| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[२०८] ८. सुसुमारजातकवण्णना
[208] 8. Susumārajātakavaṇṇanā
अलं मेतेहि अम्बेहीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो देवदत्तस्स वधाय परिसक्कनं आरब्भ कथेसि। तदा हि सत्था ‘‘देवदत्तो वधाय परिसक्कती’’ति सुत्वा ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव देवदत्तो मय्हं वधाय परिसक्कति, पुब्बेपि परिसक्कियेव, सन्तासमत्तम्पि पन कातुं न सक्खी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Alaṃmetehi ambehīti idaṃ satthā jetavane viharanto devadattassa vadhāya parisakkanaṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘devadatto vadhāya parisakkatī’’ti sutvā ‘‘na, bhikkhave, idāneva devadatto mayhaṃ vadhāya parisakkati, pubbepi parisakkiyeva, santāsamattampi pana kātuṃ na sakkhī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते हिमवन्तपदेसे बोधिसत्तो कपियोनियं निब्बत्तित्वा नागबलो थामसम्पन्नो महासरीरो सोभग्गप्पत्तो हुत्वा गङ्गानिवत्तने अरञ्ञायतने वासं कप्पेसि। तदा गङ्गाय एको सुसुमारो वसि। अथस्स भरिया बोधिसत्तस्स सरीरं दिस्वा तस्स हदयमंसे दोहळं उप्पादेत्वा सुसुमारं आह – ‘‘अहं सामि, एतस्स कपिराजस्स हदयमंसं खादितुकामा’’ति। ‘‘भद्दे, मयं जलगोचरा, एसो थलगोचरो, किन्ति नं गण्हितुं सक्खिस्सामा’’ति। ‘‘येन केनचि उपायेन गण्ह, सचे न लभिस्सामि, मरिस्सामी’’ति। ‘‘तेन हि मा सोचि, अत्थेको उपायो, खादापेस्सामि तं तस्स हदयमंस’’न्ति सुसुमारिं समस्सासेत्वा बोधिसत्तस्स गङ्गाय पानीयं पिवित्वा गङ्गातीरे निसिन्नकाले सन्तिकं गन्त्वा एवमाह – ‘‘वानरिन्द, इमस्मिं पदेसे कसायफलानि खादन्तो किं त्वं निविट्ठट्ठानेयेव चरसि, पारगङ्गाय अम्बलबुजादीनं मधुरफलानं अन्तो नत्थि, किं ते तत्थ गन्त्वा फलाफलं खादितुं न वट्टती’’ति? ‘‘कुम्भीलराज, गङ्गा महोदका वित्थिण्णा, कथं तत्थ गमिस्सामी’’ति? ‘‘सचे इच्छसि, अहं तं मम पिट्ठिं आरोपेत्वा नेस्सामी’’ति। सो सद्दहित्वा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छि। ‘‘तेन हि एहि पिट्ठिं मे अभिरूहा’’ति च वुत्ते तं अभिरुहि। सुसुमारो थोकं नेत्वा उदके ओसीदापेसि।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente himavantapadese bodhisatto kapiyoniyaṃ nibbattitvā nāgabalo thāmasampanno mahāsarīro sobhaggappatto hutvā gaṅgānivattane araññāyatane vāsaṃ kappesi. Tadā gaṅgāya eko susumāro vasi. Athassa bhariyā bodhisattassa sarīraṃ disvā tassa hadayamaṃse dohaḷaṃ uppādetvā susumāraṃ āha – ‘‘ahaṃ sāmi, etassa kapirājassa hadayamaṃsaṃ khāditukāmā’’ti. ‘‘Bhadde, mayaṃ jalagocarā, eso thalagocaro, kinti naṃ gaṇhituṃ sakkhissāmā’’ti. ‘‘Yena kenaci upāyena gaṇha, sace na labhissāmi, marissāmī’’ti. ‘‘Tena hi mā soci, attheko upāyo, khādāpessāmi taṃ tassa hadayamaṃsa’’nti susumāriṃ samassāsetvā bodhisattassa gaṅgāya pānīyaṃ pivitvā gaṅgātīre nisinnakāle santikaṃ gantvā evamāha – ‘‘vānarinda, imasmiṃ padese kasāyaphalāni khādanto kiṃ tvaṃ niviṭṭhaṭṭhāneyeva carasi, pāragaṅgāya ambalabujādīnaṃ madhuraphalānaṃ anto natthi, kiṃ te tattha gantvā phalāphalaṃ khādituṃ na vaṭṭatī’’ti? ‘‘Kumbhīlarāja, gaṅgā mahodakā vitthiṇṇā, kathaṃ tattha gamissāmī’’ti? ‘‘Sace icchasi, ahaṃ taṃ mama piṭṭhiṃ āropetvā nessāmī’’ti. So saddahitvā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. ‘‘Tena hi ehi piṭṭhiṃ me abhirūhā’’ti ca vutte taṃ abhiruhi. Susumāro thokaṃ netvā udake osīdāpesi.
बोधिसत्तो ‘‘सम्म, उदके मं ओसीदापेसि, किं नु खो एत’’न्ति आह। ‘‘नाहं तं धम्मसुधम्मताय गहेत्वा गच्छामि, भरियाय पन मे तव हदयमंसे दोहळो उप्पन्नो, तमहं तव हदयं खादापेतुकामो’’ति। ‘‘सम्म, कथेन्तेन ते सुन्दरं कतं। सचे हि अम्हाकं उदरे हदयं भवेय्य, साखग्गेसु चरन्तानं चुण्णविचुण्णं भवेय्या’’ति। ‘‘कहं पन तुम्हे ठपेथा’’ति? बोधिसत्तो अविदूरे एकं उदुम्बरं पक्कफलपिण्डिसञ्छन्नं दस्सेन्तो ‘‘पस्सेतानि अम्हाकं हदयानि एतस्मिं उदुम्बरे ओलम्बन्ती’’ति आह। ‘‘सचे मे हदयं दस्ससि, अहं तं न मारेस्सामी’’ति। ‘‘तेन हि मं एत्थ नेहि, अहं ते रुक्खे ओलम्बन्तं दस्सामी’’ति। सो तं आदाय तत्थ अगमासि। बोधिसत्तो तस्स पिट्ठितो उप्पतित्वा उदुम्बररुक्खे निसीदित्वा ‘‘सम्म, बाल सुसुमार, ‘इमेसं सत्तानं हदयं नाम रुक्खग्गे होती’ति सञ्ञी अहोसि, बालोसि, अहं तं वञ्चेसिं, तव फलाफलं तवेव होतु, सरीरमेव पन ते महन्तं पञ्ञा पन नत्थी’’ति वत्वा इममत्थं पकासेन्तो इमा गाथा अवोच –
Bodhisatto ‘‘samma, udake maṃ osīdāpesi, kiṃ nu kho eta’’nti āha. ‘‘Nāhaṃ taṃ dhammasudhammatāya gahetvā gacchāmi, bhariyāya pana me tava hadayamaṃse dohaḷo uppanno, tamahaṃ tava hadayaṃ khādāpetukāmo’’ti. ‘‘Samma, kathentena te sundaraṃ kataṃ. Sace hi amhākaṃ udare hadayaṃ bhaveyya, sākhaggesu carantānaṃ cuṇṇavicuṇṇaṃ bhaveyyā’’ti. ‘‘Kahaṃ pana tumhe ṭhapethā’’ti? Bodhisatto avidūre ekaṃ udumbaraṃ pakkaphalapiṇḍisañchannaṃ dassento ‘‘passetāni amhākaṃ hadayāni etasmiṃ udumbare olambantī’’ti āha. ‘‘Sace me hadayaṃ dassasi, ahaṃ taṃ na māressāmī’’ti. ‘‘Tena hi maṃ ettha nehi, ahaṃ te rukkhe olambantaṃ dassāmī’’ti. So taṃ ādāya tattha agamāsi. Bodhisatto tassa piṭṭhito uppatitvā udumbararukkhe nisīditvā ‘‘samma, bāla susumāra, ‘imesaṃ sattānaṃ hadayaṃ nāma rukkhagge hotī’ti saññī ahosi, bālosi, ahaṃ taṃ vañcesiṃ, tava phalāphalaṃ taveva hotu, sarīrameva pana te mahantaṃ paññā pana natthī’’ti vatvā imamatthaṃ pakāsento imā gāthā avoca –
११५.
115.
‘‘अलं मेतेहि अम्बेहि, जम्बूहि पनसेहि च।
‘‘Alaṃ metehi ambehi, jambūhi panasehi ca;
यानि पारं समुद्दस्स, वरं मय्हं उदुम्बरो॥
Yāni pāraṃ samuddassa, varaṃ mayhaṃ udumbaro.
११६.
116.
‘‘महती वत ते बोन्दि, न च पञ्ञा तदूपिका।
‘‘Mahatī vata te bondi, na ca paññā tadūpikā;
सुसुमार वञ्चितो मेसि, गच्छ दानि यथासुख’’न्ति॥
Susumāra vañcito mesi, gaccha dāni yathāsukha’’nti.
तत्थ अलं मेतेहीति यानि तया दीपके निद्दिट्ठानि, एतेहि मय्हं अलं। वरं मय्हं उदुम्बरोति मय्हं अयमेव उदुम्बररुक्खो वरं। बोन्दीति सरीरं। तदूपिकाति पञ्ञा पन ते तदूपिका तस्स सरीरस्स अनुच्छविका नत्थि। गच्छ दानि यथासुखन्ति इदानि यथासुखं गच्छ, नत्थि ते हदयमंसगहणूपायोति अत्थो। सुसुमारो सहस्सं पराजितो विय दुक्खी दुम्मनो पज्झायन्तोव अत्तनो निवासट्ठानमेव गतो।
Tattha alaṃ metehīti yāni tayā dīpake niddiṭṭhāni, etehi mayhaṃ alaṃ. Varaṃ mayhaṃ udumbaroti mayhaṃ ayameva udumbararukkho varaṃ. Bondīti sarīraṃ. Tadūpikāti paññā pana te tadūpikā tassa sarīrassa anucchavikā natthi. Gaccha dāni yathāsukhanti idāni yathāsukhaṃ gaccha, natthi te hadayamaṃsagahaṇūpāyoti attho. Susumāro sahassaṃ parājito viya dukkhī dummano pajjhāyantova attano nivāsaṭṭhānameva gato.
सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा सुसुमारो देवदत्तो अहोसि, सुसुमारी चिञ्चमाणविका, कपिराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā susumāro devadatto ahosi, susumārī ciñcamāṇavikā, kapirājā pana ahameva ahosi’’nti.
सुसुमारजातकवण्णना अट्ठमा।
Susumārajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / २०८. सुसुमारजातकं • 208. Susumārajātakaṃ
