾಧಮ್ಮೇಸು। ನಿರುತ್ತೀಸೂತಿ ತೇಸಂಯೇವ ಅತ್ಥಧಮ್ಮಾನಂ ನಿದ್ಧಾರಣವಚನಸಙ್ಖಾತಾಸು ನಿರುತ್ತೀಸು। ಪಟಿಭಾನೇಸೂತಿ ಅತ್ಥಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದೀಸು ವಿಸಯಭೂತೇಸು ‘‘ಇಮಾನಿ ಇದಮತ್ಥಜೋತಕಾನೀ’’ತಿ ತಥಾ ತಥಾ ಪಟಿಭಾನತೋ ಪತಿಟ್ಠಾನತೋ ಪಟಿಭಾನಾನೀತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಸು ಞಾಣೇಸು। ಪುಥು ನಾನಾಸೀಲಕ್ಖನ್ಧೇಸೂತಿಆದೀಸು ಸೀಲಸ್ಸ ಪುಥುತ್ತಂ ನಾನತ್ತಞ್ಚ ವುತ್ತಮೇವ। ಇತರೇಸಂ ಪನ ವುತ್ತನಯಾನುಸಾರೇನ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯತ್ತಾ ಪಾಕಟಮೇವ। ಯಂ ಪನ ಅಭಿನ್ನಂ ಏಕಮೇವ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತತ್ಥ ಉಪಚಾರವಸೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ಗಹೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಪುಥು ಜನಸಾಧಾರಣೇ ಧಮ್ಮೇ ಸಮತಿಕ್ಕಮ್ಮಾ’’ತಿ। ತೇನಸ್ಸ ಇಧ ಮದನಿಮ್ಮದನಾದಿಪರಿಯಾಯೇನ ಪುಥುತ್ತಂ ದೀಪಿತಂ ಹೋತಿ।
Atthesūti rūpādīsu ārammaṇesu. Nānāpaṭiccasamuppādesūti ajjhattabahiddhābhedato ca saṇṭhānabhedato ca nānappabhedesu paṭiccasamuppādaṅgesu. Avijjādiaṅgānañhi paccekaṃ paṭiccasamuppādasaññitāti. Tenāha saṅkhārapiṭake ‘‘dvādasa paccayā dvādasa paṭiccasamuppādā’’ti. Nānāsuññatamanupalabbhesūti nānāsabhāvesu niccasārādivirahato suññasabhāvesu, tato eva itthipurisaattaattaniyādivasena anupalabbhesu sabhāvesu. Ma-kāro hettha padasandhikaro. Nānāatthesūti atthapaṭisambhidāvisayesu paccayuppannādibhedesu nānāvidhesu atthesu. Dhammesūti dhammapaṭisambhidāvisayesu paccayādinānādhammesu. Niruttīsūti tesaṃyeva atthadhammānaṃ niddhāraṇavacanasaṅkhātāsu niruttīsu. Paṭibhānesūti atthapaṭisambhidādīsu visayabhūtesu ‘‘imāni idamatthajotakānī’’ti tathā tathā paṭibhānato patiṭṭhānato paṭibhānānīti laddhanāmesu ñāṇesu. Puthu nānāsīlakkhandhesūtiādīsu sīlassa puthuttaṃ nānattañca vuttameva. Itaresaṃ pana vuttanayānusārena suviññeyyattā pākaṭameva. Yaṃ pana abhinnaṃ ekameva nibbānaṃ, tattha upacāravasena puthuttaṃ gahetabbanti āha ‘‘puthu janasādhāraṇe dhamme samatikkammā’’ti. Tenassa idha madanimmadanādipariyāyena puthuttaṃ dīpitaṃ hoti.
ಏವಂ ವಿಸಯವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಯ ಮಹತ್ತಂ ಪುಥುತ್ತಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಇದಾನಿ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಧಮ್ಮವಸೇನ ಹಾಸಭಾವಂ, ಪವತ್ತಿಆಕಾರವಸೇನ ಜವನಭಾವಂ, ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ತಿಕ್ಖಾದಿಭಾವಞ್ಚ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಕತಮಾ ಹಾಸಪಞ್ಞಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಹಾಸಬಹುಲೋತಿ ಪೀತಿಬಹುಲೋ। ಸೇಸಪದಾನಿ ತಸ್ಸ ವೇವಚನಾನಿ। ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತೀತಿ ಹಟ್ಠಪಹಟ್ಠೋ ಉದಗ್ಗುದಗ್ಗೋ ಹುತ್ವಾ ಪೀತಿಸಹಗತಾಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಾತಿಮೋಕ್ಖಸೀಲಂ ಠಪೇತ್ವಾ ಹಾಸನೀಯತರಸ್ಸೇವ ವಿಸುಂ ಗಹಿತತ್ತಾ ಇತರಂ ತಿವಿಧಂ ಸೀಲಂ ಪರಿಪೂರೇತಿ। ಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಹಗತಾ ಹಿ ಪಞ್ಞಾ ಅಭಿರತಿವಸೇನ ತದಾರಮ್ಮಣೇ ಫುಲ್ಲಿತಾ ವಿಕಸಿತಾ ವಿಯ ವತ್ತತಿ, ನ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಹಗತಾ। ಸೀಲಕ್ಖನ್ಧಂ ಸಮಾಧಿಕ್ಖನ್ಧನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಥೇರೋತಿಆದಿನಾ ಅಭಿನೀಹಾರಸಿದ್ಧಾ ಥೇರಸ್ಸ ಹಾಸಪಞ್ಞತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Evaṃ visayavasena paññāya mahattaṃ puthuttañca dassetvā idāni sampayuttadhammavasena hāsabhāvaṃ, pavattiākāravasena javanabhāvaṃ, kiccavasena tikkhādibhāvañca dassetuṃ ‘‘katamā hāsapaññā’’tiādi vuttaṃ. Tattha hāsabahuloti pītibahulo. Sesapadāni tassa vevacanāni. Sīlaṃ paripūretīti haṭṭhapahaṭṭho udaggudaggo hutvā pītisahagatāya paññāya pātimokkhasīlaṃ ṭhapetvā hāsanīyatarasseva visuṃ gahitattā itaraṃ tividhaṃ sīlaṃ paripūreti. Pītisomanassasahagatā hi paññā abhirativasena tadārammaṇe phullitā vikasitā viya vattati, na upekkhāsahagatā. Sīlakkhandhaṃ samādhikkhandhantiādīsupi eseva nayo. Therotiādinā abhinīhārasiddhā therassa hāsapaññatāti dasseti.
ಸಬ್ಬಂ ರೂಪಂ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣತೋ ಖಿಪ್ಪಂ ಜವತೀತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಂ ಅನಿಚ್ಚನ್ತಿ ಸೀಘವೇಗೇನ ಪವತ್ತಿಯಾ ಪಟಿಪಕ್ಖದೂರೀಭಾವೇನ ಪುಬ್ಬಾಭಿಸಙ್ಖಾರಸ್ಸ ಸಾತಿಸಯತ್ತಾ ಇನ್ದೇನ ವಿಸಟ್ಠವಜಿರಂ ವಿಯ ಲಕ್ಖಣಂ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೀ ಅದನ್ಧಾಯನ್ತೀ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೇ ಅನಿಚ್ಚಲಕ್ಖಣಂ ವೇಗೇನ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಮಾ ಸಾ ಜವನಪಞ್ಞಾ ನಾಮಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸೇಸಪದೇಸುಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ। ಏವಂ ಲಕ್ಖಣಾರಮ್ಮಣಿಕವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಖಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಯತ್ಥ ಯತ್ಥ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ತತ್ಥ ತತ್ಥೇವ ಖಣೇನೇವ ಭಿಜ್ಜನತೋ ಖಯಸಭಾವತೋ। ಭಯಟ್ಠೇನಾತಿ ಭಯಾನಕತೋ। ಅಸಾರಕಟ್ಠೇನಾತಿ ಅತ್ತಸಾರವಿರಹತೋ ನಿಚ್ಚಸಾರಾದಿವಿರಹತೋ ಚ। ತುಲಯಿತ್ವಾತಿ ತುಲಾಭೂತಾಯ ವಿಪಸ್ಸನಾಯ ತುಲಯಿತ್ವಾ। ತೀರಯಿತ್ವಾತಿ ತಾಯ ಏವ ತೀರಣಭೂತಾಯ ತೀರೇತ್ವಾ। ವಿಭಾವಯಿತ್ವಾತಿ ಯಾಥಾವತೋ ಪಕಾಸೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಂ ವಿಭೂತಂ ಕತ್ವಾ ಪಾಕಟಂ ಕತ್ವಾ। ರೂಪನಿರೋಧೇತಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ನಿರೋಧಭೂತೇ ನಿಬ್ಬಾನೇ ನಿನ್ನಪೋಣಪಬ್ಭಾರಭಾವೇನ। ಇದಾನಿ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನ ಜವನಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ಪುನ ‘‘ರೂಪ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ವುಟ್ಠಾನಗಾಮಿನಿವಿಪಸ್ಸನಾವಸೇನಾ’’ತಿ ಕೇಚಿ।
Sabbaṃrūpaṃ aniccalakkhaṇato khippaṃ javatīti rūpakkhandhaṃ aniccanti sīghavegena pavattiyā paṭipakkhadūrībhāvena pubbābhisaṅkhārassa sātisayattā indena visaṭṭhavajiraṃ viya lakkhaṇaṃ paṭivijjhantī adandhāyantī rūpakkhandhe aniccalakkhaṇaṃ vegena paṭivijjhati, tasmā sā javanapaññā nāmāti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Evaṃ lakkhaṇārammaṇikavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetvā balavavipassanāvasena dassetuṃ ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. Tattha khayaṭṭhenāti yattha yattha uppajjati, tattha tattheva khaṇeneva bhijjanato khayasabhāvato. Bhayaṭṭhenāti bhayānakato. Asārakaṭṭhenāti attasāravirahato niccasārādivirahato ca. Tulayitvāti tulābhūtāya vipassanāya tulayitvā. Tīrayitvāti tāya eva tīraṇabhūtāya tīretvā. Vibhāvayitvāti yāthāvato pakāsetvā pañcakkhandhaṃ vibhūtaṃ katvā pākaṭaṃ katvā. Rūpanirodheti rūpakkhandhassa nirodhabhūte nibbāne ninnapoṇapabbhārabhāvena. Idāni sikhāppattavipassanāvasena javanapaññaṃ dassetuṃ puna ‘‘rūpa’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Vuṭṭhānagāminivipassanāvasenā’’ti keci.
ಞಾಣತಿಕ್ಖಭಾವೋ ನಾಮ ಸವಿಸೇಸಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಸಮುಚ್ಛಿನ್ದನೇ ವೇದಿತಬ್ಬೋತಿ ‘‘ಖಿಪ್ಪಂ ಕಿಲೇಸೇ ಛಿನ್ದತೀತಿ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತೇ ಪನ ಕಿಲೇಸೇ ವಿಭಾಗೇನ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಉಪ್ಪನ್ನಂ ಕಾಮವಿತಕ್ಕ’’ನ್ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞೋ ಖಿಪ್ಪಾಭಿಞ್ಞೋ ಹೋತಿ, ಪಟಿಪದಾ ಚಸ್ಸ ನ ಚಲತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆಸನೇ ಚತ್ತಾರೋ ಚ ಅರಿಯಮಗ್ಗಾ ಅಧಿಗತಾ ಹೋನ್ತೀ’’ತಿಆದಿ। ಥೇರೋ ಚಾತಿಆದಿನಾ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ತಿಕ್ಖಪಞ್ಞತಾ ಸಿಖಾಪ್ಪತ್ತಾತಿ ದಸ್ಸೇತಿ।
Ñāṇatikkhabhāvo nāma savisesaṃ paṭipakkhasamucchindane veditabboti ‘‘khippaṃ kilese chindatīti tikkhapañño’’ti vatvā te pana kilese vibhāgena dassento ‘‘uppannaṃ kāmavitakka’’ntiādimāha. Tikkhapañño khippābhiñño hoti, paṭipadā cassa na calatīti āha ‘‘ekasmiṃ āsane cattāro ca ariyamaggā adhigatā hontī’’tiādi. Thero cātiādinā dhammasenāpatino tikkhapaññatā sikhāppattāti dasseti.
‘‘ಸಬ್ಬೇ ಸಙ್ಖಾರಾ ಅನಿಚ್ಚಾ ದುಕ್ಖಾ ವಿಪರಿಣಾಮಧಮ್ಮಾ ಸಙ್ಖತಾ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಾ ಖಯಧಮ್ಮಾ ವಯಧಮ್ಮಾ ವಿರಾಗಧಮ್ಮಾ ನಿರೋಧಧಮ್ಮಾ’’ತಿ ಯಾಥಾವತೋ ದಸ್ಸನೇನ ಸಚ್ಚಸಮ್ಪಟಿವೇಧೋ ಇಜ್ಝತಿ, ನ ಅಞ್ಞಥಾತಿ ಕಾರಣಮುಖೇನ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಪಞ್ಞಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋ ಹೋತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಉಬ್ಬೇಗಬಹುಲೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಅಭಿಣ್ಹಪ್ಪವತ್ತಸಂವೇಗೋ। ಉತ್ತಾಸಬಹುಲೋತಿ ಞಾಣುತ್ತಾಸವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರೇಸು ಬಹುಸೋ ಉತ್ರಸ್ತಮಾನಸೋ। ತೇನ ಆದೀನವಾನುಪಸ್ಸನಮಾಹ। ಉಕ್ಕಣ್ಠನಬಹುಲೋತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ನಿಬ್ಬಿದಾನುಪಸ್ಸನಮಾಹ, ಅರತಿಬಹುಲೋತಿಆದಿನಾ ತಸ್ಸಾ ಏವ ಅಪರಾಪರುಪ್ಪತ್ತಿಂ। ಬಹಿಮುಖೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರತೋ ಬಹಿಭೂತಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಉದ್ದಿಸ್ಸ ಪವತ್ತಞಾಣಮುಖೋ, ತಥಾ ವಾ ಪವತ್ತಿತವಿಮೋಕ್ಖಮುಖೋ। ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝನಂ ನಿಬ್ಬೇಧೋ, ಸೋ ಏತಿಸ್ಸಾ ಅತ್ಥಿ, ನಿಬ್ಬಿಜ್ಝತೀತಿ ವಾ ನಿಬ್ಬೇಧಾ, ಸಾ ಏವ ಪಞ್ಞಾ ನಿಬ್ಬೇಧಿಕಾ। ಯಂ ಪನೇತ್ಥ ಅತ್ಥತೋ ನ ವಿಭತ್ತಂ, ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತನಯತ್ತಾ ಸುವಿಞ್ಞೇಯ್ಯಮೇವ।
‘‘Sabbe saṅkhārā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā saṅkhatā paṭiccasamuppannā khayadhammā vayadhammā virāgadhammā nirodhadhammā’’ti yāthāvato dassanena saccasampaṭivedho ijjhati, na aññathāti kāraṇamukhena nibbedhikapaññaṃ dassetuṃ ‘‘sabbasaṅkhāresu ubbegabahulo hotī’’tiādi vuttaṃ. Tattha ubbegabahuloti vuttanayena sabbasaṅkhāresu abhiṇhappavattasaṃvego. Uttāsabahuloti ñāṇuttāsavasena sabbasaṅkhāresu bahuso utrastamānaso. Tena ādīnavānupassanamāha. Ukkaṇṭhanabahuloti iminā pana nibbidānupassanamāha, aratibahulotiādinā tassā eva aparāparuppattiṃ. Bahimukho sabbasaṅkhārato bahibhūtaṃ nibbānaṃ uddissa pavattañāṇamukho, tathā vā pavattitavimokkhamukho. Nibbijjhanaṃ nibbedho, so etissā atthi, nibbijjhatīti vā nibbedhā, sā eva paññā nibbedhikā. Yaṃ panettha atthato na vibhattaṃ, taṃ heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyameva.
ಅಪ್ಪಿಚ್ಛೋತಿ ಸನ್ತಗುಣನಿಗುಹನತಾತಿ ಅತ್ತನಿ ವಿಜ್ಜಮಾನಾನಂ ಬಾಹುಸಚ್ಚಧುತಧಮ್ಮಸೀಲಾದಿಗುಣಾನಞ್ಚೇವ ಪಟಿವೇಧಗುಣಸ್ಸ ಚ ನಿಗುಹನಂ, ಪಟಿಗ್ಗಹಣೇ ಚ ಮತ್ತಞ್ಞುತಾತಿ ಏತೇನೇವ ಪರಿಯೇಸನಪರಿಭೋಗಮತ್ತಞ್ಞುತಾಪಿ ವುತ್ತಾ ಹೋತಿ। ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹೀತಿ ಚತೂಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ತೀಹಿ ಸನ್ತೋಸೇಹಿ , ಸಬ್ಬೇ ಪನ ದ್ವಾದಸ। ಪಟಿಸಲ್ಲೀನೇನ ವಿವೇಕಟ್ಠಕಾಯಾನಂ ನ ಸಙ್ಗಣಿಕಾರಾಮಾನಂ। ನೇಕ್ಖಮ್ಮಾಭಿರತಾನನ್ತಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಂ ಉಪಗತಾನಂ। ಪರಿಸುದ್ಧಚಿತ್ತಾನಂ ವಿಗತಚಿತ್ತಸಂಕಿಲೇಸಾನಂ। ಪರಮವೋದಾನಪ್ಪತ್ತಾನಂ ಅಟ್ಠಸಮಾಪತ್ತಿಸಮಧಿಗಮೇನ ಅತಿವಿಯ ವೋದಾನಂ ವಿಸುದ್ಧಿಂ ಪತ್ತಾನಂ। ಕಿಲೇಸುಪಧಿಆದೀನಂ ಅಭಾವತೋ ನಿರುಪಧೀನಂ। ಫಲಸಮಾಪತ್ತಿವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಙ್ಖಾರವಿನಿಸ್ಸಟತ್ತಾ ವಿಸಙ್ಖಾರಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಉಪಗತಾನಂ, ಇಮೇಸಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಿವೇಕಾನಂ ಲಾಭೀ ಪವಿವಿತ್ತೋ ‘‘ಪಕಾರೇಹಿ ವಿವಿತ್ತೋ’’ತಿ ಕತ್ವಾ। ಸಮಾಸಜ್ಜನಂ ಪರಿಸಿನೇಹುಪ್ಪಾದೋ ಸಂಸಗ್ಗೋ, ಸವನವಸೇನ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಸಂಸಗ್ಗೋ ಸವನಸಂಸಗ್ಗೋ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸೇಸುಪಿ। ಸಮುಲ್ಲಪನಂ ಆಲಾಪಸಲ್ಲಪನಂ। ಸಂಸಗ್ಗವತ್ಥುನಾ ಇಮಿನಾ ತಸ್ಸ ಪರಿಭೋಗೋ ಪರಿಭೋಗಸಂಸಗ್ಗೋ।
Appicchoti santaguṇaniguhanatāti attani vijjamānānaṃ bāhusaccadhutadhammasīlādiguṇānañceva paṭivedhaguṇassa ca niguhanaṃ, paṭiggahaṇe ca mattaññutāti eteneva pariyesanaparibhogamattaññutāpi vuttā hoti. Tīhi santosehīti catūsu paccayesu paccekaṃ tīhi santosehi , sabbe pana dvādasa. Paṭisallīnena vivekaṭṭhakāyānaṃ na saṅgaṇikārāmānaṃ. Nekkhammābhiratānanti pabbajjaṃ upagatānaṃ. Parisuddhacittānaṃ vigatacittasaṃkilesānaṃ. Paramavodānappattānaṃ aṭṭhasamāpattisamadhigamena ativiya vodānaṃ visuddhiṃ pattānaṃ. Kilesupadhiādīnaṃ abhāvato nirupadhīnaṃ. Phalasamāpattivasena sabbasaṅkhāravinissaṭattā visaṅkhāraṃ nibbānaṃ. Upagatānaṃ, imesaṃ tiṇṇaṃ vivekānaṃ lābhī pavivitto ‘‘pakārehi vivitto’’ti katvā. Samāsajjanaṃ parisinehuppādo saṃsaggo, savanavasena uppajjanakasaṃsaggo savanasaṃsaggo. Esa nayo sesesupi. Samullapanaṃ ālāpasallapanaṃ. Saṃsaggavatthunā iminā tassa paribhogo paribhogasaṃsaggo.
ಆರದ್ಧವೀರಿಯೋತಿ ಏತ್ಥ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭೋ ನಾಮ ವೀರಿಯಸ್ಸ ಪಗ್ಗಣ್ಹನಂ ಪರಿಪುಣ್ಣಕರಣಂ। ತಂ ಪನ ಸಬ್ಬಸೋ ಕಿಲೇಸಾನಂ ನಿಗ್ಗಣ್ಹನನ್ತಿ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ತತ್ಥಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಓಧುನನವತ್ತಾತಿ ಕಿಲೇಸಾನಂ ಯಸ್ಸ ಕಸ್ಸಚಿ ಸಾವಜ್ಜಸ್ಸ ಓಧುನನವಸೇನ ವತ್ತಾ। ತೇನಾಹ ‘‘ಭಿಕ್ಖೂನ’’ನ್ತಿಆದಿ। ಓತಿಣ್ಣಂ ನಾಮ ವಜ್ಜಂ ಅಜ್ಝಾಚರಿತನ್ತಿ ಆರೋಚಿತಂ। ಅನೋತಿಣ್ಣಂ ಅನಾರೋಚಿತಂ। ತನ್ತಿವಸೇನಾತಿ ಪಾಳಿಧಮ್ಮವಸೇನ, ಯುತ್ತಸದ್ದಸ್ಸ ವಸೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಾಪೇ ಲಾಮಕೇ ಪುಗ್ಗಲೇ ಧಮ್ಮೇ ಚ ಗರಹತಿ ಜಿಗುಚ್ಛತೀತಿ ಪಾಪಗರಹೀ। ತೇನಾಹ ‘‘ಪಾಪಪುಗ್ಗಲೇ’’ತಿಆದಿ। ಏಕದಸ್ಸೀತಿ ಏಕಭವದಸ್ಸೀ, ಇಧಲೋಕಮತ್ತದಸ್ಸೀ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮಿಕಸುಖಮತ್ತಾಪೇಕ್ಖೀ। ಸಮನ್ತಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ, ಪರಿತೋ ಮೇ ಕತ್ಥಚಿ ಮಾ ಅಹೂತಿ ಯೋಜನಾ।
Āraddhavīriyoti ettha vīriyārambho nāma vīriyassa paggaṇhanaṃ paripuṇṇakaraṇaṃ. Taṃ pana sabbaso kilesānaṃ niggaṇhananti dassento ‘‘tatthā’’tiādimāha. Odhunanavattāti kilesānaṃ yassa kassaci sāvajjassa odhunanavasena vattā. Tenāha ‘‘bhikkhūna’’ntiādi. Otiṇṇaṃ nāma vajjaṃ ajjhācaritanti ārocitaṃ. Anotiṇṇaṃ anārocitaṃ. Tantivasenāti pāḷidhammavasena, yuttasaddassa vasenāti attho. Pāpe lāmake puggale dhamme ca garahati jigucchatīti pāpagarahī. Tenāha ‘‘pāpapuggale’’tiādi. Ekadassīti ekabhavadassī, idhalokamattadassī diṭṭhadhammikasukhamattāpekkhī. Samantāti samantato, parito me katthaci mā ahūti yojanā.
ಸೋಳಸಹಿ ಪದೇಹೀತಿ ಸೋಳಸಹಿ ಕೋಟ್ಠಾಸೇಹಿ। ಅಕುಪ್ಪನ್ತಿ ಕೇನಚಿ ಅಕೋಪನೀಯಂ। ಅಯಂ ಧಮ್ಮಸೇನಾಪತಿನೋ ಗುಣಕಥಾ ಸತ್ಥು ವಚನಾನುಸಾರೇನ ದಸಸಹಸ್ಸಚಕ್ಕವಾಳಬ್ಯಾಪಿನೀ ಅಹೋಸಿ, ತಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಏವ’’ನ್ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ವಣ್ಣನಿಭಾ ಪಾತುಭವಿ ಉಳಾರಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸಸಮುಟ್ಠಾನತ್ತಾ। ಸುಟ್ಠು ಓಭಾಸತೀತಿ ಸುಭೋ। ಓಭಾಸಸಮ್ಪತ್ತಿಯಾ ಮಣಿನೋ ಭದ್ದಕತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಸುಭೋತಿ ಸುನ್ದರೋ’’ತಿ। ಜಾತಿಮಾ ಪರಿಸುದ್ಧಆಕರಸಮುಟ್ಠಿತತ್ತಾ। ಕುರುವಿನ್ದಜಾತಿಆದಿಜಾತಿವಿಸೇಸೋಪಿ ಮಣಿ ಆಕರಪರಿಸುದ್ಧಮೂಲಕೋ ಏವಾತಿ ಆಹ ‘‘ಜಾತಿಸಮ್ಪನ್ನೋ’’ತಿ। ಧೋವನಾದಿಪರಿಕಮ್ಮೇನಾತಿ ಚತೂಸು ಪಾಸಾಣೇಸು ಧೋವನದೋಸನೀಹರಣತಾಪನಸಣ್ಹಕರಣಾದಿಪರಿಕಮ್ಮೇನ। ರತ್ತಕಮ್ಬಲಸ್ಸ ವಸೇನ ಸಭಾವವಣ್ಣಸಿದ್ಧಿಯಾ ವೇಳುರಿಯಮಣಿ ಅತಿವಿಯ ಸೋಭತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪಣ್ಡುಕಮ್ಬಲೇ ನಿಕ್ಖಿತ್ತೋ’’ತಿ। ನಿಕ್ಖನ್ತಿ ಭಣ್ಡಮಾಹ। ತಞ್ಚ ಅಪ್ಪಕೇನ ಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಂ ಭಣ್ಡಂ ನ ಸೋಭತಿ ಸೋಭಾವಿಪುಲೇನಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅತಿರೇಕಪಞ್ಚಸುವಣ್ಣೇನ ಕತಪಿಳನ್ಧನ’’ನ್ತಿ। ಸುವಣ್ಣನ್ತಿ ಪಞ್ಚಧರಣಸ್ಸ ಸಮಞ್ಞಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಚವೀಸತಿಸುವಣ್ಣಸಾರಿಯಾ ವಿಚಿತ್ತಆಭರಣಂ ಇಧ ‘‘ನಿಕ್ಖ’’ನ್ತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತಂ। ತಞ್ಹಿ ವಿಪುಲಂ ನ ಪರಿತ್ತಕಂ। ಮಹಾಜಮ್ಬುಸಾಖಾಯ ಪವತ್ತನದಿಯನ್ತಿ ಮಹಾಜಮ್ಬುಸಾಖಾಯ ಹೇಟ್ಠಾ ಸಞ್ಜಾತನದಿಯಂ। ತಂ ಕಿರ ರತನಂ ರತ್ತಂ। ಸುಕುಸಲೇನ…ಪೇ॰… ಸಮ್ಪಹಟ್ಠನ್ತಿ ಸುಟ್ಠು ಕುಸಲೇನ ಸುವಣ್ಣಕಾರೇನ ಉಕ್ಕಾಯ ತಾಪೇತ್ವಾ ಸಮ್ಮಾ ಪಹಟ್ಠಂ ಮಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಸುಕತಪರಿಕಮ್ಮಂ। ಧಾತುವಿಭಙ್ಗೇತಿ ಧಾತುವಿಭಙ್ಗಸುತ್ತೇ। ಕತಭಣ್ಡನ್ತಿ ಆಭರಣಭಾವೇನ ಕತಂ ಭಣ್ಡಂ।
Soḷasahi padehīti soḷasahi koṭṭhāsehi. Akuppanti kenaci akopanīyaṃ. Ayaṃ dhammasenāpatino guṇakathā satthu vacanānusārena dasasahassacakkavāḷabyāpinī ahosi, taṃ dassetuṃ ‘‘eva’’ntiādi vuttaṃ. Catubbidhā vaṇṇanibhā pātubhavi uḷārapītisomanassasamuṭṭhānattā. Suṭṭhu obhāsatīti subho. Obhāsasampattiyā maṇino bhaddakatāti āha ‘‘subhoti sundaro’’ti. Jātimā parisuddhaākarasamuṭṭhitattā. Kuruvindajātiādijātivisesopi maṇi ākaraparisuddhamūlako evāti āha ‘‘jātisampanno’’ti. Dhovanādiparikammenāti catūsu pāsāṇesu dhovanadosanīharaṇatāpanasaṇhakaraṇādiparikammena. Rattakambalassa vasena sabhāvavaṇṇasiddhiyā veḷuriyamaṇi ativiya sobhatīti āha ‘‘paṇḍukambale nikkhitto’’ti. Nikkhanti bhaṇḍamāha. Tañca appakena suvaṇṇena kataṃ bhaṇḍaṃ na sobhati sobhāvipulenāti āha ‘‘atirekapañcasuvaṇṇena katapiḷandhana’’nti. Suvaṇṇanti pañcadharaṇassa samaññā, tasmā pañcavīsatisuvaṇṇasāriyā vicittaābharaṇaṃ idha ‘‘nikkha’’nti adhippetaṃ. Tañhi vipulaṃ na parittakaṃ. Mahājambusākhāya pavattanadiyanti mahājambusākhāya heṭṭhā sañjātanadiyaṃ. Taṃ kira ratanaṃ rattaṃ. Sukusalena…pe… sampahaṭṭhanti suṭṭhu kusalena suvaṇṇakārena ukkāya tāpetvā sammā pahaṭṭhaṃ majjanādivasena sukataparikammaṃ. Dhātuvibhaṅgeti dhātuvibhaṅgasutte. Katabhaṇḍanti ābharaṇabhāvena kataṃ bhaṇḍaṃ.
ನಾತಿಉಚ್ಚೋ ನಾತಿನೀಚೋ ತರುಣಸೂರಿಯೋ ನಾಮ। ಸತ್ಥಾರಾ ಆಭತವಣ್ಣೋ ಉಬ್ಭತಗುಣೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ನೇವ ಮರಣಂ ಅಭಿನನ್ದತೀತಿ ಅತ್ತನೋಪಿ ಮರಣಂ ನೇವ ಅಭಿನನ್ದತಿ ಅತ್ತವಿನಿಪಾತಸ್ಸ ಸಾವಜ್ಜಭಾವತೋ। ಬೋಧಿಸತ್ತೋ ಪನ ಪರೇಸಂ ಅತ್ಥಾಯ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತಭಾವಂ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ ಕರುಣಾವಸೇನ, ಏವಂ ವೋಸಜ್ಜನಂ ಪರಮತ್ಥಪಾರಮೀಪಾರಿಪೂರಿಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಾವಕಾ ನ ತಥಾ ಕಾತುಂ ಸಕ್ಕಾ ಸಿಕ್ಖಾಪದತೋ। ನ ಜೀವಿತಂ ಪತ್ಥೇತಿ ಜೀವಿತಾಸಾಯ ಸಮುಚ್ಛಿನ್ನತ್ತಾ। ದಿವಸಸಙ್ಖೇಪನ್ತಿ ಅಜ್ಜ ತ್ವಂ ಇದಂ ನಾಮ ಕಮ್ಮಂ ಕರೋಹಿ, ಇದಂ ತೇ ವೇತನನ್ತಿ ದಿವಸಭಾಗೇನ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ವೇತನಂ। ತಾದಿಸೋ ಹಿ ಭತಕೋ ದಿವಸಕ್ಖಯಮೇವ ಉದಿಕ್ಖತಿ, ನ ಕಮ್ಮನಿಟ್ಠಾನಂ। ನಿಬ್ಬಿಸಂ ಭತಕೋ ಯಥಾತಿ ವೇತನಂ ಭತಿಂ ಇಚ್ಛನ್ತೋ ಕಾಲಕ್ಖಯಂ ಉದಿಕ್ಖನ್ತೋ ಭತಕಪುರಿಸೋ ವಿಯ।
Nātiucco nātinīco taruṇasūriyo nāma. Satthārā ābhatavaṇṇo ubbhataguṇoti attho. Neva maraṇaṃ abhinandatīti attanopi maraṇaṃ neva abhinandati attavinipātassa sāvajjabhāvato. Bodhisatto pana paresaṃ atthāya attano attabhāvaṃ pariccajati karuṇāvasena, evaṃ vosajjanaṃ paramatthapāramīpāripūriṃ gacchatīti sāvakā na tathā kātuṃ sakkā sikkhāpadato. Na jīvitaṃ pattheti jīvitāsāya samucchinnattā. Divasasaṅkhepanti ajja tvaṃ idaṃ nāma kammaṃ karohi, idaṃ te vetananti divasabhāgena paricchinnaṃ vetanaṃ. Tādiso hi bhatako divasakkhayameva udikkhati, na kammaniṭṭhānaṃ. Nibbisaṃ bhatako yathāti vetanaṃ bhatiṃ icchanto kālakkhayaṃ udikkhanto bhatakapuriso viya.
ಸುಸಿಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Susimasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ • Saṃyuttanikāya / ೯. ಸುಸಿಮಸುತ್ತಂ • 9. Susimasuttaṃ
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಸುತ್ತಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಸಂಯುತ್ತನಿಕಾಯ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ೯. ಸುಸಿಮಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ • 9. Susimasuttavaṇṇanā
