Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්මොහවිනොදනී-අට්ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
15. පටිසම්භිදාවිභඞ්ගො
15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
1. සුත්තන්තභාජනීයං
1. Suttantabhājanīyaṃ
1. සඞ්ගහවාරවණ්ණනා
1. Saṅgahavāravaṇṇanā
718. ඉදානි තදනන්තරෙ පටිසම්භිදාවිභඞ්ගෙ චතස්සොති ගණනපරිච්ඡෙදො. පටිසම්භිදාති පභෙදා. යස්මා පන පරතො අත්ථෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදාතිආදිමාහ, තස්මා න අඤ්ඤස්ස කස්සචි පභෙදා, ඤාණස්සෙව පභෙදාති වෙදිතබ්බා. ඉති ‘‘චතස්සො පටිසම්භිදා’’ති පදෙන චත්තාරො ඤාණප්පභෙදාති අයමත්ථො සඞ්ගහිතො. අත්ථපටිසම්භිදාති අත්ථෙ පටිසම්භිදා; අත්ථප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං අත්ථෙ පභෙදගතං ඤාණන්ති අත්ථො. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. ධම්මප්පභෙදස්ස හි සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං ධම්මෙ පභෙදගතං ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා නාම. නිරුත්තිප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං නිරුත්තාභිලාපෙ පභෙදගතං ඤාණං නිරුත්තිපටිසම්භිදා නාම. පටිභානප්පභෙදස්ස සල්ලක්ඛණවිභාවනාවවත්ථානකරණසමත්ථං පටිභානෙ පභෙදගතං ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදා නාම.
718. Idāni tadanantare paṭisambhidāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Paṭisambhidāti pabhedā. Yasmā pana parato atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha, tasmā na aññassa kassaci pabhedā, ñāṇasseva pabhedāti veditabbā. Iti ‘‘catasso paṭisambhidā’’ti padena cattāro ñāṇappabhedāti ayamattho saṅgahito. Atthapaṭisambhidāti atthe paṭisambhidā; atthappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇanti attho. Sesapadesupi eseva nayo. Dhammappabhedassa hi sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā nāma. Niruttippabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ niruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā nāma. Paṭibhānappabhedassa sallakkhaṇavibhāvanāvavatthānakaraṇasamatthaṃ paṭibhāne pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidā nāma.
ඉදානි යථානික්ඛිත්තා පටිසම්භිදා භාජෙත්වා දස්සෙන්තො අත්ථෙ ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදාතිආදිමාහ. තත්ථ අත්ථොති සඞ්ඛෙපතො හෙතුඵලං. තඤ්හි හෙතුවසෙන අරණීයං ගන්තබ්බං පත්තබ්බං, තස්මා අත්ථොති වුච්චති. පභෙදතො පන යංකිඤ්චි පච්චයසමුප්පන්නං, නිබ්බානං, භාසිතත්ථො, විපාකො, කිරියාති ඉමෙ පඤ්ච ධම්මා අත්ථොති වෙදිතබ්බා. තං අත්ථං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං අත්ථෙ පභෙදගතං ඤාණං අත්ථපටිසම්භිදා.
Idāni yathānikkhittā paṭisambhidā bhājetvā dassento atthe ñāṇaṃ atthapaṭisambhidātiādimāha. Tattha atthoti saṅkhepato hetuphalaṃ. Tañhi hetuvasena araṇīyaṃ gantabbaṃ pattabbaṃ, tasmā atthoti vuccati. Pabhedato pana yaṃkiñci paccayasamuppannaṃ, nibbānaṃ, bhāsitattho, vipāko, kiriyāti ime pañca dhammā atthoti veditabbā. Taṃ atthaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ atthe pabhedagataṃ ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā.
ධම්මොති සඞ්ඛෙපතො පච්චයො. සො හි යස්මා තං තං විදහති පවත්තෙති චෙව පාපෙති ච, තස්මා ධම්මොති වුච්චති. පභෙදතො පන යො කොචි ඵලනිබ්බත්තකො හෙතු, අරියමග්ගො, භාසිතං , කුසලං, අකුසලන්ති ඉමෙ පඤ්ච ධම්මා ධම්මොති වෙදිතබ්බා. තං ධම්මං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං ධම්මෙ පභෙදගතං ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා.
Dhammoti saṅkhepato paccayo. So hi yasmā taṃ taṃ vidahati pavatteti ceva pāpeti ca, tasmā dhammoti vuccati. Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu, ariyamaggo, bhāsitaṃ , kusalaṃ, akusalanti ime pañca dhammā dhammoti veditabbā. Taṃ dhammaṃ paccavekkhantassa tasmiṃ dhamme pabhedagataṃ ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā.
තත්ර ධම්මනිරුත්තාභිලාපෙ ඤාණන්ති තස්මිං අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච යා සභාවනිරුත්ති, තස්සා අභිලාපෙ තං සභාවනිරුත්තිං සද්දං ආරම්මණං කත්වා පච්චවෙක්ඛන්තස්ස තස්මිං සභාවනිරුත්තාභිලාපෙ පභෙදගතං ඤාණං නිරුත්තිපටිසම්භිදා. එවමයං නිරුත්තිපටිසම්භිදා සද්දාරම්මණා නාම ජාතා, න පඤ්ඤත්තිආරම්මණා. කස්මා? යස්මා සද්දං සුත්වා ‘‘අයං සභාවනිරුත්ති, අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානන්ති. පටිසම්භිදාප්පත්තො හි ‘‘ඵස්සො’’ති වුත්තෙ ‘‘අයං සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති, ‘‘ඵස්සා’’ති වා ‘‘ඵස්ස’’න්ති වා වුත්තෙ පන ‘‘අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති. වෙදනාදීසුපි එසෙව නයො. අඤ්ඤං පනෙස නාමආඛ්යාතඋපසග්ගබ්යඤ්ජනසද්දං ජානාති න ජානාතීති? යදග්ගෙන සද්දං සුත්වා ‘‘අයං සභාවනිරුත්ති, අයං න සභාවනිරුත්තී’’ති ජානාති, තදග්ගෙන තම්පි ජානිස්සතීති. තං පන නයිදං පටිසම්භිදාකිච්චන්ති පටික්ඛිපිත්වා ඉදං වත්ථු කථිතං –
Tatra dhammaniruttābhilāpe ñāṇanti tasmiṃ atthe ca dhamme ca yā sabhāvanirutti, tassā abhilāpe taṃ sabhāvaniruttiṃ saddaṃ ārammaṇaṃ katvā paccavekkhantassa tasmiṃ sabhāvaniruttābhilāpe pabhedagataṃ ñāṇaṃ niruttipaṭisambhidā. Evamayaṃ niruttipaṭisambhidā saddārammaṇā nāma jātā, na paññattiārammaṇā. Kasmā? Yasmā saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānanti. Paṭisambhidāppatto hi ‘‘phasso’’ti vutte ‘‘ayaṃ sabhāvaniruttī’’ti jānāti, ‘‘phassā’’ti vā ‘‘phassa’’nti vā vutte pana ‘‘ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti. Vedanādīsupi eseva nayo. Aññaṃ panesa nāmaākhyātaupasaggabyañjanasaddaṃ jānāti na jānātīti? Yadaggena saddaṃ sutvā ‘‘ayaṃ sabhāvanirutti, ayaṃ na sabhāvaniruttī’’ti jānāti, tadaggena tampi jānissatīti. Taṃ pana nayidaṃ paṭisambhidākiccanti paṭikkhipitvā idaṃ vatthu kathitaṃ –
තිස්සදත්තත්ථෙරො කිර බොධිමණ්ඩෙ සුවණ්ණසලාකං ගහෙත්වා අට්ඨාරසසු භාසාසු ‘කතරභාසාය කථෙමී’ති පවාරෙසි. තං පන තෙන අත්තනො උග්ගහෙ ඨත්වා පවාරිතං, න පටිසම්භිදාය ඨිතෙන. සො හි මහාපඤ්ඤතාය තං තං භාසං කථාපෙත්වා කථාපෙත්වා උග්ගණ්හි; තතො උග්ගහෙ ඨත්වා එවං පවාරෙසි.
Tissadattatthero kira bodhimaṇḍe suvaṇṇasalākaṃ gahetvā aṭṭhārasasu bhāsāsu ‘katarabhāsāya kathemī’ti pavāresi. Taṃ pana tena attano uggahe ṭhatvā pavāritaṃ, na paṭisambhidāya ṭhitena. So hi mahāpaññatāya taṃ taṃ bhāsaṃ kathāpetvā kathāpetvā uggaṇhi; tato uggahe ṭhatvā evaṃ pavāresi.
භාසං නාම සත්තා උග්ගණ්හන්තීති වත්වා ච පනෙත්ථ ඉදං කථිතං. මාතාපිතරො හි දහරකාලෙ කුමාරකෙ මඤ්චෙ වා පීඨෙ වා නිපජ්ජාපෙත්වා තං තං කථයමානා තානි තානි කිච්චානි කරොන්ති. දාරකා තෙසං තං තං භාසං වවත්ථාපෙන්ති – ඉමිනා ඉදං වුත්තං, ඉමිනා ඉදං වුත්තන්ති. ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ සබ්බම්පි භාසං ජානන්ති. මාතා දමිළී, පිතා අන්ධකො. තෙසං ජාතො දාරකො සචෙ මාතුකථං පඨමං සුණාති, දමිළභාසං භාසිස්සති; සචෙ පිතුකථං පඨමං සුණාති, අන්ධකභාසං භාසිස්සති. උභින්නම්පි පන කථං අස්සුණන්තො මාගධභාසං භාසිස්සති.
Bhāsaṃ nāma sattā uggaṇhantīti vatvā ca panettha idaṃ kathitaṃ. Mātāpitaro hi daharakāle kumārake mañce vā pīṭhe vā nipajjāpetvā taṃ taṃ kathayamānā tāni tāni kiccāni karonti. Dārakā tesaṃ taṃ taṃ bhāsaṃ vavatthāpenti – iminā idaṃ vuttaṃ, iminā idaṃ vuttanti. Gacchante gacchante kāle sabbampi bhāsaṃ jānanti. Mātā damiḷī, pitā andhako. Tesaṃ jāto dārako sace mātukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, damiḷabhāsaṃ bhāsissati; sace pitukathaṃ paṭhamaṃ suṇāti, andhakabhāsaṃ bhāsissati. Ubhinnampi pana kathaṃ assuṇanto māgadhabhāsaṃ bhāsissati.
යොපි අගාමකෙ මහාරඤ්ඤෙ නිබ්බත්තො, තත්ථ අඤ්ඤො කථෙන්තො නාම නත්ථි, සොපි අත්තනො ධම්මතාය වචනං සමුට්ඨාපෙන්තො මාගධභාසමෙව භාසිස්සති. නිරයෙ, තිරච්ඡානයොනියං, පෙත්තිවිසයෙ, මනුස්සලොකෙ, දෙවලොකෙති සබ්බත්ථ මාගධභාසාව උස්සන්නා. තත්ථ සෙසා ඔට්ටකිරාතඅන්ධකයොනකදමිළභාසාදිකා අට්ඨාරස භාසා පරිවත්තන්ති . අයමෙවෙකා යථාභුච්චබ්රහ්මවොහාරඅරියවොහාරසඞ්ඛාතා මාගධභාසා න පරිවත්තති. සම්මාසබුද්ධොපි තෙපිටකං බුද්ධවචනං තන්තිං ආරොපෙන්තො මාගධභාසාය එව ආරොපෙසි. කස්මා? එවඤ්හි අත්ථං ආහරිතුං සුඛං හොති. මාගධභාසාය හි තන්තිං ආරුළ්හස්ස බුද්ධවචනස්ස පටිසම්භිදාප්පත්තානං සොතපථාගමනමෙව පපඤ්චො; සොතෙ පන සඞ්ඝට්ටිතමත්තෙයෙව නයසතෙන නයසහස්සෙන අත්ථො උපට්ඨාති. අඤ්ඤාය පන භාසාය තන්තිං ආරුළ්හං පොථෙත්වා පොථෙත්වා උග්ගහෙතබ්බං හොති. බහුම්පි උග්ගහෙත්වා පන පුථුජ්ජනස්ස පටිසම්භිදාප්පත්ති නාම නත්ථි. අරියසාවකො නො පටිසම්භිදාප්පතො නාම නත්ථි.
Yopi agāmake mahāraññe nibbatto, tattha añño kathento nāma natthi, sopi attano dhammatāya vacanaṃ samuṭṭhāpento māgadhabhāsameva bhāsissati. Niraye, tiracchānayoniyaṃ, pettivisaye, manussaloke, devaloketi sabbattha māgadhabhāsāva ussannā. Tattha sesā oṭṭakirātaandhakayonakadamiḷabhāsādikā aṭṭhārasa bhāsā parivattanti . Ayamevekā yathābhuccabrahmavohāraariyavohārasaṅkhātā māgadhabhāsā na parivattati. Sammāsabuddhopi tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ tantiṃ āropento māgadhabhāsāya eva āropesi. Kasmā? Evañhi atthaṃ āharituṃ sukhaṃ hoti. Māgadhabhāsāya hi tantiṃ āruḷhassa buddhavacanassa paṭisambhidāppattānaṃ sotapathāgamanameva papañco; sote pana saṅghaṭṭitamatteyeva nayasatena nayasahassena attho upaṭṭhāti. Aññāya pana bhāsāya tantiṃ āruḷhaṃ pothetvā pothetvā uggahetabbaṃ hoti. Bahumpi uggahetvā pana puthujjanassa paṭisambhidāppatti nāma natthi. Ariyasāvako no paṭisambhidāppato nāma natthi.
ඤාණෙසු ඤාණන්ති සබ්බත්ථකඤාණං ආරම්මණං කත්වා ඤාණං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස පභෙදගතං ඤාණං පටිභානපටිසම්භිදාති. ඉමා පන චතස්සොපි පටිසම්භිදා ද්වීසු ඨානෙසු පභෙදං ගච්ඡන්ති, පඤ්චහි කාරණෙහි විසදා හොන්තීති වෙදිතබ්බා. කතමෙසු ද්වීසු? සෙක්ඛභූමියඤ්ච අසෙක්ඛභූමියඤ්ච. තත්ථ සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස මහාකස්සපත්ථෙරස්ස මහාකච්චායනත්ථෙරස්ස මහාකොට්ඨිතත්ථෙරස්සාති අසීතියාපි මහාථෙරානං පටිසම්භිදා අසෙක්ඛභූමියං පභෙදං ගතා. ආනන්දත්ථෙරස්ස චිත්තස්ස ගහපතිනො ධම්මිකස්ස උපාසකස්ස උපාලිස්ස ගහපතිනො ඛුජ්ජුත්තරාය උපාසිකායාති එවමාදීනං පටිසම්භිදා සෙක්ඛභූමියං පභෙදං ගතාති ඉමාසු ද්වීසු භූමීසු පභෙදං ගච්ඡන්ති.
Ñāṇesu ñāṇanti sabbatthakañāṇaṃ ārammaṇaṃ katvā ñāṇaṃ paccavekkhantassa pabhedagataṃ ñāṇaṃ paṭibhānapaṭisambhidāti. Imā pana catassopi paṭisambhidā dvīsu ṭhānesu pabhedaṃ gacchanti, pañcahi kāraṇehi visadā hontīti veditabbā. Katamesu dvīsu? Sekkhabhūmiyañca asekkhabhūmiyañca. Tattha sāriputtattherassa mahāmoggallānattherassa mahākassapattherassa mahākaccāyanattherassa mahākoṭṭhitattherassāti asītiyāpi mahātherānaṃ paṭisambhidā asekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatā. Ānandattherassa cittassa gahapatino dhammikassa upāsakassa upālissa gahapatino khujjuttarāya upāsikāyāti evamādīnaṃ paṭisambhidā sekkhabhūmiyaṃ pabhedaṃ gatāti imāsu dvīsu bhūmīsu pabhedaṃ gacchanti.
කතමෙහි පඤ්චහි කාරණෙහි පටිසම්භිදා විසදා හොන්තීති? අධිගමෙන, පරියත්තියා, සවනෙන, පරිපුච්ඡාය, පුබ්බයොගෙනාති. තත්ථ ‘අධිගමො’ නාම අරහත්තං. තඤ්හි පත්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පරියත්ති’ නාම බුද්ධවචනං. තඤ්හි උග්ගණ්හන්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘සවනං’ නාම ධම්මස්සවනං. සක්කච්චඤ්හි ධම්මං සුණන්තස්ස පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පරිපුච්ඡා’ නාම අට්ඨකථා. උග්ගහිතපාළියා අත්ථං කථෙන්තස්ස හි පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති. ‘පුබ්බයොගො’ නාම පුබ්බයොගාවචරතා, අතීතභවෙ හරණපච්චාහරණනයෙන පරිග්ගහිතකම්මට්ඨානතා; පුබ්බයොගාවචරස්ස හි පටිසම්භිදා විසදා හොන්ති . තත්ථ අරහත්තප්පත්තියා පුනබ්බසුකුටුම්බිකපුත්තස්ස තිස්සත්ථෙරස්ස පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සො කිර තම්බපණ්ණිදීපෙ බුද්ධවචනං උග්ගණ්හිත්වා පරතීරං ගන්ත්වා යොනකධම්මරක්ඛිතත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ බුද්ධවචනං උග්ගණ්හිත්වා ආගච්ඡන්තො නාවං අභිරුහනතිත්ථෙ එකස්මිං පදෙ උප්පන්නකඞ්ඛො යොජනසතමග්ගං නිවත්තිත්වා ආචරියස්ස සන්තිකං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ එකස්ස කුටුම්බිකස්ස පඤ්හං කථෙසි. සො පසීදිත්වා සතසහස්සග්ඝනිකං කම්බලං අදාසි. සොපි තං ආහරිත්වා ආචරියස්ස අදාසි. ථෙරො වාසියා කොට්ටෙත්වා නිසීදනට්ඨානෙ පරිභණ්ඩං කාරෙසි. කිමත්ථායාති? පච්ඡිමාය ජනතාය අනුග්ගහත්ථායාති. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘අම්හාකං ගතමග්ගං ආවජ්ජෙත්වා අනාගතෙ සබ්රහ්මචාරිනො පටිපත්තිං පූරෙතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තී’’ති. තිස්සත්ථෙරොපි ආචරියස්ස සන්තිකෙ කඞ්ඛං ඡින්දිත්වා ජම්බුකොලපට්ටනෙ ඔරුය්හ චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජනවෙලාය වාලිකවිහාරං පත්වා සම්මජ්ජි. තස්ස සම්මජ්ජිතට්ඨානං දිස්වා ‘ඉදං වීතරාගස්ස භික්ඛුනො සම්මට්ඨට්ඨාන’න්ති ථෙරස්ස වීමංසනත්ථාය පඤ්හං පුච්ඡිංසු. ථෙරො පටිසම්භිදාප්පත්තතාය පුච්ඡිතපුච්ඡිතෙ පඤ්හෙ කථෙසීති.
Katamehi pañcahi kāraṇehi paṭisambhidā visadā hontīti? Adhigamena, pariyattiyā, savanena, paripucchāya, pubbayogenāti. Tattha ‘adhigamo’ nāma arahattaṃ. Tañhi pattassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Pariyatti’ nāma buddhavacanaṃ. Tañhi uggaṇhantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Savanaṃ’ nāma dhammassavanaṃ. Sakkaccañhi dhammaṃ suṇantassa paṭisambhidā visadā honti. ‘Paripucchā’ nāma aṭṭhakathā. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa hi paṭisambhidā visadā honti. ‘Pubbayogo’ nāma pubbayogāvacaratā, atītabhave haraṇapaccāharaṇanayena pariggahitakammaṭṭhānatā; pubbayogāvacarassa hi paṭisambhidā visadā honti . Tattha arahattappattiyā punabbasukuṭumbikaputtassa tissattherassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira tambapaṇṇidīpe buddhavacanaṃ uggaṇhitvā paratīraṃ gantvā yonakadhammarakkhitattherassa santike buddhavacanaṃ uggaṇhitvā āgacchanto nāvaṃ abhiruhanatitthe ekasmiṃ pade uppannakaṅkho yojanasatamaggaṃ nivattitvā ācariyassa santikaṃ gacchanto antarāmagge ekassa kuṭumbikassa pañhaṃ kathesi. So pasīditvā satasahassagghanikaṃ kambalaṃ adāsi. Sopi taṃ āharitvā ācariyassa adāsi. Thero vāsiyā koṭṭetvā nisīdanaṭṭhāne paribhaṇḍaṃ kāresi. Kimatthāyāti? Pacchimāya janatāya anuggahatthāyāti. Evaṃ kirassa ahosi – ‘‘amhākaṃ gatamaggaṃ āvajjetvā anāgate sabrahmacārino paṭipattiṃ pūretabbaṃ maññissantī’’ti. Tissattheropi ācariyassa santike kaṅkhaṃ chinditvā jambukolapaṭṭane oruyha cetiyaṅgaṇaṃ sammajjanavelāya vālikavihāraṃ patvā sammajji. Tassa sammajjitaṭṭhānaṃ disvā ‘idaṃ vītarāgassa bhikkhuno sammaṭṭhaṭṭhāna’nti therassa vīmaṃsanatthāya pañhaṃ pucchiṃsu. Thero paṭisambhidāppattatāya pucchitapucchite pañhe kathesīti.
පරියත්තියා පන තිස්සදත්තත්ථෙරස්ස චෙව නාගසෙනත්ථෙරස්ස ච පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සක්කච්චධම්මසවනෙන සුධම්මසාමණෙරස්ස පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. සො කිර තලඞ්ගරවාසී ධම්මදින්නත්ථෙරස්ස භාගිනෙය්යො ඛුරග්ගෙයෙව අරහත්තං පත්තො මාතුලත්ථෙරස්ස ධම්මවිනිච්ඡයට්ඨානෙ නිසීදිත්වා සුණන්තොයෙව තීණි පිටකානි පගුණානි අකාසි. උග්ගහිතපාළියා අත්ථං කථෙන්තස්ස පන තිස්සදත්තත්ථෙරස්ස එව පටිසම්භිදා විසදා අහෙසුං. ගතපච්චාගතවත්තං පන පූරෙත්වා යාව අනුලොමං කම්මට්ඨානං උස්සුක්කාපෙත්වා ආගතානං විසදභාවප්පත්තපටිසම්භිදානං පුබ්බයොගාවචරානං අන්තො නත්ථි.
Pariyattiyā pana tissadattattherassa ceva nāgasenattherassa ca paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Sakkaccadhammasavanena sudhammasāmaṇerassa paṭisambhidā visadā ahesuṃ. So kira talaṅgaravāsī dhammadinnattherassa bhāgineyyo khuraggeyeva arahattaṃ patto mātulattherassa dhammavinicchayaṭṭhāne nisīditvā suṇantoyeva tīṇi piṭakāni paguṇāni akāsi. Uggahitapāḷiyā atthaṃ kathentassa pana tissadattattherassa eva paṭisambhidā visadā ahesuṃ. Gatapaccāgatavattaṃ pana pūretvā yāva anulomaṃ kammaṭṭhānaṃ ussukkāpetvā āgatānaṃ visadabhāvappattapaṭisambhidānaṃ pubbayogāvacarānaṃ anto natthi.
එතෙසු පන කාරණෙසු පරියත්ති, සවනං, පරිපුච්ඡාති ඉමානි තීණි පභෙදස්සෙව බලවකාරණානි. පුබ්බයොගො අධිගමස්ස බලවපච්චයො, පභෙදස්ස හොති න හොතීති? හොති, න පන තථා. පරියත්තිසවනපරිපුච්ඡා හි පුබ්බෙ හොන්තු වා මා වා, පුබ්බයොගෙන පුබ්බෙ චෙව එතරහි ච සඞ්ඛාරසම්මසනං විනා පටිසම්භිදා නාම නත්ථි. ඉමෙ පන ද්වෙපි එකතො හුත්වා පටිසම්භිදා උපත්ථම්භෙත්වා විසදා කරොන්තීති.
Etesu pana kāraṇesu pariyatti, savanaṃ, paripucchāti imāni tīṇi pabhedasseva balavakāraṇāni. Pubbayogo adhigamassa balavapaccayo, pabhedassa hoti na hotīti? Hoti, na pana tathā. Pariyattisavanaparipucchā hi pubbe hontu vā mā vā, pubbayogena pubbe ceva etarahi ca saṅkhārasammasanaṃ vinā paṭisambhidā nāma natthi. Ime pana dvepi ekato hutvā paṭisambhidā upatthambhetvā visadā karontīti.
සඞ්ගහවාරවණ්ණනා.
Saṅgahavāravaṇṇanā.
2. සච්චවාරාදිවණ්ණනා
2. Saccavārādivaṇṇanā
719. ඉදානි යෙ සඞ්ගහවාරෙ පඤ්ච අත්ථා ච ධම්මා ච සඞ්ගහිතා, තෙසං පභෙදදස්සනනයෙන පටිසම්භිදා විභජිතුං පුන චතස්සොතිආදිනා නයෙන පභෙදවාරො ආරද්ධො. සො සච්චවාරහෙතුවාරධම්මවාරපච්චයාකාරවාරපරියත්තිවාරවසෙන පඤ්චවිධො. තත්ථ පච්චයසමුප්පන්නස්ස දුක්ඛසච්චස්ස පච්චයෙන පත්තබ්බස්ස නිබ්බානස්ස ච අත්ථභාවං, ඵලනිබ්බත්තකස්ස සමුදයස්ස නිබ්බානසම්පාපකස්ස අරියමග්ගස්ස ච ධම්මභාවඤ්ච දස්සෙතුං ‘සච්චවාරො’ වුත්තො. යස්ස කස්සචි පන හෙතුඵලනිබ්බත්තකස්ස හෙතුනො ධම්මභාවං, හෙතුඵලස්ස ච අත්ථභාවං දස්සෙතුං ‘හෙතුවාරො’ වුත්තො. තත්ථ ච හෙතුඵලක්කමවසෙන උප්පටිපාටියා පඨමං ධම්මපටිසම්භිදා නිද්දිට්ඨා. යෙ පන ධම්මා තම්හා තම්හා රූපාරූපප්පභෙදා හෙතුතො ජාතා, තෙසං අත්ථභාවං, තස්ස තස්ස ච රූපාරූපධම්මප්පභෙදස්ස හෙතුනො ධම්මභාවං දස්සෙතුං ‘ධම්මවාරො’ වුත්තො. ජරාමරණාදීනං පන අත්ථභාවං, ජරාමරණාදිසමුදයසඞ්ඛාතානං ජාතිආදීනඤ්ච ධම්මභාවං දස්සෙතුං ‘පච්චයාකාරවාරො’ වුත්තො. තතො පරියත්තිසඞ්ඛාතස්ස තස්ස තස්ස භාසිතස්ස ධම්මභාවං, භාසිතසඞ්ඛාතෙන පච්චයෙන පත්තබ්බස්ස භාසිතත්ථස්ස ච අත්ථභාවං දස්සෙතුං ‘පරියත්තිවාරො’ වුත්තො.
719. Idāni ye saṅgahavāre pañca atthā ca dhammā ca saṅgahitā, tesaṃ pabhedadassananayena paṭisambhidā vibhajituṃ puna catassotiādinā nayena pabhedavāro āraddho. So saccavārahetuvāradhammavārapaccayākāravārapariyattivāravasena pañcavidho. Tattha paccayasamuppannassa dukkhasaccassa paccayena pattabbassa nibbānassa ca atthabhāvaṃ, phalanibbattakassa samudayassa nibbānasampāpakassa ariyamaggassa ca dhammabhāvañca dassetuṃ ‘saccavāro’ vutto. Yassa kassaci pana hetuphalanibbattakassa hetuno dhammabhāvaṃ, hetuphalassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘hetuvāro’ vutto. Tattha ca hetuphalakkamavasena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Ye pana dhammā tamhā tamhā rūpārūpappabhedā hetuto jātā, tesaṃ atthabhāvaṃ, tassa tassa ca rūpārūpadhammappabhedassa hetuno dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘dhammavāro’ vutto. Jarāmaraṇādīnaṃ pana atthabhāvaṃ, jarāmaraṇādisamudayasaṅkhātānaṃ jātiādīnañca dhammabhāvaṃ dassetuṃ ‘paccayākāravāro’ vutto. Tato pariyattisaṅkhātassa tassa tassa bhāsitassa dhammabhāvaṃ, bhāsitasaṅkhātena paccayena pattabbassa bhāsitatthassa ca atthabhāvaṃ dassetuṃ ‘pariyattivāro’ vutto.
තත්ථ ච යස්මා භාසිතං ඤත්වා තස්සත්ථො ඤායති, තස්මා භාසිතභාසිතත්ථක්කමෙන උප්පටිපාටියා පඨමං ධම්මපටිසම්භිදා නිද්දිට්ඨා. පරියත්තිධම්මස්ස ච පභෙදදස්සනත්ථං ‘‘තත්ථ කතමා ධම්මපටිසම්භිදා’’ති පුච්ඡාපුබ්බඞ්ගමො පටිනිද්දෙසවාරො වුත්තො. තත්ථ සුත්තන්තිආදීහි නවහි අඞ්ගෙහි නිප්පදෙසතො තන්ති ගහිතා. අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො, අයං ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථොති ඉමස්මිම්පි ඨානෙ භාසිතවසෙන නිප්පදෙසතො තන්ති එව ගහිතාති.
Tattha ca yasmā bhāsitaṃ ñatvā tassattho ñāyati, tasmā bhāsitabhāsitatthakkamena uppaṭipāṭiyā paṭhamaṃ dhammapaṭisambhidā niddiṭṭhā. Pariyattidhammassa ca pabhedadassanatthaṃ ‘‘tattha katamā dhammapaṭisambhidā’’ti pucchāpubbaṅgamo paṭiniddesavāro vutto. Tattha suttantiādīhi navahi aṅgehi nippadesato tanti gahitā. Ayaṃ imassa bhāsitassa attho, ayaṃ imassa bhāsitassa atthoti imasmimpi ṭhāne bhāsitavasena nippadesato tanti eva gahitāti.
සුත්තන්තභාජනීයවණ්ණනා.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 15. පටිසම්භිදාවිභඞ්ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 15. පටිසම්භිදාවිභඞ්ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 15. පටිසම්භිදාවිභඞ්ගො • 15. Paṭisambhidāvibhaṅgo