Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
၁၅. ပဋိသမ္ဘိဒာဝိဘင္ဂော
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယံ
1. Suttantabhājanīyaṃ
၁. သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
၇၁၈. ဣဒာနိ တဒနန္တရေ ပဋိသမ္ဘိဒာဝိဘင္ဂေ စတသ္သောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ ပဋိသမ္ဘိဒာတိ ပဘေဒာ။ ယသ္မာ ပန ပရတော အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာတိအာဒိမာဟ, တသ္မာ န အညသ္သ ကသ္သစိ ပဘေဒာ, ဉာဏသ္သေဝ ပဘေဒာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ ‘‘စတသ္သော ပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ ပဒေန စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒာတိ အယမတ္ထော သင္ဂဟိတော။ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာတိ အတ္ထေ ပဋိသမ္ဘိဒာ; အတ္ထပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနာဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဓမ္မပ္ပဘေဒသ္သ ဟိ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနာဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ နာမ။ နိရုတ္တိပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနာဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ နာမ။ ပဋိဘာနပ္ပဘေဒသ္သ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနာဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာ နာမ။
718. Idāni tadanantare paṭisambhidāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. Yasmā pana parato atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha, tasmā na aññassa kassaci pabhedā, ñāṇasseva pabhedāti veditabbā. Iti ‘‘catasso paṭisambhidā’’ti padena cattāro ñāṇappabhedāti ayamattho saṅgahito. Atthapaṭisambhidāti atthe paṭisambhidā; atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Dhammappabhedassa hi sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā nāma. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā nāma. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā nāma.
ဣဒာနိ ယထာနိက္ခိတ္တာ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဘာဇေတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အတ္ထောတိ သင္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉ္ဟိ ဟေတုဝသေန အရဏီယံ ဂန္တဗ္ဗံ ပတ္တဗ္ဗံ, တသ္မာ အတ္ထောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမုပ္ပန္နံ, နိဗ္ဗာနံ, ဘာသိတတ္ထော, ဝိပာကော, ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒာ။
Idāni yathānikkhittā paṭisambhidā bhājetvā dassento atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha. Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā atthoti vuccati. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
ဓမ္မောတိ သင္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပာပေတိ စ, တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု, အရိယမဂ္ဂော, ဘာသိတံ , ကုသလံ, အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ။
Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ , kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā. Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
တတ္ရ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ ယာ သဘာဝနိရုတ္တိ, တသ္သာ အဘိလာပေ တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ။ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒာ သဒ္ဒာရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ, န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနန္တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တော ဟိ ‘‘ဖသ္သော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, ‘‘ဖသ္သာ’’တိ ဝာ ‘‘ဖသ္သ’’န္တိ ဝာ ဝုတ္တေ ပန ‘‘အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အညံ ပနေသ နာမအာခ္ယာတဥပသဂ္ဂဗ္ယဉ္ဇနသဒ္ဒံ ဇာနာတိ န ဇာနာတီတိ? ယဒဂ္ဂေန သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ, အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ, တဒဂ္ဂေန တမ္ပိ ဇာနိသ္သတီတိ။ တံ ပန နယိဒံ ပဋိသမ္ဘိဒာကိစ္စန္တိ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ ဣဒံ ဝတ္ထု ကထိတံ –
Tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti, tassā abhilāpe taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānanti. Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Aññaṃ panesa nāmaākhyātaupasaggabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti? Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissatīti. Taṃ pana nayidaṃ paṭisambhidākiccanti paṭikkhipitvā idaṃ vatthu kathitaṃ –
တိသ္သဒတ္တတ္ထေရော ကိရ ဗောဓိမဏ္ဍေ သုဝဏ္ဏသလာကံ ဂဟေတ္ဝာ အဋ္ဌာရသသု ဘာသာသု ‘ကတရဘာသာယ ကထေမီ’တိ ပဝာရေသိ။ တံ ပန တေန အတ္တနော ဥဂ္ဂဟေ ဌတ္ဝာ ပဝာရိတံ, န ပဋိသမ္ဘိဒာယ ဌိတေန။ သော ဟိ မဟာပညတာယ တံ တံ ဘာသံ ကထာပေတ္ဝာ ကထာပေတ္ဝာ ဥဂ္ဂဏ္ဟိ; တတော ဥဂ္ဂဟေ ဌတ္ဝာ ဧဝံ ပဝာရေသိ။
Tissadattatthero kira bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā aṭṭhārasasu bhāsāsu ‘katarabhāsāya kathemī’ti pavāresi. Taṃ pana tena attano uggahe ṭhatvā pavāritaṃ, na paṭisambhidāya ṭhitena. So hi mahāpaññatāya taṃ taṃ bhāsaṃ kathāpetvā kathāpetvā uggaṇhi; tato uggahe ṭhatvā evaṃ pavāresi.
ဘာသံ နာမ သတ္တာ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တီတိ ဝတ္ဝာ စ ပနေတ္ထ ဣဒံ ကထိတံ။ မာတာပိတရော ဟိ ဒဟရကာလေ ကုမာရကေ မဉ္စေ ဝာ ပီဌေ ဝာ နိပဇ္ဇာပေတ္ဝာ တံ တံ ကထယမာနာ တာနိ တာနိ ကိစ္စာနိ ကရောန္တိ။ ဒာရကာ တေသံ တံ တံ ဘာသံ ဝဝတ္ထာပေန္တိ – ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တံ, ဣမိနာ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ သဗ္ဗမ္ပိ ဘာသံ ဇာနန္တိ။ မာတာ ဒမိဠီ, ပိတာ အန္ဓကော။ တေသံ ဇာတော ဒာရကော သစေ မာတုကထံ ပဌမံ သုဏာတိ, ဒမိဠဘာသံ ဘာသိသ္သတိ; သစေ ပိတုကထံ ပဌမံ သုဏာတိ, အန္ဓကဘာသံ ဘာသိသ္သတိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ပန ကထံ အသ္သုဏန္တော မာဂဓဘာသံ ဘာသိသ္သတိ။
Bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantīti vatvā ca panettha idaṃ kathitaṃ. Mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti. Dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti – iminā idaṃ vuttaṃ, iminā idaṃ vuttanti. Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti. Mātā damiḷī, pitā andhako. Tesaṃ jāto dārako sace mātukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, damiḷabhāsaṃ bhāsissati; sace pitukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati. Ubhinnampi pana kathaṃ assuṇanto māgadhabhāsaṃ bhāsissati.
ယောပိ အဂာမကေ မဟာရညေ နိဗ္ဗတ္တော, တတ္ထ အညော ကထေန္တော နာမ နတ္ထိ, သောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဝစနံ သမုဋ္ဌာပေန္တော မာဂဓဘာသမေဝ ဘာသိသ္သတိ။ နိရယေ, တိရစ္ဆာနယောနိယံ, ပေတ္တိဝိသယေ, မနုသ္သလောကေ, ဒေဝလောကေတိ သဗ္ဗတ္ထ မာဂဓဘာသာဝ ဥသ္သန္နာ။ တတ္ထ သေသာ ဩဋ္ဋကိရာတအန္ဓကယောနကဒမိဠဘာသာဒိကာ အဋ္ဌာရသ ဘာသာ ပရိဝတ္တန္တိ ။ အယမေဝေကာ ယထာဘုစ္စဗ္ရဟ္မဝောဟာရအရိယဝောဟာရသင္ခာတာ မာဂဓဘာသာ န ပရိဝတ္တတိ။ သမ္မာသဗုဒ္ဓောပိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ တန္တိံ အာရောပေန္တော မာဂဓဘာသာယ ဧဝ အာရောပေသိ။ ကသ္မာ? ဧဝဉ္ဟိ အတ္ထံ အာဟရိတုံ သုခံ ဟောတိ။ မာဂဓဘာသာယ ဟိ တန္တိံ အာရုဠ္ဟသ္သ ဗုဒ္ဓဝစနသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တာနံ သောတပထာဂမနမေဝ ပပဉ္စော; သောတေ ပန သင္ဃဋ္ဋိတမတ္တေယေဝ နယသတေန နယသဟသ္သေန အတ္ထော ဥပဋ္ဌာတိ။ အညာယ ပန ဘာသာယ တန္တိံ အာရုဠ္ဟံ ပောထေတ္ဝာ ပောထေတ္ဝာ ဥဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ ဗဟုမ္ပိ ဥဂ္ဂဟေတ္ဝာ ပန ပုထုဇ္ဇနသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ အရိယသာဝကော နော ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတော နာမ နတ္ထိ။
Yopi agāmake mahāraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi, sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento māgadhabhāsameva bhāsissati. Niraye, tiracchānayoniyaṃ, pettivisaye, manussaloke, devaloketi sabbattha māgadhabhāsāva ussannā. Tattha sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā aṭṭhārasa bhāsā parivattanti . Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhabhāsā na parivattati. Sammāsabuddhopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhabhāsāya eva āropesi. Kasmā? Evañhi atthaṃ āharituṃ sukhaṃ hoti. Māgadhabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco; sote pana saṅghaṭṭitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti. Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhaṃ pothetvā pothetvā uggahetabbaṃ hoti. Bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi. Ariyasāvako no paṭisambhidāppato nāma natthi.
ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ သဗ္ဗတ္ထကဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ဉာဏံ ပစ္စဝေက္ခန္တသ္သ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒာတိ။ ဣမာ ပန စတသ္သောပိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဒ္ဝီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ, ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒာ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတမေသု ဒ္ဝီသု? သေက္ခဘူမိယဉ္စ အသေက္ခဘူမိယဉ္စ။ တတ္ထ သာရိပုတ္တတ္ထေရသ္သ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရသ္သ မဟာကသ္သပတ္ထေရသ္သ မဟာကစ္စာယနတ္ထေရသ္သ မဟာကောဋ္ဌိတတ္ထေရသ္သာတိ အသီတိယာပိ မဟာထေရာနံ ပဋိသမ္ဘိဒာ အသေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာ။ အာနန္ဒတ္ထေရသ္သ စိတ္တသ္သ ဂဟပတိနော ဓမ္မိကသ္သ ဥပာသကသ္သ ဥပာလိသ္သ ဂဟပတိနော ခုဇ္ဇုတ္တရာယ ဥပာသိကာယာတိ ဧဝမာဒီနံ ပဋိသမ္ဘိဒာ သေက္ခဘူမိယံ ပဘေဒံ ဂတာတိ ဣမာသု ဒ္ဝီသု ဘူမီသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။
Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā ñāṇaṃ paccavekkhantassa pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti. Imā pana catassopi paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā. Katamesu dvīsu? Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca. Tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhitattherassāti asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatā. Ānandattherassa cittassa gahapatino dhammikassa upāsakassa upālissa gahapatino khujjuttarāya upāsikāyāti evamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.
ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တီတိ? အဓိဂမေန, ပရိယတ္တိယာ, သဝနေန, ပရိပုစ္ဆာယ, ပုဗ္ဗယောဂေနာတိ။ တတ္ထ ‘အဓိဂမော’ နာမ အရဟတ္တံ။ တဉ္ဟိ ပတ္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ‘ပရိယတ္တိ’ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉ္ဟိ ဥဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ‘သဝနံ’ နာမ ဓမ္မသ္သဝနံ။ သက္ကစ္စဉ္ဟိ ဓမ္မံ သုဏန္တသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ‘ပရိပုစ္ဆာ’ နာမ အဋ္ဌကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပာဠိယာ အတ္ထံ ကထေန္တသ္သ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ။ ‘ပုဗ္ဗယောဂော’ နာမ ပုဗ္ဗယောဂာဝစရတာ, အတီတဘဝေ ဟရဏပစ္စာဟရဏနယေန ပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနတာ; ပုဗ္ဗယောဂာဝစရသ္သ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ ဟောန္တိ ။ တတ္ထ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယာ ပုနဗ္ဗသုကုဋုမ္ဗိကပုတ္တသ္သ တိသ္သတ္ထေရသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ အဟေသုံ။ သော ကိရ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ ပရတီရံ ဂန္တ္ဝာ ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရသ္သ သန္တိကေ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏ္ဟိတ္ဝာ အာဂစ္ဆန္တော နာဝံ အဘိရုဟနတိတ္ထေ ဧကသ္မိံ ပဒေ ဥပ္ပန္နကင္ခော ယောဇနသတမဂ္ဂံ နိဝတ္တိတ္ဝာ အာစရိယသ္သ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္သ ကုဋုမ္ဗိကသ္သ ပဉ္ဟံ ကထေသိ။ သော ပသီဒိတ္ဝာ သတသဟသ္သဂ္ဃနိကံ ကမ္ဗလံ အဒာသိ။ သောပိ တံ အာဟရိတ္ဝာ အာစရိယသ္သ အဒာသိ။ ထေရော ဝာသိယာ ကောဋ္ဋေတ္ဝာ နိသီဒနဋ္ဌာနေ ပရိဘဏ္ဍံ ကာရေသိ။ ကိမတ္ထာယာတိ? ပစ္ဆိမာယ ဇနတာယ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယာတိ။ ဧဝံ ကိရသ္သ အဟောသိ – ‘‘အမ္ဟာကံ ဂတမဂ္ဂံ အာဝဇ္ဇေတ္ဝာ အနာဂတေ သဗ္ရဟ္မစာရိနော ပဋိပတ္တိံ ပူရေတဗ္ဗံ မညိသ္သန္တီ’’တိ။ တိသ္သတ္ထေရောပိ အာစရိယသ္သ သန္တိကေ ကင္ခံ ဆိန္ဒိတ္ဝာ ဇမ္ဗုကောလပဋ္ဋနေ ဩရုယ္ဟ စေတိယင္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇနဝေလာယ ဝာလိကဝိဟာရံ ပတ္ဝာ သမ္မဇ္ဇိ။ တသ္သ သမ္မဇ္ဇိတဋ္ဌာနံ ဒိသ္ဝာ ‘ဣဒံ ဝီတရာဂသ္သ ဘိက္ခုနော သမ္မဋ္ဌဋ္ဌာန’န္တိ ထေရသ္သ ဝီမံသနတ္ထာယ ပဉ္ဟံ ပုစ္ဆိံသု။ ထေရော ပဋိသမ္ဘိဒာပ္ပတ္တတာယ ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတေ ပဉ္ဟေ ကထေသီတိ။
Katamehi pañcahi kāraṇehi paṭisambhidā visadā hontīti? Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogenāti. Tattha ‘adhigamo’ nāma arahattaṃ. Tañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Pariyatti’ nāma buddhavacanaṃ. Tañhi uggaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Savanaṃ’ nāma dhammassavanaṃ. Sakkaccañhi dhammaṃ suṇantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Paripucchā’ nāma aṭṭhakathā. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa hi paṭisambhidā visadā honti. ‘Pubbayogo’ nāma pubbayogāvacaratā, atītabhave haraṇapaccāharaṇanayena pariggahitakammaṭṭhānatā; pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti . Tattha arahattappattiyā punabbasukuṭumbikaputtassa tissattherassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira tambapaṇṇidīpe buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paratīraṃ gantvā yonakadhammarakkhitattherassa santike buddhavacanaṃ uggaṇhitvā āgacchanto nāvaṃ abhiruhanatitthe ekasmiṃ pade uppannakaṅkho yojanasatamaggaṃ nivattitvā ācariyassa santikaṃ gacchanto antarāmagge ekassa kuṭumbikassa pañhaṃ kathesi. So pasīditvā satasahassagghanikaṃ kambalaṃ adāsi. Sopi taṃ āharitvā ācariyassa adāsi. Thero vāsiyā koṭṭetvā nisīdanaṭṭhāne paribhaṇḍaṃ kāresi. Kimatthāyāti? Pacchimāya janatāya anuggahatthāyāti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘amhākaṃ gatamaggaṃ āvajjetvā anāgate sabrahmacārino paṭipattiṃ pūretabbaṃ maññissantī’’ti. Tissattheropi ācariyassa santike kaṅkhaṃ chinditvā jambukolapaṭṭane oruyha cetiyaṅgaṇaṃ sammajjanavelāya vālikavihāraṃ patvā sammajji. Tassa sammajjitaṭṭhānaṃ disvā ‘idaṃ vītarāgassa bhikkhuno sammaṭṭhaṭṭhāna’nti therassa vīmaṃsanatthāya pañhaṃ pucchiṃsu. Thero paṭisambhidāppattatāya pucchitapucchite pañhe kathesīti.
ပရိယတ္တိယာ ပန တိသ္သဒတ္တတ္ထေရသ္သ စေဝ နာဂသေနတ္ထေရသ္သ စ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ အဟေသုံ။ သက္ကစ္စဓမ္မသဝနေန သုဓမ္မသာမဏေရသ္သ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ အဟေသုံ။ သော ကိရ တလင္ဂရဝာသီ ဓမ္မဒိန္နတ္ထေရသ္သ ဘာဂိနေယ္ယော ခုရဂ္ဂေယေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တော မာတုလတ္ထေရသ္သ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနေ နိသီဒိတ္ဝာ သုဏန္တောယေဝ တီဏိ ပိဋကာနိ ပဂုဏာနိ အကာသိ။ ဥဂ္ဂဟိတပာဠိယာ အတ္ထံ ကထေန္တသ္သ ပန တိသ္သဒတ္တတ္ထေရသ္သ ဧဝ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိသဒာ အဟေသုံ။ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပန ပူရေတ္ဝာ ယာဝ အနုလောမံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥသ္သုက္ကာပေတ္ဝာ အာဂတာနံ ဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တပဋိသမ္ဘိဒာနံ ပုဗ္ဗယောဂာဝစရာနံ အန္တော နတ္ထိ။
Pariyattiyā pana tissadattattherassa ceva nāgasenattherassa ca paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Sakkaccadhammasavanena sudhammasāmaṇerassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira talaṅgaravāsī dhammadinnattherassa bhāgineyyo khuraggeyeva arahattaṃ patto mātulattherassa dhammavinicchayaṭṭhāne nisīditvā suṇantoyeva tīṇi piṭakāni paguṇāni akāsi. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa pana tissadattattherassa eva paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Gatapaccāgatavattaṃ pana pūretvā yāva anulomaṃ kammaṭṭhānaṃ ussukkāpetvā āgatānaṃ visadabhāvappattapaṭisambhidānaṃ pubbayogāvacarānaṃ anto natthi.
ဧတေသု ပန ကာရဏေသု ပရိယတ္တိ, သဝနံ, ပရိပုစ္ဆာတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဘေဒသ္သေဝ ဗလဝကာရဏာနိ။ ပုဗ္ဗယောဂော အဓိဂမသ္သ ဗလဝပစ္စယော, ပဘေဒသ္သ ဟောတိ န ဟောတီတိ? ဟောတိ, န ပန တထာ။ ပရိယတ္တိသဝနပရိပုစ္ဆာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဟောန္တု ဝာ မာ ဝာ, ပုဗ္ဗယောဂေန ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ သင္ခာရသမ္မသနံ ဝိနာ ပဋိသမ္ဘိဒာ နာမ နတ္ထိ။ ဣမေ ပန ဒ္ဝေပိ ဧကတော ဟုတ္ဝာ ပဋိသမ္ဘိဒာ ဥပတ္ထမ္ဘေတ္ဝာ ဝိသဒာ ကရောန္တီတိ။
Etesu pana kāraṇesu pariyatti, savanaṃ, paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotīti? Hoti, na pana tathā. Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidā nāma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā karontīti.
သင္ဂဟဝာရဝဏ္ဏနာ။
Saṅgahavāravaṇṇanā.
၂. သစ္စဝာရာဒိဝဏ္ဏနာ
2. Saccavārādivaṇṇanā
၇၁၉. ဣဒာနိ ယေ သင္ဂဟဝာရေ ပဉ္စ အတ္ထာ စ ဓမ္မာ စ သင္ဂဟိတာ, တေသံ ပဘေဒဒသ္သနနယေန ပဋိသမ္ဘိဒာ ဝိဘဇိတုံ ပုန စတသ္သောတိအာဒိနာ နယေန ပဘေဒဝာရော အာရဒ္ဓော။ သော သစ္စဝာရဟေတုဝာရဓမ္မဝာရပစ္စယာကာရဝာရပရိယတ္တိဝာရဝသေန ပဉ္စဝိဓော။ တတ္ထ ပစ္စယသမုပ္ပန္နသ္သ ဒုက္ခသစ္စသ္သ ပစ္စယေန ပတ္တဗ္ဗသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ စ အတ္ထဘာဝံ, ဖလနိဗ္ဗတ္တကသ္သ သမုဒယသ္သ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကသ္သ အရိယမဂ္ဂသ္သ စ ဓမ္မဘာဝဉ္စ ဒသ္သေတုံ ‘သစ္စဝာရော’ ဝုတ္တော။ ယသ္သ ကသ္သစိ ပန ဟေတုဖလနိဗ္ဗတ္တကသ္သ ဟေတုနော ဓမ္မဘာဝံ, ဟေတုဖလသ္သ စ အတ္ထဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘ဟေတုဝာရော’ ဝုတ္တော။ တတ္ထ စ ဟေတုဖလက္ကမဝသေန ဥပ္ပဋိပာဋိယာ ပဌမံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ယေ ပန ဓမ္မာ တမ္ဟာ တမ္ဟာ ရူပာရူပပ္ပဘေဒာ ဟေတုတော ဇာတာ, တေသံ အတ္ထဘာဝံ, တသ္သ တသ္သ စ ရူပာရူပဓမ္မပ္ပဘေဒသ္သ ဟေတုနော ဓမ္မဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘ဓမ္မဝာရော’ ဝုတ္တော။ ဇရာမရဏာဒီနံ ပန အတ္ထဘာဝံ, ဇရာမရဏာဒိသမုဒယသင္ခာတာနံ ဇာတိအာဒီနဉ္စ ဓမ္မဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘ပစ္စယာကာရဝာရော’ ဝုတ္တော။ တတော ပရိယတ္တိသင္ခာတသ္သ တသ္သ တသ္သ ဘာသိတသ္သ ဓမ္မဘာဝံ, ဘာသိတသင္ခာတေန ပစ္စယေန ပတ္တဗ္ဗသ္သ ဘာသိတတ္ထသ္သ စ အတ္ထဘာဝံ ဒသ္သေတုံ ‘ပရိယတ္တိဝာရော’ ဝုတ္တော။
719. Idāni ye saṅgahavāre pañca atthā ca dhammā ca saṅgahitā, tesaṃ pabhedadassananayena paṭisambhidā vibhajituṃ puna catassotiādinā nayena pabhedavāro āraddho. So saccavārahetuvāradhammavārapaccayākāravārapariyattivāravasena pañcavidho. Tattha paccayasamuppannassa dukkhasaccassa paccayena pattabbassa nibbānassa ca atthabhāvaṃ, phalanibbattakassa samudayassa nibbānasampāpakassa ariyamaggassa ca dhammabhāvañca dassetuṃ ‘saccavāro’ vutto. Yassa kassaci pana hetuphalanibbattakassa hetuno dhammabhāvaṃ, hetuphalassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘hetuvāro’ vutto. Tattha ca hetuphalakkamavasena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Ye pana dhammā tamhā tamhā rūpārūpappabhedā hetuto jātā, tesaṃ atthabhāvaṃ, tassa tassa ca rūpārūpadhammappabhedassa hetuno dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘dhammavāro’ vutto. Jarāmaraṇādīnaṃ pana atthabhāvaṃ, jarāmaraṇādisamudayasaṅkhātānaṃ jātiādīnañca dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘paccayākāravāro’ vutto. Tato pariyattisaṅkhātassa tassa tassa bhāsitassa dhammabhāvaṃ, bhāsitasaṅkhātena paccayena pattabbassa bhāsitatthassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘pariyattivāro’ vutto.
တတ္ထ စ ယသ္မာ ဘာသိတံ ဉတ္ဝာ တသ္သတ္ထော ဉာယတိ, တသ္မာ ဘာသိတဘာသိတတ္ထက္ကမေန ဥပ္ပဋိပာဋိယာ ပဌမံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပရိယတ္တိဓမ္မသ္သ စ ပဘေဒဒသ္သနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒာ’’တိ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင္ဂမော ပဋိနိဒ္ဒေသဝာရော ဝုတ္တော။ တတ္ထ သုတ္တန္တိအာဒီဟိ နဝဟိ အင္ဂေဟိ နိပ္ပဒေသတော တန္တိ ဂဟိတာ။ အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထော, အယံ ဣမသ္သ ဘာသိတသ္သ အတ္ထောတိ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေ ဘာသိတဝသေန နိပ္ပဒေသတော တန္တိ ဧဝ ဂဟိတာတိ။
Tattha ca yasmā bhāsitaṃ ñatvā tassattho ñāyati, tasmā bhāsitabhāsitatthakkamena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Pariyattidhammassa ca pabhedadassanatthaṃ ‘‘tattha katamā dhammapaṭisambhidā’’ti pucchāpubbaṅgamo paṭiniddesavāro vutto. Tattha suttantiādīhi navahi aṅgehi nippadesato tanti gahitā. Ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa atthoti imasmimpi ṭhāne bhāsitavasena nippadesato tanti eva gahitāti.
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ။
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၁၅. ပဋိသမ္ဘိဒာဝိဘင္ဂော • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ၁၅. ပဋိသမ္ဘိဒာဝိဘင္ဂော • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၁၅. ပဋိသမ္ဘိဒာဝိဘင္ဂော • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo