Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ១២. ឈានវិភង្គោ

    12. Jhānavibhaṅgo

    ១. សុត្តន្តភាជនីយំ

    1. Suttantabhājanīyaṃ

    មាតិកាវណ្ណនា

    Mātikāvaṇṇanā

    ៥០៨. ឥទានិ តទនន្តរេ ឈានវិភង្គេ យា តាវ អយំ សកលស្សាបិ សុត្តន្តភាជនីយស្ស បឋមំ មាតិកា ឋបិតា, តត្ថ ឥធាតិ វចនំ បុព្ពភាគករណីយសម្បទាយ សម្បន្នស្ស សព្ពប្បការជ្ឈាននិព្ពត្តកស្ស បុគ្គលស្ស សន្និស្សយភូតសាសនបរិទីបនំ, អញ្ញសាសនស្ស ច តថាភាវបដិសេធនំ។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘ឥធេវ, ភិក្ខវេ, សមណោ…បេ.… សុញ្ញា បរប្បវាទា សមណេហិ អញ្ញេហី’’តិ (អ. និ. ៤.២៤១)។ ភិក្ខូតិ តេសំ ឈានានំ និព្ពត្តកបុគ្គលបរិទីបនំ។ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោតិ ឥទមស្ស បាតិមោក្ខសំវរេ បតិដ្ឋិតភាវបរិទីបនំ។ វិហរតីតិ ឥទមស្ស តទនុរូបវិហារសមង្គីភាវបរិទីបនំ។ អាចារគោចរសម្បន្នោតិ ឥទមស្ស ហេដ្ឋា បាតិមោក្ខសំវរស្ស ឧបរិ ឈានានុយោគស្ស ច ឧបការធម្មបរិទីបនំ។ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវីតិ ឥទមស្ស បាតិមោក្ខតោ អចវនធម្មតាបរិទីបនំ។ សមាទាយាតិ ឥទមស្ស សិក្ខាបទានំ អនវសេសតោ អាទានបរិទីបនំ។ សិក្ខតីតិ ឥទមស្ស សិក្ខាយ សមង្គីភាវបរិទីបនំ។ សិក្ខាបទេសូតិ ឥទមស្ស សិក្ខិតព្ពធម្មបរិទីបនំ។

    508. Idāni tadanantare jhānavibhaṅge yā tāva ayaṃ sakalassāpi suttantabhājanīyassa paṭhamaṃ mātikā ṭhapitā, tattha idhāti vacanaṃ pubbabhāgakaraṇīyasampadāya sampannassa sabbappakārajjhānanibbattakassa puggalassa sannissayabhūtasāsanaparidīpanaṃ, aññasāsanassa ca tathābhāvapaṭisedhanaṃ. Vuttañhetaṃ – ‘‘idheva, bhikkhave, samaṇo…pe… suññā parappavādā samaṇehi aññehī’’ti (a. ni. 4.241). Bhikkhūti tesaṃ jhānānaṃ nibbattakapuggalaparidīpanaṃ. Pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti idamassa pātimokkhasaṃvare patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti idamassa tadanurūpavihārasamaṅgībhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti idamassa heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa upari jhānānuyogassa ca upakāradhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti idamassa pātimokkhato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti idamassa sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti idamassa sikkhāya samaṅgībhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti idamassa sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.

    ឥន្ទ្រិយេសូតិ ឥទមស្ស គុត្តទ្វារតាយ ភូមិបរិទីបនំ; រក្ខិតព្ពោកាសបរិទីបនន្តិបិ វទន្តិ ឯវ។ គុត្តទ្វារោតិ ឥទមស្ស ឆសុ ទ្វារេសុ សំវិហិតារក្ខភាវបរិទីបនំ។ ភោជនេ មត្តញ្ញូតិ ឥទមស្ស សន្តោសាទិគុណបរិទីបនំ។ បុព្ពរត្តាបររត្តំ ជាគរិយានុយោគមនុយុត្តោតិ ឥទមស្ស ការណភាវបរិទីបនំ។ សាតច្ចំ នេបក្កន្តិ ឥទមស្ស បញ្ញាបរិគ្គហិតេន វីរិយេន សាតច្ចការិតាបរិទីបនំ ។ ពោធិបក្ខិកានំ ធម្មានំ ភាវនានុយោគមនុយុត្តោតិ ឥទមស្ស បដិបត្តិយា និព្ពេធភាគិយត្តបរិទីបនំ។

    Indriyesūti idamassa guttadvāratāya bhūmiparidīpanaṃ; rakkhitabbokāsaparidīpanantipi vadanti eva. Guttadvāroti idamassa chasu dvāresu saṃvihitārakkhabhāvaparidīpanaṃ. Bhojane mattaññūti idamassa santosādiguṇaparidīpanaṃ. Pubbarattāpararattaṃ jāgariyānuyogamanuyuttoti idamassa kāraṇabhāvaparidīpanaṃ. Sātaccaṃnepakkanti idamassa paññāpariggahitena vīriyena sātaccakāritāparidīpanaṃ . Bodhipakkhikānaṃ dhammānaṃ bhāvanānuyogamanuyuttoti idamassa paṭipattiyā nibbedhabhāgiyattaparidīpanaṃ.

    សោ អភិក្កន្តេ…បេ.… តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី ហោតីតិ ឥទមស្ស សព្ពត្ថ សតិសម្បជញ្ញសមន្នាគតត្តបរិទីបនំ។ សោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតីតិ ឥទមស្ស អនុរូបសេនាសនបរិគ្គហបរិទីបនំ។ អរញ្ញំ…បេ.… បដិសល្លានសារុប្បន្តិ ឥទមស្ស សេនាសនប្បភេទនិរាទីនវតានិសំសបរិទីបនំ។ សោ អរញ្ញគតោ វាតិ ឥទមស្ស វុត្តប្បការេន សេនាសនេន យុត្តភាវបរិទីបនំ។ និសីទតីតិ ឥទមស្ស យោគានុរូបឥរិយាបថបរិទីបនំ។ បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វាតិ ឥទមស្ស យោគារម្ភបរិទីបនំ។ សោ អភិជ្ឈំ លោកេ បហាយាតិអាទិ បនស្ស កម្មដ្ឋានានុយោគេន នីវរណប្បហានបរិទីបនំ។ តស្សេវ បហីននីវរណស្ស វិវិច្ចេវ កាមេហីតិអាទិ បដិបាដិយា ឈានុប្បត្តិបរិទីបនំ។

    So abhikkante…pe… tuṇhībhāve sampajānakārī hotīti idamassa sabbattha satisampajaññasamannāgatattaparidīpanaṃ. So vivittaṃ senāsanaṃ bhajatīti idamassa anurūpasenāsanapariggahaparidīpanaṃ. Araññaṃ…pe… paṭisallānasāruppanti idamassa senāsanappabhedanirādīnavatānisaṃsaparidīpanaṃ. Soaraññagato vāti idamassa vuttappakārena senāsanena yuttabhāvaparidīpanaṃ. Nisīdatīti idamassa yogānurūpairiyāpathaparidīpanaṃ. Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti idamassa yogārambhaparidīpanaṃ. So abhijjhaṃ loke pahāyātiādi panassa kammaṭṭhānānuyogena nīvaraṇappahānaparidīpanaṃ. Tasseva pahīnanīvaraṇassa vivicceva kāmehītiādi paṭipāṭiyā jhānuppattiparidīpanaṃ.

    អបិ ច ឥធ ភិក្ខូតិ ឥមស្មិំ សាសនេ ឈានុប្បាទកោ ភិក្ខុ។ ឥទានិ យស្មា ឈានុប្បាទកេន ភិក្ខុនា ចត្តារិ សីលានិ សោធេតព្ពានិ, តស្មាស្ស បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោតិ ឥមិនា បាតិមោក្ខសំវរសីលវិសុទ្ធិំ ឧបទិសតិ។ អាចារគោចរសម្បន្នោតិអាទិនា អាជីវបារិសុទ្ធិសីលំ។ សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសូតិ ឥមិនា តេសំ ទ្វិន្នំ សីលានំ អនវសេសតោ អាទានំ។ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោតិ ឥមិនា ឥន្ទ្រិយសំវរសីលំ។ ភោជនេ មត្តញ្ញូតិ ឥមិនា បច្ចយសន្និស្សិតសីលំ។ បុព្ពរត្តាបររត្តន្តិអាទិនា សីលេ បតិដ្ឋិតស្ស ឈានភាវនាយ ឧបការកេ ធម្មេ។ សោ អភិក្កន្តេតិអាទិនា តេសំ ធម្មានំ អបរិហានាយ កម្មដ្ឋានស្ស ច អសម្មោសាយ សតិសម្បជញ្ញសមាយោគំ។ សោ វិវិត្តន្តិអាទិនា ភាវនានុរូបសេនាសនបរិគ្គហំ។ សោ អរញ្ញគតោ វាតិអាទិនា តំ សេនាសនំ ឧបគតស្ស ឈានានុរូបឥរិយាបថញ្ចេវ ឈានភាវនារម្ភញ្ច។ សោ អភិជ្ឈន្តិអាទិនា ឈានភាវនារម្ភេន ឈានបច្ចនីកធម្មប្បហានំ។ សោ ឥមេ បញ្ច នីវរណេ បហាយាតិអាទិនា ឯវំ បហីនជ្ឈានបច្ចនីកធម្មស្ស សព្ពជ្ឈានានំ ឧប្បត្តិក្កមំ ឧបទិសតីតិ។

    Api ca idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane jhānuppādako bhikkhu. Idāni yasmā jhānuppādakena bhikkhunā cattāri sīlāni sodhetabbāni, tasmāssa pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti iminā pātimokkhasaṃvarasīlavisuddhiṃ upadisati. Ācāragocarasampannotiādinā ājīvapārisuddhisīlaṃ. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti iminā tesaṃ dvinnaṃ sīlānaṃ anavasesato ādānaṃ. Indriyesu guttadvāroti iminā indriyasaṃvarasīlaṃ. Bhojane mattaññūti iminā paccayasannissitasīlaṃ. Pubbarattāpararattantiādinā sīle patiṭṭhitassa jhānabhāvanāya upakārake dhamme. So abhikkantetiādinā tesaṃ dhammānaṃ aparihānāya kammaṭṭhānassa ca asammosāya satisampajaññasamāyogaṃ. So vivittantiādinā bhāvanānurūpasenāsanapariggahaṃ. Soaraññagato vātiādinā taṃ senāsanaṃ upagatassa jhānānurūpairiyāpathañceva jhānabhāvanārambhañca. So abhijjhantiādinā jhānabhāvanārambhena jhānapaccanīkadhammappahānaṃ. So ime pañca nīvaraṇe pahāyātiādinā evaṃ pahīnajjhānapaccanīkadhammassa sabbajjhānānaṃ uppattikkamaṃ upadisatīti.

    មាតិកាវណ្ណនា។

    Mātikāvaṇṇanā.

    និទ្ទេសវណ្ណនា

    Niddesavaṇṇanā

    ៥០៩. ឥទានិ យថានិក្ខិត្តំ មាតិកំ បដិបាដិយា ភាជេត្វា ទស្សេតុំ ឥធាតិ ឥមិស្សា ទិដ្ឋិយាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ឥមិស្សា ទិដ្ឋិយាតិអាទីហិ ទសហិ បទេហិ សិក្ខត្តយសង្ខាតំ សព្ពញ្ញុពុទ្ធសាសនមេវ កថិតំ។ តញ្ហិ ពុទ្ធេន ភគវតា ទិដ្ឋត្តា ទិដ្ឋីតិ វុច្ចតិ។ តស្សេវ ខមនវសេន ខន្តិ, រុច្ចនវសេន រុចិ, គហណវសេន អាទាយោ, សភាវដ្ឋេន ធម្មោ, សិក្ខិតព្ពដ្ឋេន វិនយោ, តទុភយេនាបិ ធម្មវិនយោ, បវុត្តវសេន បាវចនំ, សេដ្ឋចរិយដ្ឋេន ព្រហ្មចរិយំ, អនុសិដ្ឋិទានវសេន សត្ថុសាសនន្តិ វុច្ចតិ។ តស្មា ឥមិស្សា ទិដ្ឋិយាតិអាទីសុ ឥមិស្សា ពុទ្ធទិដ្ឋិយា, ឥមិស្សា ពុទ្ធខន្តិយា, ឥមិស្សា ពុទ្ធរុចិយា, ឥមស្មិំ ពុទ្ធអាទាយេ, ឥមស្មិំ ពុទ្ធធម្មេ, ឥមស្មិំ ពុទ្ធវិនយេ។

    509. Idāni yathānikkhittaṃ mātikaṃ paṭipāṭiyā bhājetvā dassetuṃ idhāti imissā diṭṭhiyātiādi āraddhaṃ. Tattha imissā diṭṭhiyātiādīhi dasahi padehi sikkhattayasaṅkhātaṃ sabbaññubuddhasāsanameva kathitaṃ. Tañhi buddhena bhagavatā diṭṭhattā diṭṭhīti vuccati. Tasseva khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaṇavasena ādāyo, sabhāvaṭṭhena dhammo, sikkhitabbaṭṭhena vinayo, tadubhayenāpi dhammavinayo, pavuttavasena pāvacanaṃ, seṭṭhacariyaṭṭhena brahmacariyaṃ, anusiṭṭhidānavasena satthusāsananti vuccati. Tasmā imissā diṭṭhiyātiādīsu imissā buddhadiṭṭhiyā, imissā buddhakhantiyā, imissā buddharuciyā, imasmiṃ buddhaādāye, imasmiṃ buddhadhamme, imasmiṃ buddhavinaye.

    ‘‘យេ ច ខោ ត្វំ, គោតមិ, ធម្មេ ជានេយ្យាសិ – ‘ឥមេ ធម្មា សរាគាយ សំវត្តន្តិ នោ វិរាគាយ, សំយោគាយ សំវត្តន្តិ នោ វិសំយោគាយ, អាចយាយ សំវត្តន្តិ នោ អបចយាយ, ឧបាទាយ សំវត្តន្តិ នោ បដិនិស្សគ្គិយា, មហិច្ឆតាយ សំវត្តន្តិ នោ អប្បិច្ឆតាយ, អសន្តុដ្ឋិយា សំវត្តន្តិ នោ សន្តុដ្ឋិយា, សង្គណិកាយ សំវត្តន្តិ នោ បវិវេកាយ, កោសជ្ជាយ សំវត្តន្តិ នោ វីរិយារម្ភាយ, ទុព្ភរតាយ សំវត្តន្តិ នោ សុភរតាយា’តិ ឯកំសេន ហិ, គោតមិ, ធារេយ្យាសិ – ‘នេសោ ធម្មោ, នេសោ វិនយោ, នេតំ សត្ថុសាសន’ន្តិ។ យេ ច ខោ ត្វំ, គោតមិ, ធម្មេ ជានេយ្យាសិ – ‘ឥមេ ធម្មា វិរាគាយ សំវត្តន្តិ នោ សរាគាយ…បេ.… សុភរតាយ សំវត្តន្តិ នោ ទុព្ភរតាយា’តិ។ ឯកំសេន ហិ, គោតមិ, ធារេយ្យាសិ – ‘ឯសោ ធម្មោ, ឯសោ វិនយោ, ឯតំ សត្ថុសាសន’’ន្តិ (អ. និ. ៨.៥៣; ចូឡវ. ៤០៦)។

    ‘‘Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi – ‘ime dhammā sarāgāya saṃvattanti no virāgāya, saṃyogāya saṃvattanti no visaṃyogāya, ācayāya saṃvattanti no apacayāya, upādāya saṃvattanti no paṭinissaggiyā, mahicchatāya saṃvattanti no appicchatāya, asantuṭṭhiyā saṃvattanti no santuṭṭhiyā, saṅgaṇikāya saṃvattanti no pavivekāya, kosajjāya saṃvattanti no vīriyārambhāya, dubbharatāya saṃvattanti no subharatāyā’ti ekaṃsena hi, gotami, dhāreyyāsi – ‘neso dhammo, neso vinayo, netaṃ satthusāsana’nti. Ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi – ‘ime dhammā virāgāya saṃvattanti no sarāgāya…pe… subharatāya saṃvattanti no dubbharatāyā’ti. Ekaṃsena hi, gotami, dhāreyyāsi – ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’’nti (a. ni. 8.53; cūḷava. 406).

    ឯវំ វុត្តេ ឥមស្មិំ ពុទ្ធធម្មវិនយេ , ឥមស្មិំ ពុទ្ធបាវចនេ, ឥមស្មិំ ពុទ្ធព្រហ្មចរិយេ, ឥមស្មិំ ពុទ្ធសត្ថុសាសនេតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Evaṃ vutte imasmiṃ buddhadhammavinaye , imasmiṃ buddhapāvacane, imasmiṃ buddhabrahmacariye, imasmiṃ buddhasatthusāsaneti evamattho veditabbo.

    អបិចេតំ សិក្ខាត្តយសង្ខាតំ សកលំ សាសនំ ភគវតា ទិដ្ឋត្តា សម្មាទិដ្ឋិបច្ចយត្តា សម្មាទិដ្ឋិបុព្ពង្គមត្តា ច ទិដ្ឋិ, ភគវតោ ខមនវសេន ខន្តិ, រុច្ចនវសេន រុចិ, គហណវសេន អាទាយោ។ អត្តនោ ការកំ អបាយេសុ អបតមានំ ធារេតីតិ ធម្មោ។ សោវ សំកិលេសបក្ខំ វិនតីតិ វិនយោ។ ធម្មោ ច សោ វិនយោ ចាតិ ធម្មវិនយោ។ កុសលធម្មេហិ វា អកុសលធម្មានំ ឯស វិនយោតិ ធម្មវិនយោ។ តេនេវ វុត្តំ – ‘‘យេ ច ខោ ត្វំ, គោតមិ, ធម្មេ ជានេយ្យាសិ – ‘ឥមេ ធម្មា វិរាគាយ សំវត្តន្តិ នោ សរាគាយ…បេ.… ឯកំសេន, គោតមិ, ធារេយ្យាសិ ‘ឯសោ ធម្មោ, ឯសោ វិនយោ, ឯតំ សត្ថុសាសន’ន្តិ។

    Apicetaṃ sikkhāttayasaṅkhātaṃ sakalaṃ sāsanaṃ bhagavatā diṭṭhattā sammādiṭṭhipaccayattā sammādiṭṭhipubbaṅgamattā ca diṭṭhi, bhagavato khamanavasena khanti, ruccanavasena ruci, gahaṇavasena ādāyo. Attano kārakaṃ apāyesu apatamānaṃ dhāretīti dhammo. Sova saṃkilesapakkhaṃ vinatīti vinayo. Dhammo ca so vinayo cāti dhammavinayo. Kusaladhammehi vā akusaladhammānaṃ esa vinayoti dhammavinayo. Teneva vuttaṃ – ‘‘ye ca kho tvaṃ, gotami, dhamme jāneyyāsi – ‘ime dhammā virāgāya saṃvattanti no sarāgāya…pe… ekaṃsena, gotami, dhāreyyāsi ‘eso dhammo, eso vinayo, etaṃ satthusāsana’nti.

    ធម្មេន វា វិនយោ, ន ទណ្ឌាទីហីតិ ធម្មវិនយោ, វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Dhammena vā vinayo, na daṇḍādīhīti dhammavinayo, vuttampi cetaṃ –

    ‘‘ទណ្ឌេនេកេ ទមយន្តិ, អង្កុសេហិ កសាហិ ច;

    ‘‘Daṇḍeneke damayanti, aṅkusehi kasāhi ca;

    អទណ្ឌេន អសត្ថេន, នាគោ ទន្តោ មហេសិនា’’តិ។ (ចូឡវ. ៣៤២; ម. និ. ២.៣៥២);

    Adaṇḍena asatthena, nāgo danto mahesinā’’ti. (cūḷava. 342; ma. ni. 2.352);

    តថា –

    Tathā –

    ‘‘ធម្មេន នីយមានានំ, កា ឧសូយា វិជានត’’ន្តិ; (មហាវ. ៦៣);

    ‘‘Dhammena nīyamānānaṃ, kā usūyā vijānata’’nti; (Mahāva. 63);

    ធម្មាយ វា វិនយោ ធម្មវិនយោ។ អនវជ្ជធម្មត្ថញ្ហេស វិនយោ, ន ភវភោគាមិសត្ថំ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘នយិទំ, ភិក្ខវេ, ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតិ ជនកុហនត្ថ’’ន្តិ (អ. និ. ៤.២៥) វិត្ថារោ។ បុណ្ណត្ថេរោបិ អាហ – ‘‘អនុបាទាបរិនិព្ពានត្ថំ ខោ, អាវុសោ, ភគវតិ ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតី’’តិ (ម. និ. ១.២៥៩)។ វិសិដ្ឋំ វា នយតីតិ វិនយោ។ ធម្មតោ វិនយោ ធម្មវិនយោ។ សំសារធម្មតោ ហិ សោកាទិធម្មតោ វា ឯស វិសិដ្ឋំ និព្ពានំ នយតិ។ ធម្មស្ស វា វិនយោ, ន តិត្ថករានន្តិ ធម្មវិនយោ; ធម្មភូតោ ហិ ភគវា, តស្សេវ វិនយោ។ យស្មា វា ធម្មាយេវ អភិញ្ញេយ្យា បរិញ្ញេយ្យា បហាតព្ពា ភាវេតព្ពា សច្ឆិកាតព្ពា ច, តស្មា ឯស ធម្មេសុ វិនយោ, ន សត្តេសុ, ន ជីវេសុ ចាតិ ធម្មវិនយោ។ សាត្ថសព្យញ្ជនតាទីហិ អញ្ញេសំ វចនតោ បធានំ វចនន្តិ បវចនំ; បវចនមេវ បាវចនំ។ សព្ពចរិយាហិ វិសិដ្ឋចរិយាភាវេន ព្រហ្មចរិយំ។ ទេវមនុស្សានំ សត្ថុភូតស្ស ភគវតោ សាសនន្តិ សត្ថុសាសនំ; សត្ថុភូតំ វា សាសនន្តិបិ សត្ថុសាសនំ។ ‘‘សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា’’តិ (ទី. និ. ២.២១៦) ហិ ធម្មវិនយោវ សត្ថាតិ វុត្តោតិ ឯវមេតេសំ បទានំ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Dhammāya vā vinayo dhammavinayo. Anavajjadhammatthañhesa vinayo, na bhavabhogāmisatthaṃ. Tenāha bhagavā – ‘‘nayidaṃ, bhikkhave, brahmacariyaṃ vussati janakuhanattha’’nti (a. ni. 4.25) vitthāro. Puṇṇattheropi āha – ‘‘anupādāparinibbānatthaṃ kho, āvuso, bhagavati brahmacariyaṃ vussatī’’ti (ma. ni. 1.259). Visiṭṭhaṃ vā nayatīti vinayo. Dhammato vinayo dhammavinayo. Saṃsāradhammato hi sokādidhammato vā esa visiṭṭhaṃ nibbānaṃ nayati. Dhammassa vā vinayo, na titthakarānanti dhammavinayo; dhammabhūto hi bhagavā, tasseva vinayo. Yasmā vā dhammāyeva abhiññeyyā pariññeyyā pahātabbā bhāvetabbā sacchikātabbā ca, tasmā esa dhammesu vinayo, na sattesu, na jīvesu cāti dhammavinayo. Sātthasabyañjanatādīhi aññesaṃ vacanato padhānaṃ vacananti pavacanaṃ; pavacanameva pāvacanaṃ. Sabbacariyāhi visiṭṭhacariyābhāvena brahmacariyaṃ. Devamanussānaṃ satthubhūtassa bhagavato sāsananti satthusāsanaṃ; satthubhūtaṃ vā sāsanantipi satthusāsanaṃ. ‘‘So vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216) hi dhammavinayova satthāti vuttoti evametesaṃ padānaṃ attho veditabbo.

    យស្មា បន ឥមស្មិំយេវ សាសនេ សព្ពបការជ្ឈាននិព្ពត្តកោ ភិក្ខុ ទិស្សតិ, ន អញ្ញត្រ, តស្មា តត្ថ តត្ថ ‘ឥមិស្សា’តិ ច ‘ឥមស្មិ’ន្តិ ច អយំ និយមោ កតោតិ វេទិតព្ពោតិ។ អយំ ‘ឥធា’តិ មាតិកាបទនិទ្ទេសស្ស អត្ថោ។

    Yasmā pana imasmiṃyeva sāsane sabbapakārajjhānanibbattako bhikkhu dissati, na aññatra, tasmā tattha tattha ‘imissā’ti ca ‘imasmi’nti ca ayaṃ niyamo katoti veditabboti. Ayaṃ ‘idhā’ti mātikāpadaniddesassa attho.

    ៥១០. ភិក្ខុនិទ្ទេសេ សមញ្ញាយាតិ បញ្ញត្តិយា, វោហារេនាតិ អត្ថោ។ សមញ្ញាយ ឯវ ហិ ឯកច្ចោ ភិក្ខូតិ បញ្ញាយតិ។ តថា ហិ និមន្តនាទិម្ហិ ភិក្ខូសុ គណីយមានេសុ សាមណេរេបិ គហេត្វា ‘សតំ ភិក្ខូ, សហស្សំ ភិក្ខូ’តិ វទន្តិ។ បដិញ្ញាយាតិ អត្តនោ បដិជាននេន។ បដិញ្ញាយបិ ហិ ឯកច្ចោ ភិក្ខូតិ បញ្ញាយតិ។ តស្ស ‘‘កោ ឯត្ថ អាវុសោ’’តិ? ‘‘អហំ, អាវុសោ, ភិក្ខូ’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ១០.៩៦) សម្ភវោ ទដ្ឋព្ពោ។ អយំ បន អានន្ទត្ថេរេន វុត្តត្តា ធម្មិកា បដិញ្ញា។ រត្តិភាគេ បន ទុស្សីលាបិ បដិបថំ អាគច្ឆន្តា ‘‘កោ ឯត្ថា’’តិ វុត្តេ អធម្មិកាយ បដិញ្ញាយ អភូតត្ថាយ ‘‘មយំ ភិក្ខូ’’តិ វទន្តិ។

    510. Bhikkhuniddese samaññāyāti paññattiyā, vohārenāti attho. Samaññāya eva hi ekacco bhikkhūti paññāyati. Tathā hi nimantanādimhi bhikkhūsu gaṇīyamānesu sāmaṇerepi gahetvā ‘sataṃ bhikkhū, sahassaṃ bhikkhū’ti vadanti. Paṭiññāyāti attano paṭijānanena. Paṭiññāyapi hi ekacco bhikkhūti paññāyati. Tassa ‘‘ko ettha āvuso’’ti? ‘‘Ahaṃ, āvuso, bhikkhū’’ti evamādīsu (a. ni. 10.96) sambhavo daṭṭhabbo. Ayaṃ pana ānandattherena vuttattā dhammikā paṭiññā. Rattibhāge pana dussīlāpi paṭipathaṃ āgacchantā ‘‘ko etthā’’ti vutte adhammikāya paṭiññāya abhūtatthāya ‘‘mayaṃ bhikkhū’’ti vadanti.

    ភិក្ខតីតិ យាចតិ។ យោ ហិ កោចិ ភិក្ខតិ, ភិក្ខំ ឯសតិ គវេសតិ, សោ តំ លភតុ វា មា វា, អថ ខោ ភិក្ខតីតិ ភិក្ខុ។ ភិក្ខកោតិ ព្យញ្ជនេន បទំ វឌ្ឍិតំ; ភិក្ខនធម្មតាយ ភិក្ខូតិ អត្ថោ។ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ពុទ្ធាទីហិ អជ្ឈុបគតំ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតត្តា ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោ នាម។ យោ ហិ កោចិ អប្បំ វា មហន្តំ វា ភោគក្ខន្ធំ បហាយ អគារស្មា អនគារិយំ បព្ពជិតោ, កសិគោរក្ខាទីហិ ជីវិតកប្បនំ ហិត្វា លិង្គសម្បដិច្ឆនេនេវ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ភិក្ខុ។ បរប្បដិពទ្ធជីវិកត្តា វា វិហារមជ្ឈេ កាជភត្តំ ភុញ្ជមានោបិ ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ភិក្ខុ។ បិណ្ឌិយាលោបភោជនំ និស្សាយ បព្ពជ្ជាយ ឧស្សាហជាតត្តា វា ភិក្ខាចរិយំ អជ្ឈុបគតោតិ ភិក្ខុ។

    Bhikkhatīti yācati. Yo hi koci bhikkhati, bhikkhaṃ esati gavesati, so taṃ labhatu vā mā vā, atha kho bhikkhatīti bhikkhu. Bhikkhakoti byañjanena padaṃ vaḍḍhitaṃ; bhikkhanadhammatāya bhikkhūti attho. Bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti buddhādīhi ajjhupagataṃ bhikkhācariyaṃ ajjhupagatattā bhikkhācariyaṃ ajjhupagato nāma. Yo hi koci appaṃ vā mahantaṃ vā bhogakkhandhaṃ pahāya agārasmā anagāriyaṃ pabbajito, kasigorakkhādīhi jīvitakappanaṃ hitvā liṅgasampaṭicchaneneva bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu. Parappaṭibaddhajīvikattā vā vihāramajjhe kājabhattaṃ bhuñjamānopi bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu. Piṇḍiyālopabhojanaṃ nissāya pabbajjāya ussāhajātattā vā bhikkhācariyaṃ ajjhupagatoti bhikkhu.

    អគ្ឃផស្សវណ្ណភេទេន ភិន្នំ បដំ ធារេតីតិ ភិន្នបដធរោ។ តត្ថ សត្ថកច្ឆេទនេន អគ្ឃភេទោ វេទិតព្ពោ។ សហស្សគ្ឃនកោបិ ហិ បដោ សត្ថកេន ខណ្ឌាខណ្ឌិកំ ឆិន្នោ ភិន្នគ្ឃោ ហោតិ, បុរិមគ្ឃតោ ឧបឌ្ឍម្បិ ន អគ្ឃតិ។ សុត្តសំសិព្ពនេន ផស្សភេទោ វេទិតព្ពោ។ សុខសម្ផស្សោបិ ហិ បដោ សុត្តេហិ សំសិព្ពិតោ ភិន្នផស្សោ ហោតិ, ខរសម្ផស្សតំ បាបុណាតិ។ សូចិមលាទីហិ វណ្ណភេទោ វេទិតព្ពោ។ សុបរិសុទ្ធោបិ ហិ បដោ សូចិកម្មតោ បដ្ឋាយ សូចិមលេន, ហត្ថសេទមលជល្លិកាទីហិ , អវសានេ រជនកប្បករណេហិ ច ភិន្នវណ្ណោ ហោតិ, បកតិវណ្ណំ វិជហតិ។ ឯវំ តីហាការេហិ ភិន្នបដធារណតោ ភិន្នបដធរោតិ ភិក្ខុ។ គិហីវត្ថវិសភាគានំ វា កាសាវានំ ធារណមត្តេនេវ ភិន្នបដធរោតិ ភិក្ខុ។

    Agghaphassavaṇṇabhedena bhinnaṃ paṭaṃ dhāretīti bhinnapaṭadharo. Tattha satthakacchedanena agghabhedo veditabbo. Sahassagghanakopi hi paṭo satthakena khaṇḍākhaṇḍikaṃ chinno bhinnaggho hoti, purimagghato upaḍḍhampi na agghati. Suttasaṃsibbanena phassabhedo veditabbo. Sukhasamphassopi hi paṭo suttehi saṃsibbito bhinnaphasso hoti, kharasamphassataṃ pāpuṇāti. Sūcimalādīhi vaṇṇabhedo veditabbo. Suparisuddhopi hi paṭo sūcikammato paṭṭhāya sūcimalena, hatthasedamalajallikādīhi , avasāne rajanakappakaraṇehi ca bhinnavaṇṇo hoti, pakativaṇṇaṃ vijahati. Evaṃ tīhākārehi bhinnapaṭadhāraṇato bhinnapaṭadharoti bhikkhu. Gihīvatthavisabhāgānaṃ vā kāsāvānaṃ dhāraṇamatteneva bhinnapaṭadharoti bhikkhu.

    ភិន្ទតិ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេតិ ភិក្ខុ។ សោតាបត្តិមគ្គេន បញ្ច កិលេសេ ភិន្ទតីតិ ភិក្ខុ។ សកទាគាមិមគ្គេន ចត្តារោ, អនាគាមិមគ្គេន ចត្តារោ, អរហត្តមគ្គេន អដ្ឋ កិលេសេ ភិន្ទតីតិ ភិក្ខុ។ ឯត្តាវតា ចត្តារោ មគ្គដ្ឋា ទស្សិតា។ ភិន្នត្តាតិ ឥមិនា បន ចត្តារោ ផលដ្ឋា។ សោតាបន្នោ ហិ សោតាបត្តិមគ្គេន បញ្ច កិលេសេ ភិន្ទិត្វា ឋិតោ។ សកទាគាមី សកទាគាមិមគ្គេន ចត្តារោ, អនាគាមី អនាគាមិមគ្គេន ចត្តារោ, អរហា អរហត្តមគ្គេន អដ្ឋ កិលេសេ ភិន្ទិត្វា ឋិតោ។ ឯវមយំ ចតុព្ពិធោ ផលដ្ឋោ ភិន្នត្តា បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានំ ភិក្ខុ នាម។

    Bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu. Sotāpattimaggena pañca kilese bhindatīti bhikkhu. Sakadāgāmimaggena cattāro, anāgāmimaggena cattāro, arahattamaggena aṭṭha kilese bhindatīti bhikkhu. Ettāvatā cattāro maggaṭṭhā dassitā. Bhinnattāti iminā pana cattāro phalaṭṭhā. Sotāpanno hi sotāpattimaggena pañca kilese bhinditvā ṭhito. Sakadāgāmī sakadāgāmimaggena cattāro, anāgāmī anāgāmimaggena cattāro, arahā arahattamaggena aṭṭha kilese bhinditvā ṭhito. Evamayaṃ catubbidho phalaṭṭho bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ bhikkhu nāma.

    ឱធិសោ កិលេសានំ បហានាតិ ឯត្ថ ទ្វេ ឱធី – មគ្គោធិ ច កិលេសោធិ ច។ ឱធិ នាម សីមា, មរិយាទា។ តត្ថ សោតាបន្នោ មគ្គោធិនា ឱធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ។ តស្ស ហិ ចតូសុ មគ្គេសុ ឯកេនេវ ឱធិនា កិលេសា បហីនា, ន សកលេន មគ្គចតុក្កេន។ សកទាគាមីអនាគាមីសុបិ ឯសេវ នយោ។ សោតាបន្នោ ច កិលេសោធិនាបិ ឱធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ។ តស្ស ហិ បហាតព្ពកិលេសេសុ ឱធិនាវ កិលេសា បហីនា, ន សព្ពេន សព្ពំ។ អរហា បន អនោធិសោវ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ។ តស្ស ហិ មគ្គចតុក្កេន អនោធិនាវ កិលេសា បហីនា, ន ឯកាយ មគ្គសីមាយ។ បហាតព្ពកិលេសេសុ ច អនោធិសោវ កិលេសា បហីនា។ ឯកាបិ ហិ កិលេសសីមា ឋិតា នាម នត្ថិ។ ឯវំ សោ ឧភយថាបិ អនោធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ។

    Odhiso kilesānaṃ pahānāti ettha dve odhī – maggodhi ca kilesodhi ca. Odhi nāma sīmā, mariyādā. Tattha sotāpanno maggodhinā odhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu. Tassa hi catūsu maggesu ekeneva odhinā kilesā pahīnā, na sakalena maggacatukkena. Sakadāgāmīanāgāmīsupi eseva nayo. Sotāpanno ca kilesodhināpi odhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu. Tassa hi pahātabbakilesesu odhināva kilesā pahīnā, na sabbena sabbaṃ. Arahā pana anodhisova kilesānaṃ pahānā bhikkhu. Tassa hi maggacatukkena anodhināva kilesā pahīnā, na ekāya maggasīmāya. Pahātabbakilesesu ca anodhisova kilesā pahīnā. Ekāpi hi kilesasīmā ṭhitā nāma natthi. Evaṃ so ubhayathāpi anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu.

    សេក្ខោតិ បុថុជ្ជនកល្យាណកេន សទ្ធិំ សត្ត អរិយា។ តិស្សោ សិក្ខា សិក្ខន្តីតិ សេក្ខា។ តេសុ យោ កោចិ សេក្ខោ ភិក្ខុតិ វេទិតព្ពោ។ ន សិក្ខតីតិ អសេក្ខោ។ សេក្ខធម្មេ អតិក្កម្ម អគ្គផលេ ឋិតោ តតោ ឧត្តរិ សិក្ខិតព្ពាភាវតោ ខីណាសវោ អសេក្ខោតិ វុច្ចតិ។ អវសេសោ បុថុជ្ជនភិក្ខុ តិស្សោ សិក្ខា នេវ សិក្ខតិ, ន សិក្ខិត្វា ឋិតោតិ នេវសេក្ខនាសេក្ខោតិ វេទិតព្ពោ។

    Sekkhoti puthujjanakalyāṇakena saddhiṃ satta ariyā. Tisso sikkhā sikkhantīti sekkhā. Tesu yo koci sekkho bhikkhuti veditabbo. Na sikkhatīti asekkho. Sekkhadhamme atikkamma aggaphale ṭhito tato uttari sikkhitabbābhāvato khīṇāsavo asekkhoti vuccati. Avaseso puthujjanabhikkhu tisso sikkhā neva sikkhati, na sikkhitvā ṭhitoti nevasekkhanāsekkhoti veditabbo.

    សីលគ្គំ សមាធិគ្គំ បញ្ញគ្គំ វិមុត្តគ្គន្តិ ឥទំ អគ្គំ បត្វា ឋិតត្តា អគ្គោ ភិក្ខុ នាម។ ភទ្រោតិ អបាបកោ។ កល្យាណបុថុជ្ជនាទយោ ហិ យាវ អរហា តាវ ភទ្រេន សីលេន សមាធិនា បញ្ញាយ វិមុត្តិយា វិមុត្តិញាណទស្សនេន ច សមន្នាគតត្តា ភទ្រោ ភិក្ខូតិ សង្ខ្យំ គច្ឆន្តិ។ មណ្ឌោ ភិក្ខូតិ បសន្នោ ភិក្ខុ; សប្បិមណ្ឌោ វិយ អនាវិលោ វិប្បសន្នោតិ អត្ថោ។ សារោតិ តេហិយេវ សីលសារាទីហិ សមន្នាគតត្តា, នីលសមន្នាគមេន នីលោ បដោ វិយ, សារោ ភិក្ខូតិ វេទិតព្ពោ។ វិគតកិលេសផេគ្គុភាវតោ វា ខីណាសវោវ សារោតិ វេទិតព្ពោ។

    Sīlaggaṃ samādhiggaṃ paññaggaṃ vimuttagganti idaṃ aggaṃ patvā ṭhitattā aggo bhikkhu nāma. Bhadroti apāpako. Kalyāṇaputhujjanādayo hi yāva arahā tāva bhadrena sīlena samādhinā paññāya vimuttiyā vimuttiñāṇadassanena ca samannāgatattā bhadro bhikkhūti saṅkhyaṃ gacchanti. Maṇḍo bhikkhūti pasanno bhikkhu; sappimaṇḍo viya anāvilo vippasannoti attho. Sāroti tehiyeva sīlasārādīhi samannāgatattā, nīlasamannāgamena nīlo paṭo viya, sāro bhikkhūti veditabbo. Vigatakilesapheggubhāvato vā khīṇāsavova sāroti veditabbo.

    តត្ថ ច ‘‘ភិន្ទតិ បាបកេ អកុសលេ ធម្មេតិ ភិក្ខុ, ឱធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ, សេក្ខោ ភិក្ខូ’’តិ ឥមេសុ តីសុ ឋានេសុ សត្ត សេក្ខា កថិតា។ ‘‘ភិន្នត្តា បាបកានំ អកុសលានំ ធម្មានន្តិ ភិក្ខុ, អនោធិសោ កិលេសានំ បហានា ភិក្ខុ, អសេក្ខោ ភិក្ខុ, អគ្គោ ភិក្ខុ, មណ្ឌោ ភិក្ខូ’’តិ ឥមេសុ បញ្ចសុ ឋានេសុ ខីណាសវោវ កថិតោ។ ‘‘នេវសេក្ខនាសេក្ខោ’’តិ ឯត្ថ បុថុជ្ជនោវ កថិតោ។ សេសដ្ឋានេសុ បុថុជ្ជនកល្យាណកោ, សត្ត សេក្ខា, ខីណាសវោតិ ឥមេ សព្ពេបិ កថិតា។

    Tattha ca ‘‘bhindati pāpake akusale dhammeti bhikkhu, odhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, sekkho bhikkhū’’ti imesu tīsu ṭhānesu satta sekkhā kathitā. ‘‘Bhinnattā pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānanti bhikkhu, anodhiso kilesānaṃ pahānā bhikkhu, asekkho bhikkhu, aggo bhikkhu, maṇḍo bhikkhū’’ti imesu pañcasu ṭhānesu khīṇāsavova kathito. ‘‘Nevasekkhanāsekkho’’ti ettha puthujjanova kathito. Sesaṭṭhānesu puthujjanakalyāṇako, satta sekkhā, khīṇāsavoti ime sabbepi kathitā.

    ឯវំ សមញ្ញាទីហិ ភិក្ខុំ ទស្សេត្វា ឥទានិ ឧបសម្បទាវសេន ទស្សេតុំ សមគ្គេន សង្ឃេនាតិអាទិមាហ។ តត្ថ សមគ្គេន សង្ឃេនាតិ សព្ពន្តិមេន បរិច្ឆេទេន បញ្ចវគ្គករណីយេ កម្មេ យាវតិកា ភិក្ខូ កម្មប្បត្តា, តេសំ អាគតត្តា ឆន្ទារហានំ ឆន្ទស្ស អាហដត្តា សម្មុខីភូតានញ្ច អប្បដិក្កោសនតោ ឯកស្មិំ កម្មេ សមគ្គភាវំ ឧបគតេន។ ញត្តិចតុត្ថេនាតិ តីហិ អនុស្សាវនាហិ ឯកាយ ច ញត្តិយា កាតព្ពេន។ កម្មេនាតិ ធម្មិកេន វិនយកម្មេន។ អកុប្បេនាតិ វត្ថុញត្តិអនុស្សាវនសីមាបរិសសម្បត្តិសម្បន្នត្តា អកោបេតព្ពតំ អប្បដិក្កោសិតព្ពតំ ឧបគតេន។ ឋានារហេនាតិ ការណារហេន សត្ថុសាសនារហេន។

    Evaṃ samaññādīhi bhikkhuṃ dassetvā idāni upasampadāvasena dassetuṃ samaggena saṅghenātiādimāha. Tattha samaggena saṅghenāti sabbantimena paricchedena pañcavaggakaraṇīye kamme yāvatikā bhikkhū kammappattā, tesaṃ āgatattā chandārahānaṃ chandassa āhaṭattā sammukhībhūtānañca appaṭikkosanato ekasmiṃ kamme samaggabhāvaṃ upagatena. Ñatticatutthenāti tīhi anussāvanāhi ekāya ca ñattiyā kātabbena. Kammenāti dhammikena vinayakammena. Akuppenāti vatthuñattianussāvanasīmāparisasampattisampannattā akopetabbataṃ appaṭikkositabbataṃ upagatena. Ṭhānārahenāti kāraṇārahena satthusāsanārahena.

    ឧបសម្បន្នោ នាម ឧបរិភាវំ សមាបន្នោ, បត្តោតិ អត្ថោ។ ភិក្ខុភាវោ ហិ ឧបរិភាវោ។ តញ្ចេស យថាវុត្តេន កម្មេន សមាបន្នត្តា ឧបសម្បន្នោតិ វុច្ចតិ។ ឯតេន យា ឥមា ឯហិភិក្ខូបសម្បទា, សរណាគមនូបសម្បទា, ឱវាទបដិគ្គហណូបសម្បទា, បញ្ហព្យាករណូបសម្បទា, គរុធម្មបដិគ្គហណូបសម្បទា, ទូតេនូបសម្បទា, អដ្ឋវាចិកូបសម្បទា, ញត្តិចតុត្ថកម្មូបសម្បទាតិ អដ្ឋ ឧបសម្បទា វុត្តា, តាសំ ញត្តិចតុត្ថកម្មូបសម្បទា, ទូតេនូបសម្បទា, អដ្ឋវាចិកូបសម្បទាតិ ឥមា តិស្សោវ ថាវរា។ សេសា ពុទ្ធេ ធរមានេយេវ អហេសុំ។ តាសុ ឧបសម្បទាសុ ឥមស្មិំ ឋានេ អយំ ញត្តិចតុត្ថកម្មូបសម្បទាវ អធិប្បេតា។

    Upasampanno nāma uparibhāvaṃ samāpanno, pattoti attho. Bhikkhubhāvo hi uparibhāvo. Tañcesa yathāvuttena kammena samāpannattā upasampannoti vuccati. Etena yā imā ehibhikkhūpasampadā, saraṇāgamanūpasampadā, ovādapaṭiggahaṇūpasampadā, pañhabyākaraṇūpasampadā, garudhammapaṭiggahaṇūpasampadā, dūtenūpasampadā, aṭṭhavācikūpasampadā, ñatticatutthakammūpasampadāti aṭṭha upasampadā vuttā, tāsaṃ ñatticatutthakammūpasampadā, dūtenūpasampadā, aṭṭhavācikūpasampadāti imā tissova thāvarā. Sesā buddhe dharamāneyeva ahesuṃ. Tāsu upasampadāsu imasmiṃ ṭhāne ayaṃ ñatticatutthakammūpasampadāva adhippetā.

    ៥១១. បាតិមោក្ខសំវរនិទ្ទេសេ បាតិមោក្ខន្តិ សិក្ខាបទសីលំ។ តញ្ហិ, យោ នំ បាតិ រក្ខតិ, តំ មោក្ខេតិ មោចយតិ អាបាយិកាទីហិ ទុក្ខេហិ, តស្មា បាតិមោក្ខន្តិ វុត្តំ។ សីលំ បតិដ្ឋាតិអាទីនិ តស្សេវ វេវចនានិ។ តត្ថ សីលន្តិ កាមញ្ចេតំ សហ កម្មវាចាបរិយោសានេន ឥជ្ឈនកស្ស បាតិមោក្ខស្ស វេវចនំ, ឯវំ សន្តេបិ ធម្មតោ ឯតំ សីលំ នាម បាណាតិបាតាទីហិ វា វិរមន្តស្ស វត្តប្បដិបត្តិំ វា បូរេន្តស្ស ចេតនាទយោ ធម្មា វេទិតព្ពា។ វុត្តញ្ហេតំ បដិសម្ភិទាយំ ‘‘កិំ សីល’’ន្តិ? ចេតនា សីលំ, ចេតសិកំ សីលំ, សំវរោ សីលំ, អវីតិក្កមោ សីល’’ន្តិ (បដិ. ម. ១.៣៩)។

    511. Pātimokkhasaṃvaraniddese pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi, yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti mocayati āpāyikādīhi dukkhehi, tasmā pātimokkhanti vuttaṃ. Sīlaṃ patiṭṭhātiādīni tasseva vevacanāni. Tattha sīlanti kāmañcetaṃ saha kammavācāpariyosānena ijjhanakassa pātimokkhassa vevacanaṃ, evaṃ santepi dhammato etaṃ sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa vattappaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanādayo dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kiṃ sīla’’nti? Cetanā sīlaṃ, cetasikaṃ sīlaṃ, saṃvaro sīlaṃ, avītikkamo sīla’’nti (paṭi. ma. 1.39).

    តត្ថ ចេតនា សីលំ នាម បាណាតិបាតាទីហិ វា វិរមន្តស្ស វត្តបដិបត្តិំ វា បូរេន្តស្ស ចេតនា។ ចេតសិកំ សីលំ នាម បាណាតិបាតាទីហិ វិរមន្តស្ស វិរតិ។ អបិច ចេតនា សីលំ នាម បាណាតិបាតាទីនិ បជហន្តស្ស សត្ត កម្មបថចេតនា។ ចេតសិកំ សីលំ នាម ‘‘អភិជ្ឈំ បហាយ វិគតាភិជ្ឈេន ចេតសា វិហរតី’’តិអាទិនា នយេន សំយុត្តមហាវគ្គេ វុត្តា អនភិជ្ឈាអព្យាបាទសម្មាទិដ្ឋិធម្មា។ សំវរោ សីលន្តិ ឯត្ថ បញ្ចវិធេន សំវរោ វេទិតព្ពោ – បាតិមោក្ខសំវរោ, សតិសំវរោ, ញាណសំវរោ , ខន្តិសំវរោ, វីរិយសំវរោតិ។ តស្ស នានាករណំ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៦) វុត្តំ។ អវីតិក្កមោ សីលន្តិ សមាទិណ្ណសីលស្ស កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោ។ ឯត្ថ ច សំវរសីលំ អវីតិក្កមសីលន្តិ ឥទមេវ និប្បរិយាយតោ សីលំ; ចេតនា សីលំ ចេតសិកំ សីលន្តិ បរិយាយតោ សីលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Tattha cetanā sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi vā viramantassa vattapaṭipattiṃ vā pūrentassa cetanā. Cetasikaṃ sīlaṃ nāma pāṇātipātādīhi viramantassa virati. Apica cetanā sīlaṃ nāma pāṇātipātādīni pajahantassa satta kammapathacetanā. Cetasikaṃ sīlaṃ nāma ‘‘abhijjhaṃ pahāya vigatābhijjhena cetasā viharatī’’tiādinā nayena saṃyuttamahāvagge vuttā anabhijjhāabyāpādasammādiṭṭhidhammā. Saṃvaro sīlanti ettha pañcavidhena saṃvaro veditabbo – pātimokkhasaṃvaro, satisaṃvaro, ñāṇasaṃvaro , khantisaṃvaro, vīriyasaṃvaroti. Tassa nānākaraṇaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.6) vuttaṃ. Avītikkamo sīlanti samādiṇṇasīlassa kāyikavācasiko avītikkamo. Ettha ca saṃvarasīlaṃ avītikkamasīlanti idameva nippariyāyato sīlaṃ; cetanā sīlaṃ cetasikaṃ sīlanti pariyāyato sīlanti veditabbaṃ.

    យស្មា បន បាតិមោក្ខសំវរសីលេន ភិក្ខុ សាសនេ បតិដ្ឋាតិ នាម, តស្មា តំ ‘បតិដ្ឋា’តិ វុត្តំ; បតិដ្ឋហតិ វា ឯត្ថ ភិក្ខុ, កុសលធម្មា ឯវ វា ឯត្ថ បតិដ្ឋហន្តីតិ បតិដ្ឋា។ អយមត្ថោ –

    Yasmā pana pātimokkhasaṃvarasīlena bhikkhu sāsane patiṭṭhāti nāma, tasmā taṃ ‘patiṭṭhā’ti vuttaṃ; patiṭṭhahati vā ettha bhikkhu, kusaladhammā eva vā ettha patiṭṭhahantīti patiṭṭhā. Ayamattho –

    ‘‘សីលេ បតិដ្ឋាយ នរោ សបញ្ញោ, ចិត្តំ បញ្ញញ្ច ភាវយំ;

    ‘‘Sīle patiṭṭhāya naro sapañño, cittaṃ paññañca bhāvayaṃ;

    អាតាបី និបកោ ភិក្ខុ, សោ ឥមំ វិជដយេ ជដ’’ន្តិ ច។ (សំ. និ. ១.២៣);

    Ātāpī nipako bhikkhu, so imaṃ vijaṭaye jaṭa’’nti ca. (saṃ. ni. 1.23);

    ‘‘បតិដ្ឋា , មហារាជ, សីលំ សព្ពេសំ កុសលធម្មាន’’ន្តិ ច ‘‘សីលេ បតិដ្ឋិតស្ស ខោ, មហារាជ, សព្ពេ កុសលា ធម្មា ន បរិហាយន្តី’’តិ (មិ. ប. ២.១.៩) ច អាទិសុត្តវសេន វេទិតព្ពោ។

    ‘‘Patiṭṭhā , mahārāja, sīlaṃ sabbesaṃ kusaladhammāna’’nti ca ‘‘sīle patiṭṭhitassa kho, mahārāja, sabbe kusalā dhammā na parihāyantī’’ti (mi. pa. 2.1.9) ca ādisuttavasena veditabbo.

    តទេតំ បុព្ពុប្បត្តិអត្ថេន អាទិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Tadetaṃ pubbuppattiatthena ādi. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘តស្មាតិហ ត្វំ, ឧត្តិយ, អាទិមេវ វិសោធេហិ កុសលេសុ ធម្មេសុ។ កោ ចាទិ កុសលានំ ធម្មានំ? សីលញ្ច សុវិសុទ្ធំ ទិដ្ឋិ ច ឧជុកា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៨២)។

    ‘‘Tasmātiha tvaṃ, uttiya, ādimeva visodhehi kusalesu dhammesu. Ko cādi kusalānaṃ dhammānaṃ? Sīlañca suvisuddhaṃ diṭṭhi ca ujukā’’ti (saṃ. ni. 5.382).

    យថា ហិ នគរវឌ្ឍកី នគរំ មាបេតុកាមោ បឋមំ នគរដ្ឋានំ សោធេតិ, តតោ អបរភាគេ វីថិចតុក្កសិង្ឃាដកាទិបរិច្ឆេទេន វិភជិត្វា នគរំ មាបេតិ; ឯវមេវ យោគាវចរោ អាទិតោវ សីលំ វិសោធេតិ, តតោ អបរភាគេ សមថវិបស្សនាមគ្គផលនិព្ពានានិ សច្ឆិករោតិ។ យថា វា បន រជកោ បឋមំ តីហិ ខារេហិ វត្ថំ ធោវិត្វា បរិសុទ្ធេ វត្ថេ យទិច្ឆកំ រង្គជាតំ ឧបនេតិ; យថា វា បន ឆេកោ ចិត្តការោ រូបំ លិខិតុកាមោ អាទិតោវ ភិត្តិបរិកម្មំ ករោតិ, តតោ អបរភាគេ រូបំ សមុដ្ឋាបេតិ; ឯវមេវ យោគាវចរោ អាទិតោវ សីលំ វិសោធេត្វា អបរភាគេ សមថវិបស្សនាទយោ ធម្មេ សច្ឆិករោតិ។ តស្មា សីលំ ‘‘អាទី’’តិ វុត្តំ។

    Yathā hi nagaravaḍḍhakī nagaraṃ māpetukāmo paṭhamaṃ nagaraṭṭhānaṃ sodheti, tato aparabhāge vīthicatukkasiṅghāṭakādiparicchedena vibhajitvā nagaraṃ māpeti; evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodheti, tato aparabhāge samathavipassanāmaggaphalanibbānāni sacchikaroti. Yathā vā pana rajako paṭhamaṃ tīhi khārehi vatthaṃ dhovitvā parisuddhe vatthe yadicchakaṃ raṅgajātaṃ upaneti; yathā vā pana cheko cittakāro rūpaṃ likhitukāmo āditova bhittiparikammaṃ karoti, tato aparabhāge rūpaṃ samuṭṭhāpeti; evameva yogāvacaro āditova sīlaṃ visodhetvā aparabhāge samathavipassanādayo dhamme sacchikaroti. Tasmā sīlaṃ ‘‘ādī’’ti vuttaṃ.

    តទេតំ ចរណសរិក្ខតាយ ចរណំ។ ចរណាតិ ហិ បាទា វុច្ចន្តិ។ យថា ហិ ឆិន្នចរណស្ស បុរិសស្ស ទិសំគមនាភិសង្ខារោ ន ជាយតិ, បរិបុណ្ណបាទស្សេវ ជាយតិ; ឯវមេវ យស្ស សីលំ ភិន្នំ ហោតិ ខណ្ឌំ អបរិបុណ្ណំ, តស្ស និព្ពានគមនាយ ញាណគមនំ ន សម្បជ្ជតិ។ យស្ស បន តំ អភិន្នំ ហោតិ អក្ខណ្ឌំ បរិបុណ្ណំ តស្ស និព្ពានគមនាយ ញាណគមនំ សម្បជ្ជតិ។ តស្មា សីលំ ‘‘ចរណ’’ន្តិ វុត្តំ។

    Tadetaṃ caraṇasarikkhatāya caraṇaṃ. Caraṇāti hi pādā vuccanti. Yathā hi chinnacaraṇassa purisassa disaṃgamanābhisaṅkhāro na jāyati, paripuṇṇapādasseva jāyati; evameva yassa sīlaṃ bhinnaṃ hoti khaṇḍaṃ aparipuṇṇaṃ, tassa nibbānagamanāya ñāṇagamanaṃ na sampajjati. Yassa pana taṃ abhinnaṃ hoti akkhaṇḍaṃ paripuṇṇaṃ tassa nibbānagamanāya ñāṇagamanaṃ sampajjati. Tasmā sīlaṃ ‘‘caraṇa’’nti vuttaṃ.

    តទេតំ សំយមនវសេន សំយមោ, សំវរណវសេន សំវរោ។ ឧភយេនាបិ សីលសំយមោ ចេវ សីលសំវរោ ច កថិតោ។ វចនត្ថោ បនេត្ថ សំយមេតិ វីតិក្កមវិប្ផន្ទនំ, បុគ្គលំ វា សំយមេតិ, វីតិក្កមវសេន តស្ស វិប្ផន្ទិតុំ ន ទេតីតិ សំយមោ។ វីតិក្កមស្ស បវេសនទ្វារំ សំវរតិ បិទហតីតិបិ សំវរោ។ មោក្ខន្តិ ឧត្តមំ មុខភូតំ វា។ យថា ហិ សត្តានំ ចតុព្ពិធោ អាហារោ មុខេន បវិសិត្វា អង្គមង្គានិ ផរតិ, ឯវំ យោគិនោបិ ចតុភូមកកុសលំ សីលមុខេន បវិសិត្វា អត្ថសិទ្ធិំ សម្បាទេតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘មោក្ខ’’ន្តិ។ បមុខេ សាធូតិ បាមោក្ខំ; បុព្ពង្គមំ សេដ្ឋំ បធានន្តិ អត្ថោ។ កុសលានំ ធម្មានំ សមាបត្តិយាតិ ចតុភូមកកុសលានំ បដិលាភត្ថាយ បាមោក្ខំ បុព្ពង្គមំ សេដ្ឋំ បធានន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Tadetaṃ saṃyamanavasena saṃyamo, saṃvaraṇavasena saṃvaro. Ubhayenāpi sīlasaṃyamo ceva sīlasaṃvaro ca kathito. Vacanattho panettha saṃyameti vītikkamavipphandanaṃ, puggalaṃ vā saṃyameti, vītikkamavasena tassa vipphandituṃ na detīti saṃyamo. Vītikkamassa pavesanadvāraṃ saṃvarati pidahatītipi saṃvaro. Mokkhanti uttamaṃ mukhabhūtaṃ vā. Yathā hi sattānaṃ catubbidho āhāro mukhena pavisitvā aṅgamaṅgāni pharati, evaṃ yoginopi catubhūmakakusalaṃ sīlamukhena pavisitvā atthasiddhiṃ sampādeti. Tena vuttaṃ ‘‘mokkha’’nti. Pamukhe sādhūti pāmokkhaṃ; pubbaṅgamaṃ seṭṭhaṃ padhānanti attho. Kusalānaṃ dhammānaṃ samāpattiyāti catubhūmakakusalānaṃ paṭilābhatthāya pāmokkhaṃ pubbaṅgamaṃ seṭṭhaṃ padhānanti veditabbaṃ.

    កាយិកោ អវីតិក្កមោតិ តិវិធំ កាយសុចរិតំ។ វាចសិកោតិ ចតុព្ពិធំ វចីសុចរិតំ។ កាយិកវាចសិកោតិ តទុភយំ។ ឥមិនា អាជីវដ្ឋមកសីលំ បរិយាទាយ ទស្សេតិ។ សំវុតោតិ បិហិតោ; សំវុតិន្ទ្រិយោ បិហិតិន្ទ្រិយោតិ អត្ថោ។ យថា ហិ សំវុតទ្វារំ គេហំ ‘‘សំវុតគេហំ បិហិតគេហ’’ន្តិ វុច្ចតិ, ឯវមិធ សំវុតិន្ទ្រិយោ ‘‘សំវុតោ’’តិ វុត្តោ។ បាតិមោក្ខសំវរេនាតិ បាតិមោក្ខេន ច សំវរេន ច, បាតិមោក្ខសង្ខាតេន វា សំវរេន។ ឧបេតោតិអាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។

    Kāyiko avītikkamoti tividhaṃ kāyasucaritaṃ. Vācasikoti catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ. Kāyikavācasikoti tadubhayaṃ. Iminā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pariyādāya dasseti. Saṃvutoti pihito; saṃvutindriyo pihitindriyoti attho. Yathā hi saṃvutadvāraṃ gehaṃ ‘‘saṃvutagehaṃ pihitageha’’nti vuccati, evamidha saṃvutindriyo ‘‘saṃvuto’’ti vutto. Pātimokkhasaṃvarenāti pātimokkhena ca saṃvarena ca, pātimokkhasaṅkhātena vā saṃvarena. Upetotiādīni vuttatthāneva.

    ៥១២. ឥរិយតីតិអាទីហិ សត្តហិបិ បទេហិ បាតិមោក្ខសំវរសីលេ ឋិតស្ស ភិក្ខុនោ ឥរិយាបថវិហារោ កថិតោ។

    512. Iriyatītiādīhi sattahipi padehi pātimokkhasaṃvarasīle ṭhitassa bhikkhuno iriyāpathavihāro kathito.

    ៥១៣. អាចារគោចរនិទ្ទេសេ កិញ្ចាបិ ភគវា សមណាចរំ សមណគោចរំ កថេតុកាមោ ‘‘អាចារគោចរសម្បន្នោតិ អត្ថិ អាចារោ, អត្ថិ អនាចារោ’’តិ បទំ ឧទ្ធរិ។ យថា បន មគ្គកុសលោ បុរិសោ មគ្គំ អចិក្ខន្តោ ‘វាមំ មុញ្ច ទក្ខិណំ គណ្ហា’តិ បឋមំ មុញ្ចិតព្ពំ សភយមគ្គំ ឧប្បថមគ្គំ អាចិក្ខតិ , បច្ឆា គហេតព្ពំ ខេមមគ្គំ ឧជុមគ្គំ; ឯវមេវ មគ្គកុសលបុរិសសទិសោ ធម្មរាជា បឋមំ បហាតព្ពំ ពុទ្ធប្បដិកុដ្ឋំ អនាចារំ អាចិក្ខិត្វា បច្ឆា អាចារំ អាចិក្ខិតុកាមោ ‘‘តត្ថ កតមោ អនាចារោ’’តិអាទិមាហ។ បុរិសេន ហិ អាចិក្ខិតមគ្គោ សម្បជ្ជេយ្យ វា ន វា, តថាគតេន អាចិក្ខិតមគ្គោ អបណ្ណកោ, ឥន្ទេន វិស្សដ្ឋំ វជិរំ វិយ, អវិរជ្ឈនកោ និព្ពាននគរំយេវ សមោសរតិ។ តេន វុត្តំ – ‘‘បុរិសោ មគ្គកុសលោតិ ខោ, តិស្ស, តថាគតស្សេតំ អធិវចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ (សំ. និ. ៣.៨៤)។

    513. Ācāragocaraniddese kiñcāpi bhagavā samaṇācaraṃ samaṇagocaraṃ kathetukāmo ‘‘ācāragocarasampannoti atthi ācāro, atthi anācāro’’ti padaṃ uddhari. Yathā pana maggakusalo puriso maggaṃ acikkhanto ‘vāmaṃ muñca dakkhiṇaṃ gaṇhā’ti paṭhamaṃ muñcitabbaṃ sabhayamaggaṃ uppathamaggaṃ ācikkhati , pacchā gahetabbaṃ khemamaggaṃ ujumaggaṃ; evameva maggakusalapurisasadiso dhammarājā paṭhamaṃ pahātabbaṃ buddhappaṭikuṭṭhaṃ anācāraṃ ācikkhitvā pacchā ācāraṃ ācikkhitukāmo ‘‘tattha katamo anācāro’’tiādimāha. Purisena hi ācikkhitamaggo sampajjeyya vā na vā, tathāgatena ācikkhitamaggo apaṇṇako, indena vissaṭṭhaṃ vajiraṃ viya, avirajjhanako nibbānanagaraṃyeva samosarati. Tena vuttaṃ – ‘‘puriso maggakusaloti kho, tissa, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti (saṃ. ni. 3.84).

    យស្មា វា សសីសំ នហានេន បហីនសេទមលជល្លិកស្ស បុរិសស្ស មាលាគន្ធវិលេបនាទិវិភូសនវិធានំ វិយ បហីនបាបធម្មស្ស កល្យាណធម្មសមាយោគោ សម្បន្នរូបោ ហោតិ, តស្មា សេទមលជល្លិក្កំ វិយ បហាតព្ពំ បឋមំ អនាចារំ អាចិក្ខិត្វា, បហីនសេទមលជល្លិកស្ស មាលាគន្ធវិលេបនាទិវិភូសនវិធានំ វិយ បច្ឆា អាចារំ អាចិក្ខិតុកាមោបិ តត្ថ កតមោ អនាចារោតិអាទិមាហ។ តត្ថ កាយិកោ វីតិក្កមោតិ តិវិធំ កាយទុច្ចរិតំ; វាចសិកោ វីតិក្កមោតិ ចតុព្ពិធំ វចីទុច្ចរិតំ; កាយិកវាចសិកោ វីតិក្កមោតិ តទុភយំ។ ឯវំ អាជីវដ្ឋមកសីលស្សេវ វីតិក្កមំ ទស្សេសិ។

    Yasmā vā sasīsaṃ nahānena pahīnasedamalajallikassa purisassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pahīnapāpadhammassa kalyāṇadhammasamāyogo sampannarūpo hoti, tasmā sedamalajallikkaṃ viya pahātabbaṃ paṭhamaṃ anācāraṃ ācikkhitvā, pahīnasedamalajallikassa mālāgandhavilepanādivibhūsanavidhānaṃ viya pacchā ācāraṃ ācikkhitukāmopi tattha katamo anācārotiādimāha. Tattha kāyiko vītikkamoti tividhaṃ kāyaduccaritaṃ; vācasiko vītikkamoti catubbidhaṃ vacīduccaritaṃ; kāyikavācasiko vītikkamoti tadubhayaṃ. Evaṃ ājīvaṭṭhamakasīlasseva vītikkamaṃ dassesi.

    យស្មា បន ន កេវលំ កាយវាចាហិ ឯវ អនាចារំ អាចរតិ, មនសាបិ អាចរតិ ឯវ, តស្មា តំ ទស្សេតុំ ‘‘សព្ពម្បិ ទុស្សីល្យំ អនាចារោ’’តិ វុត្តំ។ តត្ថ ឯកច្ចិយំ អនាចារំ វិភជិត្វា ទស្សេន្តោ ឥធេកច្ចោ វេឡុទានេនាតិអាទិមាហ។ តត្ថ វេឡុទានេនាតិ បច្ចយហេតុកេន វេឡុទានេន។ វិហារេ ឧដ្ឋិតញ្ហិ អរញ្ញតោ វា អាហរិត្វា រក្ខិតគោបិតំ វេឡុំ ‘ឯវំ មេ បច្ចយំ ទស្សន្តី’តិ ឧបដ្ឋាកានំ ទាតុំ ន វដ្ដតិ។ ឯវញ្ហិ ជីវិតំ កប្បេន្តោ អនេសនាយ មិច្ឆាជីវេន ជីវតិ។ សោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ គរហំ បាបុណាតិ, សម្បរាយេ ច អបាយបរិបូរកោ ហោតិ។ អត្តនោ បុគ្គលិកវេឡុំ កុលសង្គហត្ថាយ ទទន្តោ កុលទូសកទុក្កដមាបជ្ជតិ; បរបុគ្គលិកំ ថេយ្យចិត្តេន ទទមានោ ភណ្ឌគ្ឃេន ការេតព្ពោ។ សង្ឃិកេបិ ឯសេវ នយោ។ សចេ បន តំ ឥស្សរវតាយ ទេតិ គរុភណ្ឌវិស្សជ្ជនមាបជ្ជតិ ។

    Yasmā pana na kevalaṃ kāyavācāhi eva anācāraṃ ācarati, manasāpi ācarati eva, tasmā taṃ dassetuṃ ‘‘sabbampi dussīlyaṃ anācāro’’ti vuttaṃ. Tattha ekacciyaṃ anācāraṃ vibhajitvā dassento idhekacco veḷudānenātiādimāha. Tattha veḷudānenāti paccayahetukena veḷudānena. Vihāre uṭṭhitañhi araññato vā āharitvā rakkhitagopitaṃ veḷuṃ ‘evaṃ me paccayaṃ dassantī’ti upaṭṭhākānaṃ dātuṃ na vaṭṭati. Evañhi jīvitaṃ kappento anesanāya micchājīvena jīvati. So diṭṭheva dhamme garahaṃ pāpuṇāti, samparāye ca apāyaparipūrako hoti. Attano puggalikaveḷuṃ kulasaṅgahatthāya dadanto kuladūsakadukkaṭamāpajjati; parapuggalikaṃ theyyacittena dadamāno bhaṇḍagghena kāretabbo. Saṅghikepi eseva nayo. Sace pana taṃ issaravatāya deti garubhaṇḍavissajjanamāpajjati .

    កតរោ បន វេឡុ គរុភណ្ឌំ ហោតិ, កតរោ ន ហោតីតិ? យោ តាវ អរោបិមោ សយំជាតកោ, សោ សង្ឃេន បរិច្ឆិន្នដ្ឋានេយេវ គរុភណ្ឌំ, តតោ បរំ ន គរុភណ្ឌំ; រោបិតដ្ឋានេ សព្ពេន សព្ពំ គរុភណ្ឌំ។ សោ បន បមាណេន បរិច្ឆិន្នោ តេលនាឡិប្បមាណោបិ គរុភណ្ឌំ, ន តតោ ហេដ្ឋា។ យស្ស បន ភិក្ខុនោ តេលនាឡិយា វា កត្តរទណ្ឌេន វា អត្ថោ, តេន ផាតិកម្មំ កត្វា គហេតព្ពោ។ ផាតិកម្មំ តទគ្ឃនកំ វា អតិរេកំ វា វដ្ដតិ, ឩនកំ ន វដ្ដតិ។ ហត្ថកម្មម្បិ ឧទកាហរណមត្តំ វា អប្បហរិតករណមត្តំ វា ន វដ្ដតិ, តំ ថាវរំ កាតុំ វដ្ដតិ។ តស្មា បោក្ខរណិតោ វា បំសុំ ឧទ្ធរិត្វា សោបានំ វា អត្ថរាបេត្វា វិសមដ្ឋានំ វា សមំ កត្វា គហេតុំ វដ្ដតិ។ ផាតិកម្មំ អកត្វា គហិតោ តត្ថ វសន្តេនេវ បរិភុញ្ជិតព្ពោ; បក្កមន្តេន សង្ឃិកំ កត្វា ឋបេត្វា គន្តព្ពំ។ អសតិយា គហេត្វា គតេន យត្ថ គតោ សរតិ, តតោ បច្ចាហរិតព្ពោ។ សចេ អន្តរា ភយំ ហោតិ, សម្បត្តវិហរេ ឋបេត្វា គន្តព្ពំ។

    Kataro pana veḷu garubhaṇḍaṃ hoti, kataro na hotīti? Yo tāva aropimo sayaṃjātako, so saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, tato paraṃ na garubhaṇḍaṃ; ropitaṭṭhāne sabbena sabbaṃ garubhaṇḍaṃ. So pana pamāṇena paricchinno telanāḷippamāṇopi garubhaṇḍaṃ, na tato heṭṭhā. Yassa pana bhikkhuno telanāḷiyā vā kattaradaṇḍena vā attho, tena phātikammaṃ katvā gahetabbo. Phātikammaṃ tadagghanakaṃ vā atirekaṃ vā vaṭṭati, ūnakaṃ na vaṭṭati. Hatthakammampi udakāharaṇamattaṃ vā appaharitakaraṇamattaṃ vā na vaṭṭati, taṃ thāvaraṃ kātuṃ vaṭṭati. Tasmā pokkharaṇito vā paṃsuṃ uddharitvā sopānaṃ vā attharāpetvā visamaṭṭhānaṃ vā samaṃ katvā gahetuṃ vaṭṭati. Phātikammaṃ akatvā gahito tattha vasanteneva paribhuñjitabbo; pakkamantena saṅghikaṃ katvā ṭhapetvā gantabbaṃ. Asatiyā gahetvā gatena yattha gato sarati, tato paccāharitabbo. Sace antarā bhayaṃ hoti, sampattavihare ṭhapetvā gantabbaṃ.

    មនុស្សា វិហារំ គន្ត្វា វេឡុំ យាចន្តិ។ ភិក្ខូ ‘សង្ឃិកោ’តិ ទាតុំ ន វិសហន្តិ។ មនុស្សា បុនប្បុនំ យាចន្តិ វា តជ្ជេន្តិ វា។ តទា ភិក្ខូហិ ‘ទណ្ឌកម្មំ កត្វា គណ្ហថា’តិ វត្តុំ វដ្ដតិ; វេឡុទានំ នាម ន ហោតិ។ សចេ តេ ទណ្ឌកម្មត្ថាយ វាសិផរសុអាទីនិ វា ខាទនីយភោជនីយំ វា ទេន្តិ, គហេតុំ ន វដ្ដតិ។ វិនយដ្ឋកថាយំ បន ‘‘ទឌ្ឍគេហា មនុស្សា គណ្ហិត្វា គច្ឆន្តា ន វារេតព្ពា’’តិ វុត្តំ។

    Manussā vihāraṃ gantvā veḷuṃ yācanti. Bhikkhū ‘saṅghiko’ti dātuṃ na visahanti. Manussā punappunaṃ yācanti vā tajjenti vā. Tadā bhikkhūhi ‘daṇḍakammaṃ katvā gaṇhathā’ti vattuṃ vaṭṭati; veḷudānaṃ nāma na hoti. Sace te daṇḍakammatthāya vāsipharasuādīni vā khādanīyabhojanīyaṃ vā denti, gahetuṃ na vaṭṭati. Vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘daḍḍhagehā manussā gaṇhitvā gacchantā na vāretabbā’’ti vuttaṃ.

    សចេ សង្ឃស្ស វេឡុគុម្ពេ វេឡុទូសិកា ឧប្បជ្ជន្តិ, តំ អកោដ្ដាបេន្តានំ វេឡុ នស្សតិ, កិំ កាតព្ពន្តិ? ភិក្ខាចារេ មនុស្សានំ អាចិក្ខិតព្ពំ។ សចេ កោដ្ដេតុំ ន ឥច្ឆន្តិ ‘សមភាគំ លភិស្សថា’តិ វត្តព្ពា; ន ឥច្ឆន្តិយេវ ‘ទ្វេ កោដ្ឋាសេ លភិស្សថា’តិ វត្តព្ពា។ ឯវម្បិ អនិច្ឆន្តេសុ ‘នដ្ឋេន អត្ថោ នត្ថិ, តុម្ហាកំ ខណេ សតិ ទណ្ឌកម្មំ ករិស្សថ, កោដ្ដេត្វា គណ្ហថា’តិ វត្តព្ពា; វេឡុទានំ នាម ន ហោតិ។ វេឡុគុម្ពេ អគ្គិម្ហិ ឧដ្ឋិតេបិ, ឧទកេន វុយ្ហមានវេឡូសុបិ ឯសេវ នយោ។ រុក្ខេសុបិ អយមេវ កថាមគ្គោ។ រុក្ខោ បន សូចិទណ្ឌកប្បមាណោ គរុភណ្ឌំ ហោតិ។ សង្ឃិកេ រុក្ខេ កោដ្ដាបេត្វា សង្ឃំ អនាបុច្ឆិត្វាបិ សង្ឃិកំ អាវាសំ កាតុំ លព្ភតិ។ វចនបថច្ឆេទនត្ថំ បន អាបុច្ឆិត្វាវ កាតព្ពោ។

    Sace saṅghassa veḷugumbe veḷudūsikā uppajjanti, taṃ akoṭṭāpentānaṃ veḷu nassati, kiṃ kātabbanti? Bhikkhācāre manussānaṃ ācikkhitabbaṃ. Sace koṭṭetuṃ na icchanti ‘samabhāgaṃ labhissathā’ti vattabbā; na icchantiyeva ‘dve koṭṭhāse labhissathā’ti vattabbā. Evampi anicchantesu ‘naṭṭhena attho natthi, tumhākaṃ khaṇe sati daṇḍakammaṃ karissatha, koṭṭetvā gaṇhathā’ti vattabbā; veḷudānaṃ nāma na hoti. Veḷugumbe aggimhi uṭṭhitepi, udakena vuyhamānaveḷūsupi eseva nayo. Rukkhesupi ayameva kathāmaggo. Rukkho pana sūcidaṇḍakappamāṇo garubhaṇḍaṃ hoti. Saṅghike rukkhe koṭṭāpetvā saṅghaṃ anāpucchitvāpi saṅghikaṃ āvāsaṃ kātuṃ labbhati. Vacanapathacchedanatthaṃ pana āpucchitvāva kātabbo.

    បុគ្គលិកំ កាតុំ លព្ភតិ, ន លព្ភតីតិ? ន លព្ភតិ។ ហត្ថកម្មសីសេន បន ឯកស្មិំ គេហេ មញ្ចដ្ឋានមត្តំ លព្ភតិ, តីសុ គេហេសុ ឯកំ គេហំ លភតិ។ សចេ ទព្ភសម្ភារា បុគ្គលិកា ហោន្តិ, ភូមិ សង្ឃិកា, ឯកំ គេហំ កត្វា សមភាគំ លភតិ, ទ្វីសុ គេហេសុ ឯកំ គេហំ លភតិ។ សង្ឃិករុក្ខេ សង្ឃិកំ អាវាសំ ពាធេន្តេ សង្ឃំ អនាបុច្ឆា ហារេតុំ វដ្ដតិ, ន វដ្ដតីតិ? វដ្ដតិ។ វចនបថច្ឆេទនត្ថំ បន អាបុច្ឆិត្វាវ ហារេតព្ពោ។ សចេ រុក្ខំ និស្សាយ សង្ឃស្ស មហន្តោ លាភោ ហោតិ, ន ហារេតព្ពោ។ បុគ្គលិករុក្ខេ សង្ឃិកំ អាវាសំ ពាធេន្តេ រុក្ខសាមិកស្ស អាចិក្ខិតព្ពំ។ សចេ ហរិតុំ ន ឥច្ឆតិ, ឆេទាបេត្វា ហារេតព្ពោ។ ‘រុក្ខំ មេ ទេថា’តិ ចោទេន្តស្ស រុក្ខំ អគ្ឃាបេត្វា មូលំ ទាតព្ពំ។ សង្ឃិកេ រុក្ខេ បុគ្គលិកាវាសំ, បុគ្គលិកេ ច បុគ្គលិកាវាសំ ពាធេន្តេបិ ឯសេវ នយោ។ វល្លិយម្បិ អយមេវ កថាមគ្គោ។ វល្លិ បន យត្ថ វិក្កាយតិ, ទុល្លភា ហោតិ, តត្ថ គរុភណ្ឌំ។ សា ច ខោ ឧបឌ្ឍពាហុប្បមាណតោ បដ្ឋាយ; តតោ ហេដ្ឋា វល្លិខណ្ឌំ គរុភណ្ឌំ ន ហោតិ។

    Puggalikaṃ kātuṃ labbhati, na labbhatīti? Na labbhati. Hatthakammasīsena pana ekasmiṃ gehe mañcaṭṭhānamattaṃ labbhati, tīsu gehesu ekaṃ gehaṃ labhati. Sace dabbhasambhārā puggalikā honti, bhūmi saṅghikā, ekaṃ gehaṃ katvā samabhāgaṃ labhati, dvīsu gehesu ekaṃ gehaṃ labhati. Saṅghikarukkhe saṅghikaṃ āvāsaṃ bādhente saṅghaṃ anāpucchā hāretuṃ vaṭṭati, na vaṭṭatīti? Vaṭṭati. Vacanapathacchedanatthaṃ pana āpucchitvāva hāretabbo. Sace rukkhaṃ nissāya saṅghassa mahanto lābho hoti, na hāretabbo. Puggalikarukkhe saṅghikaṃ āvāsaṃ bādhente rukkhasāmikassa ācikkhitabbaṃ. Sace harituṃ na icchati, chedāpetvā hāretabbo. ‘Rukkhaṃ me dethā’ti codentassa rukkhaṃ agghāpetvā mūlaṃ dātabbaṃ. Saṅghike rukkhe puggalikāvāsaṃ, puggalike ca puggalikāvāsaṃ bādhentepi eseva nayo. Valliyampi ayameva kathāmaggo. Valli pana yattha vikkāyati, dullabhā hoti, tattha garubhaṇḍaṃ. Sā ca kho upaḍḍhabāhuppamāṇato paṭṭhāya; tato heṭṭhā vallikhaṇḍaṃ garubhaṇḍaṃ na hoti.

    បត្តទានាទីសុបិ បត្តទានេនាតិ បច្ចយហេតុកេន បត្តទានេនាតិអាទិ សព្ពំ វេឡុទានេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ គរុភណ្ឌតាយ បនេត្ថ អយំ វិនិច្ឆយោ។ បត្តម្បិ ហិ យត្ថ វិក្កាយតិ, គន្ធិកាទយោ គន្ធបលិវេឋនាទីនំ អត្ថាយ គណ្ហន្តិ, តាទិសេ ទុល្លភដ្ឋានេយេវ គរុភណ្ឌំ ហោតិ។ ឯស តាវ កិំសុកបត្តកណ្ណបិឡន្ធនតាលបត្តាទីសុ វិនិច្ឆយោ។

    Pattadānādīsupi pattadānenāti paccayahetukena pattadānenātiādi sabbaṃ veḷudāne vuttanayeneva veditabbaṃ. Garubhaṇḍatāya panettha ayaṃ vinicchayo. Pattampi hi yattha vikkāyati, gandhikādayo gandhapaliveṭhanādīnaṃ atthāya gaṇhanti, tādise dullabhaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ hoti. Esa tāva kiṃsukapattakaṇṇapiḷandhanatālapattādīsu vinicchayo.

    តាលបណ្ណម្បិ ឥមស្មិំយេវ ឋានេ កថេតព្ពំ។ តាលបណ្ណម្បិ ហិ សយំជាតេ តាលវនេ សង្ឃេន បរិច្ឆិន្នដ្ឋានេយេវ គរុភណ្ឌំ, ន តតោ បរំ។ រោបិមតាលេសុ សព្ពម្បិ គរុភណ្ឌំ។ តស្ស បមាណំ ហេដ្ឋិមកោដិយា អដ្ឋង្គុលប្បមាណោបិ រិត្តបោត្ថកោ។ តិណម្បិ ឯត្ថេវ បក្ខិបិត្វា កថេតព្ពំ។ យត្ថ បន តិណំ នត្ថិ តត្ថ មុញ្ជបលាលនាឡិកេរបណ្ណាទីហិបិ ឆាទេន្តិ។ តស្មា តានិបិ តិណេនេវ សង្គហិតានិ។ ឥតិ មុញ្ជបលាលាទីសុ យំកិញ្ចិ មុដ្ឋិប្បមាណំ តិណំ, នាឡិកេរបណ្ណាទីសុ ច ឯកបណ្ណម្បិ សង្ឃស្ស ទិន្នំ វា តត្ថជាតកំ វា ពហិអារាមេ សង្ឃស្ស តិណវត្ថុម្ហិ ជាតតិណំ វា រក្ខិតគោបិតំ គរុភណ្ឌំ ហោតិ។ តំ បន សង្ឃកម្មេ ច ចេតិយកម្មេ ច កតេ អតិរេកំ បុគ្គលិកកម្មេ ទាតុំ វដ្ដតិ។ ហេដ្ឋា វុត្តវេឡុម្ហិបិ ឯសេវ នយោ។

    Tālapaṇṇampi imasmiṃyeva ṭhāne kathetabbaṃ. Tālapaṇṇampi hi sayaṃjāte tālavane saṅghena paricchinnaṭṭhāneyeva garubhaṇḍaṃ, na tato paraṃ. Ropimatālesu sabbampi garubhaṇḍaṃ. Tassa pamāṇaṃ heṭṭhimakoṭiyā aṭṭhaṅgulappamāṇopi rittapotthako. Tiṇampi ettheva pakkhipitvā kathetabbaṃ. Yattha pana tiṇaṃ natthi tattha muñjapalālanāḷikerapaṇṇādīhipi chādenti. Tasmā tānipi tiṇeneva saṅgahitāni. Iti muñjapalālādīsu yaṃkiñci muṭṭhippamāṇaṃ tiṇaṃ, nāḷikerapaṇṇādīsu ca ekapaṇṇampi saṅghassa dinnaṃ vā tatthajātakaṃ vā bahiārāme saṅghassa tiṇavatthumhi jātatiṇaṃ vā rakkhitagopitaṃ garubhaṇḍaṃ hoti. Taṃ pana saṅghakamme ca cetiyakamme ca kate atirekaṃ puggalikakamme dātuṃ vaṭṭati. Heṭṭhā vuttaveḷumhipi eseva nayo.

    បុប្ផទានេ ‘‘ឯត្តកេសុ រុក្ខេសុ បុប្ផានិ វិស្សជ្ជេត្វា យាគុភត្តវត្ថេ ឧបនេន្តុ, ឯត្តកេសុ សេនាសនបដិសង្ខរណេ ឧបនេន្តូ’’តិ ឯវំ និយមិតដ្ឋានេ ឯវ បុប្ផានិ គរុភណ្ឌានិ ហោន្តិ។ បរតីរេ សាមណេរា បុប្ផានិ ឱចិនិត្វា រាសិំ ករោន្តិ, បញ្ចង្គសមន្នាគតោ បុប្ផភាជកោ ភិក្ខុសង្ឃំ គណេត្វា កោដ្ឋាសេ ករោតិ, សោ សម្បត្តបរិសាយ សង្ឃំ អនាបុច្ឆិត្វាវ ទាតុំ លភតិ; អសម្មតេន បន អាបុច្ឆិត្វាវ ទាតព្ពំ។ ភិក្ខុ បន កស្ស បុប្ផានិ ទាតុំ លភតិ, កស្ស ន លភតីតិ? មាតាបិតូនំ គេហំ ហរិត្វាបិ គេហតោ បក្កោសាបេត្វាបិ ‘វត្ថុបូជំ ករោថា’តិ ទាតុំ លភតិ, បិឡន្ធនត្ថាយ ទាតុំ ន លភតិ; សេសញាតីនំ បន ហរិត្វា ន ទាតព្ពំ, បក្កោសាបេត្វា ‘បូជំ ករោថា’តិ ទាតព្ពំ; សេសជនស្ស បូជនដ្ឋានំ សម្បត្តស្ស អបច្ចាសីសន្តេន ទាតព្ពំ; បុប្ផទានំ នាម ន ហោតិ។ វិហារេ ពហូនិ បុប្ផានិ បុប្ផន្តិ។ ភិក្ខុនា បិណ្ឌាយ ចរន្តេន មនុស្សេ ទិស្វា ‘វិហារេ ពហូនិ បុប្ផានិ, បូជេថា’តិ វត្តព្ពំ។ វចនមត្តេ ទោសោ នត្ថិ។ ‘មនុស្សា ខាទនីយភោជនីយំ អាទាយ អាគមិស្សន្តី’តិ ចិត្តេន បន ន វត្តព្ពំ។ សចេ វទតិ, ខាទនីយភោជនីយំ ន បរិភុញ្ជិតព្ពំ។ មនុស្សា អត្តនោ ធម្មតាយ ‘វិហារេ បុប្ផានិ អត្ថី’តិ បុច្ឆិត្វា ‘អសុកទិវសេ វិហារំ អាគមិស្សាម, សាមណេរានំ បុប្ផានិ ឱចិនិតុំ មា ទេថា’តិ វទន្តិ។ ភិក្ខូ សាមណេរានំ កថេតុំ បមុដ្ឋា។ សាមណេរេហិ បុប្ផានិ ឱចិនិត្វា ឋបិតានិ។ មនុស្សា ភិក្ខូ ឧបសង្កមិត្វា ‘‘ភន្តេ, មយំ តុម្ហាកំ អសុកទិវសេយេវ អារោចយិម្ហ – ‘សាមណេរានំ បុប្ផានិ ឱចិនិតុំ មា ទេថា’តិ។ កស្មា ន វារយិត្ថា’’តិ? ‘‘សតិ មេ បមុដ្ឋា, បុប្ផានិ ឱចិនិតមត្តានេវ, តាវ ន បូជា កតា’’តិ វត្តព្ពំ។ ‘‘គណ្ហថ បូជេថា’’តិ ន វត្តព្ពំ។ សចេ វទតិ, អាមិសំ ន បរិភុញ្ជិតព្ពំ។

    Pupphadāne ‘‘ettakesu rukkhesu pupphāni vissajjetvā yāgubhattavatthe upanentu, ettakesu senāsanapaṭisaṅkharaṇe upanentū’’ti evaṃ niyamitaṭṭhāne eva pupphāni garubhaṇḍāni honti. Paratīre sāmaṇerā pupphāni ocinitvā rāsiṃ karonti, pañcaṅgasamannāgato pupphabhājako bhikkhusaṅghaṃ gaṇetvā koṭṭhāse karoti, so sampattaparisāya saṅghaṃ anāpucchitvāva dātuṃ labhati; asammatena pana āpucchitvāva dātabbaṃ. Bhikkhu pana kassa pupphāni dātuṃ labhati, kassa na labhatīti? Mātāpitūnaṃ gehaṃ haritvāpi gehato pakkosāpetvāpi ‘vatthupūjaṃ karothā’ti dātuṃ labhati, piḷandhanatthāya dātuṃ na labhati; sesañātīnaṃ pana haritvā na dātabbaṃ, pakkosāpetvā ‘pūjaṃ karothā’ti dātabbaṃ; sesajanassa pūjanaṭṭhānaṃ sampattassa apaccāsīsantena dātabbaṃ; pupphadānaṃ nāma na hoti. Vihāre bahūni pupphāni pupphanti. Bhikkhunā piṇḍāya carantena manusse disvā ‘vihāre bahūni pupphāni, pūjethā’ti vattabbaṃ. Vacanamatte doso natthi. ‘Manussā khādanīyabhojanīyaṃ ādāya āgamissantī’ti cittena pana na vattabbaṃ. Sace vadati, khādanīyabhojanīyaṃ na paribhuñjitabbaṃ. Manussā attano dhammatāya ‘vihāre pupphāni atthī’ti pucchitvā ‘asukadivase vihāraṃ āgamissāma, sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’ti vadanti. Bhikkhū sāmaṇerānaṃ kathetuṃ pamuṭṭhā. Sāmaṇerehi pupphāni ocinitvā ṭhapitāni. Manussā bhikkhū upasaṅkamitvā ‘‘bhante, mayaṃ tumhākaṃ asukadivaseyeva ārocayimha – ‘sāmaṇerānaṃ pupphāni ocinituṃ mā dethā’ti. Kasmā na vārayitthā’’ti? ‘‘Sati me pamuṭṭhā, pupphāni ocinitamattāneva, tāva na pūjā katā’’ti vattabbaṃ. ‘‘Gaṇhatha pūjethā’’ti na vattabbaṃ. Sace vadati, āmisaṃ na paribhuñjitabbaṃ.

    អបរោ ភិក្ខុ សាមណេរានំ អាចិក្ខតិ ‘‘អសុកគាមវាសិនោ បុប្ផានិ មា ឱចិនិត្ថា’’តិ អាហំសូតិ។ មនុស្សាបិ អាមិសំ អាហរិត្វា ទានំ ទត្វា វទន្តិ – ‘‘អម្ហាកំ មនុស្សា ន ពហុកា, សាមណេរេ អម្ហេហិ សហ បុប្ផានិ ឱចិនិតុំ អាណាបេថា’’តិ។ ‘‘សាមណេរេហិ ភិក្ខា លទ្ធា; យេ ភិក្ខាចារំ ន គច្ឆន្តិ, តេ សយមេវ ជានិស្សន្តិ, ឧបាសកា’’តិ វត្តព្ពំ។ ឯត្តកំ នយំ លភិត្វា សាមណេរេ បុត្តេ វា ភាតិកេ វា កត្វា បុប្ផានិ ឱចិនាបេតុំ ទោសោ នត្ថិ; បុប្ផទានំ នាម ន ហោតិ។

    Aparo bhikkhu sāmaṇerānaṃ ācikkhati ‘‘asukagāmavāsino pupphāni mā ocinitthā’’ti āhaṃsūti. Manussāpi āmisaṃ āharitvā dānaṃ datvā vadanti – ‘‘amhākaṃ manussā na bahukā, sāmaṇere amhehi saha pupphāni ocinituṃ āṇāpethā’’ti. ‘‘Sāmaṇerehi bhikkhā laddhā; ye bhikkhācāraṃ na gacchanti, te sayameva jānissanti, upāsakā’’ti vattabbaṃ. Ettakaṃ nayaṃ labhitvā sāmaṇere putte vā bhātike vā katvā pupphāni ocināpetuṃ doso natthi; pupphadānaṃ nāma na hoti.

    ផលទានេ ផលម្បិ បុប្ផំ វិយ និយមិតមេវ គរុភណ្ឌំ ហោតិ។ វិហារេ ពហុកម្ហិ ផលាផលេ សតិ អផាសុកមនុស្សា អាគន្ត្វា យាចន្តិ។ ភិក្ខូ ‘សង្ឃិក’ន្តិ ទាតុំ ន ឧស្សហន្តិ។ មនុស្សា វិប្បដិសារិនោ អក្កោសន្តិ បរិភាសន្តិ។ តត្ថ កិំ កាតព្ពន្តិ? ផលេហិ វា រុក្ខេហិ វា បរិច្ឆិន្ទិត្វា កតិកា កាតព្ពា – ‘អសុកេសុ ច រុក្ខេសុ ឯត្តកានិ ផលានិ គណ្ហន្តា, ឯត្តកេសុ វា រុក្ខេសុ ផលានិ គណ្ហន្តា ន វារេតព្ពា’តិ។ ចោរា បន ឥស្សរា វា ពលក្ការេន គណ្ហន្តា ន វារេតព្ពា; កុទ្ធា តេ សកលវិហារម្បិ នាសេយ្យុំ។ អាទីនវោ បន កថេតព្ពោតិ។

    Phaladāne phalampi pupphaṃ viya niyamitameva garubhaṇḍaṃ hoti. Vihāre bahukamhi phalāphale sati aphāsukamanussā āgantvā yācanti. Bhikkhū ‘saṅghika’nti dātuṃ na ussahanti. Manussā vippaṭisārino akkosanti paribhāsanti. Tattha kiṃ kātabbanti? Phalehi vā rukkhehi vā paricchinditvā katikā kātabbā – ‘asukesu ca rukkhesu ettakāni phalāni gaṇhantā, ettakesu vā rukkhesu phalāni gaṇhantā na vāretabbā’ti. Corā pana issarā vā balakkārena gaṇhantā na vāretabbā; kuddhā te sakalavihārampi nāseyyuṃ. Ādīnavo pana kathetabboti.

    សិនានទានេ សិនានចុណ្ណានិ កោដ្ដិតានិ ន គរុភណ្ឌានិ។ អកោដ្ដិតោ រុក្ខត្តចោវ គរុភណ្ឌំ។ ចុណ្ណំ បន អគិលានស្ស រជននិបក្កំ វដ្ដតិ។ គិលានស្ស យំកិញ្ចិ ចុណ្ណំ វដ្ដតិយេវ។ មត្តិកាបិ ឯត្ថេវ បក្ខិបិត្វា កថេតព្ពា។ មត្តិកាបិ យត្ថ ទុល្លភា ហោតិ, តត្ថេវ គរុភណ្ឌំ។ សាបិ ហេដ្ឋិមកោដិយា តិំសបលគុឡបិណ្ឌប្បមាណាវ តតោ ហេដ្ឋា ន គរុភណ្ឌន្តិ។

    Sinānadāne sinānacuṇṇāni koṭṭitāni na garubhaṇḍāni. Akoṭṭito rukkhattacova garubhaṇḍaṃ. Cuṇṇaṃ pana agilānassa rajananipakkaṃ vaṭṭati. Gilānassa yaṃkiñci cuṇṇaṃ vaṭṭatiyeva. Mattikāpi ettheva pakkhipitvā kathetabbā. Mattikāpi yattha dullabhā hoti, tattheva garubhaṇḍaṃ. Sāpi heṭṭhimakoṭiyā tiṃsapalaguḷapiṇḍappamāṇāva tato heṭṭhā na garubhaṇḍanti.

    ទន្តកដ្ឋទានេ ទន្តកដ្ឋំ អច្ឆិន្នកមេវ គរុភណ្ឌំ។ យេសំ សាមណេរានំ សង្ឃតោ ទន្តកដ្ឋវារោ បាបុណាតិ, តេ អត្តនោ អាចរិយុបជ្ឈាយានំ បាដិយេក្កំ ទាតុំ ន លភន្តិ។ យេហិ បន ‘ឯត្តកានិ ទន្តកដ្ឋានិ អាហរិតព្ពានី’តិ បរិច្ឆិន្ទិត្វា វារំ គហិតានិ, តេ អតិរេកានិ អាចរិយុបជ្ឈាយានំ ទាតុំ លភន្តិ។ ឯកេន ភិក្ខុនា ទន្តកដ្ឋមាឡកតោ ពហូនិ ទន្តកដ្ឋានិ ន គហេតព្ពានិ, ទេវសិកំ ឯកេកមេវ គហេតព្ពំ។ បាដិយេក្កំ វសន្តេនាបិ ភិក្ខុសង្ឃំ គណយិត្វា យត្តកានិ អត្តនោ បាបុណន្តិ តត្តកានេវ គហេត្វា គន្តព្ពំ; អន្តរា អាគន្តុកេសុ វា អាគតេសុ ទិសំ វា បក្កមន្តេន អាហរិត្វា គហិតដ្ឋានេយេវ ឋបេតព្ពានិ។

    Dantakaṭṭhadāne dantakaṭṭhaṃ acchinnakameva garubhaṇḍaṃ. Yesaṃ sāmaṇerānaṃ saṅghato dantakaṭṭhavāro pāpuṇāti, te attano ācariyupajjhāyānaṃ pāṭiyekkaṃ dātuṃ na labhanti. Yehi pana ‘ettakāni dantakaṭṭhāni āharitabbānī’ti paricchinditvā vāraṃ gahitāni, te atirekāni ācariyupajjhāyānaṃ dātuṃ labhanti. Ekena bhikkhunā dantakaṭṭhamāḷakato bahūni dantakaṭṭhāni na gahetabbāni, devasikaṃ ekekameva gahetabbaṃ. Pāṭiyekkaṃ vasantenāpi bhikkhusaṅghaṃ gaṇayitvā yattakāni attano pāpuṇanti tattakāneva gahetvā gantabbaṃ; antarā āgantukesu vā āgatesu disaṃ vā pakkamantena āharitvā gahitaṭṭhāneyeva ṭhapetabbāni.

    ចាដុកម្យតាយាតិអាទីសុ ចាដុកម្យតា វុច្ចតិ អត្តានំ ទាសំ វិយ នីចដ្ឋានេ ឋបេត្វា បរស្ស ខលិតវចនម្បិ សណ្ឋបេត្វា បិយកាមតាយ បគ្គយ្ហវចនំ។ មុគ្គសូប្យតាយាតិ មុគ្គសូបសមានាយ សច្ចាលិកេន ជីវិតកប្បនតាយេតំ អធិវចនំ។ យថា ហិ មុគ្គសូបេ បច្ចន្តេ ពហូ មុគ្គា បាកំ គច្ឆន្តិ, ថោកា ន គច្ឆន្តិ; ឯវមេវ សច្ចាលិកេន ជីវិតកប្បកេ បុគ្គលេ ពហុ អលិកំ ហោតិ, អប្បកំ សច្ចំ។ យថា វា មុគ្គសូបស្ស អប្បវិសនដ្ឋានំ នាម នត្ថិ, ឯវមេវ សច្ចាលិកវុត្តិនោ បុគ្គលស្ស អប្បវិដ្ឋវាចា នាម នត្ថិ; សិង្ឃាដកំ វិយ ឥច្ឆិតិច្ឆិតធារាយ បតិដ្ឋាតិ។ តេនស្ស សា មុសាវាទិតា មុគ្គសូប្យតាតិ វុត្តា។ បារិភដយតាតិ បរិភដកម្មភាវោ។ បរិភដស្ស ហិ កម្មំ បារិភដយំ, តស្ស ភាវោ បារិភដយតា; អលង្ការករណាទីហិ ទារកកីឡាបនស្សេតំ អធិវចនំ។

    Cāṭukamyatāyātiādīsu cāṭukamyatā vuccati attānaṃ dāsaṃ viya nīcaṭṭhāne ṭhapetvā parassa khalitavacanampi saṇṭhapetvā piyakāmatāya paggayhavacanaṃ. Muggasūpyatāyāti muggasūpasamānāya saccālikena jīvitakappanatāyetaṃ adhivacanaṃ. Yathā hi muggasūpe paccante bahū muggā pākaṃ gacchanti, thokā na gacchanti; evameva saccālikena jīvitakappake puggale bahu alikaṃ hoti, appakaṃ saccaṃ. Yathā vā muggasūpassa appavisanaṭṭhānaṃ nāma natthi, evameva saccālikavuttino puggalassa appaviṭṭhavācā nāma natthi; siṅghāṭakaṃ viya icchiticchitadhārāya patiṭṭhāti. Tenassa sā musāvāditā muggasūpyatāti vuttā. Pāribhaṭayatāti paribhaṭakammabhāvo. Paribhaṭassa hi kammaṃ pāribhaṭayaṃ, tassa bhāvo pāribhaṭayatā; alaṅkārakaraṇādīhi dārakakīḷāpanassetaṃ adhivacanaṃ.

    ជង្ឃបេសនិកន្តិ គាមន្តរទេសន្តរាទីសុ តេសំ តេសំ គិហីនំ សាសនបដិសាសនហរណំ។ ឥទញ្ហិ ជង្ឃបេសនិកំ នាម អត្តនោ មាតាបិតូនំ, យេ ចស្ស មាតាបិតរោ ឧបដ្ឋហន្តិ, តេសំ សាសនំ គហេត្វា កត្ថចិ គមនវសេន វដ្ដតិ។ ចេតិយស្ស វា សង្ឃស្ស វា អត្តនោ វា កម្មំ ករោន្តានំ វឌ្ឍកីនម្បិ សាសនំ ហរិតុំ វដ្ដតិ។ មនុស្សា ‘‘ទានំ ទស្សាម, បូជំ ករិស្សាម, ភិក្ខុសង្ឃស្ស អាចិក្ខថា’’តិ វទន្តិ; ‘‘អសុកត្ថេរស្ស នាម ទេថា’’តិ បិណ្ឌបាតំ វា ភេសជ្ជំ វា ចីវរំ វា ទេន្តិ; ‘‘វិហារេ បូជំ ករោថា’’តិ មាលាគន្ធវិលេបនាទីនិ វា ធជបតាកាទីនិ វា នីយ្យាទេន្តិ, សព្ពំ ហរិតុំ វដ្ដតិ; ជង្ឃបេសនិកំ នាម ន ហោតិ។ សេសានំ សាសនំ គហេត្វា គច្ឆន្តស្ស បទវារេ បទវារេ ទោសោ។

    Jaṅghapesanikanti gāmantaradesantarādīsu tesaṃ tesaṃ gihīnaṃ sāsanapaṭisāsanaharaṇaṃ. Idañhi jaṅghapesanikaṃ nāma attano mātāpitūnaṃ, ye cassa mātāpitaro upaṭṭhahanti, tesaṃ sāsanaṃ gahetvā katthaci gamanavasena vaṭṭati. Cetiyassa vā saṅghassa vā attano vā kammaṃ karontānaṃ vaḍḍhakīnampi sāsanaṃ harituṃ vaṭṭati. Manussā ‘‘dānaṃ dassāma, pūjaṃ karissāma, bhikkhusaṅghassa ācikkhathā’’ti vadanti; ‘‘asukattherassa nāma dethā’’ti piṇḍapātaṃ vā bhesajjaṃ vā cīvaraṃ vā denti; ‘‘vihāre pūjaṃ karothā’’ti mālāgandhavilepanādīni vā dhajapatākādīni vā nīyyādenti, sabbaṃ harituṃ vaṭṭati; jaṅghapesanikaṃ nāma na hoti. Sesānaṃ sāsanaṃ gahetvā gacchantassa padavāre padavāre doso.

    អញ្ញតរញ្ញតរេនាតិ ឯតេសំ វា វេឡុទានាទីនំ អញ្ញតរញ្ញតរេន វេជ្ជកម្មភណ្ឌាគារិកកម្មំ បិណ្ឌបដិបិណ្ឌកម្មំ សង្ឃុប្បាទចេតិយុប្បាទឧបដ្ឋាបនកម្មន្តិ ឯវរូបានំ វា មិច្ឆាជីវេន ជីវិតកប្បនកកម្មានំ យេន កេនចិ។ ពុទ្ធបដិកុដ្ឋេនាតិ ពុទ្ធេហិ គរហិតេន បដិសិទ្ធេន។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ សព្ពោបិ អនាចារោ នាម កថីយតិ។ អាចារនិទ្ទេសោ វុត្តបដិបក្ខនយេនេវ វេទិតព្ពោ។

    Aññataraññatarenāti etesaṃ vā veḷudānādīnaṃ aññataraññatarena vejjakammabhaṇḍāgārikakammaṃ piṇḍapaṭipiṇḍakammaṃ saṅghuppādacetiyuppādaupaṭṭhāpanakammanti evarūpānaṃ vā micchājīvena jīvitakappanakakammānaṃ yena kenaci. Buddhapaṭikuṭṭhenāti buddhehi garahitena paṭisiddhena. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ sabbopi anācāro nāma kathīyati. Ācāraniddeso vuttapaṭipakkhanayeneva veditabbo.

    ៥១៤. គោចរនិទ្ទេសេបិ បឋមំ អគោចរស្ស វចនេ ការណំ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ច គោចរោតិ បិណ្ឌបាតាទីនំ អត្ថាយ ឧបសង្កមិតុំ យុត្តដ្ឋានំ គោចរោ, អយុត្តដ្ឋានំ អគោចរោ។ វេសិយា គោចរោ អស្សាតិ វេសិយគោចរោ; មិត្តសន្ថវវសេន ឧបសង្កមិតដ្ឋានន្តិ អត្ថោ។ តត្ថ វេសិយា នាម រូបូបជីវិនិយោ យេន កេនចិទេវ សុលភជ្ឈាចារតាមិត្តសត្ថវសិនេហវសេន ឧបសង្កមន្តោ វេសិយាគោចរោ នាម ហោតិ។ តស្មា ឯវំ ឧបសង្កមិតុំ ន វដ្ដតិ។ កិំ ការណា? អារក្ខវិបត្តិតោ។ ឯវំ ឧបសង្កមន្តស្ស ហិ ចិរំ រក្ខិតគោបិតោបិ សមណធម្មោ កតិបាហេនេវ នស្សតិ; សចេបិ ន នស្សតិ គរហំ លភតិ។ ទក្ខិណាវសេន បន ឧបសង្កមន្តេន សតិំ ឧបដ្ឋាបេត្វា ឧបសង្កមិតព្ពំ។ វិធវា វុច្ចន្តិ មតបតិកា វា បវុត្ថបតិកា វា។ ថុល្លកុមារិយោតិ មហល្លិកា អនិវិដ្ឋកុមារិយោ។ បណ្ឌកាតិ លោកាមិសនិស្សិតកថាពហុលា ឧស្សន្នកិលេសា អវូបសន្តបរិឡាហា នបុំសកា។ តេសំ សព្ពេសម្បិ ឧបសង្កមនេ អាទីនវោ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ ភិក្ខុនីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អបិច ភិក្ខូ នាម ឧស្សន្នព្រហ្មចរិយា ហោន្តិ, តថា ភិក្ខុនិយោ។ តេ អញ្ញមញ្ញំ សន្ថវវសេន កតិបាហេនេវ រក្ខិតគោបិតសមណធម្មំ នាសេន្តិ។ គិលានបុច្ឆកេន បន គន្តុំ វដ្ដតិ។ ភិក្ខុនា បុប្ផានិ លភិត្វា បូជនត្ថាយបិ ឱវាទទានត្ថាយបិ គន្តុំ វដ្ដតិយេវ។

    514. Gocaraniddesepi paṭhamaṃ agocarassa vacane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Tattha ca gocaroti piṇḍapātādīnaṃ atthāya upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānaṃ gocaro, ayuttaṭṭhānaṃ agocaro. Vesiyā gocaro assāti vesiyagocaro; mittasanthavavasena upasaṅkamitaṭṭhānanti attho. Tattha vesiyā nāma rūpūpajīviniyo yena kenacideva sulabhajjhācāratāmittasatthavasinehavasena upasaṅkamanto vesiyāgocaro nāma hoti. Tasmā evaṃ upasaṅkamituṃ na vaṭṭati. Kiṃ kāraṇā? Ārakkhavipattito. Evaṃ upasaṅkamantassa hi ciraṃ rakkhitagopitopi samaṇadhammo katipāheneva nassati; sacepi na nassati garahaṃ labhati. Dakkhiṇāvasena pana upasaṅkamantena satiṃ upaṭṭhāpetvā upasaṅkamitabbaṃ. Vidhavā vuccanti matapatikā vā pavutthapatikā vā. Thullakumāriyoti mahallikā aniviṭṭhakumāriyo. Paṇḍakāti lokāmisanissitakathābahulā ussannakilesā avūpasantapariḷāhā napuṃsakā. Tesaṃ sabbesampi upasaṅkamane ādīnavo vuttanayeneva veditabbo. Bhikkhunīsupi eseva nayo. Apica bhikkhū nāma ussannabrahmacariyā honti, tathā bhikkhuniyo. Te aññamaññaṃ santhavavasena katipāheneva rakkhitagopitasamaṇadhammaṃ nāsenti. Gilānapucchakena pana gantuṃ vaṭṭati. Bhikkhunā pupphāni labhitvā pūjanatthāyapi ovādadānatthāyapi gantuṃ vaṭṭatiyeva.

    បានាគារន្តិ សុរាបានឃរំ។ តំ ព្រហ្មចរិយន្តរាយករេហិ សុរាសោណ្ឌេហិ អវិវិត្តំ ហោតិ។ តត្ថ តេហិ សទ្ធិំ សហ សោណ្ឌវសេន ឧបសង្កមិតុំ ន វដ្ដតិ; ព្រហ្មចរិយន្តរាយោ ហោតិ។ សំសដ្ឋោ វិហរតិ រាជូហីតិអាទីសុ រាជានោតិ អភិសិត្តា វា ហោន្តុ អនភិសិត្តា វា យេ រជ្ជំ អនុសាសន្តិ។ រាជមហាមត្តាតិ រាជូនំ ឥស្សរិយសទិសាយ មហតិយា ឥស្សរិយមត្តាយ សមន្នាគតា។ តិត្ថិយាតិ វិបរីតទស្សនា ពាហិរបរិព្ពាជកា។ តិត្ថិយសាវកាតិ ភត្តិវសេន តេសំ បច្ចយទាយកា។ ឯតេហិ សទ្ធិំ សំសគ្គជាតោ ហោតីតិ អត្ថោ។

    Pānāgāranti surāpānagharaṃ. Taṃ brahmacariyantarāyakarehi surāsoṇḍehi avivittaṃ hoti. Tattha tehi saddhiṃ saha soṇḍavasena upasaṅkamituṃ na vaṭṭati; brahmacariyantarāyo hoti. Saṃsaṭṭho viharati rājūhītiādīsu rājānoti abhisittā vā hontu anabhisittā vā ye rajjaṃ anusāsanti. Rājamahāmattāti rājūnaṃ issariyasadisāya mahatiyā issariyamattāya samannāgatā. Titthiyāti viparītadassanā bāhiraparibbājakā. Titthiyasāvakāti bhattivasena tesaṃ paccayadāyakā. Etehi saddhiṃ saṃsaggajāto hotīti attho.

    អននុលោមិកេន សំសគ្គេនាតិ អននុលោមិកសំសគ្គោ នាម តិស្សន្នំ សិក្ខានំ អននុលោមោ បច្ចនីកសំសគ្គោ, យេន ព្រហ្មចរិយន្តរាយំ បញ្ញត្តិវីតិក្កមំ សល្លេខបរិហានិញ្ច បាបុណាតិ, សេយ្យថិទំ – រាជរាជមហាមត្តេហិ សទ្ធិំ សហសោកិតា, សហនន្ទិតា, សមសុខទុក្ខតា, ឧប្បន្នេសុ កិច្ចករណីយេសុ អត្តនាវ យោគំ អាបជ្ជនតា, តិត្ថិយតិត្ថិយសាវកេហិ សទ្ធិំ ឯកច្ឆន្ទរុចិសមាចារតា ឯកច្ឆន្ទរុចិសមាចារភាវាវហោ វា សិនេហពហុមានសន្ថវោ។ តត្ថ រាជរាជមហាមត្តេហិ សទ្ធិំ សំសគ្គោ ព្រហ្មចរិយន្តរាយំ ករោតិ។ ឥតរេហិ តិត្ថិយសាវកេហិ តេសំ លទ្ធិគហណំ។ តេសំ បន វាទំ ភិន្ទិត្វា អត្តនោ លទ្ធិំ គណ្ហាបេតុំ សមត្ថេន ឧបសង្កមិតុំ វដ្ដតិ។

    Ananulomikena saṃsaggenāti ananulomikasaṃsaggo nāma tissannaṃ sikkhānaṃ ananulomo paccanīkasaṃsaggo, yena brahmacariyantarāyaṃ paññattivītikkamaṃ sallekhaparihāniñca pāpuṇāti, seyyathidaṃ – rājarājamahāmattehi saddhiṃ sahasokitā, sahananditā, samasukhadukkhatā, uppannesu kiccakaraṇīyesu attanāva yogaṃ āpajjanatā, titthiyatitthiyasāvakehi saddhiṃ ekacchandarucisamācāratā ekacchandarucisamācārabhāvāvaho vā sinehabahumānasanthavo. Tattha rājarājamahāmattehi saddhiṃ saṃsaggo brahmacariyantarāyaṃ karoti. Itarehi titthiyasāvakehi tesaṃ laddhigahaṇaṃ. Tesaṃ pana vādaṃ bhinditvā attano laddhiṃ gaṇhāpetuṃ samatthena upasaṅkamituṃ vaṭṭati.

    ឥទានិ អបរេនបិ បរិយាយេន អគោចរំ ទស្សេតុំ យានិ វា បន តានិ កុលានីតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អស្សទ្ធានីតិ ពុទ្ធាទីសុ សទ្ធាវិរហិតានិ; ពុទ្ធោ សព្ពញ្ញូ, ធម្មោ និយ្យានិកោ, សង្ឃោ សុប្បដិបន្នោតិ ន សទ្ទហន្តិ។ អប្បសន្នានីតិ ចិត្តំ បសន្នំ អនាវិលំ កាតុំ ន សក្កោន្តិ។ អក្កោសកបរិភាសកានីតិ អក្កោសកានិ ចេវ បរិភាសកានិ ច; ‘ចោរោសិ, ពាលោសិ, មូឡ្ហោសិ, ឱដ្ឋោសិ, គោណោសិ, គទ្រភោសិ, អាបាយិកោសិ, នេរយិកោសិ, តិរច្ឆានគតោសិ, នត្ថិ តុយ្ហំ សុគតិ, ទុគ្គតិយេវ បាដិកង្ខា’តិ ឯវំ ទសហិ អក្កោសវត្ថូហិ អក្កោសន្តិ; ‘ហោតុ, ឥទានិ តំ បហរិស្សាម, ពន្ធិស្សាម , វធិស្សាមា’តិ ឯវំ ភយទស្សនេន បរិភាសន្តិ ចាតិ អត្ថោ។ អនត្ថកាមានីតិ អត្ថំ ន ឥច្ឆន្តិ, អនត្ថមេវ ឥច្ឆន្តិ។ អហិតកាមានីតិ អហិតមេវ ឥច្ឆន្តិ, ហិតំ ន ឥច្ឆន្តិ។ អផាសុកកាមានីតិ ផាសុកំ ន ឥច្ឆន្តិ, អផាសុកមេវ ឥច្ឆន្តិ។ អយោគក្ខេមកាមានីតិ ចតូហិ យោគេហិ ខេមំ និព្ភយំ ន ឥច្ឆន្តិ, សភយមេវ ឥច្ឆន្តិ។ ភិក្ខូនន្តិ ឯត្ថ សាមណេរាបិ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ ភិក្ខុនីនន្តិ ឯត្ថ សិក្ខមានសាមណេរិយោបិ។ សព្ពេសម្បិ ហិ ភគវន្តំ ឧទ្ទិស្ស បព្ពជិតានញ្ចេវ សរណគតានញ្ច ចតុន្នម្បិ បរិសានំ តានិ អនត្ថកាមានិយេវ។ តថារូបានិ កុលានីតិ ឯវរូបានិ ខត្តិយកុលាទីនិ កុលានិ។ សេវតីតិ និស្សាយ ជីវតិ។ ភជតីតិ ឧបសង្កមតិ។ បយិរុបាសតីតិ បុនប្បុនំ ឧបសង្កមតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ វេសិយាទិគោចរស្ស វេសិយាទិកោ, រាជាទិសំសដ្ឋស្ស រាជាទិកោ, អស្សទ្ធកុលាទិសេវកស្ស អស្សទ្ធកុលាទិកោ ចាតិ តិប្បការោបិ អយុត្តគោចរោ អគោចរោតិ វេទិតព្ពោ។

    Idāni aparenapi pariyāyena agocaraṃ dassetuṃ yāni vā pana tāni kulānītiādi āraddhaṃ. Tattha assaddhānīti buddhādīsu saddhāvirahitāni; buddho sabbaññū, dhammo niyyāniko, saṅgho suppaṭipannoti na saddahanti. Appasannānīti cittaṃ pasannaṃ anāvilaṃ kātuṃ na sakkonti. Akkosakaparibhāsakānīti akkosakāni ceva paribhāsakāni ca; ‘corosi, bālosi, mūḷhosi, oṭṭhosi, goṇosi, gadrabhosi, āpāyikosi, nerayikosi, tiracchānagatosi, natthi tuyhaṃ sugati, duggatiyeva pāṭikaṅkhā’ti evaṃ dasahi akkosavatthūhi akkosanti; ‘hotu, idāni taṃ paharissāma, bandhissāma , vadhissāmā’ti evaṃ bhayadassanena paribhāsanti cāti attho. Anatthakāmānīti atthaṃ na icchanti, anatthameva icchanti. Ahitakāmānīti ahitameva icchanti, hitaṃ na icchanti. Aphāsukakāmānīti phāsukaṃ na icchanti, aphāsukameva icchanti. Ayogakkhemakāmānīti catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ na icchanti, sabhayameva icchanti. Bhikkhūnanti ettha sāmaṇerāpi saṅgahaṃ gacchanti. Bhikkhunīnanti ettha sikkhamānasāmaṇeriyopi. Sabbesampi hi bhagavantaṃ uddissa pabbajitānañceva saraṇagatānañca catunnampi parisānaṃ tāni anatthakāmāniyeva. Tathārūpāni kulānīti evarūpāni khattiyakulādīni kulāni. Sevatīti nissāya jīvati. Bhajatīti upasaṅkamati. Payirupāsatīti punappunaṃ upasaṅkamati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ vesiyādigocarassa vesiyādiko, rājādisaṃsaṭṭhassa rājādiko, assaddhakulādisevakassa assaddhakulādiko cāti tippakāropi ayuttagocaro agocaroti veditabbo.

    តស្ស ឥមិនា បរិយាយេន អគោចរតា វេទិតព្ពា។ វេសិយាទិកោ តាវ បញ្ចកាមគុណនិស្សយតោ អគោចរោតិ វេទិតព្ពោ, យថាហ – ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អគោចរោ បរវិសយោ? យទិទំ បញ្ច កាមគុណា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៧២) រាជាទិកោ ឈានានុយោគស្ស អនុបនិស្សយតោ លាភសក្ការាសនិចក្កនិប្ផាទនតោ ទិដ្ឋិវិបត្តិហេតុតោ ច, អស្សទ្ធកុលាទិកោ សទ្ធាហានិចិត្តសន្តាសាវហនតោ អគោចរោតិ។

    Tassa iminā pariyāyena agocaratā veditabbā. Vesiyādiko tāva pañcakāmaguṇanissayato agocaroti veditabbo, yathāha – ‘‘ko ca, bhikkhave, bhikkhuno agocaro paravisayo? Yadidaṃ pañca kāmaguṇā’’ti (saṃ. ni. 5.372) rājādiko jhānānuyogassa anupanissayato lābhasakkārāsanicakkanipphādanato diṭṭhivipattihetuto ca, assaddhakulādiko saddhāhānicittasantāsāvahanato agocaroti.

    គោចរនិទ្ទេសេ ន វេសិយគោចរោតិអាទីនិ វុត្តបដិបក្ខវសេន វេទិតព្ពានិ។ ឱបានភូតានីតិអាទីសុ បន ឱបានភូតានីតិ ឧទបានភូតានិ; ភិក្ខុសង្ឃស្ស, ចាតុមហាបថេ ខតបោក្ខរណី វិយ, យថាសុខំ ឱគាហនក្ខមានិ ចិត្តមហាមត្តស្ស គេហសទិសានិ។ តស្ស កិរ គេហេ កាលត្ថម្ភោ យុត្តោយេវ ។ ឃរទ្វារំ សម្បត្តានំ ភិក្ខូនំ បច្ចយវេកល្លំ នាម នត្ថិ។ ឯកទិវសំ ភេសជ្ជវត្តមេវ សដ្ឋិ កហាបណានិ និក្ខមន្តិ។ កាសាវបជ្ជោតានីតិ ភិក្ខុភិក្ខុនីហិ និវត្ថបារុតានំ កាសាវានំយេវ បភាយ ឯកោភាសានិ ភូតបាលសេដ្ឋិកុលសទិសានិ។ ឥសិវាតបដិវាតានីតិ គេហំ បវិសន្តានំ និក្ខមន្តានញ្ច ភិក្ខុភិក្ខុនីសង្ខាតានំ ឥសីនំ ចីវរវាតេន ចេវ សមិញ្ជនបសារណាទិជនិតសរីរវាតេន ច បដិវាតានិ បវាយិតានិ វិនិទ្ធុតកិព្ពិសានិ វា។

    Gocaraniddese na vesiyagocarotiādīni vuttapaṭipakkhavasena veditabbāni. Opānabhūtānītiādīsu pana opānabhūtānīti udapānabhūtāni; bhikkhusaṅghassa, cātumahāpathe khatapokkharaṇī viya, yathāsukhaṃ ogāhanakkhamāni cittamahāmattassa gehasadisāni. Tassa kira gehe kālatthambho yuttoyeva . Gharadvāraṃ sampattānaṃ bhikkhūnaṃ paccayavekallaṃ nāma natthi. Ekadivasaṃ bhesajjavattameva saṭṭhi kahāpaṇāni nikkhamanti. Kāsāvapajjotānīti bhikkhubhikkhunīhi nivatthapārutānaṃ kāsāvānaṃyeva pabhāya ekobhāsāni bhūtapālaseṭṭhikulasadisāni. Isivātapaṭivātānīti gehaṃ pavisantānaṃ nikkhamantānañca bhikkhubhikkhunīsaṅkhātānaṃ isīnaṃ cīvaravātena ceva samiñjanapasāraṇādijanitasarīravātena ca paṭivātāni pavāyitāni viniddhutakibbisāni vā.

    ៥១៥. អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវិតានិទ្ទេសេ អណុមត្តានីតិ អណុប្បមាណា។ វជ្ជាតិ ទោសា។ យានិ តានិ វជ្ជានីតិ យានិ តានិ គរហិតព្ពដ្ឋេន វជ្ជានិ។ អប្បមត្តកានីតិ បរិត្តមត្តកានិ ខុទ្ទកប្បមាណានិ។ ឱរមត្តកានីតិ បរិត្តតោបិ ឱរិមប្បមាណត្តា ឱរមត្តកានិ។ លហុសានីតិ លហុកានិ។ លហុសម្មតានីតិ លហូតិ សម្មតានិ។ សំយមករណីយានីតិ សំយមេន កត្តព្ពបដិកម្មានិ។ សំវរករណីយានីតិ សំវរេន កាតព្ពានិ សំវរេន កត្តព្ពបដិកម្មានិ។ ចិត្តុប្បាទករណីយានីតិ ចិត្តុប្បាទមត្តេន កត្តព្ពបដិកម្មានិ។ មនសិការបដិពទ្ធានីតិ មនសា អាវជ្ជិតមត្តេនេវ កត្តព្ពបដិកម្មានិ។ កានិ បន តានីតិ? ទិវាវិហារវាសី សុមត្ថេរោ តាវ អាហ – ‘‘អនាបត្តិគមនីយានិ ចិត្តុប្បាទមត្តកានិ យានិ ‘ន បុន ឯវរូបំ ករិស្សាមី’តិ មនសា អាវជ្ជិតមត្តេនេវ សុជ្ឈន្តិ។ អធិដ្ឋានាវិកម្មំ នាមេតំ កថិត’’ន្តិ។ អន្តេវាសិកោ បនស្ស តិបិដកចូឡនាគត្ថេរោ បនាហ – ‘‘ឥទំ បាតិមោក្ខសំវរសីលស្សេវ ភាជនីយំ។ តស្មា សព្ពលហុកំ ទុក្កដទុព្ភាសិតំ ឥធ វជ្ជន្តិ វេទិតព្ពំ។ វុដ្ឋានាវិកម្មំ នាមេតំ កថិត’’ន្តិ។ ឥតិឥមេសូតិ ឯវំបការេសុ ឥមេសុ។ វជ្ជទស្សាវីតិ វជ្ជតោ ទោសតោ ទស្សនសីលោ។ ភយទស្សាវីតិ ចតុព្ពិធស្ស ភយស្ស ការណត្តា ភយតោ ទស្សនសីលោ។ អាទីនវទស្សាវីតិ ឥធ និន្ទាវហនតោ, អាយតិំ ទុក្ខវិបាកតោ, ឧបរិគុណានំ អន្តរាយករណតោ, វិប្បដិសារជននតោ ច ឯតេន នានប្បការេន អាទីនវតោ ទស្សនសីលោ។

    515. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvitāniddese aṇumattānīti aṇuppamāṇā. Vajjāti dosā. Yāni tāni vajjānīti yāni tāni garahitabbaṭṭhena vajjāni. Appamattakānīti parittamattakāni khuddakappamāṇāni. Oramattakānīti parittatopi orimappamāṇattā oramattakāni. Lahusānīti lahukāni. Lahusammatānīti lahūti sammatāni. Saṃyamakaraṇīyānīti saṃyamena kattabbapaṭikammāni. Saṃvarakaraṇīyānīti saṃvarena kātabbāni saṃvarena kattabbapaṭikammāni. Cittuppādakaraṇīyānīti cittuppādamattena kattabbapaṭikammāni. Manasikārapaṭibaddhānīti manasā āvajjitamatteneva kattabbapaṭikammāni. Kāni pana tānīti? Divāvihāravāsī sumatthero tāva āha – ‘‘anāpattigamanīyāni cittuppādamattakāni yāni ‘na puna evarūpaṃ karissāmī’ti manasā āvajjitamatteneva sujjhanti. Adhiṭṭhānāvikammaṃ nāmetaṃ kathita’’nti. Antevāsiko panassa tipiṭakacūḷanāgatthero panāha – ‘‘idaṃ pātimokkhasaṃvarasīlasseva bhājanīyaṃ. Tasmā sabbalahukaṃ dukkaṭadubbhāsitaṃ idha vajjanti veditabbaṃ. Vuṭṭhānāvikammaṃ nāmetaṃ kathita’’nti. Itiimesūti evaṃpakāresu imesu. Vajjadassāvīti vajjato dosato dassanasīlo. Bhayadassāvīti catubbidhassa bhayassa kāraṇattā bhayato dassanasīlo. Ādīnavadassāvīti idha nindāvahanato, āyatiṃ dukkhavipākato, upariguṇānaṃ antarāyakaraṇato, vippaṭisārajananato ca etena nānappakārena ādīnavato dassanasīlo.

    និស្សរណទស្សាវីតិ យំ តត្ថ និស្សរណំ តស្ស ទស្សនសីលោ។ កិំ បនេត្ថ និស្សរណន្តិ? អាចរិយត្ថេរវាទេ តាវ ‘‘អនាបត្តិគមនីយតាយ សតិ អធិដ្ឋានាវិកម្មំ និស្សរណ’’ន្តិ កថិតំ។ អន្តេវាសិកត្ថេរវាទេ តាវ ‘‘អាបត្តិគមនីយតាយ សតិ វុដ្ឋានាវិកម្មំ និស្សរណ’’ន្តិ កថិតំ។

    Nissaraṇadassāvīti yaṃ tattha nissaraṇaṃ tassa dassanasīlo. Kiṃ panettha nissaraṇanti? Ācariyattheravāde tāva ‘‘anāpattigamanīyatāya sati adhiṭṭhānāvikammaṃ nissaraṇa’’nti kathitaṃ. Antevāsikattheravāde tāva ‘‘āpattigamanīyatāya sati vuṭṭhānāvikammaṃ nissaraṇa’’nti kathitaṃ.

    តត្ថ តថារូបោ ភិក្ខុ អណុមត្តានិ វជ្ជានិ វជ្ជតោ ភយតោ បស្សតិ នាម។ តំ ទស្សេតុំ អយំ នយោ កថិតោ – បរមាណុ នាម, អណុ នាម, តជ្ជារី នាម, រថរេណុ នាម, លិក្ខា នាម, ឩកា នាម, ធញ្ញមាសោ នាម, អង្គុលំ នាម, វិទត្ថិ នាម, រតនំ នាម, យដ្ឋិ នាម, ឧសភំ នាម, គាវុតំ នាម, យោជនំ នាម។ តត្ថ ‘បរមាណុ’ នាម អាកាសកោដ្ឋាសិកោ មំសចក្ខុស្ស អាបាថំ នាគច្ឆតិ, ទិព្ពចក្ខុស្សេវ អាគច្ឆតិ។ ‘អណុ’ នាម ភិត្តិច្ឆិទ្ទតាលច្ឆិទ្ទេហិ បវិដ្ឋសូរិយរស្មីសុ វដ្ដិ វដ្ដិ ហុត្វា បរិព្ភមន្តោ បញ្ញាយតិ។ ‘តជ្ជារី’ នាម គោបថមនុស្សបថចក្កបថេសុ ឆិជ្ជិត្វា ឧភោសុ បស្សេសុ ឧគ្គន្ត្វា តិដ្ឋតិ។ ‘រថរេណុ’ នាម តត្ថ តត្ថេវ អល្លីយតិ។ លិក្ខាទយោ បាកដា ឯវ។ ឯតេសុ បន ឆត្តិំស បរមាណវោ ឯកស្ស អណុនោ បមាណំ។ ឆត្តិំស អណូ ឯកាយ តជ្ជារិយា បមាណំ។ ឆត្តិំស តជ្ជារិយោ ឯកោ រថរេណុ។ ឆត្តិំស រថរេណូ ឯកា លិក្ខា។ សត្ត លិក្ខា ឯកា ឩកា។ សត្ត ឩកា ឯកោ ធញ្ញមាសោ។ សត្តធញ្ញមាសប្បមាណំ ឯកំ អង្គុលំ។ តេនង្គុលេន ទ្វាទសង្គុលានិ វិទត្ថិ។ ទ្វេ វិទត្ថិយោ រតនំ។ សត្ត រតនានិ យដ្ឋិ។ តាយ យដ្ឋិយា វីសតិ យដ្ឋិយោ ឧសភំ។ អសីតិ ឧសភានិ គាវុតំ។ ចត្តារិ គាវុតានិ យោជនំ។ តេន យោជនេន អដ្ឋសដ្ឋិយោជនសតសហស្សុព្ពេធោ សិនេរុបព្ពតរាជា។ យោ ភិក្ខុ អណុមត្តំ វជ្ជំ អដ្ឋសដ្ឋិយោជនសតសហស្សុព្ពេធសិនេរុបព្ពតសទិសំ កត្វា ទដ្ឋុំ សក្កោតិ – អយំ ភិក្ខុ អណុមត្តានិ វជ្ជានិ ភយតោ បស្សតិ នាម។ យោបិ ភិក្ខុ សព្ពលហុកំ ទុក្កដទុព្ភាសិតមត្តំ បឋមបារាជិកសទិសំ កត្វា ទដ្ឋុំ សក្កោតិ – អយំ អណុមត្តានិ វជ្ជានិ វជ្ជតោ ភយតោ បស្សតិ នាមាតិ វេទិតព្ពោ។

    Tattha tathārūpo bhikkhu aṇumattāni vajjāni vajjato bhayato passati nāma. Taṃ dassetuṃ ayaṃ nayo kathito – paramāṇu nāma, aṇu nāma, tajjārī nāma, rathareṇu nāma, likkhā nāma, ūkā nāma, dhaññamāso nāma, aṅgulaṃ nāma, vidatthi nāma, ratanaṃ nāma, yaṭṭhi nāma, usabhaṃ nāma, gāvutaṃ nāma, yojanaṃ nāma. Tattha ‘paramāṇu’ nāma ākāsakoṭṭhāsiko maṃsacakkhussa āpāthaṃ nāgacchati, dibbacakkhusseva āgacchati. ‘Aṇu’ nāma bhitticchiddatālacchiddehi paviṭṭhasūriyarasmīsu vaṭṭi vaṭṭi hutvā paribbhamanto paññāyati. ‘Tajjārī’ nāma gopathamanussapathacakkapathesu chijjitvā ubhosu passesu uggantvā tiṭṭhati. ‘Rathareṇu’ nāma tattha tattheva allīyati. Likkhādayo pākaṭā eva. Etesu pana chattiṃsa paramāṇavo ekassa aṇuno pamāṇaṃ. Chattiṃsa aṇū ekāya tajjāriyā pamāṇaṃ. Chattiṃsa tajjāriyo eko rathareṇu. Chattiṃsa rathareṇū ekā likkhā. Satta likkhā ekā ūkā. Satta ūkā eko dhaññamāso. Sattadhaññamāsappamāṇaṃ ekaṃ aṅgulaṃ. Tenaṅgulena dvādasaṅgulāni vidatthi. Dve vidatthiyo ratanaṃ. Satta ratanāni yaṭṭhi. Tāya yaṭṭhiyā vīsati yaṭṭhiyo usabhaṃ. Asīti usabhāni gāvutaṃ. Cattāri gāvutāni yojanaṃ. Tena yojanena aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedho sinerupabbatarājā. Yo bhikkhu aṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatasadisaṃ katvā daṭṭhuṃ sakkoti – ayaṃ bhikkhu aṇumattāni vajjāni bhayato passati nāma. Yopi bhikkhu sabbalahukaṃ dukkaṭadubbhāsitamattaṃ paṭhamapārājikasadisaṃ katvā daṭṭhuṃ sakkoti – ayaṃ aṇumattāni vajjāni vajjato bhayato passati nāmāti veditabbo.

    ៥១៦. សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសូតិបទនិទ្ទេសេ ភិក្ខុសិក្ខាតិ ភិក្ខូហិ សិក្ខិតព្ពសិក្ខា។ សា ភិក្ខុនីហិ សាធារណាបិ អសាធារណាបិ ភិក្ខុសិក្ខា ឯវ នាម។ ភិក្ខុនីសិក្ខាតិ ភិក្ខុនីហិ សិក្ខិតព្ពសិក្ខា។ សាបិ ភិក្ខូហិ សាធារណាបិ អសាធារណាបិ ភិក្ខុនីសិក្ខា ឯវ នាម។ សាមណេរសិក្ខមានសាមណេរីនំ សិក្ខាបិ ឯត្ថេវ បវិដ្ឋា។ ឧបាសកសិក្ខាតិ ឧបាសកេហិ សិក្ខិតព្ពសិក្ខា។ សា បញ្ចសីលទសសីលវសេន វដ្ដតិ។ ឧបាសិកាសិក្ខាតិ ឧបាសិកាហិ សិក្ខិតព្ពសិក្ខា។ សាបិ បញ្ចសីលទសសីលវសេន វដ្ដតិ។ តត្ថ ភិក្ខុភិក្ខុនីនំ សិក្ខា យាវ អរហត្តមគ្គា វដ្ដតិ។ ឧបាសកឧបាសិកានំ សិក្ខា យាវ អនាគាមិមគ្គា។ តត្រាយំ ភិក្ខុ អត្តនា សិក្ខិតព្ពសិក្ខាបទេសុ ឯវ សិក្ខតិ។ សេសសិក្ខា បន អត្ថុទ្ធារវសេន សិក្ខាបទស្ស អត្ថទស្ស ទស្សនត្ថំ វុត្តា។ ឥតិ ឥមាសុ សិក្ខាសូតិ ឯវំបការាសុ ឯតាសុ សិក្ខាសុ។ សព្ពេន សព្ពន្តិ សព្ពេន សិក្ខាសមាទានេន សព្ពំ សិក្ខំ។ សព្ពថា សព្ពន្តិ សព្ពេន សិក្ខិតព្ពាការេន សព្ពំ សិក្ខំ។ អសេសំ និស្សេសន្តិ សេសាភាវតោ អសេសំ; សតិសម្មោសេន ភិន្នស្សាបិ សិក្ខាបទស្ស បុន បាកតិកករណតោ និស្សេសំ។ សមាទាយ វត្តតីតិ សមាទិយិត្វា គហេត្វា វត្តតិ។ តេន វុច្ចតីតិ យេន ការណេន ឯតំ សព្ពំ សិក្ខាបទំ សព្ពេន សិក្ខិតព្ពាការេន សមាទិយិត្វា សិក្ខតិ បូរេតិ, តេន វុច្ចតិ ‘‘សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសូ’’តិ។

    516. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūtipadaniddese bhikkhusikkhāti bhikkhūhi sikkhitabbasikkhā. Sā bhikkhunīhi sādhāraṇāpi asādhāraṇāpi bhikkhusikkhā eva nāma. Bhikkhunīsikkhāti bhikkhunīhi sikkhitabbasikkhā. Sāpi bhikkhūhi sādhāraṇāpi asādhāraṇāpi bhikkhunīsikkhā eva nāma. Sāmaṇerasikkhamānasāmaṇerīnaṃ sikkhāpi ettheva paviṭṭhā. Upāsakasikkhāti upāsakehi sikkhitabbasikkhā. Sā pañcasīladasasīlavasena vaṭṭati. Upāsikāsikkhāti upāsikāhi sikkhitabbasikkhā. Sāpi pañcasīladasasīlavasena vaṭṭati. Tattha bhikkhubhikkhunīnaṃ sikkhā yāva arahattamaggā vaṭṭati. Upāsakaupāsikānaṃ sikkhā yāva anāgāmimaggā. Tatrāyaṃ bhikkhu attanā sikkhitabbasikkhāpadesu eva sikkhati. Sesasikkhā pana atthuddhāravasena sikkhāpadassa atthadassa dassanatthaṃ vuttā. Iti imāsu sikkhāsūti evaṃpakārāsu etāsu sikkhāsu. Sabbena sabbanti sabbena sikkhāsamādānena sabbaṃ sikkhaṃ. Sabbathā sabbanti sabbena sikkhitabbākārena sabbaṃ sikkhaṃ. Asesaṃ nissesanti sesābhāvato asesaṃ; satisammosena bhinnassāpi sikkhāpadassa puna pākatikakaraṇato nissesaṃ. Samādāya vattatīti samādiyitvā gahetvā vattati. Tena vuccatīti yena kāraṇena etaṃ sabbaṃ sikkhāpadaṃ sabbena sikkhitabbākārena samādiyitvā sikkhati pūreti, tena vuccati ‘‘samādāya sikkhati sikkhāpadesū’’ti.

    ៥១៧-៨. ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ភោជនេ មត្តញ្ញូតិបទទ្វយស្ស និទ្ទេសេ កណ្ហបក្ខស្ស បឋមវចនេ បយោជនំ អាចារនិទ្ទេសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ កតមា ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតាតិអាទីសុ បន យំ វត្តព្ពំ, តំ សព្ពំ និក្ខេបកណ្ឌវណ្ណនាយំ វុត្តមេវ។

    517-8. Indriyesu guttadvāro bhojane mattaññūtipadadvayassa niddese kaṇhapakkhassa paṭhamavacane payojanaṃ ācāraniddese vuttanayeneva veditabbaṃ. Tattha katamā indriyesu aguttadvāratātiādīsu pana yaṃ vattabbaṃ, taṃ sabbaṃ nikkhepakaṇḍavaṇṇanāyaṃ vuttameva.

    ៥១៩. ជាគរិយានុយោគនិទ្ទេសេ បុព្ពរត្តាបររត្តន្តិ ឯត្ថ អឌ្ឍរត្តសង្ខាតាយ រត្តិយា បុព្ពេ បុព្ពរត្តំ; ឥមិនា បឋមយាមញ្ចេវ បច្ឆាភត្តញ្ច គណ្ហាតិ ។ រត្តិយា បច្ឆា អបររត្តំ; ឥមិនា បច្ឆិមយាមញ្ចេវ បុរេភត្តញ្ច គណ្ហាតិ។ មជ្ឈិមយាមោ បនស្ស ភិក្ខុនោ និទ្ទាកិលមថវិនោទនោកាសោតិ ន គហិតោ។ ជាគរិយានុយោគន្តិ ជាគរិយស្ស អសុបនភាវស្ស អនុយោគំ។ អនុយុត្តោ ហោតីតិ តំ អនុយោគសង្ខាតំ អាសេវនំ ភាវនំ អនុយុត្តោ ហោតិ សម្បយុត្តោ។ និទ្ទេសេ បនស្ស ឥធ ភិក្ខុ ទិវសន្តិ បុព្ពណ្ហោ, មជ្ឈន្ហោ, សាយន្ហោតិ តយោបិ ទិវសកោដ្ឋាសា គហិតា។ ចង្កមេន និសជ្ជាយាតិ សកលម្បិ ទិវសំ ឥមិនា ឥរិយាបថទ្វយេនេវ វិហរន្តោ។ ចិត្តស្ស អាវរណតោ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ បញ្ចហិបិ នីវរណេហិ សព្ពាកុសលធម្មេហិ វា ចិត្តំ បរិសោធេតិ។ តេហិ ធម្មេហិ វិសោធេតិ បរិមោចេតិ។ ឋានំ បនេត្ថ កិញ្ចាបិ ន គហិតំ, ចង្កមនិសជ្ជាសន្និស្សិតំ បន កត្វា គហេតព្ពមេវ។ បឋមយាមន្តិ សកលស្មិម្បិ បឋមយាមេ។ មជ្ឈិមយាមន្តិ រត្តិន្ទិវស្ស ឆដ្ឋកោដ្ឋាសសង្ខាតេ មជ្ឈិមយាមេ។

    519. Jāgariyānuyoganiddese pubbarattāpararattanti ettha aḍḍharattasaṅkhātāya rattiyā pubbe pubbarattaṃ; iminā paṭhamayāmañceva pacchābhattañca gaṇhāti . Rattiyā pacchā apararattaṃ; iminā pacchimayāmañceva purebhattañca gaṇhāti. Majjhimayāmo panassa bhikkhuno niddākilamathavinodanokāsoti na gahito. Jāgariyānuyoganti jāgariyassa asupanabhāvassa anuyogaṃ. Anuyutto hotīti taṃ anuyogasaṅkhātaṃ āsevanaṃ bhāvanaṃ anuyutto hoti sampayutto. Niddese panassa idha bhikkhu divasanti pubbaṇho, majjhanho, sāyanhoti tayopi divasakoṭṭhāsā gahitā. Caṅkamena nisajjāyāti sakalampi divasaṃ iminā iriyāpathadvayeneva viharanto. Cittassa āvaraṇato āvaraṇīyehi dhammehi pañcahipi nīvaraṇehi sabbākusaladhammehi vā cittaṃ parisodheti. Tehi dhammehi visodheti parimoceti. Ṭhānaṃ panettha kiñcāpi na gahitaṃ, caṅkamanisajjāsannissitaṃ pana katvā gahetabbameva. Paṭhamayāmanti sakalasmimpi paṭhamayāme. Majjhimayāmanti rattindivassa chaṭṭhakoṭṭhāsasaṅkhāte majjhimayāme.

    សីហសេយ្យន្តិ ឯត្ថ កាមភោគីសេយ្យា, បេតសេយ្យា, សីហសេយ្យា, តថាគតសេយ្យាតិ ចតស្សោ សេយ្យា។ តត្ថ ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ, កាមភោគី វាមេន បស្សេន សេន្តី’’តិ អយំ កាមភោគីសេយ្យា។ តេសុ ហិ យេភុយ្យេន ទក្ខិណបស្សេន សយានោ នាម នត្ថិ។ ‘‘យេភុយ្យេន, ភិក្ខវេ , បេតា ឧត្តានា សេន្តី’’តិ អយំ បេតសេយ្យា; អប្បមំសលោហិតត្តា ហិ អដ្ឋិសង្ឃាដជដិតា ឯកេន បស្សេន សយិតុំ ន សក្កោន្តិ, ឧត្តានាវ សេន្តិ។ សីហោ, ភិក្ខវេ, មិគរាជា ទក្ខិណេន បស្សេន សេយ្យំ កប្បេតិ…បេ.… អត្តមនោ ហោតី’’តិ (អ. និ. ៤.២៤៦) អយំ សីហសេយ្យា; តេជុស្សទត្តា ហិ សីហោ មិគរាជា ទ្វេ បុរិមបាទេ ឯកស្មិំ ឋានេ ទ្វេ បច្ឆិមបាទេ ឯកស្មិំ ឋានេ ឋបេត្វា នង្គុដ្ឋំ អន្តរសត្ថិម្ហិ បក្ខិបិត្វា បុរិមបាទបច្ឆិមបាទនង្គុដ្ឋានំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេត្វា ទ្វិន្នំ បុរិមបាទានំ មត្ថកេ សីសំ ឋបេត្វា សយតិ; ទិវសម្បិ សយិត្វា បពុជ្ឈមានោ ន ឧត្តសន្តោ បពុជ្ឈតិ, សីសំ បន ឧក្ខិបិត្វា បុរិមបាទាទីនំ ឋិតោកាសំ សល្លក្ខេតិ; សចេ កិញ្ចិ ឋានំ វិជហិត្វា ឋិតំ ហោតិ ‘នយិទំ តុយ្ហំ ជាតិយា ន សូរភាវស្ស អនុរូប’ន្តិ អនត្តមនោ ហុត្វា តត្ថេវ សយតិ, ន គោចរាយ បក្កមតិ; អវិជហិត្វា ឋិតេ បន ‘តុយ្ហំ ជាតិយា ច សូរភាវស្ស ច អនុរូបមិទ’ន្តិ ហដ្ឋតុដ្ឋោ ឧដ្ឋាយ សីហវិជម្ភិតំ វិជម្ភិត្វា កេសរភារំ វិធុនិត្វា តិក្ខត្តុំ សីហនាទំ នទិត្វា គោចរាយ បក្កមតិ។ ចតុត្ថជ្ឈានសេយ្យា បន តថាគតសេយ្យាតិ វុច្ចតិ។ តាសុ ឥធ សីហសេយ្យា អាគតា។ អយញ្ហិ តេជុស្សទឥរិយាបថត្តា ឧត្តមសេយ្យា នាម។

    Sīhaseyyanti ettha kāmabhogīseyyā, petaseyyā, sīhaseyyā, tathāgataseyyāti catasso seyyā. Tattha ‘‘yebhuyyena, bhikkhave, kāmabhogī vāmena passena sentī’’ti ayaṃ kāmabhogīseyyā. Tesu hi yebhuyyena dakkhiṇapassena sayāno nāma natthi. ‘‘Yebhuyyena, bhikkhave , petā uttānā sentī’’ti ayaṃ petaseyyā; appamaṃsalohitattā hi aṭṭhisaṅghāṭajaṭitā ekena passena sayituṃ na sakkonti, uttānāva senti. Sīho, bhikkhave, migarājā dakkhiṇena passena seyyaṃ kappeti…pe… attamano hotī’’ti (a. ni. 4.246) ayaṃ sīhaseyyā; tejussadattā hi sīho migarājā dve purimapāde ekasmiṃ ṭhāne dve pacchimapāde ekasmiṃ ṭhāne ṭhapetvā naṅguṭṭhaṃ antarasatthimhi pakkhipitvā purimapādapacchimapādanaṅguṭṭhānaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkhetvā dvinnaṃ purimapādānaṃ matthake sīsaṃ ṭhapetvā sayati; divasampi sayitvā pabujjhamāno na uttasanto pabujjhati, sīsaṃ pana ukkhipitvā purimapādādīnaṃ ṭhitokāsaṃ sallakkheti; sace kiñci ṭhānaṃ vijahitvā ṭhitaṃ hoti ‘nayidaṃ tuyhaṃ jātiyā na sūrabhāvassa anurūpa’nti anattamano hutvā tattheva sayati, na gocarāya pakkamati; avijahitvā ṭhite pana ‘tuyhaṃ jātiyā ca sūrabhāvassa ca anurūpamida’nti haṭṭhatuṭṭho uṭṭhāya sīhavijambhitaṃ vijambhitvā kesarabhāraṃ vidhunitvā tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā gocarāya pakkamati. Catutthajjhānaseyyā pana tathāgataseyyāti vuccati. Tāsu idha sīhaseyyā āgatā. Ayañhi tejussadairiyāpathattā uttamaseyyā nāma.

    បាទេ បាទន្តិ ទក្ខិណបាទេ វាមបាទំ។ អច្ចាធាយាតិ អតិអាធាយ ឦសកំ អតិក្កម្ម ឋបេត្វា គោប្ផកេន ហិ គោប្ផកេ ជាណុនា វា ជាណុម្ហិ សង្ឃដ្ដិយមានេ អភិណ្ហំ វេទនា ឧប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ន ហោតិ, សេយ្យា អផាសុកា ហោតិ; យថា បន ន សង្ឃដ្ដេតិ, ឯវំ អតិក្កម្ម ឋបិតេ វេទនា នុប្បជ្ជតិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ, សេយ្យា ផាសុកា ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘បាទេ បាទំ អច្ចាធាយា’’តិ។ សតោ សម្បជានោតិ សតិយា ចេវ សម្បជានបញ្ញាយ ច សមន្នាគតោ ហុត្វា។ ឥមិនា សុបរិគ្គាហកំ សតិសម្បជញ្ញំ កថិតំ។ ឧដ្ឋានសញ្ញំ មនសិករិត្វាតិ អសុកវេលាយ នាម ឧដ្ឋហិស្សាមី’តិ ឯវំ ឧដ្ឋានវេលាបរិច្ឆេទកំ ឧដ្ឋានសញ្ញំ ចិត្តេ ឧបេត្វា។ ឯវំ កត្វា និបន្នោ ហិ យថាបរិច្ឆិន្នកាលេយេវ ឧដ្ឋាតុំ យុត្តោ។

    Pāde pādanti dakkhiṇapāde vāmapādaṃ. Accādhāyāti atiādhāya īsakaṃ atikkamma ṭhapetvā gopphakena hi gopphake jāṇunā vā jāṇumhi saṅghaṭṭiyamāne abhiṇhaṃ vedanā uppajjati, cittaṃ ekaggaṃ na hoti, seyyā aphāsukā hoti; yathā pana na saṅghaṭṭeti, evaṃ atikkamma ṭhapite vedanā nuppajjati, cittaṃ ekaggaṃ hoti, seyyā phāsukā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘pāde pādaṃ accādhāyā’’ti. Sato sampajānoti satiyā ceva sampajānapaññāya ca samannāgato hutvā. Iminā supariggāhakaṃ satisampajaññaṃ kathitaṃ. Uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvāti asukavelāya nāma uṭṭhahissāmī’ti evaṃ uṭṭhānavelāparicchedakaṃ uṭṭhānasaññaṃ citte upetvā. Evaṃ katvā nipanno hi yathāparicchinnakāleyeva uṭṭhātuṃ yutto.

    ៥២០-៥២១. សាតច្ចំ នេបក្កន្តិ សតតំ បវត្តយិតព្ពតោ សាតច្ចសង្ខាតំ វីរិយញ្ចេវ បរិបាកគតត្តា នេបក្កសង្ខាតំ បញ្ញញ្ច យុត្តោ អនុយុត្តោ បវត្តយមានោយេវ ជាគរិយានុយោគំ អនុយុត្តោ វិហរតីតិ អត្ថោ។ ឯត្ថ ច វីរិយំ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកំ កថិតំ, បញ្ញាបិ វីរិយគតិកា ឯវ; វីរិយេ លោកិយម្ហិ លោកិយា, លោកុត្តរេ លោកុត្តរាតិ អត្ថោ។

    520-521. Sātaccaṃ nepakkanti satataṃ pavattayitabbato sātaccasaṅkhātaṃ vīriyañceva paripākagatattā nepakkasaṅkhātaṃ paññañca yutto anuyutto pavattayamānoyeva jāgariyānuyogaṃ anuyutto viharatīti attho. Ettha ca vīriyaṃ lokiyalokuttaramissakaṃ kathitaṃ, paññāpi vīriyagatikā eva; vīriye lokiyamhi lokiyā, lokuttare lokuttarāti attho.

    ៥២២. ពោធិបក្ខិយានំ ធម្មានន្តិ ចតុសច្ចពោធិសង្ខាតស្ស មគ្គញាណស្ស បក្ខេ ភវានំ ធម្មានំ។ ឯត្តាវតា សព្ពេបិ សត្តតិំស ពោធិបក្ខិយធម្មេ សមូហតោ គហេត្វា លោកិយាយបិ ភាវនាយ ឯការម្មណេ ឯកតោ បវត្តនសមត្ថេ ពោជ្ឈង្គេយេវ ទស្សេន្តោ សត្ត ពោជ្ឈង្គាតិអាទិមាហ។ តេ លោកិយលោកុត្តរមិស្សកាវ កថិតាតិ វេទិតព្ពា។ សេសមេត្ថ ហេដ្ឋា វុត្តនយត្តា ឧត្តានត្ថមេវ។

    522. Bodhipakkhiyānaṃdhammānanti catusaccabodhisaṅkhātassa maggañāṇassa pakkhe bhavānaṃ dhammānaṃ. Ettāvatā sabbepi sattatiṃsa bodhipakkhiyadhamme samūhato gahetvā lokiyāyapi bhāvanāya ekārammaṇe ekato pavattanasamatthe bojjhaṅgeyeva dassento satta bojjhaṅgātiādimāha. Te lokiyalokuttaramissakāva kathitāti veditabbā. Sesamettha heṭṭhā vuttanayattā uttānatthameva.

    ៥២៣. អភិក្កន្តេតិអាទិនិទ្ទេសេ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេតិ ឯត្ថ តាវ អភិក្កន្តំ វុច្ចតិ បុរតោ គមនំ។ បដិក្កន្តន្តិ និវត្តនំ។ តទុភយម្បិ ចតូសុ ឥរិយាបថេសុ លព្ភតិ។ គមនេ តាវ បុរតោ កាយំ អភិហរន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បដិនិវត្តន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ ឋានេបិ ឋិតកោវ កាយំ បុរតោ ឱនាមេន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បច្ឆតោ អបនាមេន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ និសជ្ជាយបិ និសិន្នកោវ អាសន្នស្ស បុរិមអង្គាភិមុខោ សំសរន្តោ អភិក្កមតិ នាម, បច្ឆិមអង្គប្បទេសំ បច្ចាសំសរន្តោ បដិក្កមតិ នាម។ និបជ្ជាយបិ ឯសេវ នយោ។

    523. Abhikkantetiādiniddese abhikkante paṭikkanteti ettha tāva abhikkantaṃ vuccati purato gamanaṃ. Paṭikkantanti nivattanaṃ. Tadubhayampi catūsu iriyāpathesu labbhati. Gamane tāva purato kāyaṃ abhiharanto abhikkamati nāma, paṭinivattanto paṭikkamati nāma. Ṭhānepi ṭhitakova kāyaṃ purato onāmento abhikkamati nāma, pacchato apanāmento paṭikkamati nāma. Nisajjāyapi nisinnakova āsannassa purimaaṅgābhimukho saṃsaranto abhikkamati nāma, pacchimaaṅgappadesaṃ paccāsaṃsaranto paṭikkamati nāma. Nipajjāyapi eseva nayo.

    សម្បជានការី ហោតីតិ សម្បជញ្ញេន សព្ពកិច្ចការី, សម្បជញ្ញស្សេវ វា ការី។ សោ ហិ អភិក្កន្តាទីសុ សម្បជញ្ញំ ករោតេវ, ន កត្ថចិ សម្បជញ្ញវិរហិតោ ហោតិ។ តំ បន សម្បជញ្ញំ យស្មា សតិសម្បយុត្តមេវ ហោតិ, តេនស្ស និទ្ទេសេ ‘‘សតោ សម្បជានោ អភិក្កមតិ, សតោ សម្បជានោ បដិក្កមតី’’តិ វុត្តំ។

    Sampajānakārī hotīti sampajaññena sabbakiccakārī, sampajaññasseva vā kārī. So hi abhikkantādīsu sampajaññaṃ karoteva, na katthaci sampajaññavirahito hoti. Taṃ pana sampajaññaṃ yasmā satisampayuttameva hoti, tenassa niddese ‘‘sato sampajāno abhikkamati, sato sampajāno paṭikkamatī’’ti vuttaṃ.

    អយញ្ហិ អភិក្កមន្តោ វា បដិក្កមន្តោ វា ន មុដ្ឋស្សតី អសម្បជានោ ហោតិ; សតិយា បន សមន្នាគតោ បញ្ញាយ ច សម្បជានោយេវ អភិក្កមតិ ចេវ បដិក្កមតិ ច; សព្ពេសុ អភិក្កមាទីសុ ចតុព្ពិធំ សម្បជញ្ញំ ឱតារេតិ។ ចតុព្ពិធញ្ហិ សម្បជញ្ញំ – សាត្ថកសម្បជញ្ញំ, សប្បាយសម្បជញ្ញំ, គោចរសម្បជញ្ញំ, អសម្មោហសម្បជញ្ញន្តិ។ តត្ថ អភិក្កមនចិត្តេ ឧប្បន្នេ ចិត្តវសេនេវ អគន្ត្វា ‘កិន្នុ មេ ឯត្ថ គតេន អត្ថោ អត្ថិ, នត្ថី’តិ អត្ថានត្ថំ បរិគ្គហេត្វា អត្ថបរិគ្គណ្ហនំ ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’។ តត្ថ ច ‘អត្ថោ’តិ ចេតិយទស្សនពោធិទស្សនសង្ឃទស្សនថេរទស្សនអសុភទស្សនាទិវសេន ធម្មតោ វឌ្ឍិ។ ចេតិយំ វា ពោធិំ វា ទិស្វាបិ ហិ ពុទ្ធារម្មណំ បីតិំ, សង្ឃទស្សនេន សង្ឃារម្មណំ បីតិំ ឧប្បាទេត្វា តទេវ ខយវយតោ សម្មសន្តោ អរហត្តំ បាបុណាតិ។ ថេរេ ទិស្វា តេសំ ឱវាទេ បតិដ្ឋាយ, អសុភំ ទិស្វា តត្ថ បឋមជ្ឈានំ ឧប្បាទេត្វា តទេវ ខយវយតោ សម្មសន្តោ អរហត្តំ បាបុណាតិ។ តស្មា ឯតេសំ ទស្សនំ សាត្ថំ។ កេចិ បន ‘‘អាមិសតោបិ វឌ្ឍិ អត្ថោយេវ; តំ និស្សាយ ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយ បដិបន្នត្តា’’តិ វទន្តិ។

    Ayañhi abhikkamanto vā paṭikkamanto vā na muṭṭhassatī asampajāno hoti; satiyā pana samannāgato paññāya ca sampajānoyeva abhikkamati ceva paṭikkamati ca; sabbesu abhikkamādīsu catubbidhaṃ sampajaññaṃ otāreti. Catubbidhañhi sampajaññaṃ – sātthakasampajaññaṃ, sappāyasampajaññaṃ, gocarasampajaññaṃ, asammohasampajaññanti. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva agantvā ‘kinnu me ettha gatena attho atthi, natthī’ti atthānatthaṃ pariggahetvā atthapariggaṇhanaṃ ‘sātthakasampajaññaṃ’. Tattha ca ‘attho’ti cetiyadassanabodhidassanasaṅghadassanatheradassanaasubhadassanādivasena dhammato vaḍḍhi. Cetiyaṃ vā bodhiṃ vā disvāpi hi buddhārammaṇaṃ pītiṃ, saṅghadassanena saṅghārammaṇaṃ pītiṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. There disvā tesaṃ ovāde patiṭṭhāya, asubhaṃ disvā tattha paṭhamajjhānaṃ uppādetvā tadeva khayavayato sammasanto arahattaṃ pāpuṇāti. Tasmā etesaṃ dassanaṃ sātthaṃ. Keci pana ‘‘āmisatopi vaḍḍhi atthoyeva; taṃ nissāya brahmacariyānuggahāya paṭipannattā’’ti vadanti.

    តស្មិំ បន គមនេ សប្បាយាសប្បាយំ បរិគ្គហេត្វា សប្បាយបរិគ្គណ្ហនំ ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’, សេយ្យថិទំ – ចេតិយទស្សនំ តាវ សាត្ថំ។ សចេ បន ចេតិយស្ស មហតិយា បូជាយ ទសទ្វាទសយោជនន្តរេ បរិសា សន្និបតន្តិ , អត្តនោ វិភវានុរូបំ ឥត្ថិយោបិ បុរិសាបិ អលង្កតបដិយត្តា ចិត្តកម្មរូបកានិ វិយ សញ្ចរន្តិ, តត្រ ចស្ស ឥដ្ឋេ អារម្មណេ លោភោ, អនិដ្ឋេ បដិឃោ, អសមបេក្ខនេ មោហោ ឧប្បជ្ជតិ, កាយសំសគ្គាបត្តិំ វា អាបជ្ជតិ, ជីវិតព្រហ្មចរិយានំ វា អន្តរាយោ ហោតិ។ ឯវំ តំ ឋានំ អសប្បាយំ ហោតិ។ វុត្តប្បការអន្តរាយាភាវេ សប្បាយំ។ ពោធិទស្សនេបិ ឯសេវ នយោ។ សង្ឃទស្សនម្បិ សាត្ថំ។ សចេ បន អន្តោគាមេ មហាមណ្ឌបំ ការេត្វា សព្ពរត្តិំ ធម្មស្សវនំ ករោន្តេសុ មនុស្សេសុ វុត្តប្បការេនេវ ជនសន្និបាតោ ចេវ អន្តរាយោ ច ហោតិ។ ឯវំ តំ ឋានំ អសប្បាយំ ហោតិ; អន្តរាយាភាវេ សប្បាយំ ហោតិ។ មហាបរិសបរិវារានំ ថេរានំ ទស្សនេបិ ឯសេវ នយោ។

    Tasmiṃ pana gamane sappāyāsappāyaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ ‘sappāyasampajaññaṃ’, seyyathidaṃ – cetiyadassanaṃ tāva sātthaṃ. Sace pana cetiyassa mahatiyā pūjāya dasadvādasayojanantare parisā sannipatanti , attano vibhavānurūpaṃ itthiyopi purisāpi alaṅkatapaṭiyattā cittakammarūpakāni viya sañcaranti, tatra cassa iṭṭhe ārammaṇe lobho, aniṭṭhe paṭigho, asamapekkhane moho uppajjati, kāyasaṃsaggāpattiṃ vā āpajjati, jīvitabrahmacariyānaṃ vā antarāyo hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti. Vuttappakāraantarāyābhāve sappāyaṃ. Bodhidassanepi eseva nayo. Saṅghadassanampi sātthaṃ. Sace pana antogāme mahāmaṇḍapaṃ kāretvā sabbarattiṃ dhammassavanaṃ karontesu manussesu vuttappakāreneva janasannipāto ceva antarāyo ca hoti. Evaṃ taṃ ṭhānaṃ asappāyaṃ hoti; antarāyābhāve sappāyaṃ hoti. Mahāparisaparivārānaṃ therānaṃ dassanepi eseva nayo.

    អសុភទស្សនម្បិ សាត្ថំ។ តទត្ថទីបនត្ថញ្ច ឥទំ វត្ថុ – ឯកោ កិរ ទហរភិក្ខុ សាមណេរំ គហេត្វា ទន្តកដ្ឋត្ថាយ គតោ។ សាមណេរោ មគ្គា ឱក្កមិត្វា បុរតោ គច្ឆន្តោ អសុភំ ទិស្វា បឋមជ្ឈានំ និព្ពត្តេត្វា តទេវ បាទកំ កត្វា សង្ខារេ សម្មសន្តោ តីណិ ផលានិ សច្ឆិកត្វា ឧបរិមគ្គត្ថាយ កម្មដ្ឋានំ បរិគ្គហេត្វា អដ្ឋាសិ។ ទហរោ តំ អបស្សន្តោ ‘‘សាមណេរា’’តិ បក្កោសិ។ សោ ‘មយា បព្ពជិតទិវសតោ បដ្ឋាយ ភិក្ខុនា សទ្ធិំ ទ្វេ កថា នាម ន កថិតបុព្ពា, អញ្ញស្មិំ ទិវសេ ឧបរិវិសេសំ និព្ពត្តេស្សាមី’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘កិំ, ភន្តេ’’តិ បដិវចនំ អទាសិ។ ‘‘ឯហី’’តិ ច វុត្តោ ឯកវចនេនេវ អាគន្ត្វា ‘‘ភន្តេ, ឥមិនា តាវ មគ្គេន គន្ត្វា មយា ឋិតោកាសេ មុហុត្តំ បុរត្ថាភិមុខោ ឋត្វា ឱលោកេថា’’តិ អាហ។ សោ តថា កត្វា តេន បត្តវិសេសមេវ បាបុណិ។ ឯវំ ឯកំ អសុភំ ទ្វិន្នំ ជនានំ អត្ថាយ ជាតំ។ ឯវំ សាត្ថម្បិ បនេតំ បុរិសស្ស មាតុគាមាសុភំ អសប្បាយំ, មាតុគាមស្ស ច បុរិសាសុភំ, សភាគមេវ សប្បាយន្តិ។ ឯវំ សប្បាយបរិគ្គណ្ហនំ សប្បាយសម្បជញ្ញំ នាម។

    Asubhadassanampi sātthaṃ. Tadatthadīpanatthañca idaṃ vatthu – eko kira daharabhikkhu sāmaṇeraṃ gahetvā dantakaṭṭhatthāya gato. Sāmaṇero maggā okkamitvā purato gacchanto asubhaṃ disvā paṭhamajjhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasanto tīṇi phalāni sacchikatvā uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ pariggahetvā aṭṭhāsi. Daharo taṃ apassanto ‘‘sāmaṇerā’’ti pakkosi. So ‘mayā pabbajitadivasato paṭṭhāya bhikkhunā saddhiṃ dve kathā nāma na kathitapubbā, aññasmiṃ divase uparivisesaṃ nibbattessāmī’ti cintetvā ‘‘kiṃ, bhante’’ti paṭivacanaṃ adāsi. ‘‘Ehī’’ti ca vutto ekavacaneneva āgantvā ‘‘bhante, iminā tāva maggena gantvā mayā ṭhitokāse muhuttaṃ puratthābhimukho ṭhatvā olokethā’’ti āha. So tathā katvā tena pattavisesameva pāpuṇi. Evaṃ ekaṃ asubhaṃ dvinnaṃ janānaṃ atthāya jātaṃ. Evaṃ sātthampi panetaṃ purisassa mātugāmāsubhaṃ asappāyaṃ, mātugāmassa ca purisāsubhaṃ, sabhāgameva sappāyanti. Evaṃ sappāyapariggaṇhanaṃ sappāyasampajaññaṃ nāma.

    ឯវំ បរិគ្គហិតសាត្ថសប្បាយស្ស បន អដ្ឋតិំសាយ កម្មដ្ឋានេសុ អត្តនោ ចិត្តរុចិយំ កម្មដ្ឋានសង្ខាតំ គោចរំ ឧគ្គហេត្វា ភិក្ខាចារគោចរេ តំ គហេត្វាវ គមនំ ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ នាម។ តស្សាវិភាវនត្ថំ ឥទំ ចតុក្កំ វេទិតព្ពំ –

    Evaṃ pariggahitasātthasappāyassa pana aṭṭhatiṃsāya kammaṭṭhānesu attano cittaruciyaṃ kammaṭṭhānasaṅkhātaṃ gocaraṃ uggahetvā bhikkhācāragocare taṃ gahetvāva gamanaṃ ‘gocarasampajaññaṃ’ nāma. Tassāvibhāvanatthaṃ idaṃ catukkaṃ veditabbaṃ –

    ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ ហរតិ ន បច្ចាហរតិ, ឯកច្ចោ ន ហរតិ បច្ចាហរតិ, ឯកច្ចោ បន នេវ ហរតិ ន បច្ចាហរតិ, ឯកច្ចោ ហរតិ ច បច្ចាហរតិ ច។ តត្ថ យោ ភិក្ខុ ទិវសំ ចង្កមេន និសជ្ជាយ អាវរណីយេហិ ធម្មេហិ ចិត្តំ បរិសោធេត្វា, តថា រត្តិយា បឋមយាមេ មជ្ឈិមយាមេ សេយ្យំ កប្បេត្វា បច្ឆិមយាមេបិ និសជ្ជាចង្កមេហិ វីតិនាមេត្វា បគេវ ចេតិយង្គណពោធិយង្គណវត្តំ កត្វា ពោធិរុក្ខេ ឧទកំ អាសិញ្ចិត្វា បានីយំ បរិភោជនីយំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា អាចរិយុបជ្ឈាយវត្តាទីនិ សព្ពានិ ខន្ធកវត្តានិ សមាទាយ វត្តតិ, សោ សរីរបរិកម្មំ កត្វា សេនាសនំ បវិសិត្វា ទ្វេ តយោ បល្លង្កេ ឧសុមំ គាហាបេន្តោ កម្មដ្ឋានំ អនុយុញ្ជិត្វា, ភិក្ខាចារវេលាយ ឧដ្ឋហិត្វា កម្មដ្ឋានសីសេនេវ បត្តចីវរមាទាយ សេនាសនតោ និក្ខមិត្វា កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តោវ ចេតិយង្គណំ គន្ត្វា, សចេ ពុទ្ធានុស្សតិកម្មដ្ឋានំ ហោតិ តំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ ចេតិយង្គណំ បវិសតិ, អញ្ញំ ចេ កម្មដ្ឋានំ ហោតិ សោបានមូលេ ឋត្វា ហត្ថេន គហិតភណ្ឌំ វិយ តំ ឋបេត្វា ពុទ្ធារម្មណំ បីតិំ គហេត្វា ចេតិយង្គណំ អារុយ្ហ មហន្តំ ចេតិយំ ចេ, តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា ចតូសុ ឋានេសុ វន្ទិតព្ពំ, ខុទ្ទកំ ចេ, តថេវ បទក្ខិណំ កត្វា អដ្ឋសុ ឋានេសុ វន្ទិតព្ពំ។ ចេតិយំ វន្ទិត្វា ពោធិយង្គណំ បត្តេនាបិ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ សម្មុខា វិយ និបច្ចាការំ ទស្សេត្វា ពោធិ វន្ទិតព្ពា។

    Idhekacco bhikkhu harati na paccāharati, ekacco na harati paccāharati, ekacco pana neva harati na paccāharati, ekacco harati ca paccāharati ca. Tattha yo bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodhetvā, tathā rattiyā paṭhamayāme majjhimayāme seyyaṃ kappetvā pacchimayāmepi nisajjācaṅkamehi vītināmetvā pageva cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇavattaṃ katvā bodhirukkhe udakaṃ āsiñcitvā pānīyaṃ paribhojanīyaṃ paccupaṭṭhāpetvā ācariyupajjhāyavattādīni sabbāni khandhakavattāni samādāya vattati, so sarīraparikammaṃ katvā senāsanaṃ pavisitvā dve tayo pallaṅke usumaṃ gāhāpento kammaṭṭhānaṃ anuyuñjitvā, bhikkhācāravelāya uṭṭhahitvā kammaṭṭhānasīseneva pattacīvaramādāya senāsanato nikkhamitvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova cetiyaṅgaṇaṃ gantvā, sace buddhānussatikammaṭṭhānaṃ hoti taṃ avissajjetvāva cetiyaṅgaṇaṃ pavisati, aññaṃ ce kammaṭṭhānaṃ hoti sopānamūle ṭhatvā hatthena gahitabhaṇḍaṃ viya taṃ ṭhapetvā buddhārammaṇaṃ pītiṃ gahetvā cetiyaṅgaṇaṃ āruyha mahantaṃ cetiyaṃ ce, tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditabbaṃ, khuddakaṃ ce, tatheva padakkhiṇaṃ katvā aṭṭhasu ṭhānesu vanditabbaṃ. Cetiyaṃ vanditvā bodhiyaṅgaṇaṃ pattenāpi buddhassa bhagavato sammukhā viya nipaccākāraṃ dassetvā bodhi vanditabbā.

    សោ ឯវំ ចេតិយញ្ច ពោធិញ្ច វន្ទិត្វា បដិសាមិតដ្ឋានំ គន្ត្វា, បដិសាមិតំ ភណ្ឌកំ ហត្ថេន គណ្ហន្តោ វិយ, និក្ខិត្តកម្មដ្ឋានំ គហេត្វា គាមសមីបេ កម្មដ្ឋានសីសេនេវ ចីវរំ បារុបិត្វា គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសតិ។ អថ នំ មនុស្សា ទិស្វា ‘អយ្យោ នោ អាគតោ’តិ បច្ចុគ្គន្ត្វា បត្តំ គហេត្វា អាសនសាលាយ វា គេហេ វា និសីទាបេត្វា យាគុំ ទត្វា យាវ ភត្តំ ន និដ្ឋាតិ តាវ បាទេ ធោវិត្វា តេលេន មក្ខេត្វា បុរតោ និសីទិត្វា បញ្ហំ វា បុច្ឆន្តិ ធម្មំ វា សោតុកាមា ហោន្តិ។ សចេបិ ន កថាបេន្តិ ‘‘ជនសង្គហត្ថំ ធម្មកថា នាម កាតព្ពាយេវា’’តិ អដ្ឋកថាចរិយា វទន្តិ។ ធម្មកថា ហិ កម្មដ្ឋានវិនិមុត្តា នាម នត្ថិ។ តស្មា កម្មដ្ឋានសីសេនេវ អាហារំ បរិភុញ្ជិត្វា អនុមោទនំ វត្វា និវត្តិយមានេហិបិ មនុស្សេហិ អនុគតោវ គាមតោ និក្ខមិត្វា តត្ថ តេ និវត្តេត្វា មគ្គំ បដិបជ្ជតិ។

    So evaṃ cetiyañca bodhiñca vanditvā paṭisāmitaṭṭhānaṃ gantvā, paṭisāmitaṃ bhaṇḍakaṃ hatthena gaṇhanto viya, nikkhittakammaṭṭhānaṃ gahetvā gāmasamīpe kammaṭṭhānasīseneva cīvaraṃ pārupitvā gāmaṃ piṇḍāya pavisati. Atha naṃ manussā disvā ‘ayyo no āgato’ti paccuggantvā pattaṃ gahetvā āsanasālāya vā gehe vā nisīdāpetvā yāguṃ datvā yāva bhattaṃ na niṭṭhāti tāva pāde dhovitvā telena makkhetvā purato nisīditvā pañhaṃ vā pucchanti dhammaṃ vā sotukāmā honti. Sacepi na kathāpenti ‘‘janasaṅgahatthaṃ dhammakathā nāma kātabbāyevā’’ti aṭṭhakathācariyā vadanti. Dhammakathā hi kammaṭṭhānavinimuttā nāma natthi. Tasmā kammaṭṭhānasīseneva āhāraṃ paribhuñjitvā anumodanaṃ vatvā nivattiyamānehipi manussehi anugatova gāmato nikkhamitvā tattha te nivattetvā maggaṃ paṭipajjati.

    អថ នំ បុរេតរំ និក្ខមិត្វា ពហិគាមេ កតភត្តកិច្ចា សាមណេរទហរភិក្ខូ ទិស្វា បច្ចុគ្គន្ត្វា បត្តចីវរមស្ស គណ្ហន្តិ។ បោរាណកភិក្ខូ កិរ ‘អម្ហាកំ ឧបជ្ឈាយោ, អម្ហាកំ អាចរិយោ’តិ ន មុខំ ឱលោកេត្វា វត្តំ ករោន្តិ, សម្បត្តបរិច្ឆេទេនេវ ករោន្តិ។ តេ តំ បុច្ឆន្តិ ‘‘ភន្តេ, ឯតេ មនុស្សា តុម្ហាកំ កិំ ហោន្តិ? មាតិបក្ខតោ សម្ពន្ធា បិតិបក្ខតោ’’តិ? ‘‘កិំ ទិស្វា បុច្ឆថា’’តិ? ‘‘តុម្ហេសុ ឯតេសំ បេមំ ពហុមាន’’ន្តិ។ ‘‘អាវុសោ, យំ មាតាបិតូហិបិ ទុក្ករំ តំ ឯតេ មនុស្សា អម្ហាកំ ករោន្តិ។ បត្តចីវរម្បិ នោ ឯតេសំ សន្តកមេវ, ឯតេសំ អានុភាវេន នេវ ភយេ ភយំ, ន ឆាតកេ ឆាតកំ ជានាម។ ឯទិសា នាម អម្ហាកំ ឧបការិនោ នត្ថី’’តិ តេសំ គុណេ កថេន្តោ គច្ឆតិ។ អយំ វុច្ចតិ ‘ហរតិ ន បច្ចាហរតី’តិ។

    Atha naṃ puretaraṃ nikkhamitvā bahigāme katabhattakiccā sāmaṇeradaharabhikkhū disvā paccuggantvā pattacīvaramassa gaṇhanti. Porāṇakabhikkhū kira ‘amhākaṃ upajjhāyo, amhākaṃ ācariyo’ti na mukhaṃ oloketvā vattaṃ karonti, sampattaparicchedeneva karonti. Te taṃ pucchanti ‘‘bhante, ete manussā tumhākaṃ kiṃ honti? Mātipakkhato sambandhā pitipakkhato’’ti? ‘‘Kiṃ disvā pucchathā’’ti? ‘‘Tumhesu etesaṃ pemaṃ bahumāna’’nti. ‘‘Āvuso, yaṃ mātāpitūhipi dukkaraṃ taṃ ete manussā amhākaṃ karonti. Pattacīvarampi no etesaṃ santakameva, etesaṃ ānubhāvena neva bhaye bhayaṃ, na chātake chātakaṃ jānāma. Edisā nāma amhākaṃ upakārino natthī’’ti tesaṃ guṇe kathento gacchati. Ayaṃ vuccati ‘harati na paccāharatī’ti.

    យស្ស បន បគេវ វុត្តប្បការំ វត្តបដិបត្តិំ ករោន្តស្ស កម្មជតេជោ បជ្ជលតិ, អនុបាទិន្នកំ មុញ្ចិត្វា ឧបាទិន្នកំ គណ្ហាតិ, សរីរតោ សេទា មុច្ចន្តិ, កម្មដ្ឋានំ វីថិំ នារោហតិ, សោ បគេវ បត្តចីវរមាទាយ វេគសាវ ចេតិយំ វន្ទិត្វា គោរូបានំ និក្ខមនវេលាយមេវ គាមំ យាគុភិក្ខាយ បវិសិត្វា យាគុំ លភិត្វា អាសនសាលំ គន្ត្វា បិវតិ។ អថស្ស ទ្វត្តិក្ខត្តុំ អជ្ឈោហរណមត្តេនេវ កម្មជតេជោធាតុ ឧបាទិន្នកំ មុញ្ចិត្វា អនុបាទិន្នកំ គណ្ហាតិ, ឃដសតេន ន្ហាតោ វិយ តេជោធាតុបរិឡាហនិព្ពានំ បត្វា កម្មដ្ឋានសីសេន យាគុំ បរិភុញ្ជិត្វា បត្តញ្ច មុខញ្ច ធោវិត្វា អន្តរាភត្តេ កម្មដ្ឋានំ មនសិកត្វា អវសេសដ្ឋានេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា កម្មដ្ឋានសីសេន អាហារំ បរិភុញ្ជិត្វា តតោ បដ្ឋាយ បោង្ខានុបោង្ខំ ឧបដ្ឋហមានំ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ អាគច្ឆតិ។ អយំ វុច្ចតិ ‘ន ហរតិ បច្ចាហរតី’តិ។ ឯទិសា ច ភិក្ខូ យាគុំ បិវិត្វា វិបស្សនំ អារភិត្វា ពុទ្ធសាសនេ អរហត្តំ បត្តា នាម គណនបថំ វីតិវត្តា។ សីហឡទីបេយេវ តេសុ តេសុ គាមេសុ អាសនសាលាយ ន តំ អាសនំ អត្ថិ, យត្ថ យាគុំ បិវិត្វា អរហត្តំ បត្តា ភិក្ខូ នត្ថីតិ។

    Yassa pana pageva vuttappakāraṃ vattapaṭipattiṃ karontassa kammajatejo pajjalati, anupādinnakaṃ muñcitvā upādinnakaṃ gaṇhāti, sarīrato sedā muccanti, kammaṭṭhānaṃ vīthiṃ nārohati, so pageva pattacīvaramādāya vegasāva cetiyaṃ vanditvā gorūpānaṃ nikkhamanavelāyameva gāmaṃ yāgubhikkhāya pavisitvā yāguṃ labhitvā āsanasālaṃ gantvā pivati. Athassa dvattikkhattuṃ ajjhoharaṇamatteneva kammajatejodhātu upādinnakaṃ muñcitvā anupādinnakaṃ gaṇhāti, ghaṭasatena nhāto viya tejodhātupariḷāhanibbānaṃ patvā kammaṭṭhānasīsena yāguṃ paribhuñjitvā pattañca mukhañca dhovitvā antarābhatte kammaṭṭhānaṃ manasikatvā avasesaṭṭhāne piṇḍāya caritvā kammaṭṭhānasīsena āhāraṃ paribhuñjitvā tato paṭṭhāya poṅkhānupoṅkhaṃ upaṭṭhahamānaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvāva āgacchati. Ayaṃ vuccati ‘na harati paccāharatī’ti. Edisā ca bhikkhū yāguṃ pivitvā vipassanaṃ ārabhitvā buddhasāsane arahattaṃ pattā nāma gaṇanapathaṃ vītivattā. Sīhaḷadīpeyeva tesu tesu gāmesu āsanasālāya na taṃ āsanaṃ atthi, yattha yāguṃ pivitvā arahattaṃ pattā bhikkhū natthīti.

    យោ បមាទវិហារី ហោតិ និក្ខិត្តធុរោ សព្ពវត្តានិ ភិន្ទិត្វា បញ្ចវិធចេតោខីលវិនិពន្ធពទ្ធចិត្តោ វិហរន្តោ ‘កម្មដ្ឋានំ នាម អត្ថី’តិបិ សញ្ញំ អកត្វា គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសិត្វា អននុលោមិកេន គិហីសំសគ្គេន សំសដ្ឋោ ចរិត្វា ច ភុញ្ជិត្វា ច តុច្ឆោ និក្ខមតិ – អយំ វុច្ចតិ ‘នេវ ហរតិ ន បច្ចាហរតី’តិ។

    Yo pamādavihārī hoti nikkhittadhuro sabbavattāni bhinditvā pañcavidhacetokhīlavinibandhabaddhacitto viharanto ‘kammaṭṭhānaṃ nāma atthī’tipi saññaṃ akatvā gāmaṃ piṇḍāya pavisitvā ananulomikena gihīsaṃsaggena saṃsaṭṭho caritvā ca bhuñjitvā ca tuccho nikkhamati – ayaṃ vuccati ‘neva harati na paccāharatī’ti.

    យោ បនាយំ ‘‘ហរតិ ច បច្ចាហរតិ ចា’’តិ វុត្តោ, សោ គតបច្ចាគតិកវត្តវសេន វេទិតព្ពោ – អត្ថកាមា ហិ កុលបុត្តា សាសនេ បព្ពជិត្វា ទសម្បិ វីសម្បិ តិំសម្បិ ចត្តារីសម្បិ បញ្ញាសម្បិ សតម្បិ ឯកតោ វសន្តា កតិកវត្តំ កត្វា វិហរន្តិ – ‘‘អាវុសោ, តុម្ហេ ន ឥណដ្ដា, ន ភយដ្ដា, ន អាជីវិកាបកតា បព្ពជិតា; ទុក្ខា មុញ្ចិតុកាមា បនេត្ថ បព្ពជិតា។ តស្មា គមនេ ឧប្បន្នកិលេសំ គមនេយេវ និគ្គណ្ហថ។ ឋានេ, និសជ្ជាយ, សយនេ ឧប្បន្នកិលេសំ សយនេយេវ និគ្គណ្ហថា’’តិ។

    Yo panāyaṃ ‘‘harati ca paccāharati cā’’ti vutto, so gatapaccāgatikavattavasena veditabbo – atthakāmā hi kulaputtā sāsane pabbajitvā dasampi vīsampi tiṃsampi cattārīsampi paññāsampi satampi ekato vasantā katikavattaṃ katvā viharanti – ‘‘āvuso, tumhe na iṇaṭṭā, na bhayaṭṭā, na ājīvikāpakatā pabbajitā; dukkhā muñcitukāmā panettha pabbajitā. Tasmā gamane uppannakilesaṃ gamaneyeva niggaṇhatha. Ṭhāne, nisajjāya, sayane uppannakilesaṃ sayaneyeva niggaṇhathā’’ti.

    តេ ឯវំ កតិកវត្តំ កត្វា ភិក្ខាចារំ គច្ឆន្តា, អឌ្ឍឧសភឧសភអឌ្ឍគាវុតគាវុតន្តរេសុ បាសាណា ហោន្តិ, តាយ សញ្ញាយ កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តាវ គច្ឆន្តិ។ សចេ កស្សចិ គមនេ កិលេសោ ឧប្បជ្ជតិ, តត្ថេវ នំ និគ្គណ្ហាតិ។ តថា អសក្កោន្តោ តិដ្ឋតិ។ អថស្ស បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តោបិ តិដ្ឋតិ។ សោ ‘អយំ ភិក្ខុ តុយ្ហំ ឧប្បន្នំ វិតក្កំ ជានាតិ, អននុច្ឆវិកំ តេ ឯត’ន្តិ អត្តានំ បដិចោទេត្វា វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរិយភូមិំ ឱក្កមតិ។ តថា អសក្កោន្តោ និសីទតិ។ អថស្ស បច្ឆតោ អាគច្ឆន្តោបិ និសីទតីតិ សោ ឯវ នយោ។ អរិយភូមិំ ឱក្កមិតុំ អសក្កោន្តោបិ តំ កិលេសំ វិក្ខម្ភេត្វា កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តោវ គច្ឆតិ, ន កម្មដ្ឋានវិប្បយុត្តេន ចិត្តេន បាទំ ឧទ្ធរតិ, ឧទ្ធរតិ ចេ បដិនិវត្តិត្វា បុរិមបទេសញ្ញេវ ឯតិ, អាលិន្ទកវាសី មហាផុស្សទេវត្ថេរោ វិយ។ សោ កិរ ឯកូនវីសតិ វស្សានិ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេន្តោ ឯវ វិហាសិ។ មនុស្សាបិ អន្តរាមគ្គេ កសន្តា ច វបន្តា ច មទ្ទន្តា ច កម្មានិ ច ករោន្តា ថេរំ តថាគច្ឆន្តំ ទិស្វា ‘‘អយំ ថេរោ បុនប្បុនំ និវត្តិត្វា គច្ឆតិ, កិំ នុ ខោ មគ្គមូឡ្ហោ ឧទាហុ កិញ្ចិ បមុដ្ឋោ’’តិ សមុល្លបន្តិ។ សោ តំ អនាទិយិត្វា កម្មដ្ឋានយុត្តចិត្តេនេវ សមណធម្មំ ករោន្តោ វីសតិវស្សព្ភន្តរេ អរហត្តំ បាបុណិ។ អរហត្តបត្តទិវសេ ចស្ស ចង្កមនកោដិយំ អធិវត្ថា ទេវតា អង្គុលីហិ ទីបំ ឧជ្ជាលេត្វា អដ្ឋាសិ។ ចត្តារោបិ មហារាជានោ សក្កោ ច ទេវានមិន្ទោ ព្រហ្មា ច សហម្បតិ ឧបដ្ឋានំ អាគមិំសុ។ តញ្ច ឱភាសំ ទិស្វា វនវាសី មហាតិស្សត្ថេរោ តំ ទុតិយទិវសេ បុច្ឆិ – ‘‘រត្តិភាគេ អាយស្មតោ សន្តិកេ ឱភាសោ អហោសិ។ កិំ សោ ឱភាសោ’’តិ? ថេរោ វិក្ខេបំ ករោន្តោ ‘‘ឱភាសោ នាម ទីបោភាសោបិ ហោតិ, មណិឱភាសោបី’’តិ ឯវមាទិមាហ។ តតោ ‘‘បដិច្ឆាទេថ តុម្ហេ’’តិ និពទ្ធោ ‘‘អាមា’’តិ បដិជានិត្វា អារោចេសិ។

    Te evaṃ katikavattaṃ katvā bhikkhācāraṃ gacchantā, aḍḍhausabhausabhaaḍḍhagāvutagāvutantaresu pāsāṇā honti, tāya saññāya kammaṭṭhānaṃ manasikarontāva gacchanti. Sace kassaci gamane kileso uppajjati, tattheva naṃ niggaṇhāti. Tathā asakkonto tiṭṭhati. Athassa pacchato āgacchantopi tiṭṭhati. So ‘ayaṃ bhikkhu tuyhaṃ uppannaṃ vitakkaṃ jānāti, ananucchavikaṃ te eta’nti attānaṃ paṭicodetvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā ariyabhūmiṃ okkamati. Tathā asakkonto nisīdati. Athassa pacchato āgacchantopi nisīdatīti so eva nayo. Ariyabhūmiṃ okkamituṃ asakkontopi taṃ kilesaṃ vikkhambhetvā kammaṭṭhānaṃ manasikarontova gacchati, na kammaṭṭhānavippayuttena cittena pādaṃ uddharati, uddharati ce paṭinivattitvā purimapadesaññeva eti, ālindakavāsī mahāphussadevatthero viya. So kira ekūnavīsati vassāni gatapaccāgatavattaṃ pūrento eva vihāsi. Manussāpi antarāmagge kasantā ca vapantā ca maddantā ca kammāni ca karontā theraṃ tathāgacchantaṃ disvā ‘‘ayaṃ thero punappunaṃ nivattitvā gacchati, kiṃ nu kho maggamūḷho udāhu kiñci pamuṭṭho’’ti samullapanti. So taṃ anādiyitvā kammaṭṭhānayuttacitteneva samaṇadhammaṃ karonto vīsativassabbhantare arahattaṃ pāpuṇi. Arahattapattadivase cassa caṅkamanakoṭiyaṃ adhivatthā devatā aṅgulīhi dīpaṃ ujjāletvā aṭṭhāsi. Cattāropi mahārājāno sakko ca devānamindo brahmā ca sahampati upaṭṭhānaṃ āgamiṃsu. Tañca obhāsaṃ disvā vanavāsī mahātissatthero taṃ dutiyadivase pucchi – ‘‘rattibhāge āyasmato santike obhāso ahosi. Kiṃ so obhāso’’ti? Thero vikkhepaṃ karonto ‘‘obhāso nāma dīpobhāsopi hoti, maṇiobhāsopī’’ti evamādimāha. Tato ‘‘paṭicchādetha tumhe’’ti nibaddho ‘‘āmā’’ti paṭijānitvā ārocesi.

    កាឡវល្លិមណ្ឌបវាសី មហានាគត្ថេរោ វិយ ច។ សោបិ កិរ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេន្តោ ‘បឋមំ តាវ ភគវតោ មហាបធានំ បូជេស្សាមី’តិ សត្ត វស្សានិ ឋានចង្កមមេវ អធិដ្ឋាសិ; បុន សោឡស វស្សានិ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេត្វា អរហត្តំ បាបុណិ។ សោ កម្មដ្ឋានយុត្តេនេវ ចិត្តេន បាទំ ឧទ្ធរន្តោ វិប្បយុត្តេន ចិត្តេន ឧទ្ធតេ បាទេ បដិនិវត្តេន្តោ គាមសីមំ គន្ត្វា ‘គាវី នុ ខោ, បព្ពជិតោ នុ ខោ’តិ អាសង្កនីយប្បទេសេ ឋត្វា ចីវរំ បារុបិត្វា កច្ឆកន្តរតោ ឧទកេន បត្តំ ធោវិត្វា ឧទកគណ្ឌូសំ ករោតិ។ កិំ ការណា? ‘មា មេ ភិក្ខំ ទាតុំ វា វន្ទិតុំ វា អាគតេ មនុស្សេ ‘ទីឃាយុកា ហោថា’តិ វចនមត្តេនាបិ កម្មដ្ឋានវិក្ខេបោ អហោសី’តិ។ ‘អជ្ជ, ភន្តេ, កតិមី’តិ ទិវសំ វា ភិក្ខុគណនំ វា បញ្ហំ វា បុច្ឆិតោ បន ឧទកំ គិលិត្វា អារោចេតិ; សចេ ទិវសាទិបុច្ឆកា ន ហោន្តិ, និក្ខមនវេលាយំ គាមទ្វារេ និដ្ឋុភិត្វាវ យាតិ។

    Kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya ca. Sopi kira gatapaccāgatavattaṃ pūrento ‘paṭhamaṃ tāva bhagavato mahāpadhānaṃ pūjessāmī’ti satta vassāni ṭhānacaṅkamameva adhiṭṭhāsi; puna soḷasa vassāni gatapaccāgatavattaṃ pūretvā arahattaṃ pāpuṇi. So kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto vippayuttena cittena uddhate pāde paṭinivattento gāmasīmaṃ gantvā ‘gāvī nu kho, pabbajito nu kho’ti āsaṅkanīyappadese ṭhatvā cīvaraṃ pārupitvā kacchakantarato udakena pattaṃ dhovitvā udakagaṇḍūsaṃ karoti. Kiṃ kāraṇā? ‘Mā me bhikkhaṃ dātuṃ vā vandituṃ vā āgate manusse ‘dīghāyukā hothā’ti vacanamattenāpi kammaṭṭhānavikkhepo ahosī’ti. ‘Ajja, bhante, katimī’ti divasaṃ vā bhikkhugaṇanaṃ vā pañhaṃ vā pucchito pana udakaṃ gilitvā āroceti; sace divasādipucchakā na honti, nikkhamanavelāyaṃ gāmadvāre niṭṭhubhitvāva yāti.

    កលម្ពតិត្ថវិហារេ វស្សូបគតា បញ្ញាស ភិក្ខូ វិយ ច។ តេ កិរ អាសាឡ្ហិបុណ្ណិមាយំ កតិកវត្តំ អកំសុ – ‘‘អរហត្តំ អប្បត្វា អញ្ញមញ្ញំ នាលបិស្សាមា’’តិ។ គាមញ្ច បិណ្ឌាយ បវិសន្តា ឧទកគណ្ឌូសំ កត្វា បវិសិំសុ, ទិវសាទីសុ បុច្ឆិតេសុ វុត្តនយេន បដិបជ្ជិំសុ។ តត្ថ មនុស្សា និដ្ឋុភនដ្ឋានំ ទិស្វា ជានិំសុ – ‘អជ្ជ ឯកោ អាគតោ, អជ្ជ ទ្វេ’តិ; ឯវញ្ច ចិន្តេសុំ – ‘កិន្នុ ខោ ឯតេ អម្ហេហេវ សទ្ធិំ ន សល្លបន្តិ ឧទាហុ អញ្ញមញ្ញម្បិ? យទិ អញ្ញមញ្ញម្បិ ន សល្លបន្តិ, អទ្ធា វិវាទជាតា ភវិស្សន្តិ; ឯថ នេ អញ្ញមញ្ញំ ខមាបេស្សាមា’តិ សព្ពេ វិហារំ គន្ត្វា បញ្ញាសាយ ភិក្ខូសុ ទ្វេបិ ភិក្ខូ ឯកោកាសេ នាទ្ទសំសុ។ តតោ យោ តេសុ ចក្ខុមា បុរិសោ សោ អាហ – ‘‘ន, ភោ, កលហការកានំ វសនោកាសោ ឦទិសោ ហោតិ។ សុសម្មដ្ឋំ ចេតិយង្គណពោធិយង្គណំ, សុនិក្ខិត្តា សម្មជ្ជនិយោ, សូបដ្ឋិតំ បានីយបរិភោជនីយ’’ន្តិ។ តេ តតោវ និវត្តា។ តេបិ ភិក្ខូ អន្តោតេមាសេយេវ អរហត្តំ បត្វា មហាបវារណាយ វិសុទ្ធិបវារណំ បវារេសុំ។

    Kalambatitthavihāre vassūpagatā paññāsa bhikkhū viya ca. Te kira āsāḷhipuṇṇimāyaṃ katikavattaṃ akaṃsu – ‘‘arahattaṃ appatvā aññamaññaṃ nālapissāmā’’ti. Gāmañca piṇḍāya pavisantā udakagaṇḍūsaṃ katvā pavisiṃsu, divasādīsu pucchitesu vuttanayena paṭipajjiṃsu. Tattha manussā niṭṭhubhanaṭṭhānaṃ disvā jāniṃsu – ‘ajja eko āgato, ajja dve’ti; evañca cintesuṃ – ‘kinnu kho ete amheheva saddhiṃ na sallapanti udāhu aññamaññampi? Yadi aññamaññampi na sallapanti, addhā vivādajātā bhavissanti; etha ne aññamaññaṃ khamāpessāmā’ti sabbe vihāraṃ gantvā paññāsāya bhikkhūsu dvepi bhikkhū ekokāse nāddasaṃsu. Tato yo tesu cakkhumā puriso so āha – ‘‘na, bho, kalahakārakānaṃ vasanokāso īdiso hoti. Susammaṭṭhaṃ cetiyaṅgaṇabodhiyaṅgaṇaṃ, sunikkhittā sammajjaniyo, sūpaṭṭhitaṃ pānīyaparibhojanīya’’nti. Te tatova nivattā. Tepi bhikkhū antotemāseyeva arahattaṃ patvā mahāpavāraṇāya visuddhipavāraṇaṃ pavāresuṃ.

    ឯវំ កាឡវល្លិមណ្ឌបវាសី មហានាគត្ថេរោ វិយ, កលម្ពុតិត្ថវិហារេ វស្សូបគតភិក្ខូ វិយ ច កម្មដ្ឋានយុត្តេនេវ ចិត្តេន បាទំ ឧទ្ធរន្តោ គាមសមីបំ គន្ត្វា ឧទកគណ្ឌូសំ កត្វា វីថិយោ សល្លក្ខេត្វា យត្ថ សុរាសោណ្ឌធុត្តាទយោ កលហការកា ចណ្ឌហត្ថិអស្សាទយោ វា នត្ថិ, តំ វីថិំ បដិបជ្ជតិ។ តត្ថ បិណ្ឌាយ ចរមានោ ន តុរិតតុរិតោ វិយ ជវេន គច្ឆតិ, ន ហិ ជវនបិណ្ឌបាតិកធុតង្គំ នាម កិញ្ចិ អត្ថិ, វិសមភូមិភាគប្បត្តំ បន ឧទកសកដំ វិយ និច្ចលោ ហុត្វា គច្ឆតិ, អនុឃរំ បវិដ្ឋោ ច ទាតុកាមំ វា អទាតុកាមំ វា សល្លក្ខេតុំ តទនុរូបំ កាលំ អាគមេន្តោ ភិក្ខំ គហេត្វា អន្តោគាមេ វា ពហិគាមេ វា វិហារមេវ វា អាគន្ត្វា , យថាផាសុកេ បតិរូបេ ឱកាសេ និសីទិត្វា, កម្មដ្ឋានំ មនសិករោន្តោ អាហារេ បដិកូលសញ្ញំ ឧបដ្ឋបេត្វា, អក្ខព្ភញ្ជនវណាលេបនបុត្តមំសូបមវសេន បច្ចវេក្ខន្តោ អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ អាហារំ អាហារេតិ នេវ ទវាយ, ន មទាយ, ន មណ្ឌនាយ, ន វិភូសនាយ…បេ.… ផាសុវិហារោ ចាតិ។ ភុត្តាវី ច ឧទកកិច្ចំ កត្វា មុហុត្តំ ភត្តកិលមថំ បដិប្បស្សម្ភេត្វា យថា បុរេភត្តំ, ឯវំ បច្ឆាភត្តំ បុរិមយាមំ បច្ឆិមយាមញ្ច កម្មដ្ឋានមេវ មនសិករោតិ។ អយំ វុច្ចតិ ‘ហរតិ ច បច្ចាហរតិ ចា’តិ។

    Evaṃ kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero viya, kalambutitthavihāre vassūpagatabhikkhū viya ca kammaṭṭhānayutteneva cittena pādaṃ uddharanto gāmasamīpaṃ gantvā udakagaṇḍūsaṃ katvā vīthiyo sallakkhetvā yattha surāsoṇḍadhuttādayo kalahakārakā caṇḍahatthiassādayo vā natthi, taṃ vīthiṃ paṭipajjati. Tattha piṇḍāya caramāno na turitaturito viya javena gacchati, na hi javanapiṇḍapātikadhutaṅgaṃ nāma kiñci atthi, visamabhūmibhāgappattaṃ pana udakasakaṭaṃ viya niccalo hutvā gacchati, anugharaṃ paviṭṭho ca dātukāmaṃ vā adātukāmaṃ vā sallakkhetuṃ tadanurūpaṃ kālaṃ āgamento bhikkhaṃ gahetvā antogāme vā bahigāme vā vihārameva vā āgantvā , yathāphāsuke patirūpe okāse nisīditvā, kammaṭṭhānaṃ manasikaronto āhāre paṭikūlasaññaṃ upaṭṭhapetvā, akkhabbhañjanavaṇālepanaputtamaṃsūpamavasena paccavekkhanto aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āhāreti neva davāya, na madāya, na maṇḍanāya, na vibhūsanāya…pe… phāsuvihāro cāti. Bhuttāvī ca udakakiccaṃ katvā muhuttaṃ bhattakilamathaṃ paṭippassambhetvā yathā purebhattaṃ, evaṃ pacchābhattaṃ purimayāmaṃ pacchimayāmañca kammaṭṭhānameva manasikaroti. Ayaṃ vuccati ‘harati ca paccāharati cā’ti.

    ឥមំ បន ហរណបច្ចាហរណសង្ខាតំ គតបច្ចាគតវត្តំ បូរេន្តោ, យទិ ឧបនិស្សយសម្បន្នោ ហោតិ, បឋមវយេ ឯវ អរហត្តំ បាបុណាតិ, នោ ចេ បឋមវយេ បាបុណាតិ អថ មជ្ឈិមវយេ, នោ ចេ មជ្ឈិមវយេ បាបុណាតិ អថ បច្ឆិមវយេ, នោ ចេ បច្ឆិមវយេ បាបុណាតិ អថ មរណសមយេ, នោ ចេ មរណសមយេ បាបុណាតិ អថ ទេវបុត្តោ ហុត្វា, នោ ចេ ទេវបុត្តោ ហុត្វា បាបុណាតិ អនុប្បន្នេ ពុទ្ធេ និព្ពត្តោ បច្ចេកពោធិំ សច្ឆិករោតិ, នោ ចេ បច្ចេកពោធិំ សច្ឆិករោតិ អថ ពុទ្ធានំ សម្មុខីភាវេ ខិប្បាភិញ្ញោ វា ហោតិ – សេយ្យថាបិ ថេរោ ពាហិយោ ទារុចីរិយោ, មហាបញ្ញោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ សារិបុត្តោ, មហិទ្ធិកោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ មហាមោគ្គល្លានោ, ធុតង្គធរោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ មហាកស្សបោ, ទិព្ពចក្ខុកោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ អនុរុទ្ធោ, វិនយធរោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ ឧបាលិ, ធម្មកថិកោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ បុណ្ណោ មន្តាណិបុត្តោ, អារញ្ញិកោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ រេវតោ, ពហុស្សុតោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ អានន្ទោ, សិក្ខាកាមោ វា – សេយ្យថាបិ ថេរោ រាហុលោ ពុទ្ធបុត្តោតិ។ ឥតិ ឥមស្មិំ ចតុក្កេ យ្វាយំ ហរតិ ច បច្ចាហរតិ ច, តស្ស គោចរសម្បជញ្ញំ សិខាប្បត្តំ ហោតិ។

    Imaṃ pana haraṇapaccāharaṇasaṅkhātaṃ gatapaccāgatavattaṃ pūrento, yadi upanissayasampanno hoti, paṭhamavaye eva arahattaṃ pāpuṇāti, no ce paṭhamavaye pāpuṇāti atha majjhimavaye, no ce majjhimavaye pāpuṇāti atha pacchimavaye, no ce pacchimavaye pāpuṇāti atha maraṇasamaye, no ce maraṇasamaye pāpuṇāti atha devaputto hutvā, no ce devaputto hutvā pāpuṇāti anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhiṃ sacchikaroti, no ce paccekabodhiṃ sacchikaroti atha buddhānaṃ sammukhībhāve khippābhiñño vā hoti – seyyathāpi thero bāhiyo dārucīriyo, mahāpañño vā – seyyathāpi thero sāriputto, mahiddhiko vā – seyyathāpi thero mahāmoggallāno, dhutaṅgadharo vā – seyyathāpi thero mahākassapo, dibbacakkhuko vā – seyyathāpi thero anuruddho, vinayadharo vā – seyyathāpi thero upāli, dhammakathiko vā – seyyathāpi thero puṇṇo mantāṇiputto, āraññiko vā – seyyathāpi thero revato, bahussuto vā – seyyathāpi thero ānando, sikkhākāmo vā – seyyathāpi thero rāhulo buddhaputtoti. Iti imasmiṃ catukke yvāyaṃ harati ca paccāharati ca, tassa gocarasampajaññaṃ sikhāppattaṃ hoti.

    អភិក្កមាទីសុ បន អសម្មុយ្ហនំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ។ តំ ឯវំ វេទិតព្ពំ – ឥធ ភិក្ខុ អភិក្កមន្តោ វា បដិក្កមន្តោ វា យថា អន្ធពាលបុថុជ្ជនា អភិក្កមាទីសុ ‘អត្តា អភិក្កមតិ, អត្តនា អភិក្កមោ និព្ពត្តិតោ’តិ វា ‘អហំ អភិក្កមាមិ, មយា អភិក្កមោ និព្ពត្តិតោ’តិ វា សម្មុយ្ហន្តិ, តថា អសម្មុយ្ហន្តោ ‘អភិក្កមាមី’តិ ចិត្តេ ឧប្បជ្ជមានេ តេនេវ ចិត្តេន សទ្ធិំ ចិត្តសមុដ្ឋានវាយោធាតុ វិញ្ញត្តិំ ជនយមានា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារវសេន អយំ កាយសម្មតោ អដ្ឋិសង្ឃាតោ អភិក្កមតិ។ តស្សេវំ អភិក្កមតោ ឯកេកបាទុទ្ធរណេ បថវីធាតុ អាបោធាតូតិ ទ្វេ ធាតុយោ ឱមត្តា ហោន្តិ មន្ទា, ឥតរា ទ្វេ អធិមត្តា ហោន្តិ ពលវតិយោ; តថា អតិហរណវីតិហរណេសុ។ វោស្សជ្ជនេ តេជោធាតុ វាយោធាតូតិ ទ្វេ ធាតុយោ ឱមត្តា ហោន្តិ មន្ទា, ឥតរា ទ្វេ អធិមត្តា ហោន្តិ ពលវតិយោ; តថា សន្និក្ខេបនសន្និរុជ្ឈនេសុ តត្ថ ឧទ្ធរណេ បវត្តា រូបារូបធម្មា អតិហរណំ ន បាបុណន្តិ; តថា អតិហរណេ បវត្តា វីតិហរណំ, វីតិហរណេ បវត្តា វោស្សជ្ជនំ, វោស្សជ្ជនេ បវត្តា សន្និក្ខេបនំ, សន្និក្ខេបនេ បវត្តា សន្និរុជ្ឈនំ ន បាបុណន្តិ; តត្ថ តត្ថេវ បព្ពំ បព្ពំ សន្ធិ សន្ធិ ឱធិ ឱធិ ហុត្វា តត្តកបាលេ បក្ខិត្តតិលំ វិយ បដបដាយន្តា ភិជ្ជន្តិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អភិក្កមតិ? កស្ស វា ឯកស្ស អភិក្កមនំ? បរមត្ថតោ ហិ ធាតូនំយេវ គមនំ, ធាតូនំ ឋានំ, ធាតូនំ និសជ្ជា, ធាតូនំ សយនំ, តស្មិំ តស្មិញ្ហិ កោដ្ឋាសេ សទ្ធិំ រូបេហិ –

    Abhikkamādīsu pana asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ. Taṃ evaṃ veditabbaṃ – idha bhikkhu abhikkamanto vā paṭikkamanto vā yathā andhabālaputhujjanā abhikkamādīsu ‘attā abhikkamati, attanā abhikkamo nibbattito’ti vā ‘ahaṃ abhikkamāmi, mayā abhikkamo nibbattito’ti vā sammuyhanti, tathā asammuyhanto ‘abhikkamāmī’ti citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānavāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati. Iti cittakiriyāvāyodhātuvipphāravasena ayaṃ kāyasammato aṭṭhisaṅghāto abhikkamati. Tassevaṃ abhikkamato ekekapāduddharaṇe pathavīdhātu āpodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo; tathā atiharaṇavītiharaṇesu. Vossajjane tejodhātu vāyodhātūti dve dhātuyo omattā honti mandā, itarā dve adhimattā honti balavatiyo; tathā sannikkhepanasannirujjhanesu tattha uddharaṇe pavattā rūpārūpadhammā atiharaṇaṃ na pāpuṇanti; tathā atiharaṇe pavattā vītiharaṇaṃ, vītiharaṇe pavattā vossajjanaṃ, vossajjane pavattā sannikkhepanaṃ, sannikkhepane pavattā sannirujjhanaṃ na pāpuṇanti; tattha tattheva pabbaṃ pabbaṃ sandhi sandhi odhi odhi hutvā tattakapāle pakkhittatilaṃ viya paṭapaṭāyantā bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati? Kassa vā ekassa abhikkamanaṃ? Paramatthato hi dhātūnaṃyeva gamanaṃ, dhātūnaṃ ṭhānaṃ, dhātūnaṃ nisajjā, dhātūnaṃ sayanaṃ, tasmiṃ tasmiñhi koṭṭhāse saddhiṃ rūpehi –

    អញ្ញំ ឧប្បជ្ជតេ ចិត្តំ, អញ្ញំ ចិត្តំ និរុជ្ឈតិ;

    Aññaṃ uppajjate cittaṃ, aññaṃ cittaṃ nirujjhati;

    អវីចិមនុសម្ពន្ធោ, នទីសោតោវ វត្តតីតិ។

    Avīcimanusambandho, nadīsotova vattatīti.

    ឯវំ អភិក្កមាទីសុ អសម្មុយ្ហនំ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ នាមាតិ។

    Evaṃ abhikkamādīsu asammuyhanaṃ asammohasampajaññaṃ nāmāti.

    និដ្ឋិតោ អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេ សម្បជានការី ហោតីតិបទស្ស អត្ថោ។

    Niṭṭhito abhikkante paṭikkante sampajānakārī hotītipadassa attho.

    អាលោកិតេ វិលោកិតេតិ ឯត្ថ បន អាលោកិតំ នាម បុរតោ បេក្ខនំ, វិលោកិតំ នាម អនុទិសាបេក្ខនំ។ អញ្ញានិបិ ហេដ្ឋា ឧបរិ បច្ឆតោ បេក្ខនវសេន ឱលោកិតឧល្លោកិតាបលោកិតានិ នាម ហោន្តិ។ តានិ ឥធ ន គហិតានិ។ សារុប្បវសេន បន ឥមានេវ ទ្វេ គហិតានិ។ ឥមិនា វា មុខេន សព្ពានិបិ តានិ គហិតានេវាតិ។

    Ālokite vilokiteti ettha pana ālokitaṃ nāma purato pekkhanaṃ, vilokitaṃ nāma anudisāpekkhanaṃ. Aññānipi heṭṭhā upari pacchato pekkhanavasena olokitaullokitāpalokitāni nāma honti. Tāni idha na gahitāni. Sāruppavasena pana imāneva dve gahitāni. Iminā vā mukhena sabbānipi tāni gahitānevāti.

    តត្ថ ‘អាលោកេស្សាមី’តិ ចិត្តេ ឧប្បន្នេ ចិត្តវសេនេវ អនោលោកេត្វា អត្ថបរិគ្គណ្ហនំ ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’។ តំ អាយស្មន្តំ នន្ទំ កាយសក្ខិំ កត្វា វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Tattha ‘ālokessāmī’ti citte uppanne cittavaseneva anoloketvā atthapariggaṇhanaṃ ‘sātthakasampajaññaṃ’. Taṃ āyasmantaṃ nandaṃ kāyasakkhiṃ katvā veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘សចេ, ភិក្ខវេ, នន្ទស្ស បុរត្ថិមា ទិសា អាលោកេតព្ពា ហោតិ, សព្ពំ ចេតសា សមន្នាហរិត្វា នន្ទោ បុរត្ថិមំ ទិសំ អាលោកេតិ – ‘ឯវំ មេ បុរត្ថិមំ ទិសំ អាលោកយតោ ន អភិជ្ឈាទោមនស្សា បាបកា អកុសលា ធម្មា អន្វាស្សវិស្សន្តី’តិ។ ឥតិហ សាត្ថកសម្បជានោ ហោតិ។ ‘‘សចេ, ភិក្ខវេ, នន្ទស្ស បច្ឆិមា ទិសា, ឧត្តរា ទិសា, ទក្ខិណា ទិសា, ឧទ្ធំ, អធោ, អនុទិសា អនុវិលោកេតព្ពា ហោតិ, សព្ពំ ចេតសា សមន្នាហរិត្វា នន្ទោ អនុទិសំ អនុវិលោកេតិ – ឯវំ មេ អនុទិសំ អនុវិលោកយតោ…បេ.… សម្បជានោ ហោតី’’តិ (អ. និ. ៨.៩)។

    ‘‘Sace, bhikkhave, nandassa puratthimā disā āloketabbā hoti, sabbaṃ cetasā samannāharitvā nando puratthimaṃ disaṃ āloketi – ‘evaṃ me puratthimaṃ disaṃ ālokayato na abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī’ti. Itiha sātthakasampajāno hoti. ‘‘Sace, bhikkhave, nandassa pacchimā disā, uttarā disā, dakkhiṇā disā, uddhaṃ, adho, anudisā anuviloketabbā hoti, sabbaṃ cetasā samannāharitvā nando anudisaṃ anuviloketi – evaṃ me anudisaṃ anuvilokayato…pe… sampajāno hotī’’ti (a. ni. 8.9).

    អបិច ឥធាបិ បុព្ពេ វុត្តចេតិយទស្សនាទិវសេនេវ សាត្ថកតា ច សប្បាយតា ច វេទិតព្ពា។

    Apica idhāpi pubbe vuttacetiyadassanādivaseneva sātthakatā ca sappāyatā ca veditabbā.

    កម្មដ្ឋានស្ស បន អវិជហនមេវ ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’។ តស្មា ខន្ធធាតុអាយតនកម្មដ្ឋានិកេហិ អត្តនោ កម្មដ្ឋានវសេនេវ, កសិណាទិកម្មដ្ឋានិកេហិ វា បន កម្មដ្ឋានសីសេនេវ អាលោកនវិលោកនំ កាតព្ពំ។

    Kammaṭṭhānassa pana avijahanameva ‘gocarasampajaññaṃ’. Tasmā khandhadhātuāyatanakammaṭṭhānikehi attano kammaṭṭhānavaseneva, kasiṇādikammaṭṭhānikehi vā pana kammaṭṭhānasīseneva ālokanavilokanaṃ kātabbaṃ.

    អព្ភន្តរេ អត្តា នាម អាលោកេតា វា វិលោកេតា វា នត្ថិ។ ‘អាលោកេស្សាមី’តិ បន ចិត្តេ ឧប្បជ្ជមានេ តេនេវ ចិត្តេន សទ្ធិំ ចិត្តសមុដ្ឋានា វាយោធាតុ វិញ្ញត្តិំ ជនយមានា ឧប្បជ្ជតិ។ ឥតិ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារវសេន ហេដ្ឋិមំ អក្ខិទលំ អធោ សីទតិ, ឧបរិមំ ឧទ្ធំ លង្ឃេតិ។ កោចិ យន្តកេន វិវរន្តោ នាម នត្ថិ។ តតោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទស្សនកិច្ចំ សាធេន្តំ ឧប្បជ្ជតី’តិ ឯវំ បជាននំ បនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ នាម។

    Abbhantare attā nāma āloketā vā viloketā vā natthi. ‘Ālokessāmī’ti pana citte uppajjamāne teneva cittena saddhiṃ cittasamuṭṭhānā vāyodhātu viññattiṃ janayamānā uppajjati. Iti cittakiriyāvāyodhātuvipphāravasena heṭṭhimaṃ akkhidalaṃ adho sīdati, uparimaṃ uddhaṃ laṅgheti. Koci yantakena vivaranto nāma natthi. Tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ sādhentaṃ uppajjatī’ti evaṃ pajānanaṃ panettha ‘asammohasampajaññaṃ’ nāma.

    អបិច មូលបរិញ្ញាអាគន្តុកតាវកាលិកភាវវសេន បនេត្ថ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ វេទិតព្ពំ។ មូលបរិញ្ញាវសេន តាវ –

    Apica mūlapariññāāgantukatāvakālikabhāvavasena panettha asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ. Mūlapariññāvasena tāva –

    ភវង្គាវជ្ជនញ្ចេវ, ទស្សនំ សម្បដិច្ឆនំ;

    Bhavaṅgāvajjanañceva, dassanaṃ sampaṭicchanaṃ;

    សន្តីរណំ វោដ្ឋព្ពនំ, ជវនំ ភវតិ សត្តមំ។

    Santīraṇaṃ voṭṭhabbanaṃ, javanaṃ bhavati sattamaṃ.

    តត្ថ ភវង្គំ ឧបបត្តិភវស្ស អង្គកិច្ចំ សាធយមានំ បវត្តតិ; តំ អាវត្តេត្វា កិរិយមនោធាតុ អាវជ្ជនកិច្ចំ សាធយមានា; តន្និរោធា ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទស្សនកិច្ចំ សាធយមានំ; តន្និរោធា វិបាកមនោធាតុ សម្បដិច្ឆនកិច្ចំ សាធយមានា; តន្និរោធា វិបាកមនោវិញ្ញាណធាតុ សន្តីរណកិច្ចំ សាធយមានា; តន្និរោធា កិរិយមនោវិញ្ញាណធាតុ វោដ្ឋព្ពនកិច្ចំ សាធយមានា; តន្និរោធា សត្តក្ខត្តុំ ជវនំ ជវតិ។ តត្ថ បឋមជវនេបិ ‘អយំ ឥត្ថី, អយំ បុរិសោ’តិ រជ្ជនទុស្សនមុយ្ហនវសេន អាលោកិតវិលោកិតំ ន ហោតិ; ទុតិយជវនេបិ…បេ.… សត្តមជវនេបិ។ ឯតេសុ បន, យុទ្ធមណ្ឌលេ យោធេសុ វិយ, ហេដ្ឋុបរិយវសេន ភិជ្ជិត្វា បតិតេសុ ‘អយំ ឥត្ថី, អយំ បុរិសោ’តិ រជ្ជនាទិវសេន អាលោកិតវិលោកិតំ ហោតិ។ ឯវំ តាវេត្ថ ‘មូលបរិញ្ញាវសេន’ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ វេទិតព្ពំ។

    Tattha bhavaṅgaṃ upapattibhavassa aṅgakiccaṃ sādhayamānaṃ pavattati; taṃ āvattetvā kiriyamanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā; tannirodhā cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ sādhayamānaṃ; tannirodhā vipākamanodhātu sampaṭicchanakiccaṃ sādhayamānā; tannirodhā vipākamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ sādhayamānā; tannirodhā kiriyamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā; tannirodhā sattakkhattuṃ javanaṃ javati. Tattha paṭhamajavanepi ‘ayaṃ itthī, ayaṃ puriso’ti rajjanadussanamuyhanavasena ālokitavilokitaṃ na hoti; dutiyajavanepi…pe… sattamajavanepi. Etesu pana, yuddhamaṇḍale yodhesu viya, heṭṭhupariyavasena bhijjitvā patitesu ‘ayaṃ itthī, ayaṃ puriso’ti rajjanādivasena ālokitavilokitaṃ hoti. Evaṃ tāvettha ‘mūlapariññāvasena’ asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

    ចក្ខុទ្វារេ បន រូបេ អាបាថគតេ ភវង្គចលនតោ ឧទ្ធំ សកសកកិច្ចនិប្ផាទនវសេន អាវជ្ជនាទីសុ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធេសុ អវសានេ ជវនំ ឧប្បជ្ជតិ។ តំ បុព្ពេ ឧប្បន្នានំ អាវជ្ជនាទីនំ គេហភូតេ ចក្ខុទ្វារេ អាគន្តុកបុរិសោ វិយ ហោតិ។ តស្ស យថា បរគេហេ កិញ្ចិ យាចិតុំ បវិដ្ឋស្ស អាគន្តុកបុរិសស្ស គេហសាមិកេសុបិ តុណ្ហីមាសិនេសុ អាណាករណំ ន យុត្តំ, ឯវំ អាវជ្ជនាទីនំ គេហភូតេ ចក្ខុទ្វារេ អាវជ្ជនាទីសុបិ អរជ្ជន្តេសុ អទុស្សន្តេសុ អមុយ្ហន្តេសុ ច រជ្ជនទុស្សនមុយ្ហនំ អយុត្តន្តិ។ ឯវំ ‘អាគន្តុកភាវវសេន’ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ វេទិតព្ពំ។

    Cakkhudvāre pana rūpe āpāthagate bhavaṅgacalanato uddhaṃ sakasakakiccanipphādanavasena āvajjanādīsu uppajjitvā niruddhesu avasāne javanaṃ uppajjati. Taṃ pubbe uppannānaṃ āvajjanādīnaṃ gehabhūte cakkhudvāre āgantukapuriso viya hoti. Tassa yathā paragehe kiñci yācituṃ paviṭṭhassa āgantukapurisassa gehasāmikesupi tuṇhīmāsinesu āṇākaraṇaṃ na yuttaṃ, evaṃ āvajjanādīnaṃ gehabhūte cakkhudvāre āvajjanādīsupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca rajjanadussanamuyhanaṃ ayuttanti. Evaṃ ‘āgantukabhāvavasena’ asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

    យានិ បនេតានិ ចក្ខុទ្វារេ វោដ្ឋព្ពនបរិយោសានានិ ចិត្តានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, តានិ សទ្ធិំ សម្បយុត្តធម្មេហិ តត្ថ តត្ថេវ ភិជ្ជន្តិ, អញ្ញមញ្ញំ ន បស្សន្តីតិ ឥត្តរានិ តាវកាលិកានិ ហោន្តិ។ តត្ថ យថា ឯកស្មិំ ឃរេ សព្ពេសុ មានុសកេសុ មតេសុ អវសេសស្ស ឯកកស្ស តង្ខណំយេវ មរណធម្មស្ស ន យុត្តា នច្ចគីតាទីសុ អភិរតិ នាម, ឯវមេវ ឯកទ្វារេ សសម្បយុត្តេសុ អាវជ្ជនាទីសុ តត្ថ តត្ថេវ មតេសុ អវសេសស្ស តង្ខណំញ្ញេវ មរណធម្មស្ស ជវនស្សាបិ រជ្ជនទុស្សនមុយ្ហនវសេន អភិរតិ នាម ន យុត្តាតិ។ ឯវំ ‘តាវកាលិកភាវវសេន’ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ វេទិតព្ពំ។

    Yāni panetāni cakkhudvāre voṭṭhabbanapariyosānāni cittāni uppajjanti, tāni saddhiṃ sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, aññamaññaṃ na passantīti ittarāni tāvakālikāni honti. Tattha yathā ekasmiṃ ghare sabbesu mānusakesu matesu avasesassa ekakassa taṅkhaṇaṃyeva maraṇadhammassa na yuttā naccagītādīsu abhirati nāma, evameva ekadvāre sasampayuttesu āvajjanādīsu tattha tattheva matesu avasesassa taṅkhaṇaṃññeva maraṇadhammassa javanassāpi rajjanadussanamuyhanavasena abhirati nāma na yuttāti. Evaṃ ‘tāvakālikabhāvavasena’ asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

    អបិច ខន្ធាយតនធាតុបច្ចយបច្ចវេក្ខណវសេនបេតំ វេទិតព្ពំ។ ឯត្ថ ហិ ចក្ខុ ចេវ រូបានិ ច រូបក្ខន្ធោ, ទស្សនំ វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, តំសម្បយុត្តា វេទនា វេទនាក្ខន្ធោ, សញ្ញា សញ្ញាក្ខន្ធោ, ផស្សាទិកា សង្ខារក្ខន្ធោ។ ឯវមេតេសំ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ សមវាយេ អាលោកនវិលោកនំ បញ្ញាយតិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អាលោកេតិ? កោ វិលោកេតិ?

    Apica khandhāyatanadhātupaccayapaccavekkhaṇavasenapetaṃ veditabbaṃ. Ettha hi cakkhu ceva rūpāni ca rūpakkhandho, dassanaṃ viññāṇakkhandho, taṃsampayuttā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phassādikā saṅkhārakkhandho. Evametesaṃ pañcannaṃ khandhānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. Tattha ko eko āloketi? Ko viloketi?

    តថា ចក្ខុ ចក្ខាយតនំ, រូបំ រូបាយតនំ, ទស្សនំ មនាយតនំ, វេទនាទយោ តំសម្បយុត្តា ធម្មា ធម្មាយតនំ។ ឯវមេតេសំ ចតុន្នំ អាយតនានំ សមវាយេ អាលោកនវិលោកនំ បញ្ញាយតិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អាលោកេតិ? កោ វិលោកេតិ?

    Tathā cakkhu cakkhāyatanaṃ, rūpaṃ rūpāyatanaṃ, dassanaṃ manāyatanaṃ, vedanādayo taṃsampayuttā dhammā dhammāyatanaṃ. Evametesaṃ catunnaṃ āyatanānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. Tattha ko eko āloketi? Ko viloketi?

    តថា ចក្ខុ ចក្ខុធាតុ, រូបំ រូបធាតុ, ទស្សនំ ចក្ខុវិញ្ញាណធាតុ, តំសម្បយុត្តា វេទនាទយោ ធម្មា ធម្មធាតុ។ ឯវមេតាសំ ចតុន្នំ ធាតូនំ សមវាយេ អាលោកនវិលោកនំ បញ្ញាយតិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អាលោកេតិ? កោ វិលោកេតិ?

    Tathā cakkhu cakkhudhātu, rūpaṃ rūpadhātu, dassanaṃ cakkhuviññāṇadhātu, taṃsampayuttā vedanādayo dhammā dhammadhātu. Evametāsaṃ catunnaṃ dhātūnaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. Tattha ko eko āloketi? Ko viloketi?

    តថា ចក្ខុ និស្សយបច្ចយោ, រូបំ អារម្មណបច្ចយោ, អាវជ្ជនំ អនន្តរសមនន្តរអនន្តរូបនិស្សយនត្ថិវិគតបច្ចយោ, អាលោកោ ឧបនិស្សយបច្ចយោ, វេទនាទយោ សហជាតាទិបច្ចយា។ ឯវមេតេសំ បច្ចយានំ សមវាយេ អាលោកនវិលោកនំ បញ្ញាយតិ។ តត្ថ កោ ឯកោ អាលោកេតិ? កោ វិលោកេតីតិ? ឯវមេត្ថ ខន្ធាយតនធាតុបច្ចយបច្ចវេក្ខណវសេនាបិ អសម្មោហសម្បជញ្ញំ វេទិតព្ពំ។

    Tathā cakkhu nissayapaccayo, rūpaṃ ārammaṇapaccayo, āvajjanaṃ anantarasamanantaraanantarūpanissayanatthivigatapaccayo, āloko upanissayapaccayo, vedanādayo sahajātādipaccayā. Evametesaṃ paccayānaṃ samavāye ālokanavilokanaṃ paññāyati. Tattha ko eko āloketi? Ko viloketīti? Evamettha khandhāyatanadhātupaccayapaccavekkhaṇavasenāpi asammohasampajaññaṃ veditabbaṃ.

    សមិញ្ជិតេ បសារិតេតិ បព្ពានំ សមិញ្ជនបសារណេ។ តត្ថ ចិត្តវសេនេវ សមិញ្ជនបសារណំ អកត្វា ហត្ថបាទានំ សមិញ្ជនបសារណបច្ចយា អត្ថានត្ថំ បរិគ្គហេត្វា តត្ថ អត្ថបរិគ្គណ្ហនំ ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’។ តត្ថ ហត្ថបាទេ អតិចិរំ សមិញ្ជិត្វា វា បសារេត្វា ឯវ វា ឋិតស្ស ខណេ ខណេ វេទនា ឧប្បជ្ជន្តិ, ចិត្តំ ឯកគ្គតំ ន លភតិ, កម្មដ្ឋានំ បរិបតតិ, វិសេសំ នាធិគច្ឆតិ; កាលេ សមិញ្ជន្តស្ស កាលេ បសារេន្តស្ស បន តា វេទនា នុប្បជ្ជន្តិ, ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ, កម្មដ្ឋានំ ផាតិំ គច្ឆតិ, វិសេសមធិគច្ឆតីតិ។ ឯវំ ‘អត្ថានត្ថបរិគ្គណ្ហនំ’ វេទិតព្ពំ។

    Samiñjite pasāriteti pabbānaṃ samiñjanapasāraṇe. Tattha cittavaseneva samiñjanapasāraṇaṃ akatvā hatthapādānaṃ samiñjanapasāraṇapaccayā atthānatthaṃ pariggahetvā tattha atthapariggaṇhanaṃ ‘sātthakasampajaññaṃ’. Tattha hatthapāde aticiraṃ samiñjitvā vā pasāretvā eva vā ṭhitassa khaṇe khaṇe vedanā uppajjanti, cittaṃ ekaggataṃ na labhati, kammaṭṭhānaṃ paripatati, visesaṃ nādhigacchati; kāle samiñjantassa kāle pasārentassa pana tā vedanā nuppajjanti, cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ phātiṃ gacchati, visesamadhigacchatīti. Evaṃ ‘atthānatthapariggaṇhanaṃ’ veditabbaṃ.

    អត្ថេ បន សតិបិ សប្បាយាសប្បាយំ បរិគ្គហេត្វា សប្បាយបរិគ្គណ្ហនំ ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’។

    Atthe pana satipi sappāyāsappāyaṃ pariggahetvā sappāyapariggaṇhanaṃ ‘sappāyasampajaññaṃ’.

    តត្រាយំ នយោ – មហាចេតិយង្គណេ កិរ ទហរភិក្ខូ សជ្ឈាយំ គណ្ហន្តិ។ តេសំ បិដ្ឋិបស្សេ ទហរភិក្ខុនិយោ ធម្មំ សុណន្តិ។ តត្រេកោ ទហរោ ហត្ថំ បសារេន្តោ កាយសំសគ្គំ បត្វា តេនេវ ការណេន គិហី ជាតោ។ អបរោ ភិក្ខុ បាទំ បសារេន្តោ អគ្គិម្ហិ បសារេសិ។ អដ្ឋិំ អាហច្ច បាទោ ឈាយិ។ អបរោ ភិក្ខុ វម្មិកេ បសារេសិ។ សោ អាសីវិសេន ទដ្ឋោ។ អបរោ ភិក្ខុ ចីវរកុដិទណ្ឌកេ បសារេសិ។ តំ មណិសប្បោ ឌំសិ។ តស្មា ឯវរូបេ អសប្បាយេ អបសារេត្វា សប្បាយេ បសារេតព្ពំ។ ឥទមេត្ថ សប្បាយសម្បជញ្ញំ។

    Tatrāyaṃ nayo – mahācetiyaṅgaṇe kira daharabhikkhū sajjhāyaṃ gaṇhanti. Tesaṃ piṭṭhipasse daharabhikkhuniyo dhammaṃ suṇanti. Tatreko daharo hatthaṃ pasārento kāyasaṃsaggaṃ patvā teneva kāraṇena gihī jāto. Aparo bhikkhu pādaṃ pasārento aggimhi pasāresi. Aṭṭhiṃ āhacca pādo jhāyi. Aparo bhikkhu vammike pasāresi. So āsīvisena daṭṭho. Aparo bhikkhu cīvarakuṭidaṇḍake pasāresi. Taṃ maṇisappo ḍaṃsi. Tasmā evarūpe asappāye apasāretvā sappāye pasāretabbaṃ. Idamettha sappāyasampajaññaṃ.

    ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ បន មហាថេរវត្ថុនា ទីបេតព្ពំ – មហាថេរោ កិរ ទិវាដ្ឋានេ និសិន្នោ អន្តេវាសិកេហិ សទ្ធិំ កថយមានោ សហសា ហត្ថំ សមិញ្ជិត្វា បុន យថាឋានេ ឋបេត្វា សណិកំ សមិញ្ជេសិ។ តំ អន្តេវាសិកា បុច្ឆិំសុ – ‘‘កស្មា, ភន្តេ, សហសា ហត្ថំ សមិញ្ជិត្វា បុន យថាឋានេ ឋបេត្វា សណិកំ សមិញ្ជិត្ថា’’តិ? ‘‘យតោ បដ្ឋាយ មយា, អាវុសោ, កម្មដ្ឋានំ មនសិកាតុំ អារទ្ធោ, ន មេ កម្មដ្ឋានំ មុញ្ចិត្វា ហត្ថោ សមិញ្ជិតបុព្ពោ។ ឥទានិ បន មេ តុម្ហេហិ សទ្ធិំ កថយមានេន កម្មដ្ឋានំ មុញ្ចិត្វា សមិញ្ជិតោ។ តស្មា បុន យថាឋានេ ឋបេត្វា សមិញ្ជេសិ’’ន្តិ។ ‘‘សាធុ, ភន្តេ, ភិក្ខុនា នាម ឯវរូបេន ភវិតព្ព’’ន្តិ។ ឯវមេត្ថាបិ កម្មដ្ឋានាវិជហនមេវ ‘គោចរសម្បជញ្ញ’ន្តិ វេទិតព្ពំ។

    ‘Gocarasampajaññaṃ’ pana mahātheravatthunā dīpetabbaṃ – mahāthero kira divāṭṭhāne nisinno antevāsikehi saddhiṃ kathayamāno sahasā hatthaṃ samiñjitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā saṇikaṃ samiñjesi. Taṃ antevāsikā pucchiṃsu – ‘‘kasmā, bhante, sahasā hatthaṃ samiñjitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā saṇikaṃ samiñjitthā’’ti? ‘‘Yato paṭṭhāya mayā, āvuso, kammaṭṭhānaṃ manasikātuṃ āraddho, na me kammaṭṭhānaṃ muñcitvā hattho samiñjitapubbo. Idāni pana me tumhehi saddhiṃ kathayamānena kammaṭṭhānaṃ muñcitvā samiñjito. Tasmā puna yathāṭhāne ṭhapetvā samiñjesi’’nti. ‘‘Sādhu, bhante, bhikkhunā nāma evarūpena bhavitabba’’nti. Evametthāpi kammaṭṭhānāvijahanameva ‘gocarasampajañña’nti veditabbaṃ.

    ‘អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ សមិញ្ជេន្តោ វា បសារេន្តោ វា នត្ថិ។ វុត្តប្បការចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេន បន, សុត្តាកឌ្ឍនវសេន ទារុយន្តស្ស ហត្ថបាទចលនំ វិយ, សមិញ្ជនបសារណំ ហោតី’តិ បរិជាននំ បនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញ’ន្តិ វេទិតព្ពំ។

    ‘Abbhantare attā nāma koci samiñjento vā pasārento vā natthi. Vuttappakāracittakiriyāvāyodhātuvipphārena pana, suttākaḍḍhanavasena dāruyantassa hatthapādacalanaṃ viya, samiñjanapasāraṇaṃ hotī’ti parijānanaṃ panettha ‘asammohasampajañña’nti veditabbaṃ.

    សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេតិ ឯត្ថ សង្ឃាដិចីវរានំ និវាសនបារុបនវសេន បត្តស្ស ភិក្ខាបដិគ្គហណាទិវសេន បរិភោគោ ‘ធារណំ’ នាម។ តត្ថ សង្ឃាដិចីវរធារណេ តាវ និវាសេត្វា បារុបិត្វា ច បិណ្ឌាយ ចរតោ ‘‘អាមិសលាភោ សីតស្ស បដិឃាតាយា’’តិអាទិនា នយេន ភគវតា វុត្តប្បការោយេវ ច អត្ថោ ‘អត្ថោ’ នាម។ តស្ស វសេន ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Saṅghāṭipattacīvaradhāraṇeti ettha saṅghāṭicīvarānaṃ nivāsanapārupanavasena pattassa bhikkhāpaṭiggahaṇādivasena paribhogo ‘dhāraṇaṃ’ nāma. Tattha saṅghāṭicīvaradhāraṇe tāva nivāsetvā pārupitvā ca piṇḍāya carato ‘‘āmisalābho sītassa paṭighātāyā’’tiādinā nayena bhagavatā vuttappakāroyeva ca attho ‘attho’ nāma. Tassa vasena ‘sātthakasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    ឧណ្ហបកតិកស្ស បន ទុព្ពលស្ស ច ចីវរំ សុខុមំ សប្បាយំ, សីតាលុកស្ស ឃនំ ទុបដ្ដំ; វិបរីតំ អសប្បាយំ។ យស្ស កស្សចិ ជិណ្ណំ អសប្បាយមេវ។ អគ្គឡាទិទានេន ហិស្ស តំ បលិពោធករំ ហោតិ។ តថា បដ្ដុណ្ណទុកូលាទិភេទំ ចោរានំ លោភនីយចីវរំ។ តាទិសញ្ហិ អរញ្ញេ ឯកកស្ស និវាសន្តរាយករំ ជីវិតន្តរាយករញ្ចាបិ ហោតិ។ និប្បរិយាយេន បន យំ និមិត្តកម្មាទិមិច្ឆាជីវវសេន ឧប្បន្នំ, យញ្ចស្ស សេវមានស្ស អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, តំ អសប្បាយំ ; វិបរីតំ សប្បាយំ។ តស្ស វសេនេត្ថ ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’ កម្មដ្ឋានាវិជហនវសេនេវ ច ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Uṇhapakatikassa pana dubbalassa ca cīvaraṃ sukhumaṃ sappāyaṃ, sītālukassa ghanaṃ dupaṭṭaṃ; viparītaṃ asappāyaṃ. Yassa kassaci jiṇṇaṃ asappāyameva. Aggaḷādidānena hissa taṃ palibodhakaraṃ hoti. Tathā paṭṭuṇṇadukūlādibhedaṃ corānaṃ lobhanīyacīvaraṃ. Tādisañhi araññe ekakassa nivāsantarāyakaraṃ jīvitantarāyakarañcāpi hoti. Nippariyāyena pana yaṃ nimittakammādimicchājīvavasena uppannaṃ, yañcassa sevamānassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, taṃ asappāyaṃ ; viparītaṃ sappāyaṃ. Tassa vasenettha ‘sappāyasampajaññaṃ’ kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca ‘gocarasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ ចីវរំ បារុបន្តោ នត្ថិ។ វុត្តប្បការចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ បន ចីវរបារុបនំ ហោតិ។ តត្ថ ចីវរម្បិ អចេតនំ, កាយោបិ អចេតនោ។ ចីវរំ ន ជានាតិ – ‘មយា កាយោ បារុបិតោ’តិ, កាយោបិ ន ជានាតិ – ‘អហំ ចីវរេន បារុបិតោ’តិ។ ធាតុយោវ ធាតុសមូហំ បដិច្ឆាទេន្តិ, បដបិលោតិកាយ បោត្ថករូបបដិច្ឆាទនេ វិយ។ តស្មា នេវ សុន្ទរំ ចីវរំ លភិត្វា សោមនស្សំ កាតព្ពំ , ន អសុន្ទរំ លភិត្វា ទោមនស្សំ។ នាគវម្មិកចេតិយរុក្ខាទីសុ ហិ កេចិ មាលាគន្ធធូបវត្ថាទីហិ សក្ការំ ករោន្តិ, កេចិ គូថមុត្តកទ្ទមទណ្ឌសត្ថប្បហារាទីហិ អសក្ការំ។ ន តេហិ នាគវម្មិករុក្ខាទយោ សោមនស្សំ វា ទោមនស្សំ វា ករោន្តិ។ ឯវមេវ នេវ សុន្ទរំ ចីវរំ លភិត្វា សោមនស្សំ កាតព្ពំ, ន អសុន្ទរំ លភិត្វា ទោមនស្សន្តិ។ ឯវំ បវត្តបដិសង្ខានវសេនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Abbhantare attā nāma koci cīvaraṃ pārupanto natthi. Vuttappakāracittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva pana cīvarapārupanaṃ hoti. Tattha cīvarampi acetanaṃ, kāyopi acetano. Cīvaraṃ na jānāti – ‘mayā kāyo pārupito’ti, kāyopi na jānāti – ‘ahaṃ cīvarena pārupito’ti. Dhātuyova dhātusamūhaṃ paṭicchādenti, paṭapilotikāya potthakarūpapaṭicchādane viya. Tasmā neva sundaraṃ cīvaraṃ labhitvā somanassaṃ kātabbaṃ , na asundaraṃ labhitvā domanassaṃ. Nāgavammikacetiyarukkhādīsu hi keci mālāgandhadhūpavatthādīhi sakkāraṃ karonti, keci gūthamuttakaddamadaṇḍasatthappahārādīhi asakkāraṃ. Na tehi nāgavammikarukkhādayo somanassaṃ vā domanassaṃ vā karonti. Evameva neva sundaraṃ cīvaraṃ labhitvā somanassaṃ kātabbaṃ, na asundaraṃ labhitvā domanassanti. Evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasenettha ‘asammohasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    បត្តធារណេបិ បត្តំ សហសាវ អគ្គហេត្វា ‘ឥមំ គហេត្វា បិណ្ឌាយ ចរមានោ ភិក្ខំ លភិស្សាមី’តិ ឯវំ បត្តគ្គហណបច្ចយា បដិលភិតព្ពអត្ថវសេន ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។ កិសទុព្ពលសរីរស្ស បន គរុបត្តោ អសប្បាយោ; យស្ស កស្សចិ ចតុបញ្ចគណ្ឋិកាហតោ ទុព្ពិសោធនីយោ អសប្បាយោវ។ ទុទ្ធោតបត្តោ ហិ ន វដ្ដតិ; តំ ធោវន្តស្សេវ ចស្ស បលិពោធោ ហោតិ។ មណិវណ្ណបត្តោ បន លោភនីយោវ ចីវរេ វុត្តនយេនេវ អសប្បាយោ។ និមិត្តកម្មាទិវសេន បន លទ្ធោ, យញ្ចស្ស សេវមានស្ស អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, អយំ ឯកន្តាសប្បាយោវ វិបរីតោ សប្បាយោ។ តស្ស វសេនេត្ថ ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’ កម្មដ្ឋានាវិជហនវសេនេវ ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Pattadhāraṇepi pattaṃ sahasāva aggahetvā ‘imaṃ gahetvā piṇḍāya caramāno bhikkhaṃ labhissāmī’ti evaṃ pattaggahaṇapaccayā paṭilabhitabbaatthavasena ‘sātthakasampajaññaṃ’ veditabbaṃ. Kisadubbalasarīrassa pana garupatto asappāyo; yassa kassaci catupañcagaṇṭhikāhato dubbisodhanīyo asappāyova. Duddhotapatto hi na vaṭṭati; taṃ dhovantasseva cassa palibodho hoti. Maṇivaṇṇapatto pana lobhanīyova cīvare vuttanayeneva asappāyo. Nimittakammādivasena pana laddho, yañcassa sevamānassa akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, ayaṃ ekantāsappāyova viparīto sappāyo. Tassa vasenettha ‘sappāyasampajaññaṃ’ kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ‘gocarasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ បត្តំ គណ្ហន្តោ នត្ថិ។ វុត្តប្បការចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារវសេនេវ បន បត្តគ្គហណំ នាម ហោតិ។ តត្ថ បត្តោបិ អចេតនោ, ហត្ថាបិ អចេតនា។ បត្តោ ន ជានាតិ – ‘អហំ ហត្ថេហិ គហិតោ’តិ។ ហត្ថាបិ ន ជានន្តិ – ‘បត្តោ អម្ហេហិ គហិតោ’តិ។ ធាតុយោវ ធាតុសមូហំ គណ្ហន្តិ, សណ្ឌាសេន អគ្គិវណ្ណបត្តគហណេ វិយាតិ។ ឯវំ បវត្តបដិសង្ខានវសេនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Abbhantare attā nāma koci pattaṃ gaṇhanto natthi. Vuttappakāracittakiriyāvāyodhātuvipphāravaseneva pana pattaggahaṇaṃ nāma hoti. Tattha pattopi acetano, hatthāpi acetanā. Patto na jānāti – ‘ahaṃ hatthehi gahito’ti. Hatthāpi na jānanti – ‘patto amhehi gahito’ti. Dhātuyova dhātusamūhaṃ gaṇhanti, saṇḍāsena aggivaṇṇapattagahaṇe viyāti. Evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasenettha ‘asammohasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អបិច យថា ឆិន្នហត្ថបាទេ វណមុខេហិ បគ្ឃរិតបុព្ពលោហិតកិមិកុលេ នីលមក្ខិកសម្បរិកិណ្ណេ អនាថសាលាយំ អនាថមនុស្សេ ទិស្វា ទយាលុកា បុរិសា តេសំ វណពន្ធបដ្ដចោឡកានិ ចេវ កបាលាទីហិ ច ភេសជ្ជានិ ឧបនាមេន្តិ។ តត្ថ ចោឡកានិបិ កេសញ្ចិ សណ្ហានិ កេសញ្ចិ ថូលានិ បាបុណន្តិ។ ភេសជ្ជកបាលកានិបិ កេសញ្ចិ សុសណ្ឋានានិ កេសញ្ចិ ទុស្សណ្ឋានានិ បាបុណន្តិ។ ន តេ តត្ថ សុមនា វា ហោន្តិ ទុម្មនា វា។ វណបដិច្ឆាទនមត្តេនេវ ហិ ចោឡកេន, ភេសជ្ជបរិគ្គហណមត្តេនេវ ច កបាលកេន តេសំ អត្ថោ។ ឯវមេវ យោ ភិក្ខុ វណចោឡកំ វិយ ចីវរំ, ភេសជ្ជកបាលកំ វិយ ច បត្តំ, កបាលេ ភេសជ្ជមិវ ច បត្តេ លទ្ធភិក្ខំ សល្លក្ខេតិ – អយំ សង្ឃាដិបត្តចីវរធារណេ អសម្មោហសម្បជញ្ញេន ឧត្តមសម្បជានការីតិ វេទិតព្ពោ។

    Apica yathā chinnahatthapāde vaṇamukhehi paggharitapubbalohitakimikule nīlamakkhikasamparikiṇṇe anāthasālāyaṃ anāthamanusse disvā dayālukā purisā tesaṃ vaṇabandhapaṭṭacoḷakāni ceva kapālādīhi ca bhesajjāni upanāmenti. Tattha coḷakānipi kesañci saṇhāni kesañci thūlāni pāpuṇanti. Bhesajjakapālakānipi kesañci susaṇṭhānāni kesañci dussaṇṭhānāni pāpuṇanti. Na te tattha sumanā vā honti dummanā vā. Vaṇapaṭicchādanamatteneva hi coḷakena, bhesajjapariggahaṇamatteneva ca kapālakena tesaṃ attho. Evameva yo bhikkhu vaṇacoḷakaṃ viya cīvaraṃ, bhesajjakapālakaṃ viya ca pattaṃ, kapāle bhesajjamiva ca patte laddhabhikkhaṃ sallakkheti – ayaṃ saṅghāṭipattacīvaradhāraṇe asammohasampajaññena uttamasampajānakārīti veditabbo.

    អសិតាទីសុ អសិតេតិ បិណ្ឌបាតាទិភោជនេ។ បីតេតិ យាគុអាទិបានេ។ ខាយិតេតិ បិដ្ឋខជ្ជកាទិខាទនេ។ សាយិតេតិ មធុផាណិតាទិសាយនេ។ តត្ថ ‘‘នេវ ទវាយា’’តិអាទិនា នយេន វុត្តោ អដ្ឋវិធោបិ អត្ថោ ‘អត្ថោ’ នាម។ តស្ស វសេន ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Asitādīsu asiteti piṇḍapātādibhojane. Pīteti yāguādipāne. Khāyiteti piṭṭhakhajjakādikhādane. Sāyiteti madhuphāṇitādisāyane. Tattha ‘‘neva davāyā’’tiādinā nayena vutto aṭṭhavidhopi attho ‘attho’ nāma. Tassa vasena ‘sātthakasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    លូខបណីតតិត្តមធុរាទីសុ បន យេន ភោជនេន យស្ស អផាសុ ហោតិ, តំ តស្ស អសប្បាយំ។ យំ បន និមិត្តកម្មាទិវសេន បដិលទ្ធំ, យញ្ចស្ស ភុញ្ជតោ អកុសលា ធម្មា អភិវឌ្ឍន្តិ, កុសលា ធម្មា បរិហាយន្តិ, តំ ឯកន្តំ អសប្បាយមេវ; វិបរីតំ សប្បាយំ។ តស្ស វសេនេត្ថ ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’ កម្មដ្ឋានាវិជហនវសេនេវ ច ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Lūkhapaṇītatittamadhurādīsu pana yena bhojanena yassa aphāsu hoti, taṃ tassa asappāyaṃ. Yaṃ pana nimittakammādivasena paṭiladdhaṃ, yañcassa bhuñjato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, taṃ ekantaṃ asappāyameva; viparītaṃ sappāyaṃ. Tassa vasenettha ‘sappāyasampajaññaṃ’ kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca ‘gocarasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ ភុញ្ជកោ នត្ថិ។ វុត្តប្បការចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ បន បត្តបដិគ្គហណំ នាម ហោតិ។ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ ហត្ថស្ស បត្តេ ឱតារណំ នាម ហោតិ។ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ អាលោបករណំ, អាលោបឧទ្ធរណំ, មុខវិវរណញ្ច ហោតិ។ ន កោចិ កុញ្ចិកាយ, ន យន្តកេន ហនុកដ្ឋិំ វិវរតិ។ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ អាលោបស្ស មុខេ ឋបនំ, ឧបរិទន្តានំ មុសលកិច្ចសាធនំ, ហេដ្ឋាទន្តានំ ឧទុក្ខលកិច្ចសាធនំ, ជិវ្ហាយ ហត្ថកិច្ចសាធនញ្ច ហោតិ។ ឥតិ នំ តត្ថ អគ្គជិវ្ហាយ តនុកខេឡោ មូលជិវ្ហាយ ពហលខេឡោ មក្ខេតិ។ តំ ហេដ្ឋាទន្តឧទុក្ខលេ ជិវ្ហាហត្ថបរិវត្តិតំ ខេឡឧទកតេមិតំ ឧបរិទន្តមុសលសញ្ចុណ្ណិតំ កោចិ កដច្ឆុនា វា ទព្ពិយា វា អន្តោ បវេសេន្តោ នាម នត្ថិ; វាយោធាតុយាវ បវិសតិ។ បវិដ្ឋំ បវិដ្ឋំ កោចិ បលាលសន្ថារំ កត្វា ធារេន្តោ នាម នត្ថិ; វាយោធាតុវសេនេវ តិដ្ឋតិ។ ឋិតំ ឋិតំ កោចិ ឧទ្ធនំ កត្វា អគ្គិំ ជាលេត្វា បចន្តោ នាម នត្ថិ; តេជោធាតុយាវ បច្ចតិ។ បក្កំ បក្កំ កោចិ ទណ្ឌកេន វា យដ្ឋិយា វា ពហិ នីហារកោ នាម នត្ថិ; វាយោធាតុយេវ នីហរតិ។ ឥតិ វាយោធាតុ អតិហរតិ ច វីតិហរតិ ច ធារេតិ ច បរិវត្តេតិ ច សញ្ចុណ្ណេតិ ច វិសោសេតិ ច នីហរតិ ច។ បថវីធាតុ ធារេតិ ច បរិវត្តេតិ ច សញ្ចុណ្ណេតិ ច វិសោសេតិ ច នីហរតិ ច។ អាបោធាតុ សិនេហេតិ ច អល្លត្តញ្ច អនុបាលេតិ។ តេជោធាតុ អន្តោបវិដ្ឋំ បរិបាចេតិ។ អាកាសធាតុ អញ្ជសោ ហោតិ។ វិញ្ញាណធាតុ តត្ថ តត្ថ សម្មាបយោគមន្វាយ អាភុជតីតិ។ ឯវំ បវត្តបដិសង្ខានវសេនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Abbhantare attā nāma koci bhuñjako natthi. Vuttappakāracittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva pana pattapaṭiggahaṇaṃ nāma hoti. Cittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva hatthassa patte otāraṇaṃ nāma hoti. Cittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva ālopakaraṇaṃ, ālopauddharaṇaṃ, mukhavivaraṇañca hoti. Na koci kuñcikāya, na yantakena hanukaṭṭhiṃ vivarati. Cittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva ālopassa mukhe ṭhapanaṃ, uparidantānaṃ musalakiccasādhanaṃ, heṭṭhādantānaṃ udukkhalakiccasādhanaṃ, jivhāya hatthakiccasādhanañca hoti. Iti naṃ tattha aggajivhāya tanukakheḷo mūlajivhāya bahalakheḷo makkheti. Taṃ heṭṭhādantaudukkhale jivhāhatthaparivattitaṃ kheḷaudakatemitaṃ uparidantamusalasañcuṇṇitaṃ koci kaṭacchunā vā dabbiyā vā anto pavesento nāma natthi; vāyodhātuyāva pavisati. Paviṭṭhaṃ paviṭṭhaṃ koci palālasanthāraṃ katvā dhārento nāma natthi; vāyodhātuvaseneva tiṭṭhati. Ṭhitaṃ ṭhitaṃ koci uddhanaṃ katvā aggiṃ jāletvā pacanto nāma natthi; tejodhātuyāva paccati. Pakkaṃ pakkaṃ koci daṇḍakena vā yaṭṭhiyā vā bahi nīhārako nāma natthi; vāyodhātuyeva nīharati. Iti vāyodhātu atiharati ca vītiharati ca dhāreti ca parivatteti ca sañcuṇṇeti ca visoseti ca nīharati ca. Pathavīdhātu dhāreti ca parivatteti ca sañcuṇṇeti ca visoseti ca nīharati ca. Āpodhātu sineheti ca allattañca anupāleti. Tejodhātu antopaviṭṭhaṃ paripāceti. Ākāsadhātu añjaso hoti. Viññāṇadhātu tattha tattha sammāpayogamanvāya ābhujatīti. Evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasenettha ‘asammohasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អបិច គមនតោ, បរិយេសនតោ, បរិភោគតោ, អាសយតោ, និធានតោ, អបរិបក្កតោ, បរិបក្កតោ, ផលតោ, និស្សន្ទនតោ, សម្មក្ខនតោតិ ឯវំ ទសវិធបដិកូលភាវបច្ចវេក្ខណតោបេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។ វិត្ថារកថា បនេត្ថ វិសុទ្ធិមគ្គេ អាហារបដិកូលសញ្ញានិទ្ទេសតោ គហេតព្ពា។

    Apica gamanato, pariyesanato, paribhogato, āsayato, nidhānato, aparipakkato, paripakkato, phalato, nissandanato, sammakkhanatoti evaṃ dasavidhapaṭikūlabhāvapaccavekkhaṇatopettha ‘asammohasampajaññaṃ’ veditabbaṃ. Vitthārakathā panettha visuddhimagge āhārapaṭikūlasaññāniddesato gahetabbā.

    ឧច្ចារបស្សាវកម្មេតិ ឧច្ចារស្ស ច បស្សាវស្ស ច ករណេ។ តត្ថ បក្កកាលេ ឧច្ចារបស្សាវំ អករោន្តស្ស សកលសរីរតោ សេទា មុច្ចន្តិ, អក្ខីនិ ភមន្តិ, ចិត្តំ ន ឯកគ្គំ ហោតិ, អញ្ញេ ច រោគា ឧប្បជ្ជន្តិ; ករោន្តស្ស បន សព្ពំ តំ ន ហោតីតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។ តស្ស វសេន ‘សាត្ថកសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Uccārapassāvakammeti uccārassa ca passāvassa ca karaṇe. Tattha pakkakāle uccārapassāvaṃ akarontassa sakalasarīrato sedā muccanti, akkhīni bhamanti, cittaṃ na ekaggaṃ hoti, aññe ca rogā uppajjanti; karontassa pana sabbaṃ taṃ na hotīti ayamettha attho. Tassa vasena ‘sātthakasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អដ្ឋានេ ឧច្ចារបស្សាវំ ករោន្តស្ស បន អាបត្តិ ហោតិ, អយសោ វឌ្ឍតិ, ជីវិតន្តរាយោ ហោតិ; បតិរូបេ ឋានេ ករោន្តស្ស សព្ពំ តំ ន ហោតីតិ ឥទមេត្ថ សប្បាយំ។ តស្ស វសេន ‘សប្បាយសម្បជញ្ញំ’ កម្មដ្ឋានាវិជហនវសេនេវ ច ‘គោចរសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Aṭṭhāne uccārapassāvaṃ karontassa pana āpatti hoti, ayaso vaḍḍhati, jīvitantarāyo hoti; patirūpe ṭhāne karontassa sabbaṃ taṃ na hotīti idamettha sappāyaṃ. Tassa vasena ‘sappāyasampajaññaṃ’ kammaṭṭhānāvijahanavaseneva ca ‘gocarasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    អព្ភន្តរេ អត្តា នាម កោចិ ឧច្ចារបស្សាវកម្មំ ករោន្តោ នត្ថិ។ ចិត្តកិរិយាវាយោធាតុវិប្ផារេនេវ បន ឧច្ចារបស្សាវកម្មំ ហោតិ។ យថា បន បក្កេ គណ្ឌេ គណ្ឌភេទេន បុព្ពលោហិតំ អកាមតាយ និក្ខមតិ, យថា ច អតិភរិតា ឧទកភាជនា ឧទកំ អកាមតាយ និក្ខមតិ, ឯវំ បក្កាសយមុត្តវត្ថីសុ សន្និចិតា ឧច្ចារបស្សាវា វាយុវេគសមុប្បីឡិតា អកាមតាយបិ និក្ខមន្តិ។ សោ បនាយំ ឯវំ និក្ខមន្តោ ឧច្ចារបស្សាវោ នេវ តស្ស ភិក្ខុនោ អត្តនោ ហោតិ ន បរស្ស; កេវលំ បន សរីរនិស្សន្ទោវ ហោតិ។ យថា កិំ? យថា ឧទកតុម្ភតោ បុរាណឧទកំ ឆឌ្ឌេន្តស្ស នេវ តំ អត្តនោ ហោតិ ន បរេសំ, កេវលំ បដិជគ្គនមត្តមេវ ហោតិ, ឯវន្តិ។ ឯវំ បវត្តបដិសង្ខានវសេនេត្ថ ‘អសម្មោហសម្បជញ្ញំ’ វេទិតព្ពំ។

    Abbhantare attā nāma koci uccārapassāvakammaṃ karonto natthi. Cittakiriyāvāyodhātuvipphāreneva pana uccārapassāvakammaṃ hoti. Yathā pana pakke gaṇḍe gaṇḍabhedena pubbalohitaṃ akāmatāya nikkhamati, yathā ca atibharitā udakabhājanā udakaṃ akāmatāya nikkhamati, evaṃ pakkāsayamuttavatthīsu sannicitā uccārapassāvā vāyuvegasamuppīḷitā akāmatāyapi nikkhamanti. So panāyaṃ evaṃ nikkhamanto uccārapassāvo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa; kevalaṃ pana sarīranissandova hoti. Yathā kiṃ? Yathā udakatumbhato purāṇaudakaṃ chaḍḍentassa neva taṃ attano hoti na paresaṃ, kevalaṃ paṭijagganamattameva hoti, evanti. Evaṃ pavattapaṭisaṅkhānavasenettha ‘asammohasampajaññaṃ’ veditabbaṃ.

    គតាទីសុ គតេតិ គមនេ។ ឋិតេតិ ឋានេ។ និសិន្នេតិ និសជ្ជាយ។ សុត្តេតិ សយនេ។ តត្ថ អភិក្កន្តាទីសុ វុត្តនយេនេវ សម្បជានការិតា វេទិតព្ពា។

    Gatādīsu gateti gamane. Ṭhiteti ṭhāne. Nisinneti nisajjāya. Sutteti sayane. Tattha abhikkantādīsu vuttanayeneva sampajānakāritā veditabbā.

    អយំ បនេត្ថ អបរោបិ នយោ – ឯកោ ហិ ភិក្ខុ គច្ឆន្តោ អញ្ញំ ចិន្តេន្តោ អញ្ញំ វិតក្កេន្តោ គច្ឆតិ។ ឯកោ កម្មដ្ឋានំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ គច្ឆតិ។ តថា ឯកោ ភិក្ខុ តិដ្ឋន្តោ, និសីទន្តោ, សយន្តោ អញ្ញំ ចិន្តេន្តោ អញ្ញំ វិតក្កេន្តោ សយតិ។ ឯកោ កម្មដ្ឋានំ អវិស្សជ្ជេត្វាវ សយតិ។

    Ayaṃ panettha aparopi nayo – eko hi bhikkhu gacchanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento gacchati. Eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva gacchati. Tathā eko bhikkhu tiṭṭhanto, nisīdanto, sayanto aññaṃ cintento aññaṃ vitakkento sayati. Eko kammaṭṭhānaṃ avissajjetvāva sayati.

    ឯត្តកេន បន ន បាកដំ ហោតីតិ ចង្កមេន ទីបយិំសុ។ យោ ហិ ភិក្ខុ ចង្កមនំ ឱតរិត្វា ចង្កមនកោដិយំ ឋិតោ បរិគ្គណ្ហាតិ; ‘បាចីនចង្កមនកោដិយំ បវត្តា រូបារូបធម្មា បច្ឆិមចង្កមនកោដិំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, បច្ឆិមចង្កមនកោដិយំ បវត្តាបិ បាចីនចង្កមនកោដិំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ចង្កមនវេមជ្ឈេ បវត្តា ឧភោ កោដិយោ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ចង្កមនេ បវត្តា រូបារូបធម្មា ឋានំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា, ឋានេ បវត្តា និសជ្ជំ, និសជ្ជាយ បវត្តា សយនំ អប្បត្វា ឯត្ថេវ និរុទ្ធា’តិ ឯវំ បរិគ្គណ្ហន្តោ បរិគ្គណ្ហន្តោយេវ ភវង្គំ ឱតារេតិ; ឧដ្ឋហន្តោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ ឧដ្ឋាតិ – អយំ ភិក្ខុ គតាទីសុ សម្បជានការី នាម ហោតីតិ។

    Ettakena pana na pākaṭaṃ hotīti caṅkamena dīpayiṃsu. Yo hi bhikkhu caṅkamanaṃ otaritvā caṅkamanakoṭiyaṃ ṭhito pariggaṇhāti; ‘pācīnacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattā rūpārūpadhammā pacchimacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, pacchimacaṅkamanakoṭiyaṃ pavattāpi pācīnacaṅkamanakoṭiṃ appatvā ettheva niruddhā, caṅkamanavemajjhe pavattā ubho koṭiyo appatvā ettheva niruddhā, caṅkamane pavattā rūpārūpadhammā ṭhānaṃ appatvā ettheva niruddhā, ṭhāne pavattā nisajjaṃ, nisajjāya pavattā sayanaṃ appatvā ettheva niruddhā’ti evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhantoyeva bhavaṅgaṃ otāreti; uṭṭhahanto kammaṭṭhānaṃ gahetvāva uṭṭhāti – ayaṃ bhikkhu gatādīsu sampajānakārī nāma hotīti.

    ឯវំ បន សុត្តេ កម្មដ្ឋានំ អវិភូតំ ហោតិ។ កម្មដ្ឋានំ អវិភូតំ ន កាតព្ពំ។ តស្មា យោ ភិក្ខុ យាវ សក្កោតិ តាវ ចង្កមិត្វា ឋត្វា និសីទិត្វា សយមានោ ឯវំ បរិគ្គហេត្វា សយតិ – ‘កាយោ អចេតនោ, មញ្ចោ អចេតនោ។ កាយោ ន ជានាតិ – អហំ មញ្ចេ សយិតោតិ។ មញ្ចោបិ ន ជានាតិ – មយិ កាយោ សយិតោតិ។ អចេតនោ កាយោ អចេតនេ មញ្ចេ សយិតោ’តិ។ ឯវំ បរិគ្គណ្ហន្តោ បរិគ្គណ្ហន្តោយេវ ចិត្តំ ភវង្គំ ឱតារេតិ, បពុជ្ឈមានោ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វាវ បពុជ្ឈតិ។ អយំ សុត្តេ សម្បជានការី នាម ហោតីតិ។

    Evaṃ pana sutte kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ hoti. Kammaṭṭhānaṃ avibhūtaṃ na kātabbaṃ. Tasmā yo bhikkhu yāva sakkoti tāva caṅkamitvā ṭhatvā nisīditvā sayamāno evaṃ pariggahetvā sayati – ‘kāyo acetano, mañco acetano. Kāyo na jānāti – ahaṃ mañce sayitoti. Mañcopi na jānāti – mayi kāyo sayitoti. Acetano kāyo acetane mañce sayito’ti. Evaṃ pariggaṇhanto pariggaṇhantoyeva cittaṃ bhavaṅgaṃ otāreti, pabujjhamāno kammaṭṭhānaṃ gahetvāva pabujjhati. Ayaṃ sutte sampajānakārī nāma hotīti.

    ជាគរិតេតិ ជាគរណេ។ តត្ថ ‘កិរិយាមយបវត្តស្ស អប្បវត្តិយា សតិ ជាគរិតំ នាម ន ហោតិ; កិរិយាមយបវត្តវឡញ្ជេ បវត្តន្តេ ជាគរិតំ នាម ហោតី’តិ បរិគ្គណ្ហន្តោ ភិក្ខុ ជាគរិតេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។ អបិច រត្តិន្ទិវំ ឆ កោដ្ឋាសេ កត្វា បញ្ច កោដ្ឋាសេ ជគ្គន្តោបិ ជាគរិតេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។

    Jāgariteti jāgaraṇe. Tattha ‘kiriyāmayapavattassa appavattiyā sati jāgaritaṃ nāma na hoti; kiriyāmayapavattavaḷañje pavattante jāgaritaṃ nāma hotī’ti pariggaṇhanto bhikkhu jāgarite sampajānakārī nāma hoti. Apica rattindivaṃ cha koṭṭhāse katvā pañca koṭṭhāse jaggantopi jāgarite sampajānakārī nāma hoti.

    ភាសិតេតិ កថនេ។ តត្ថ ‘ឧបាទារូបស្ស សទ្ទាយតនស្ស អប្បវត្តេ សតិ ភាសិតំ នាម ន ហោតិ; តស្មិំ បវត្តន្តេ ហោតី’តិ បរិគ្គាហកោ ភិក្ខុ ភាសិតេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។ វិមុត្តាយតនសីសេន ធម្មំ ទេសេន្តោបិ ពាត្តិំស តិរច្ឆានកថា បហាយ ទសកថាវត្ថុនិស្សិតំ កថំ កថេន្តោបិ ភាសិតេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។

    Bhāsiteti kathane. Tattha ‘upādārūpassa saddāyatanassa appavatte sati bhāsitaṃ nāma na hoti; tasmiṃ pavattante hotī’ti pariggāhako bhikkhu bhāsite sampajānakārī nāma hoti. Vimuttāyatanasīsena dhammaṃ desentopi bāttiṃsa tiracchānakathā pahāya dasakathāvatthunissitaṃ kathaṃ kathentopi bhāsite sampajānakārī nāma hoti.

    តុណ្ហីភាវេតិ អកថនេ។ តត្ថ ‘ឧបាទារូបស្ស សទ្ទាយតនស្ស បវត្តិយំ សតិ តុណ្ហីភាវោ នាម នត្ថិ; អប្បវត្តិយំ ហោតី’តិ បរិគ្គាហកោ ភិក្ខុ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការី នាម ហោតិ។ អដ្ឋតិំសាយ អារម្មណេសុ ចិត្តរុចិយំ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា និសិន្នោបិ ទុតិយជ្ឈានំ សមាបន្នោបិ តុណ្ហីភាវេ សម្បជានការីយេវ នាម ហោតិ។

    Tuṇhībhāveti akathane. Tattha ‘upādārūpassa saddāyatanassa pavattiyaṃ sati tuṇhībhāvo nāma natthi; appavattiyaṃ hotī’ti pariggāhako bhikkhu tuṇhībhāve sampajānakārī nāma hoti. Aṭṭhatiṃsāya ārammaṇesu cittaruciyaṃ kammaṭṭhānaṃ gahetvā nisinnopi dutiyajjhānaṃ samāpannopi tuṇhībhāve sampajānakārīyeva nāma hoti.

    ឯត្ថ ច ឯកោ ឥរិយាបថោ ទ្វីសុ ឋានេសុ អាគតោ។ សោ ហេដ្ឋា អភិក្កន្តេ បដិក្កន្តេតិ ឯត្ថ ភិក្ខាចារគាមំ គច្ឆតោ ច អាគច្ឆតោ ច អទ្ធានគមនវសេន កថិតោ។ គតេ ឋិតេ និសិន្នេតិ ឯត្ថ វិហារេ ចុណ្ណិកបាទុទ្ធារឥរិយាបថវសេន កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។

    Ettha ca eko iriyāpatho dvīsu ṭhānesu āgato. So heṭṭhā abhikkante paṭikkanteti ettha bhikkhācāragāmaṃ gacchato ca āgacchato ca addhānagamanavasena kathito. Gate ṭhite nisinneti ettha vihāre cuṇṇikapāduddhārairiyāpathavasena kathitoti veditabbo.

    ៥២៤. តត្ថ កតមា សតីតិអាទិ សព្ពំ ឧត្តានត្ថមេវ។

    524. Tattha katamā satītiādi sabbaṃ uttānatthameva.

    ៥២៦. សោ វិវិត្តន្តិ ឥមិនា កិំ ទស្សេតិ? ឯតស្ស ភិក្ខុនោ ឧបាសនដ្ឋានំ យោគបថំ សប្បាយសេនាសនំ ទស្សេតិ។ យស្ស ហិ អព្ភន្តរេ ឯត្តកា គុណា អត្ថិ, តស្ស អនុច្ឆវិកោ អរញ្ញវាសោ។ យស្ស បនេតេ នត្ថិ, តស្ស អននុច្ឆវិកោ។ ឯវរូបស្ស ហិ អរញ្ញវាសោ កាឡមក្កដអច្ឆតរច្ឆទីបិមិគាទីនំ អដវីវាសសទិសោ ហោតិ។ កស្មា? ឥច្ឆាយ ឋត្វា បវិដ្ឋត្តា។ តស្ស ហិ អរញ្ញវាសមូលកោ កោចិ អត្ថោ នត្ថិ; អរញ្ញវាសញ្ចេវ អារញ្ញកេ ច ទូសេតិ; សាសនេ អប្បសាទំ ឧប្បាទេតិ។ យស្ស បន អព្ភន្តរេ ឯត្តកា គុណា អត្ថិ, តស្សេវ សោ អនុច្ឆវិកោ។ សោ ហិ អរញ្ញវាសំ និស្សាយ វិបស្សនំ បដ្ឋបេត្វា អរហត្តំ គណ្ហិត្វា បរិនិព្ពាតិ, សកលអរញ្ញវាសំ ឧបសោភេតិ, អារញ្ញិកានំ សីសំ ធោវតិ, សកលសាសនំ បសារេតិ។ តស្មា សត្ថា ឯវរូបស្ស ភិក្ខុនោ ឧបាសនដ្ឋានំ យោគបថំ សប្បាយសេនាសនំ ទស្សេន្តោ សោ វិវិត្តំ សេនាសនំ ភជតីតិអាទិមាហ។ តត្ថ វិវិត្តន្តិ សុញ្ញំ អប្បសទ្ទំ អប្បនិគ្ឃោសំ។ ឯតមេវ ហិ អត្ថំ ទស្សេតុំ តញ្ច អនាកិណ្ណន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អនាកិណ្ណន្តិ អសង្កិណ្ណំ អសម្ពាធំ។ តត្ថ យស្ស សេនាសនស្ស សាមន្តា គាវុតម្បិ អឌ្ឍយោជនម្បិ បព្ពតគហនំ វនគហនំ នទីគហនំ ហោតិ, ន កោចិ អវេលាយ ឧបសង្កមិតុំ សក្កោតិ – ឥទំ សន្តិកេបិ អនាកិណ្ណំ នាម។ យំ បន អឌ្ឍយោជនិកំ វា យោជនិកំ វា ហោតិ – ឥទំ ទូរតាយ ឯវ អនាកិណ្ណំ នាម ហោតិ។

    526. Sovivittanti iminā kiṃ dasseti? Etassa bhikkhuno upāsanaṭṭhānaṃ yogapathaṃ sappāyasenāsanaṃ dasseti. Yassa hi abbhantare ettakā guṇā atthi, tassa anucchaviko araññavāso. Yassa panete natthi, tassa ananucchaviko. Evarūpassa hi araññavāso kāḷamakkaṭaacchataracchadīpimigādīnaṃ aṭavīvāsasadiso hoti. Kasmā? Icchāya ṭhatvā paviṭṭhattā. Tassa hi araññavāsamūlako koci attho natthi; araññavāsañceva āraññake ca dūseti; sāsane appasādaṃ uppādeti. Yassa pana abbhantare ettakā guṇā atthi, tasseva so anucchaviko. So hi araññavāsaṃ nissāya vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ gaṇhitvā parinibbāti, sakalaaraññavāsaṃ upasobheti, āraññikānaṃ sīsaṃ dhovati, sakalasāsanaṃ pasāreti. Tasmā satthā evarūpassa bhikkhuno upāsanaṭṭhānaṃ yogapathaṃ sappāyasenāsanaṃ dassento so vivittaṃ senāsanaṃ bhajatītiādimāha. Tattha vivittanti suññaṃ appasaddaṃ appanigghosaṃ. Etameva hi atthaṃ dassetuṃ tañca anākiṇṇantiādi vuttaṃ. Tattha anākiṇṇanti asaṅkiṇṇaṃ asambādhaṃ. Tattha yassa senāsanassa sāmantā gāvutampi aḍḍhayojanampi pabbatagahanaṃ vanagahanaṃ nadīgahanaṃ hoti, na koci avelāya upasaṅkamituṃ sakkoti – idaṃ santikepi anākiṇṇaṃ nāma. Yaṃ pana aḍḍhayojanikaṃ vā yojanikaṃ vā hoti – idaṃ dūratāya eva anākiṇṇaṃ nāma hoti.

    ៥២៧. សេតិ ចេវ អាសតិ ច ឯត្ថាតិ សេនាសនំ។ តស្ស បភេទំ ទស្សេតុំ មញ្ចោ បីឋន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ មញ្ចោតិ ចត្តារោ មញ្ចា – មសារកោ, ពុន្ទិកាពទ្ធោ, កុឡីរបាទកោ, អាហច្ចបាទកោតិ។ តថា បីឋំ។ ភិសីតិ បញ្ច ភិសិយោ – ឧណ្ណាភិសិ, ចោឡភិសិ, វាកភិសិ, តិណភិសិ, បណ្ណភិសីតិ។ ពិម្ពោហនន្តិ សីសុបធានំ វុត្តំ។ តំ វិត្ថារតោ វិទត្ថិចតុរង្គុលំ វដ្ដតិ, ទីឃតោ មញ្ចវិត្ថារប្បមាណំ។ វិហារោតិ សមន្តា បរិហារបថំ អន្តោយេវ រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានានិ ទស្សេត្វា កតសេនាសនំ។ អឌ្ឍយោគោតិ សុបណ្ណវង្កគេហំ។ បាសាទោតិ ទ្វេ កណ្ណិកានិ គហេត្វា កតោ ទីឃបាសាទោ។ អដ្ដោតិ បដិរាជាទិបដិពាហនត្ថំ ឥដ្ឋកាហិ កតោ ពហលភិត្តិកោ ចតុបញ្ចភូមិកោ បតិស្សយវិសេសោ។ មាឡោតិ ភោជនសាលសទិសោ មណ្ឌលមាឡោ; វិនយដ្ឋកថាយំ បន ឯកកូដសង្គហិតោ ចតុរស្សបាសាទោតិ វុត្តំ។ លេណន្តិ បព្ពតំ ខណិត្វា វា បព្ភារស្ស អប្បហោនកដ្ឋានេ កុដ្ដំ ឧដ្ឋាបេត្វា វា កតសេនាសនំ។ គុហាតិ ភូមិទរិ វា យត្ថ រត្តិន្ទិវំ ទីបំ លទ្ធុំ វដ្ដតិ, បព្ពតគុហា វា ភូមិគុហា វា។ រុក្ខមូលន្តិ រុក្ខស្ស ហេដ្ឋា បរិក្ខិត្តំ វា អបរិក្ខិត្តំ វា។ វេឡុគុម្ពោតិ វេឡុគច្ឆោ។ យត្ថ វា បន ភិក្ខូ បដិក្កមន្តីតិ ឋបេត្វា វា ឯតានិ មញ្ចាទីនិ យត្ថ ភិក្ខូ សន្និបតន្តិ, យំ តេសំ សន្និបាតារហដ្ឋានំ, សព្ពមេតំ សេនាសនំ។

    527. Seti ceva āsati ca etthāti senāsanaṃ. Tassa pabhedaṃ dassetuṃ mañco pīṭhantiādi vuttaṃ. Tattha mañcoti cattāro mañcā – masārako, bundikābaddho, kuḷīrapādako, āhaccapādakoti. Tathā pīṭhaṃ. Bhisīti pañca bhisiyo – uṇṇābhisi, coḷabhisi, vākabhisi, tiṇabhisi, paṇṇabhisīti. Bimbohananti sīsupadhānaṃ vuttaṃ. Taṃ vitthārato vidatthicaturaṅgulaṃ vaṭṭati, dīghato mañcavitthārappamāṇaṃ. Vihāroti samantā parihārapathaṃ antoyeva rattiṭṭhānadivāṭṭhānāni dassetvā katasenāsanaṃ. Aḍḍhayogoti supaṇṇavaṅkagehaṃ. Pāsādoti dve kaṇṇikāni gahetvā kato dīghapāsādo. Aṭṭoti paṭirājādipaṭibāhanatthaṃ iṭṭhakāhi kato bahalabhittiko catupañcabhūmiko patissayaviseso. Māḷoti bhojanasālasadiso maṇḍalamāḷo; vinayaṭṭhakathāyaṃ pana ekakūṭasaṅgahito caturassapāsādoti vuttaṃ. Leṇanti pabbataṃ khaṇitvā vā pabbhārassa appahonakaṭṭhāne kuṭṭaṃ uṭṭhāpetvā vā katasenāsanaṃ. Guhāti bhūmidari vā yattha rattindivaṃ dīpaṃ laddhuṃ vaṭṭati, pabbataguhā vā bhūmiguhā vā. Rukkhamūlanti rukkhassa heṭṭhā parikkhittaṃ vā aparikkhittaṃ vā. Veḷugumboti veḷugaccho. Yattha vā pana bhikkhū paṭikkamantīti ṭhapetvā vā etāni mañcādīni yattha bhikkhū sannipatanti, yaṃ tesaṃ sannipātārahaṭṭhānaṃ, sabbametaṃ senāsanaṃ.

    ៥២៨. ភជតីតិ ឧបេតិ។ សម្ភជតីតិ តត្ថ អភិរតិវសេន អនុក្កណ្ឋិតោ សុដ្ឋុ ឧបេតិ។ សេវតីតិ និវាសនវសេន សេវតិ និសេវតីតិ អនុក្កណ្ឋមានោ សន្និសិតោ ហុត្វា សេវតិ។ សំសេវតីតិ សេនាសនវត្តំ សម្បាទេន្តោ សម្មា សេវតិ។

    528. Bhajatīti upeti. Sambhajatīti tattha abhirativasena anukkaṇṭhito suṭṭhu upeti. Sevatīti nivāsanavasena sevati nisevatīti anukkaṇṭhamāno sannisito hutvā sevati. Saṃsevatīti senāsanavattaṃ sampādento sammā sevati.

    ៥២៩. ឥទានិ យំ តំ វិវិត្តន្តិ វុត្តំ, តស្ស បភេទំ ទស្សេតុំ អរញ្ញំ រុក្ខមូលន្តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ អរញ្ញន្តិ វិនយបរិយាយេន តាវ ‘‘ឋបេត្វា គាមញ្ច គាមូបចារញ្ច អវសេសំ អរញ្ញ’’ន្តិ (បារា. ១២) អាគតំ។ សុត្តន្តបរិយាយេន អារញ្ញិកំ ភិក្ខុំ សន្ធាយ ‘‘អារញ្ញកំ នាម សេនាសនំ បញ្ចធនុសតិកបច្ឆិម’’ន្តិ (បាចិ. ៥៧៣) អាគតំ។ វិនយសុត្តន្តា បន ឧភោបិ បរិយាយទេសនា នាម។ អភិធម្មោ និប្បរិយាយទេសនាតិ អភិធម្មបរិយាយេន អរញ្ញំ ទស្សេតុំ និក្ខមិត្វា ពហិ ឥន្ទខីលាតិ វុត្តំ; ឥន្ទខីលតោ ពហិ និក្ខមិត្វាតិ អត្ថោ។

    529. Idāni yaṃ taṃ vivittanti vuttaṃ, tassa pabhedaṃ dassetuṃ araññaṃ rukkhamūlantiādi āraddhaṃ. Tattha araññanti vinayapariyāyena tāva ‘‘ṭhapetvā gāmañca gāmūpacārañca avasesaṃ arañña’’nti (pārā. 12) āgataṃ. Suttantapariyāyena āraññikaṃ bhikkhuṃ sandhāya ‘‘āraññakaṃ nāma senāsanaṃ pañcadhanusatikapacchima’’nti (pāci. 573) āgataṃ. Vinayasuttantā pana ubhopi pariyāyadesanā nāma. Abhidhammo nippariyāyadesanāti abhidhammapariyāyena araññaṃ dassetuṃ nikkhamitvā bahi indakhīlāti vuttaṃ; indakhīlato bahi nikkhamitvāti attho.

    ៥៣០. រុក្ខមូលាទីនំ បកតិយា ច សុវិញ្ញេយ្យភាវតោ រុក្ខមូលំយេវ រុក្ខមូលន្តិអាទិ វុត្តំ។ អបិចេត្ថ រុក្ខមូលន្តិ យំកិញ្ចិ សីតច្ឆាយំ វិវិត្តំ រុក្ខមូលំ។ បព្ពតន្តិ សេលំ។ តត្ថ ហិ ឧទកសោណ្ឌីសុ ឧទកកិច្ចំ កត្វា សីតាយ រុក្ខច្ឆាយាយ និសិន្នស្ស នានាទិសាសុ ខាយមានាសុ សីតេន វាតេន ពីជិយមានស្ស ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ។ កន្ទរន្តិ កំ វុច្ចតិ ឧទកំ, តេន ទរិតំ ឧទកេន ភិន្នំ បព្ពតប្បទេសំ; យំ និតុម្ពន្តិបិ នទីកុញ្ជន្តិបិ វទន្តិ។ តត្ថ ហិ រជតបដ្ដសទិសា វាលិកា ហោន្តិ, មត្ថកេ មណិវិតានំ វិយ វនគហនំ, មណិក្ខន្ធសទិសំ ឧទកំ សន្ទតិ។ ឯវរូបំ កន្ទរំ ឱរុយ្ហ បានីយំ បិវិត្វា គត្តានិ សីតំ កត្វា វាលិកំ ឧស្សាបេត្វា បំសុកូលចីវរំ បញ្ញបេត្វា និសិន្នស្ស សមណធម្មំ ករោតោ ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ។ គិរិគុហន្តិ ទ្វិន្នំ បព្ពតានំ អន្តរំ, ឯកស្មិំយេវ វា ឧមង្គសទិសំ មហាវិវរំ។ សុសានលក្ខណំ វិសុទ្ធិមគ្គេ (វិសុទ្ធិ. ១.៣៤) វុត្តំ។

    530. Rukkhamūlādīnaṃ pakatiyā ca suviññeyyabhāvato rukkhamūlaṃyeva rukkhamūlantiādi vuttaṃ. Apicettha rukkhamūlanti yaṃkiñci sītacchāyaṃ vivittaṃ rukkhamūlaṃ. Pabbatanti selaṃ. Tattha hi udakasoṇḍīsu udakakiccaṃ katvā sītāya rukkhacchāyāya nisinnassa nānādisāsu khāyamānāsu sītena vātena bījiyamānassa cittaṃ ekaggaṃ hoti. Kandaranti kaṃ vuccati udakaṃ, tena daritaṃ udakena bhinnaṃ pabbatappadesaṃ; yaṃ nitumbantipi nadīkuñjantipi vadanti. Tattha hi rajatapaṭṭasadisā vālikā honti, matthake maṇivitānaṃ viya vanagahanaṃ, maṇikkhandhasadisaṃ udakaṃ sandati. Evarūpaṃ kandaraṃ oruyha pānīyaṃ pivitvā gattāni sītaṃ katvā vālikaṃ ussāpetvā paṃsukūlacīvaraṃ paññapetvā nisinnassa samaṇadhammaṃ karoto cittaṃ ekaggaṃ hoti. Giriguhanti dvinnaṃ pabbatānaṃ antaraṃ, ekasmiṃyeva vā umaṅgasadisaṃ mahāvivaraṃ. Susānalakkhaṇaṃ visuddhimagge (visuddhi. 1.34) vuttaṃ.

    ៥៣១. វនបត្ថន្តិ គាមន្តំ អតិក្កមិត្វា មនុស្សានំ អនុបចារដ្ឋានំ, យត្ថ ន កសន្តិ ន វបន្តិ។ តេនេវស្ស និទ្ទេសេ ‘‘វនបត្ថន្តិ ទូរានមេតំ សេនាសនានំ អធិវចន’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ យស្មា វា រុក្ខមូលាទីសុ ឥទមេវេកំ ភាជេត្វា ទស្សិតំ, តស្មាស្ស និក្ខេបបដិបាដិយា និទ្ទេសំ អកត្វា សព្ពបរិយន្តេ និទ្ទេសោ កតោតិ វេទិតព្ពោ។ អព្ភោកាសន្តិ អច្ឆន្នំ។ អាកង្ខមានោ បនេត្ថ ចីវរកុដិំ កត្វា វសតិ។ បលាលបុញ្ជន្តិ បលាលរាសិ។ មហាបលាលបុញ្ជតោ ហិ បលាលំ និក្កឌ្ឍិត្វា បព្ភារលេណសទិសេ អាលយេ ករោន្តិ, គច្ឆគុម្ពាទីនម្បិ ឧបរិ បលាលំ បក្ខិបិត្វា ហេដ្ឋា និសិន្នា សមណធម្មំ ករោន្តិ; តំ សន្ធាយេតំ វុត្តំ។ វនបត្ថនិទ្ទេសេ សលោមហំសានន្តិ យត្ថ បវិដ្ឋស្ស លោមហំសោ ឧប្បជ្ជតិ; ឯវរូបានំ ភីសនកសេនាសនានំ។ បរិយន្តានន្តិ ទូរភាវេន បរិយន្តេ ឋិតានំ។ ន មនុស្សូបចារានន្តិ កសនវបនវសេន មនុស្សេហិ ឧបចរិតព្ពំ វនន្តំ អតិក្កមិត្វា ឋិតានំ។ ទុរភិសម្ភវានន្តិ អលទ្ធវិវេកស្សាទេហិ អភិភុយ្យ វសិតុំ នសក្កុណេយ្យានំ។

    531. Vanapatthanti gāmantaṃ atikkamitvā manussānaṃ anupacāraṭṭhānaṃ, yattha na kasanti na vapanti. Tenevassa niddese ‘‘vanapatthanti dūrānametaṃ senāsanānaṃ adhivacana’’ntiādi vuttaṃ. Yasmā vā rukkhamūlādīsu idamevekaṃ bhājetvā dassitaṃ, tasmāssa nikkhepapaṭipāṭiyā niddesaṃ akatvā sabbapariyante niddeso katoti veditabbo. Abbhokāsanti acchannaṃ. Ākaṅkhamāno panettha cīvarakuṭiṃ katvā vasati. Palālapuñjanti palālarāsi. Mahāpalālapuñjato hi palālaṃ nikkaḍḍhitvā pabbhāraleṇasadise ālaye karonti, gacchagumbādīnampi upari palālaṃ pakkhipitvā heṭṭhā nisinnā samaṇadhammaṃ karonti; taṃ sandhāyetaṃ vuttaṃ. Vanapatthaniddese salomahaṃsānanti yattha paviṭṭhassa lomahaṃso uppajjati; evarūpānaṃ bhīsanakasenāsanānaṃ. Pariyantānanti dūrabhāvena pariyante ṭhitānaṃ. Na manussūpacārānanti kasanavapanavasena manussehi upacaritabbaṃ vanantaṃ atikkamitvā ṭhitānaṃ. Durabhisambhavānanti aladdhavivekassādehi abhibhuyya vasituṃ nasakkuṇeyyānaṃ.

    ៥៣២. អប្បសទ្ទាទិនិទ្ទេសេ អប្បសទ្ទន្តិ វចនសទ្ទេន អប្បសទ្ទំ។

    532. Appasaddādiniddese appasaddanti vacanasaddena appasaddaṃ.

    ៥៣៣. អប្បនិគ្ឃោសន្តិ នគរនិគ្ឃោសសទ្ទេន អប្បនិគ្ឃោសំ។ យស្មា បន ឧភយម្បេតំ សទ្ទដ្ឋេន ឯកំ, តស្មាស្ស និទ្ទេសេ ‘‘យទេវ តំ អប្បសទ្ទំ តទេវ តំ អប្បនិគ្ឃោស’’ន្តិ វុត្តំ។ វិជនវាតន្តិ អនុសញ្ចរណជនស្ស សរីរវាតេន វិរហិតំ។ វិជនវាទន្តិបិ បាឋោ; អន្តោជនវាទេន វិរហិតន្តិ អត្ថោ។ យស្មា បន យំ អប្បនិគ្ឃោសំ, តទេវ ជនសញ្ចរណេន ច ជនវាទេន ច វិរហិតំ ហោតិ, តស្មាស្ស និទ្ទេសេ ‘‘យទេវ តំ អប្បនិគ្ឃោសំ តទេវ តំ វិជនវាត’’ន្តិ វុត្តំ។ មនុស្សរាហសេយ្យកន្តិ មនុស្សានំ រហស្សកិរិយដ្ឋានិយំ។ យស្មា បន តំ ជនសញ្ចរណរហិតំ ហោតិ, តេនស្ស និទ្ទេសេ ‘‘យទេវ តំ វិជនវាតំ តទេវ តំ មនុស្សរាហសេយ្យក’’ន្តិ វុត្តំ។ បដិសល្លានសារុប្បន្តិ វិវេកានុរូបំ។ យស្មា បន តំ និយមេនេវ មនុស្សរាហសេយ្យកំ ហោតិ, តស្មាស្ស និទ្ទេសេ ‘‘យទេវ តំ មនុស្សរាហសេយ្យកំ តទេវ តំ បដិសល្លានសារុប្ប’’ន្តិ វុត្តំ។

    533. Appanigghosanti nagaranigghosasaddena appanigghosaṃ. Yasmā pana ubhayampetaṃ saddaṭṭhena ekaṃ, tasmāssa niddese ‘‘yadeva taṃ appasaddaṃ tadeva taṃ appanigghosa’’nti vuttaṃ. Vijanavātanti anusañcaraṇajanassa sarīravātena virahitaṃ. Vijanavādantipi pāṭho; antojanavādena virahitanti attho. Yasmā pana yaṃ appanigghosaṃ, tadeva janasañcaraṇena ca janavādena ca virahitaṃ hoti, tasmāssa niddese ‘‘yadeva taṃ appanigghosaṃ tadeva taṃ vijanavāta’’nti vuttaṃ. Manussarāhaseyyakanti manussānaṃ rahassakiriyaṭṭhāniyaṃ. Yasmā pana taṃ janasañcaraṇarahitaṃ hoti, tenassa niddese ‘‘yadeva taṃ vijanavātaṃ tadeva taṃ manussarāhaseyyaka’’nti vuttaṃ. Paṭisallānasāruppanti vivekānurūpaṃ. Yasmā pana taṃ niyameneva manussarāhaseyyakaṃ hoti, tasmāssa niddese ‘‘yadeva taṃ manussarāhaseyyakaṃ tadeva taṃ paṭisallānasāruppa’’nti vuttaṃ.

    ៥៣៤. អរញ្ញគតាទិនិទ្ទេសេ អរញ្ញំ វុត្តមេវ។ តថា រុក្ខមូលំ។ អវសេសំ បន សព្ពម្បិ សេនាសនំ សុញ្ញាគារេន សង្គហិតំ។

    534. Araññagatādiniddese araññaṃ vuttameva. Tathā rukkhamūlaṃ. Avasesaṃ pana sabbampi senāsanaṃ suññāgārena saṅgahitaṃ.

    ៥៣៥. បល្លង្កំ អាភុជិត្វាតិ សមន្តតោ ឩរុពទ្ធាសនំ ពន្ធិត្វា។ ឧជុំ កាយំ បណិធាយាតិ ឧបរិមំ សរីរំ ឧជុំ ឋបេត្វា អដ្ឋារស បិដ្ឋិកណ្ដកេ កោដិយា កោដិំ បដិបាទេត្វា។ ឯវញ្ហិ និសិន្នស្ស ចម្មមំសន្ហារូនិ ន បណមន្តិ។ អថស្ស យា តេសំ បណមនបច្ចយា ខណេ ខណេ វេទនា ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តា នុប្បជ្ជន្តិ។ តាសុ ន ឧប្បជ្ជមានាសុ ចិត្តំ ឯកគ្គំ ហោតិ, កម្មដ្ឋានំ ន បរិបតតិ, វុឌ្ឍិំ ផាតិំ ឧបគច្ឆតិ។

    535. Pallaṅkaṃ ābhujitvāti samantato ūrubaddhāsanaṃ bandhitvā. Ujuṃ kāyaṃ paṇidhāyāti uparimaṃ sarīraṃ ujuṃ ṭhapetvā aṭṭhārasa piṭṭhikaṇṭake koṭiyā koṭiṃ paṭipādetvā. Evañhi nisinnassa cammamaṃsanhārūni na paṇamanti. Athassa yā tesaṃ paṇamanapaccayā khaṇe khaṇe vedanā uppajjeyyuṃ, tā nuppajjanti. Tāsu na uppajjamānāsu cittaṃ ekaggaṃ hoti, kammaṭṭhānaṃ na paripatati, vuḍḍhiṃ phātiṃ upagacchati.

    ៥៣៦. ឧជុកោ ហោតិ កាយោ ឋិតោ បណិហិតោតិ ឥទម្បិ ហិ ឥមមេវត្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។

    536. Ujuko hoti kāyo ṭhito paṇihitoti idampi hi imamevatthaṃ sandhāya vuttaṃ.

    ៥៣៧. បរិមុខំ សតិំ ឧបដ្ឋបេត្វាតិ កម្មដ្ឋានាភិមុខំ សតិំ ឋបយិត្វា, មុខសមីបេ វា កត្វាតិ អត្ថោ។ តេនេវ វុត្តំ ‘‘អយំ សតិ ឧបដ្ឋិតា ហោតិ សូបដ្ឋិតា នាសិកគ្គេ វា មុខនិមិត្តេ វា’’តិ។ មុខនិមិត្តន្តិ ចេត្ថ ឧត្តរោដ្ឋស្ស វេមជ្ឈប្បទេសោ ទដ្ឋព្ពោ, យត្ថ នាសិកវាតោ បដិហញ្ញតិ; អថ វា បរីតិ បរិគ្គហដ្ឋោ, មុខន្តិ និយ្យានដ្ឋោ, សតីតិ ឧបដ្ឋានដ្ឋោ; តេន វុច្ចតិ ‘‘បរិមុខំ សតិ’’ន្តិ ឯវំ បដិសម្ភិទាយំ (បដិ. ម. ១.១៦៤) វុត្តនយេនបេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ តត្រាយំ សង្ខេបោ ‘‘បរិគ្គហិតនិយ្យានំ សតិំ កត្វា’’តិ។

    537. Parimukhaṃ satiṃ upaṭṭhapetvāti kammaṭṭhānābhimukhaṃ satiṃ ṭhapayitvā, mukhasamīpe vā katvāti attho. Teneva vuttaṃ ‘‘ayaṃ sati upaṭṭhitā hoti sūpaṭṭhitā nāsikagge vā mukhanimitte vā’’ti. Mukhanimittanti cettha uttaroṭṭhassa vemajjhappadeso daṭṭhabbo, yattha nāsikavāto paṭihaññati; atha vā parīti pariggahaṭṭho, mukhanti niyyānaṭṭho, satīti upaṭṭhānaṭṭho; tena vuccati ‘‘parimukhaṃ sati’’nti evaṃ paṭisambhidāyaṃ (paṭi. ma. 1.164) vuttanayenapettha attho daṭṭhabbo. Tatrāyaṃ saṅkhepo ‘‘pariggahitaniyyānaṃ satiṃ katvā’’ti.

    ៥៣៨. អភិជ្ឈានិទ្ទេសោ ឧត្តានត្ថោយេវ។ អយំ បនេត្ថ សង្ខេបវណ្ណនា – អភិជ្ឈំ លោកេ បហាយាតិ លុជ្ជនបលុជ្ជនដ្ឋេន បញ្ចុបាទានក្ខន្ធា លោកោ។ តស្មា បញ្ចសុ ឧបាទានក្ខន្ធេសុ រាគំ បហាយ កាមច្ឆន្ទំ វិក្ខម្ភេត្វាតិ អយមេត្ថ អត្ថោ។

    538. Abhijjhāniddeso uttānatthoyeva. Ayaṃ panettha saṅkhepavaṇṇanā – abhijjhaṃ loke pahāyāti lujjanapalujjanaṭṭhena pañcupādānakkhandhā loko. Tasmā pañcasu upādānakkhandhesu rāgaṃ pahāya kāmacchandaṃ vikkhambhetvāti ayamettha attho.

    ៥៣៩. វិគតាភិជ្ឈេនាតិ វិក្ខម្ភនវសេន បហីនត្តា វិគតាភិជ្ឈេន, ន ចក្ខុវិញ្ញាណសទិសេនាតិ អត្ថោ។

    539. Vigatābhijjhenāti vikkhambhanavasena pahīnattā vigatābhijjhena, na cakkhuviññāṇasadisenāti attho.

    ៥៤១. អភិជ្ឈាយ ចិត្តំ បរិសោធេតីតិ អភិជ្ឈាតោ ចិត្តំ បរិសោធេតិ; យថា នំ សា មុញ្ចតិ ចេវ, មុញ្ចិត្វា ច ន បុន គណ្ហាតិ, ឯវំ ករោតីតិ អត្ថោ។ និទ្ទេសបទេសុ បនស្ស អាសេវន្តោ សោធេតិ, ភាវេន្តោ វិសោធេតិ, ពហុលីករោន្តោ បរិសោធេតីតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។ មោចេតីតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

    541. Abhijjhāyacittaṃ parisodhetīti abhijjhāto cittaṃ parisodheti; yathā naṃ sā muñcati ceva, muñcitvā ca na puna gaṇhāti, evaṃ karotīti attho. Niddesapadesu panassa āsevanto sodheti, bhāvento visodheti, bahulīkaronto parisodhetīti evamattho veditabbo. Mocetītiādīsupi eseva nayo.

    ៥៤២-៥៤៣. ព្យាបាទទោសំ បហាយាតិអាទីនម្បិ ឥមិនាវ នយេន អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ ព្យាបជ្ជតិ ឥមិនា ចិត្តំ បូតិកុម្មាសាទយោ វិយ បកតិំ ជហតីតិ ព្យាបាទោ។ វិការប្បត្តិយា បទុស្សតិ, បរំ វា បទូសេតិ វិនាសេតីតិ បទោសោ។ ឧភយមេតំ កោធស្សេវាធិវចនំ។ តេនេវ វុត្តំ ‘‘យោ ព្យាបាទោ សោ បទោសោ; យោ បទោសោ សោ ព្យាបាទោ’’តិ។ យស្មា ចេស សព្ពសង្គាហិកវសេន និទ្ទិដ្ឋោ, តស្មា ‘‘សព្ពបាណភូតហិតានុកម្បី’’តិ អវត្វា ‘‘អព្យាបន្នចិត្តោ’’តិ ឯត្តកមេវ វុត្តំ។

    542-543. Byāpādadosaṃ pahāyātiādīnampi imināva nayena attho veditabbo. Byāpajjati iminā cittaṃ pūtikummāsādayo viya pakatiṃ jahatīti byāpādo. Vikārappattiyā padussati, paraṃ vā padūseti vināsetīti padoso. Ubhayametaṃ kodhassevādhivacanaṃ. Teneva vuttaṃ ‘‘yo byāpādo so padoso; yo padoso so byāpādo’’ti. Yasmā cesa sabbasaṅgāhikavasena niddiṭṭho, tasmā ‘‘sabbapāṇabhūtahitānukampī’’ti avatvā ‘‘abyāpannacitto’’ti ettakameva vuttaṃ.

    ៥៤៦. ថិនំ ចិត្តគេលញ្ញំ, មិទ្ធំ ចេតសិកគេលញ្ញំ; ថិនញ្ច មិទ្ធញ្ច ថិនមិទ្ធំ។ សន្តា ហោន្តីតិ ឥមេ ទ្វេបិ ធម្មា និរោធសន្តតាយ សន្តា ហោន្តីតិ។ ឥទំ សន្ធាយេត្ថ វចនភេទោ កតោ។

    546. Thinaṃ cittagelaññaṃ, middhaṃ cetasikagelaññaṃ; thinañca middhañca thinamiddhaṃ. Santā hontīti ime dvepi dhammā nirodhasantatāya santā hontīti. Idaṃ sandhāyettha vacanabhedo kato.

    ៥៤៩. អាលោកសញ្ញីតិ រត្តិម្បិ ទិវាបិ ទិដ្ឋាលោកសញ្ជាននសមត្ថាយ វិគតនីវរណាយ បរិសុទ្ធាយ សញ្ញាយ សមន្នាគតោ។

    549. Ālokasaññīti rattimpi divāpi diṭṭhālokasañjānanasamatthāya vigatanīvaraṇāya parisuddhāya saññāya samannāgato.

    ៥៥០. សតោ សម្បជានោតិ សតិយា ច ញាណេន ច សមន្នាគតោ។ ឥទំ ឧភយំ អាលោកសញ្ញាយ ឧបការកត្តា វុត្តំ។

    550. Sato sampajānoti satiyā ca ñāṇena ca samannāgato. Idaṃ ubhayaṃ ālokasaññāya upakārakattā vuttaṃ.

    ៥៥៣. វិគតថិនមិទ្ធតាយ បន អាលោកសញ្ញាយ និទ្ទេសបទេសុ ចត្តត្តាតិអាទីនិ អញ្ញមញ្ញវេវចនានេវ ។ តត្ថ ចត្តត្តាតិ ចត្តការណា។ សេសបទេសុបិ ឯសេវ នយោ។ ចត្តត្តាតិ ឥទំ បនេត្ថ សកភាវបរិច្ចជនវសេន វុត្តំ។ វន្តត្តាតិ ឥទំ បុន អនាទិយនភាវទស្សនវសេន។ មុត្តត្តាតិ ឥទំ សន្តតិតោ វិនិមោចនវសេន។ បហីនត្តាតិ ឥទំ មុត្តស្សាបិ កត្ថចិ ឋានាភាវវសេន។ បដិនិស្សដ្ឋត្តាតិ ឥទំ បុព្ពេ អាទិន្នបុព្ពស្ស និស្សគ្គទស្សនវសេន។ បដិមុញ្ចតោ វា និស្សដ្ឋត្តា ភាវនាពលេន អភិភុយ្យ និស្សដ្ឋត្តាតិ អត្ថោ។ បហីនបដិនិស្សដ្ឋត្តាតិ យថាវិក្ខម្ភនវសេនេវ បហានំ ហោតិ, បុនប្បុនំ សន្តតិំ ន អជ្ឈារុហតិ, តថា បដិនិស្សដ្ឋត្តាតិ។ អាលោកា ហោតីតិ សប្បភា ហោតិ។ និរាវរណដ្ឋេន វិវដា។ និរុបក្កិលេសដ្ឋេន បរិសុទ្ធា។ បភស្សរដ្ឋេន បរិយោទាតា។

    553. Vigatathinamiddhatāya pana ālokasaññāya niddesapadesu cattattātiādīni aññamaññavevacanāneva . Tattha cattattāti cattakāraṇā. Sesapadesupi eseva nayo. Cattattāti idaṃ panettha sakabhāvapariccajanavasena vuttaṃ. Vantattāti idaṃ puna anādiyanabhāvadassanavasena. Muttattāti idaṃ santatito vinimocanavasena. Pahīnattāti idaṃ muttassāpi katthaci ṭhānābhāvavasena. Paṭinissaṭṭhattāti idaṃ pubbe ādinnapubbassa nissaggadassanavasena. Paṭimuñcato vā nissaṭṭhattā bhāvanābalena abhibhuyya nissaṭṭhattāti attho. Pahīnapaṭinissaṭṭhattāti yathāvikkhambhanavaseneva pahānaṃ hoti, punappunaṃ santatiṃ na ajjhāruhati, tathā paṭinissaṭṭhattāti. Ālokā hotīti sappabhā hoti. Nirāvaraṇaṭṭhena vivaṭā. Nirupakkilesaṭṭhena parisuddhā. Pabhassaraṭṭhena pariyodātā.

    ៥៥៦. ឧទ្ធច្ចកុក្កុច្ចន្តិ ឯត្ថ ឧទ្ធតាការោ ឧទ្ធច្ចំ, អារម្មណេ អនិច្ឆយតាយ វត្ថុជ្ឈាចារោ កុក្កុច្ចំ។ ឥធាបិ ‘‘សន្តា ហោន្តី’’តិ បុរិមនយេនេវ វចនភេទោ វេទិតព្ពោ។

    556. Uddhaccakukkuccanti ettha uddhatākāro uddhaccaṃ, ārammaṇe anicchayatāya vatthujjhācāro kukkuccaṃ. Idhāpi ‘‘santā hontī’’ti purimanayeneva vacanabhedo veditabbo.

    ៥៥៨. តិណ្ណវិចិកិច្ឆោតិ វិចិកិច្ឆំ តរិត្វា អតិក្កមិត្វា ឋិតោ។ និទ្ទេសេបិស្ស តិណ្ណោតិ ឥទំ វិចិកិច្ឆាយ អនិមុគ្គភាវទស្សនវសេន វុត្តំ។ ឧត្តិណ្ណោតិ ឥទំ តស្សា អតិក្កមទស្សនវសេន។ និត្តិណ្ណោតិ ឥទំ ភាវនាពលេន អភិភុយ្យ ឧបទ្ទវេ តិណ្ណភាវទស្សនវសេន។ បារង្គតោតិ និព្ពិចិកិច្ឆាភាវសង្ខាតំ វិចិកិច្ឆាបារំ គតោ។ បារមនុប្បត្តោតិ តទេវ បារំ ភាវនានុយោគេន បត្តោតិ។ ឯវមស្ស បដិបត្តិយា សផលតំ ទស្សេតិ។

    558. Tiṇṇavicikicchoti vicikicchaṃ taritvā atikkamitvā ṭhito. Niddesepissa tiṇṇoti idaṃ vicikicchāya animuggabhāvadassanavasena vuttaṃ. Uttiṇṇoti idaṃ tassā atikkamadassanavasena. Nittiṇṇoti idaṃ bhāvanābalena abhibhuyya upaddave tiṇṇabhāvadassanavasena. Pāraṅgatoti nibbicikicchābhāvasaṅkhātaṃ vicikicchāpāraṃ gato. Pāramanuppattoti tadeva pāraṃ bhāvanānuyogena pattoti. Evamassa paṭipattiyā saphalataṃ dasseti.

    ៥៥៩. អកថំកថីតិ ‘កថមិទំ កថមិទ’ន្តិ ឯវំ បវត្តាយ កថំកថាយ វិរហិតោ។ កុសលេសុ ធម្មេសូតិ អនវជ្ជធម្មេសុ។ ន កង្ខតីតិ ‘ឥមេ នុ ខោ កុសលា’តិ កង្ខំ ន ឧប្បាទេតិ។ ន វិចិកិច្ឆតីតិ តេ ធម្មេ សភាវតោ វិនិច្ឆេតុំ ន កិច្ឆតិ, ន កិលមតិ។ អកថំកថី ហោតីតិ ‘កថំ នុ ខោ ឥមេ កុសលា’តិ កថំកថាយ រហិតោ ហោតិ។ និក្កថំកថី វិគតកថំកថោតិ តស្សេវ វេវចនំ។ វចនត្ថោ បនេត្ថ កថំកថាតោ និក្ខន្តោតិ និក្កថំកថោ។ វិគតា កថំកថា អស្សាតិ វិគតកថំកថោ។

    559. Akathaṃkathīti ‘kathamidaṃ kathamida’nti evaṃ pavattāya kathaṃkathāya virahito. Kusalesu dhammesūti anavajjadhammesu. Na kaṅkhatīti ‘ime nu kho kusalā’ti kaṅkhaṃ na uppādeti. Na vicikicchatīti te dhamme sabhāvato vinicchetuṃ na kicchati, na kilamati. Akathaṃkathī hotīti ‘kathaṃ nu kho ime kusalā’ti kathaṃkathāya rahito hoti. Nikkathaṃkathī vigatakathaṃkathoti tasseva vevacanaṃ. Vacanattho panettha kathaṃkathāto nikkhantoti nikkathaṃkatho. Vigatā kathaṃkathā assāti vigatakathaṃkatho.

    ៥៦២. ឧបក្កិលេសេតិ ឧបក្កិលេសភូតេ។ តេ ហិ ចិត្តំ ឧបគន្ត្វា កិលិស្សន្តិ។ តស្មា ឧបក្កិលេសាតិ វុច្ចន្តិ។

    562. Upakkileseti upakkilesabhūte. Te hi cittaṃ upagantvā kilissanti. Tasmā upakkilesāti vuccanti.

    ៥៦៣. បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណេតិ យស្មា ឥមេ នីវរណា ឧប្បជ្ជមានា អនុប្បន្នាយ លោកិយលោកុត្តរាយ បញ្ញាយ ឧប្បជ្ជិតុំ ន ទេន្តិ, ឧប្បន្នា អបិ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បញ្ច វា អភិញ្ញាយោ ឧបច្ឆិន្ទិត្វា បាតេន្តិ, តស្មា ‘បញ្ញាយ ទុព្ពលីករណា’តិ វុច្ចន្តិ។ ‘អនុប្បន្នា ចេវ បញ្ញា ន ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នា ច បញ្ញា និរុជ្ឈតី’តិ ឥទម្បិ ហិ ឥមមេវត្ថំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សេសមេត្ថ សព្ពំ ហេដ្ឋា តត្ថ តត្ថ បកាសិតត្តា ឧត្តានត្ថមេវ។

    563. Paññāyadubbalīkaraṇeti yasmā ime nīvaraṇā uppajjamānā anuppannāya lokiyalokuttarāya paññāya uppajjituṃ na denti, uppannā api aṭṭha samāpattiyo pañca vā abhiññāyo upacchinditvā pātenti, tasmā ‘paññāya dubbalīkaraṇā’ti vuccanti. ‘Anuppannā ceva paññā na uppajjati, uppannā ca paññā nirujjhatī’ti idampi hi imamevatthaṃ sandhāya vuttaṃ. Sesamettha sabbaṃ heṭṭhā tattha tattha pakāsitattā uttānatthameva.

    ៥៦៤. វិវិច្ចេវ កាមេហីតិអាទីសុបិ និទ្ទេសេសុ យំ វត្តព្ពំ សិយា, តំ ហេដ្ឋា ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៦០) រូបាវចរនិទ្ទេសេ ឥធេវ ច តត្ថ តត្ថ វុត្តមេវ។ កេវលញ្ហិ ទុតិយតតិយចតុត្ថជ្ឈាននិទ្ទេសេសុបិ យថា តានិ ឈានានិ ហេដ្ឋា ‘តិវង្គិកំ ឈានំ ហោតិ, ទុវង្គិកំ ឈានំ ហោតី’តិ វុត្តានិ, ឯវំ អវត្វា ‘‘អជ្ឈត្តំ សម្បសាទន’’ន្តិអាទិវចនតោ បរិយាយេន សម្បសាទាទីហិ សទ្ធិំ តានិ អង្គានិ គហេត្វា ‘‘ឈានន្តិ សម្បសាទោ បីតិសុខំ ចិត្តស្សេកគ្គតា’’តិអាទិនា នយេន តំ តំ ឈានំ និទ្ទិដ្ឋន្តិ អយមេត្ថ វិសេសោ។

    564. Vivicceva kāmehītiādīsupi niddesesu yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ heṭṭhā cittuppādakaṇḍe (dha. sa. aṭṭha. 160) rūpāvacaraniddese idheva ca tattha tattha vuttameva. Kevalañhi dutiyatatiyacatutthajjhānaniddesesupi yathā tāni jhānāni heṭṭhā ‘tivaṅgikaṃ jhānaṃ hoti, duvaṅgikaṃ jhānaṃ hotī’ti vuttāni, evaṃ avatvā ‘‘ajjhattaṃ sampasādana’’ntiādivacanato pariyāyena sampasādādīhi saddhiṃ tāni aṅgāni gahetvā ‘‘jhānanti sampasādo pītisukhaṃ cittassekaggatā’’tiādinā nayena taṃ taṃ jhānaṃ niddiṭṭhanti ayamettha viseso.

    ៥៨៨. យំ តំ អរិយា អាចិក្ខន្តីតិបទនិទ្ទេសេ បន កិញ្ចាបិ ‘អាចិក្ខន្តិ ទេសេន្តី’តិអាទីនិ សព្ពានេវ អញ្ញមញ្ញវេវចនានិ, ឯវំ សន្តេបិ ‘ឧបេក្ខកោ សតិមា សុខវិហារី’តិអាទិឧទ្ទេសវសេន អាចិក្ខន្តិ, និទ្ទេសវសេន ទេសេន្តិ, បដិនិទ្ទេសវសេន បញ្ញាបេន្តិ, តេន តេន បការេន អត្ថំ ឋបេត្វា បដ្ឋបេន្តិ, តស្ស តស្សត្ថស្ស ការណំ ទស្សេន្តា វិវរន្តិ, ព្យញ្ជនវិភាគំ ទស្សេន្តា វិភជន្តិ, និក្កុជ្ជិតភាវំ គម្ភីរភាវញ្ច នីហរិត្វា វា សោតូនំ ញាណស្ស បតិដ្ឋំ ជនយន្តា ឧត្តានិំ ករោន្តិ, សព្ពេហិបិ ឥមេហិ អាការេហិ សោតូនំ អញ្ញាណន្ធការំ វិធមេន្តា បកាសេន្តីតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    588. Yaṃ taṃ ariyā ācikkhantītipadaniddese pana kiñcāpi ‘ācikkhanti desentī’tiādīni sabbāneva aññamaññavevacanāni, evaṃ santepi ‘upekkhako satimā sukhavihārī’tiādiuddesavasena ācikkhanti, niddesavasena desenti, paṭiniddesavasena paññāpenti, tena tena pakārena atthaṃ ṭhapetvā paṭṭhapenti, tassa tassatthassa kāraṇaṃ dassentā vivaranti, byañjanavibhāgaṃ dassentā vibhajanti, nikkujjitabhāvaṃ gambhīrabhāvañca nīharitvā vā sotūnaṃ ñāṇassa patiṭṭhaṃ janayantā uttāniṃ karonti, sabbehipi imehi ākārehi sotūnaṃ aññāṇandhakāraṃ vidhamentā pakāsentīti evamattho daṭṭhabbo.

    សមតិក្កមនិទ្ទេសេបិ តត្ថ តត្ថ តេហិ តេហិ ធម្មេហិ វុដ្ឋិតត្តា អតិក្កមន្តោ, ឧបរិភូមិប្បត្តិយា វីតិក្កន្តោ, តតោ អបរិហានិភាវេន សមតិក្កន្តោតិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    Samatikkamaniddesepi tattha tattha tehi tehi dhammehi vuṭṭhitattā atikkamanto, uparibhūmippattiyā vītikkanto, tato aparihānibhāvena samatikkantoti evamattho daṭṭhabbo.

    សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា។

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā.




    Next: ២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១២. ឈានវិភង្គោ • 12. Jhānavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact